Ict-toepassingen voor taal en rekenen in het vo. Marjolijn Hovius Carolien van Rens

Transcriptie

1 Ict-toepassingen voor taal en rekenen in het vo Marjolijn Hovius Carolien van Rens Maart 2013

2 Dit onderzoek is in opdracht van Kennisnet uitgevoerd en door Kennisnet gefinancierd. Projectnummer: Opdrachtgever: Kennisnet 2013 ITS / Kennisnet Uit deze uitgave mag niets worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, behoudens in geval de verveelvoudiging van de inhoud van deze uitgave plaatsvindt onder de licentie naamsvermelding, nietcommercieel, geen afgeleide werken als gehanteerd door Creative Commons. Naamsvermelding NietCommercieel GeenAfgeleideWerken 2.5 Nederland. De gebruiker mag: Het werk kopiëren, verspreiden, tonen en op- en uitvoeren onder de volgende voorwaarden: - Naamsvermelding. De gebruiker dient bij het werk de naam van Kennisnet te vermelden. - Niet-commercieel. De gebruiker mag het werk niet voor commerciële doeleinden gebruiken. - Geen Afgeleide werken. De gebruiker mag het werk niet bewerken. Bij hergebruik of verspreiding dient de gebruiker de licentievoorwaarden van dit werk kenbaar te maken aan derden. De gebruiker mag uitsluitend afstand doen van een of meerdere van deze voorwaarden met voorafgaande toestemming van Kennisnet. Het voorafgaande laat de wettelijke beperkingen op de intellectuele eigendomsrechten onverlet. ii

3 Inhoud 1 Aanleiding 1 2 Vraagstellingen en opzet van het onderzoek Vraagstelling Aanpak en uitvoering onderzoek 3 3 Begeleiding van leerlingen 6 4 Gebruik ict-toepassingen Gebruik van ict-toepassingen Mogelijkheid om te differentiëren Gepercipieerd effect van ict-toepassingen voor taal en rekenen Gebruiksvriendelijkheid van de ict-toepassing 16 5 Registratie ontwikkeling taal- en rekenniveau Verzameling van toetsgegevens Gebruik van toetsgegevens Gebruik van leerlingvolgsysteem Toetsbeleid 18 6 Verwachtingen en behoeften Verwachtingen Behoefte aan informatie en begeleiding 20 7 Conclusie 22 Bijlage 1: Lijst met ict-toepassingen 25 Bijlage 2: Beknopte rapportage ict-toepassingen Engelse taalvaardigheid 28 iii

4 iv

5 1 Aanleiding Referentieniveaus taal en rekenen In het voorjaar van 2010 hebben de Eerste en Tweede Kamer het Wetsvoorstel referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen aanvaard. In deze wet is voor alle onderwijssoorten vastgelegd wat deelnemers en studenten op strategische momenten in hun schoolloopbaan moeten kennen en kunnen op het gebied van taal en rekenen. Vanaf het schooljaar 2010/2011 vormen de referentieniveaus een leidraad voor scholen bij de ontwikkeling van onderwijsprogramma s. De referentieniveaus zijn geen doel op zich, maar een instrument dat ertoe bij kan dragen dat de prestaties van deelnemers en studenten op het gebied van taal en rekenen beter worden 1. Bij zowel taal als rekenen zijn er basisniveaus (F-niveaus) binnen het referentiekader. Deze niveaus zijn gekoppeld aan momenten in de schoolloopbaan van elke leerling: Tabel 1 Referentieniveaus voor taal en rekenen schoolloopbaan taal rekenen einde basisschool 1F 1F einde vmbo / mbo-2 / 2F 2F mbo-3 einde havo / mbo-4 3F 3F einde vwo 4F 3F (gedacht wordt aan 3S) Om als volwassene goed te kunnen functioneren in de maatschappij is het nodig dat in ieder geval niveau 2F wordt gehaald. Het is aan de scholen zelf om hun onderwijs zo in te richten dat leerlingen het afgesproken niveau behalen. De Inspectie van het onderwijs zal in de nabije toekomst echter actief nagaan hoe het staat met de achterstandbestrijding van rekenen en taal op scholen. Tot zomer 2013 zal ze scholen vooral informeren over bijvoorbeeld de noodzaak van een portefeuillehouder taal en rekenen of taal- en rekencoördinatoren, tot zomer 2014 zal ze scholen actief stimuleren om achterstandbestrijding aan te pakken en na zomer 2014 zal ze scholen aanspreken op achterblijvende resultaten en waar nodig handhavend optreden. 1 Voortgangsrapportage implementatie referentiekader taal en rekenen, 7 juni 2012, Kamerstuk

6 Om het taal- en rekenniveau van leerlingen te verbeteren, zullen de eindexamens in het voortgezet onderwijs veranderen. De examens Nederlands moeten vanaf het schooljaar 2014/15 zijn afgestemd op de referentieniveaus. Ook zullen alle leerlingen een rekentoets afleggen als onderdeel van het eindexamen. Deze rekentoets wordt in het schooljaar 2013/14 ingevoerd. Tot het schooljaar 2015/16 telt het cijfer niet mee voor de exameneisen. Wel komt het cijfer op de cijferlijst. Moderne vreemde talen Voor moderne vreemde talen zijn ook een soort referentieniveaus bepaald. Door de koppeling met het Europees ReferentieKader (ERK) kunnen examencijfers gekoppeld worden aan internationale normen. Het onderscheidt 6 taalcompetentieniveaus (A1, A2, B1, B2, C1 en C2): van beginners tot near-natives. De streefniveaus voor vmbo varieren van A1 tot B2. Voor de havo variëren de niveaus van A2 tot B2. Voor het vwo liggen de streefniveaus het hoogst: tussen B1en C1. De eindtermen zijn verplicht voor leesvaardigheid. Voor vmbo-g en vmbo-t is bij wijze van uitzondering ook een niveau voor schrijfvaardigheid vastgelegd. De eindtermen van de gespreksvaardigheden en luistervaardigheden zijn streefniveaus waarop scholen niet afgerekend kunnen worden. Werken in het perspectief van het ERK betekent dat het accent duidelijker ligt op de ontwikkeling van de taalcompetentie van een leerling. Kennis van grammatica en vocabulaire is in dit verband geen doel op zich, maar staat in dienst van wat men moet kunnen in een vreemde taal. Dit kan betekenen dat andere keuzes gemaakt moeten worden met betrekking tot bijvoorbeeld het lesmateriaal en de manier van toetsing en beoordeling bij de moderne vreemde talen. Ict-toepassingen taal- en rekenonderwijs Het Steunpunt taal en rekenen vo ondersteunt instellingen in hun taal- en rekenbeleid. Zij hebben een website laten ontwikkelen met een overzicht van het aanbod van toetsen en volgsystemen voor het voortgezet onderwijs op het gebied van rekenen, Nederlands en moderne vreemde talen 2. Voor het overzicht aan leermiddelen wordt er doorverwezen naar het SLO Leermiddelenplein, met een zeer beperkt aanbod aan digitaal materiaal voor rekenen en taal. Ook heeft Kennisnet een Portaal taal en rekenen ontwikkeld, waarop docenten lesmateriaal op het gebied van taal en rekenen kunnen vinden en delen 3. 2 Zie:

7 Er bestaat hierdoor een aardig beeld van het aanbod aan ict-toepassingen die beschikbaar zijn voor het taal- en rekenonderwijs in het vo. Kennisnet heeft echter nog weinig zicht op het gebruik van deze ict-toepassingen in de praktijk. Welke ervaringen hebben de betrokkenen in het vo met het gebruik van deze toepassingen? Het gaat daarbij met name om de geschiktheid om te differentiëren in het onderwijs en de mate waarin deze ict-toepassingen bijdragen aan verbeteringen van taal- en rekenprestaties van de leerlingen. 2 Vraagstellingen en opzet van het onderzoek 2.1 Vraagstelling Veel bestuurders en docenten worstelen met de vraag hoe zij tegemoet kunnen komen aan de aangescherpte eisen op het gebied van taal en rekenen. Ze hebben behoefte aan informatie over differentiatiemogelijkheden en hoe deze in de praktijk worden gerealiseerd. Ingegeven door deze vraag uit de praktijk onderzoekt Kennisnet in samenwerking met het Steunpunt taal en rekenen vo het gebruik van ict-toepassingen voor taal en rekenen in het vo. Dit onderzoek beoogt antwoord te geven op vier onderzoeksvragen: 1. Welke ict-toepassingen op het gebied van taal en rekenen worden gebruikt in het vo om te differentiëren in het onderwijs? 2. Bij welke doelgroepen wordt de ict-toepassing gebruikt, in welke mate en bij welke vakken? 3. Hoe worden de taal- en rekenprestaties vastgesteld en gemonitord? 4. Welke kansen bieden de gebruikte toepassingen om aan de verscherpte eisen tegemoet te komen? 2.2 Aanpak en uitvoering onderzoek Voor dit onderzoek is een digitale vragenlijst opgesteld. De vragenlijst bevatte onderwerpen zoals de inzet van ict-toepassingen, de ervaring met deze toepassingen, registratie van toetsgegevens en de begeleiding van leerlingen. Voor de werving van respondenten hebben we gebruik gemaakt van het adressenbestand van Steunpunt taal en rekenen vo. Het Steunpunt heeft een oproep voor het 3

8 invullen van de vragenlijst door middel van een flitsbericht naar ongeveer geabonneerden gestuurd. Daarnaast hebben ze op hun website een bericht geplaatst in de rubriek oproepen. Kennisnet heeft het onderzoek zo veel als mogelijk onder de aandacht gebracht via twitterberichten. In totaal hebben 241 personeelsleden de digitale vragenlijst ingevuld: 129 volledig en 112 (groten)deels. In Tabel 2 is de respons per functie en onderwijssoort te zien. De meeste respondenten zijn rekencoach/rekencoördinator (124); de meeste van hen (85) zijn ook docent wiskunde en/of rekenen. Er deden 45 taalcoaches/-coördinatoren mee, waarvan 28 ook als docent Nederlands werken. Onder de respondenten waren 18 docenten Engels en 20 orthopedagogen/remedial teachers. De respondenten werken in alle onderwijssoorten en in alle leerjaren (zie Tabel 3). De meeste van hen (41%) werken onder andere in het vmbo. Tabel 2 Aantal respondenten naar functie en onderwijssoort (meerdere antwoorden mogelijk) functie vmbo havo vwo gemengd vmbo/ havo/ vwo gemengd vmbo/ havo gemengd havo/ vwo Totaal taalcoach/-coördinator rekencoach/-coördinator docent Nederlands docent Engels docent wiskunde docent rekenen orthopedagoog/rt Tabel 3 Verdeling respondenten naar leerweg en niveau (meerdere antwoorden mogelijk) onderwijs leerjaar 1-2 leerjaar 3-4 leerjaar 5-6 vmbo 41% 41% - havo 16% 26% 17% vwo 19% 20% 14% gemengd vmbo/havo/vwo 6% 5% 2% gemengd vmbo/havo 7% 4% 1% gemengd havo/vwo 11% 6% 3% 4

9 De respondenten konden aangeven of ze de vragenlijst wilden invullen voor rekenvaardigheid, taalvaardigheid Nederlands of taalvaardigheid Engels. De meeste respondenten hebben de vragenlijst ingevuld voor het gebruik van ict-toepassingen voor rekenvaardigheid (zie tabel 4). Tabel 4 Verdeling respondenten naar soort vaardigheid waarvoor men vragenlijst invult vragenlijst ingevuld voor: aantal percentage rekenvaardigheid bij rekenen/wiskunde % taalvaardigheid in het Nederlands 59 24% taalvaardigheid in het Engels 12 5% totaal % Slechts 12 respondenten hebben de vragenlijst ingevuld voor taalvaardigheid Engels. Omdat deze groep te klein is om betrouwbare uitspraken over te doen is in overleg met Kennisnet besloten om de groep in de verdere analyses en rapportage buiten beschouwing te laten. Wel hebben we in een apart documentje kort over deze groep gerapporteerd (zie Bijlage 2). De rest van de rapportage bespreekt dus alleen de ervaringen van docenten/coaches/coördinatoren/remedial teachers met ict-toepassingen voor Nederlandse taalvaardigheid en rekenen. Aangezien bijna alle respondenten in ieder geval (ook) docent zijn gebruiken we omwille van de leesbaarheid voor deze groep alleen de term docenten. 5

10 3 Begeleiding van leerlingen Aanbod individuele begeleiding De meeste scholen bieden specifieke individuele begeleiding voor rekenen/taal. Extra lessen aanbieden wordt hierbij het vaakst genoemd door de docenten/coördinatoren/ coaches. Over het algemeen verschilt het aanbod aan individuele begeleiding van taal en rekenen niet noemenswaardig. Wel valt op dat voor taal vaker specialisten (remedial teachers) ingezet worden dan voor rekenen (zie tabel 5). Een op de zes respondenten geeft aan dat er op hun school geen specifieke individuele begeleiding is geregeld. Specifieke begeleiding van rekenvaardigheid ontbreekt vaker dan die van (Nederlandse) taalvaardigheid. Tabel 5 Aangeboden soorten individuele begeleiding voor rekenen en (Nederlandse) taal (meerdere antwoorden mogelijk). rekenen (N=101 ) taal (N=32 ) extra lessen 50% 44% bijspijkeraanbod 33% 34% ondersteunend aanbod binnen reguliere lessen 27% 41% specialisten (remedial teachers) 26% 59% rekencoaches 22% - taalcoaches - 25% service/expertisecentrum 1% 6% geen specifieke individuele begeleiding 20% 6% Effectiviteit aangeboden begeleiding Op de helft van de scholen worden minimaal twee verschillende vormen van begeleiding aangeboden. Volgens een derde van de respondenten is het begeleidingsaanbod aan leerlingen passend. Bijna de helft vindt echter dat de individuele begeleiding tekort schiet. Dit geldt zowel voor taal als voor rekenen. Als we kijken naar het aanbod van begeleiding en het oordeel over de effectiviteit valt het volgende op. Ten eerste lijkt de aanwezigheid van taal- en rekencoaches niet voldoende om effectieve begeleiding te bewerkstelligen. Ook als er coaches zijn aangesteld, beoordeelt bijna de helft van de respondenten het begeleidingsaanbod als ontoereikend. Ook de coaches zelf geven aan dat hun aanwezigheid niet voldoende is om de reken- en taalvaardigheid naar een hoger plan te tillen. 6

11 Vooral het bieden van bijspijkeraanbod en inzet van specialisten (remedial teachers) zijn in de ogen van de respondenten effectief. Er zijn echter lang niet altijd voldoende tijd en middelen beschikbaar om alle leerlingen voldoende op hun eigen niveau te kunnen begeleiden. Ook in kwalitatieve zin is het begeleidingsaanbod volgens sommigen voor verbetering vatbaar. Zij geven aan dat de begeleiding als sluitpost gezien wordt en toegeschoven aan docenten die nog wat uurtjes over hebben. Docenten geven hierbij wel aan dat het eigenlijk nog wat te vroeg is om te oordelen over de effectiviteit. Men wacht nog op de eerste uitslagen van toetsen. Op een deel van de scholen is men nog druk bezig de begeleiding op te zetten of verder uit te breiden. 7

12 4 Gebruik ict-toepassingen 4.1 Gebruik van ict-toepassingen Docenten in het vo hebben een ruime keuze aan ict-toepassingen om Nederlandse taal of rekenen aandacht te geven in hun onderwijs. We hebben de respondenten een lijst met mogelijke toepassingen voorgelegd met de vraag of deze ict-toepassingen op hun school gebruikt worden 4. Zoals te zien in tabel 6 gebruiken de meeste docenten tenminste één ict-toepassing om de taal- of rekenvaardigheid van hun leerlingen naar een voldoende niveau te brengen. Het gaat dan gemiddeld om 2,6 verschillende ict-toepassingen voor taal en 2,3 verschillende voor rekenen. Tabel 6 Gebruik aantal ict-toepassingen, naar rekenen en taal. rekenen (N=160) taal (N=57) 0 toepassingen 19% 14% 1 toepassing 19% 34% 2 toepassingen 21% 16% 3 toepassingen 14% 19% >3 toepassingen 26% 16% Rekenen Van alle ict-toepassingen voor rekenen worden Getal & Ruimte en GotIt?! verreweg het meest gebruikt. Deze zijn bij resp. 36% en 28% van de respondenten in gebruik. Rekenweb, Rekenbeter en Rekenblokken worden elk gebruikt door zo n 15% van de respondenten die de vragenlijst voor rekenen hebben ingevuld. Naast de 33 in onze lijst opgenomen ict-toepassingen voor rekenen noemden respondenten nog 19 andere toepassingen. Voor de complete lijst met ict-toepassingen op het gebied van rekenvaardigheid zie Tabel 12 in bijlage 1. 4 De respondenten kozen zelf aan het begin van de lijst of ze de vragenlijst invulden voor toepassingen voor taalvaardigheid in het Nederland of rekenvaardigheid bij rekenen/wiskunde. Zie ook de responsverantwoording in Hoofdstuk 2. 8

13 Nederlandse taal Muiswerk (Spelling) wordt van alle ict-toepassingen op het gebied van taal het meest gebruikt (37%). Ook de andere modules van Muiswerk zijn op veel scholen in gebruik, met name Spelling Werkwoorden (25%) en Strategisch Lezen (21%). Andere toepassingen die bij veel respondenten op school worden gebruikt zijn Beterspellen.nl (30%) en compenserende programma s dyslexie (Kurzweil, Sprint, Daisy) (26%). Naast de 31 in onze lijst opgenomen ict-toepassingen voor taal noemden respondenten nog 8 andere toepassingen. Voor de complete lijst met ict-toepassingen op het gebied van Nederlandse taalvaardigheid zie Tabel 13 in Bijlage 1. Veel docenten vinden de door hen gebruikte ict-toepassingen voor taal en rekenen door te zoeken op internet. Ook gebruiken velen een toepassing die hoort bij het lesboek dat ze gebruiken. Daarnaast zijn collega s en onderwijskundige websites (zoals Kennisnet en Digischool) hiervoor belangrijke informatiebronnen (zie tabel 7). Tabel 7 Wijze waarop men aan de genoemde ict-toepassing(en) gekomen is (meerdere antwoorden mogelijk). % respondenten (N=185) door op internet te zoeken 52% de ict-toepassing wordt bij het lesboek gegeven 42% via collega's 34% door onderwijskundige websites te bezoeken (bijvoorbeeld Kennisnet of Digischool) 29% door deze zelf te maken 10% via Wikiwijs 5% door bestaande ict-toepassingen te bewerken 4% door digitale videobanken te raadplegen (bijvoorbeeld van Teleac/NOT) 3% anders, namelijk: beurzen, mailings etc. 23% 9

14 Aansluiting bij methode De meeste docenten gebruiken de ict-toepassingen naast of als onderdeel van een lesmethode. Slechts een op de zes docenten gebruiken geen (andere) methode naast hun ict-toepassing. Als ze een ict-toepassing naast een methode gebruiken, sluit deze volgens een op de vijf gebruikers matig aan op de gebruikte methode. Nog eens 15% van de gebruikers noemt de aansluiting zelfs slecht. Bij rekenen is men vaker ontevreden over de aansluiting tussen methode en ict-toepassing dan bij taal (zie tabel 8). Tabel 8 Mate waarin de ict-toepassing(en) aansluiten op de gebruikte lesmethode. rekenen (N=98) taal (N=26) totaal (N=124) slecht 18% 8% 16% matig 20% 27% 22% goed 61% 65% 62% Omdat er zoveel verschillende toepassingen gebruikt worden en de meeste maar door enkele respondenten, is het moeilijk een algemeen beeld te geven. Punten van kritiek die bij meerdere taal- en rekentoepassingen genoemd worden zijn dat de toepassing: te weinig differentiatie biedt, niet (voldoende) adaptief is, te weinig context biedt of een ander niveau heeft (hoger of juist lager) dan de methode. Ook ontbreekt bij sommige toepassingen de uitleg (leerling krijgt alleen goed/fout te zien), of wijkt de uitleg juist af van die in de methode. Gebruikers die juist wel tevreden zijn over de aansluiting van (deels dezelfde) ict-toepassingen, waarderen bijvoorbeeld de uitgebreide hoeveelheid (extra) oefenstof die de toepassing biedt, de volledige dekking van de stof, de goede aansluiting bij de referentieniveaus en dat de adaptiviteit van de toepassing (elke leerling kan ermee op het eigen niveau aan de slag). Over de rekentoepassingen Got It?!, Rekenblokken en Getal en Ruimte hebben we van voldoende respondenten gegevens om hier wat nader op in te gaan 5. Van deze drie valt Got It?! op door een hoge tevredenheid over de aansluiting. Gebruikers noemen hierbij de goede aansluiting op de referentieniveaus en toetsen, de adaptiviteit van de methode (met goede niveaubepaling en zichtbaar maken vorderingen), het uitgebreide oefenaanbod met veel aandacht voor context (toepassingsopgaven). Over Getal en Ruimte zijn gebruikers juist relatief vaak ontevreden. 5 Bij de taaltoepassingen zijn er helaas geen methodes waarover voldoende respondenten zich hebben uitgesproken. 10

15 Punten van kritiek op deze rekentoepassingen zijn bijvoorbeeld gebrek aan differentiatiemogelijkheden, fouten in de opgaven en te weinig context. Dit zijn overigens punten die ook bij andere rekentoepassingen genoemd worden. En natuurlijk zijn er ook gebruikers die wel tevreden zijn over Getal en Ruimte, bijvoorbeeld omdat het al het rekenwerk dekt en veel extra oefenstof biedt. Rekenblokken scoort gemiddeld op het punt van aansluiting. Sommige gebruikers vinden de toepassing onoverzichtelijk (onduidelijk wat waarbij hoort), andere zijn hier juist wel tevreden over, vinden dat de toepassing alle domeinen dekt en goed aansluit op de referentieniveaus. 4.2 Mogelijkheid om te differentiëren We hebben al gezien dat een ict-toepassing bijdraagt aan het verhogen van het niveau van rekenen/taal als de toepassing ruimte geeft om te kunnen differentiëren. Icttoepassingen zijn uitermate geschikt om te differentiëren. Door middel van ict kunnen opdrachten relatief eenvoudig aangepast worden aan het niveau en leerstijl van de leerling. We hebben de docenten gevraagd hoe ze ict-toepassingen inzetten om te differentiëren. Zowel bij taal als rekenen zet de grote meerderheid van de docenten de ict-toepassing om ervoor te zorgen dat de stof aansluit bij de leerlingen. Dit geldt voor alle onderwijssoorten, maar het meest in het vmbo. Op school worden de ict-toepassingen vooral ingezet als extra individueel hulpmiddel tijdens de reguliere lessen, vooral in het vmbo en iets vaker bij taal dan bij rekenen. Ook inzet als extra individueel hulpmiddel buiten de reguliere lessen of als individuele ondersteuning gecombineerd met extra begeleiding op school komt regelmatig voor. Ook buitenschools worden ict-toepassingen regelmatig ingezet als individueel hulpmiddel. Dit gebeurt het meest bij rekenen (en daar vooral in het vwo) en wat minder vaak bij taal (zie tabel 9). 11

16 Tabel 9 Wijze waarop ict-toepassing wordt ingezet voor differentiatie van leerlingen bij taal en rekenen, naar onderwijssoort (meerdere antwoorden mogelijk). Op school: Rekenen Taal vmbo havo vwo vmbo havo vwo als extra individueel hulpmiddel tijdens reguliere lessen 59% 38% 26% 67% 46% 43% als extra individueel hulpmiddel buiten reguliere lessen 33% 35% 31% 46% 23% 29% als individuele ondersteuning gecombineerd met extra begeleiding Buitenschools: 33% 20% 19% 25% 38% 29% als extra individueel hulpmiddel buiten reguliere lessen 35% 38% 46% 21% 31% 29% als individuele ondersteuning gecombineerd met extra begeleiding Ik gebruik de ict-toepassing niet voor differentiatie bij deze leerlingen 9% 8% 7% 8% 8% 14% 11% 21% 26% 8% 15% 29% Differentiatie bij dyslexie, dyscalculie en excellente leerlingen Ict-toepassingen kunnen ook gebruikt worden voor differentiatie bij specifieke groepen leerlingen. Bijna alle taaldocenten geven les aan leerlingen met dyslexie. Van deze docenten zet driekwart de ict-toepassing in voor differentiatie bij deze groep leerlingen. Dit gebeurt vooral op school; zowel tijdens als buiten de reguliere lessen of gecombineerd met extra begeleiding. Een op de vijf docenten geeft aan dat leerlingen met dyslexie de toepassing (ook) thuis als extra individueel hulpmiddel gebruiken. Van de rekendocenten heeft 90% leerlingen met dyscalculie in de klas. Van deze docenten zet 60% de ict-toepassing in voor differentiatie bij deze groep leerlingen. Net als bij dyslexie wordt het vooral op school ingezet. Daarnaast geeft bijna een kwart van de rekendocenten aan dat leerlingen met dyscalculie de toepassing (ook) thuis als extra individueel hulpmiddel gebruiken. Van de respondenten geeft 85% les aan excellente leerlingen. Van deze docenten zet iets meer dan de helft een ict-toepassing voor differentiatie bij deze groep leerlingen. Dit gebeurt vaker bij taal (69%) dan bij rekenen (55%) en vindt voornamelijk op school plaats, tijdens de reguliere lessen. 12

17 4.3 Gepercipieerd effect van ict-toepassingen voor taal en rekenen De ict-toepasssingen worden in of naast de lessen ingezet met als doel het niveau van rekenen of taal op te schroeven. Een ruime meerderheid van de docenten vindt dat de door hen gebruikte methode hierin slaagt: bijna de helft noemt de bijdrage voldoende en nog eens een kwart zelfs goed tot zeer goed (zie tabel 10). De bijdrage van de ict-toepassing wordt als goed/zeer goed ervaren als leerlingen er op hun eigen niveau mee aan de slag kunnen om te oefenen op hun zwakke punten en goede gerichte feedback geven. Zo n gedifferentieerde aanpak werkt ook motiverend voor de leerlingen zelf, waardoor ze ook meer gaan oefenen. Een goed aanbod van oefenopgaves, die aansluiten bij de toetsen is hierbij uiteraard ook van belang. De overige gebruikers geven echter aan dat de ict-toepassing juist niet de gewenste bijdrage levert aan het verhogen van taal- of rekenvaardigheden. Een kleine minderheid (7%) vindt de bijdrage van de toepassingen onvoldoende. Ongeveer een kwart beoordeelt de bijdrage aan het ophogen van het niveau als matig. De gebruikers van rekentoepassingen zijn negatiever over de bijdrage van de toepassingen dan de collega s die toepassingen inzetten voor taal. Als de ict-toepassing onvoldoende of matig bijdraagt aan het op niveau brengen van rekenen 6 worden daar heel uiteenlopende redenen voor genoemd. Punten die relatief vaak genoemd worden (over verschillende ict-toepassingen), zijn: te weinig differentiatiemogelijkheden en onvoldoende adaptiviteit in het programma, slechte aansluiting bij de referentieniveaus/ vraagstelling toetsen en het ontbreken van goede uitleg bij de oefeningen. Bij dit laatste punt plaatsen docenten ook wel de opmerking dat veel leerlingen de uitleg overslaan, of er minder van profiteren dan van persoonlijke instructie. Tot slot worden ook nogal eens technische problemen genoemd, waarbij de software vastloopt en er dus oefentijd verloren gaat (zowel in de lessen als bij leerlingen thuis). Nogal wat docenten in het vmbo geven aan dat het niveau voor veel lwoo-leerlingen en leerlingen in de beroepsgerichte leerweg te hoog gegrepen is. Dit probleem ligt niet (alleen) bij de ict-toepassingen, maar (ook) bij de referentieniveaus, die volgens velen te moeilijk zijn voor een groot deel van deze groep zwakste leerlingen. Een ander punt dat niet (volledig) met de toepassingen zelf te maken heeft, is de inzet van de leerlingen zelf. Dit speelt op alle niveaus (dus niet alleen vmbo). Docenten geven aan dat hun leerlingen lang niet altijd gemotiveerd zijn om met de oefensoftware aan de slag te gaan. Vooral op het thuis oefenen hebben docenten weinig invloed. Ict- 6 Voor taal hebben onvoldoende respondenten deze vraag beantwoord om hierover uitspraken te doen. 13

18 toepassingen die aantrekkelijk voor de leerling zijn om mee aan de slag te gaan, hebben dit probleem natuurlijk wel in mindere mate. Tabel 10 Mate waarin ict-toepassing bijdraagt aan het op niveau brengen van rekenen/taal (bij alle leerlingen). rekenen taal totaal onvoldoende 7% 7% 7% matig 27% 13% 24% voldoende 43% 53% 45% goed 18% 27% 20% zeer goed 5% 0% 4% Van de drie meest gebruikte rekenmethodes zijn gebruikers van Got It?! het meest tevreden: bijna de helft vindt de bijdrage van de toepassing aan het op niveau brengen van het rekenniveau goed tot zeer goed. Sterk aan de methode vindt men de adaptiviteit, inzichtelijkheid en het grote aanbod van aantrekkelijke opgaven. Leerlingen kunnen op hun eigen niveau aan de slag en zien hun vorderingen, wat motiverend werkt, aldus de gebruikers. De gebruikers van Getal & Ruimte zijn hierover beduidend minder tevreden (60% onvoldoende tot matig). Zij noemen hierbij dat de toepassing te weinig aansluit bij de rekentoets, de oefeningen weinig uitdagend zijn (vooral kale sommen), het materiaal onaantrekkelijk is vormgegeven, fouten bevat en kinderziektes vertoont (zoals vastlopen). Rekenblokken neemt ook hier een middenpositie in. Dyscalculie en dyslexie We hebben niet alleen gevraagd of docenten de toepassingen bij leerlingen met dyscalculie en dyslexie inzetten voor differentiatie (zie paragraaf 4.2), we hebben de deelnemers ook gevraagd in hoeverre ict-toepassingen het rekenniveau van leerlingen met dyscalculie en het taalniveau van leerlingen met dyslexie verbeteren. Dit blijkt slechts zeer ten dele het geval te zijn. Van de rekendocenten vindt 17% dat de door hen gebruikte ict-toepassing onvoldoende bijdraagt aan het op niveau brengen van de rekenvaardigheid van leerlingen met dyscalculie. Nog eens 35% noemt deze bijdrage matig. Iets minder dan de helft vind de bijdrage voldoende en slechts een kleine groep goed. Er zijn in dit opzicht geen duidelijke verschillen tussen de meest gebruikte rekentoepassingen. Veel docenten die vinden dat de toepassing onvoldoende of weinig bijdraagt aan de vaardigheid van leerlingen met dyscalculie, noemen hierbij dat de ict-toepassingen ook niet specifiek gericht zijn op deze groep leerlingen. In hun ogen hebben deze leerlingen vooral baat bij een specifieke vorm van (individuele) begeleiding (RT). De toepassingen 14

19 geven onvoldoende gerichte uitleg en veel leerlingen met dyscalculie slaan al meteen dicht als ze sommen zien. Andere docenten zijn positiever; zij menen dat deze leerlingen zeker baat hebben bij veel oefenen (herhalen en automatiseren). Van de taaldocenten vindt 15% dat de door hen gebruikte ict-toepassing onvoldoende bijdraagt aan het op niveau brengen van de taalvaardigheid van leerlingen met dyslexie. Nog eens bijna de helft (48%) noemt de bijdrage matig, terwijl een derde dit voldoende vindt. Net als bij dyscalculie wijst men erop dat de ict-toepassingen niet speciaal gericht zijn op deze groep leerlingen. Respondenten die wel tevreden zijn over het gebruik van de toepassing bij dyslexie, waarderen vooral de goede, gerichte feedback, uitgebreide oefenmogelijkheden en de optie om teksten te laten voorlezen. Tabel 11 Mate waarin ict-toepassing bijdraagt aan het op niveau brengen van leerlingen met dyscalculie en dyslexie en het uitdagen van excellente leerlingen. leerlingen met dyscalculie (rekenen) leerlingen met dyslexie (taal) uitdagen excellente leerlingen onvoldoende 17% 15% 21% matig 35% 48% 18% voldoende 42% 33% 42% goed 6% 4% 17% zeer goed 0% 0% 3% Excellente leerlingen Door de differentiatiemogelijkheden kunnen de ict-toepassingen voor taal en rekenen ook extra uitdaging bieden voor excellente leerlingen. We vroegen de respondenten in hoeverre de door hen gebruikte toepassingen hieraan bijdragen. De meerderheid vindt dat de ict-toepassing hierin voldoende of zelfs goed slaagt. Eén op de vijf noemt deze bijdrage echter onvoldoende en nog eens bijna een vijfde noemt dit matig. De rekentoepassingen scoren hierbij iets vaker onvoldoende dan de taaltoepassingen. Net als bij de vragen over dyscalculie en dyslexie geven veel gebruikers aan dat de ict-toepassing niet specifiek gericht is op excellente leerlingen. De oefeningen zijn voor veel excellente leerlingen te makkelijk. Andere docenten zijn juist van mening dat hun excellente leerlingen weldegelijk extra uitdaging kunnen krijgen, omdat ze in hun eigen (hogere) tempo door de stof heen kunnen en opgaven op een hoger niveau kunnen maken. Got it?! en Rekenblokken slagen er volgens de gebruikers het beste in om excellente leerlingen uit te dagen; Getal & Ruimte scoort in dit opzicht veel minder goed. 15

20 4.4 Gebruiksvriendelijkheid van de ict-toepassing Iets meer dan de helft van de gebruikers (54%) vindt de ict-toepassing waarmee ze werken gebruiksvriendelijk voor de docent. Een kwart vindt deze juist niet gebruiksvriendelijk. De overigen zijn neutraal. De toepassing wordt als gebruiksvriendelijk bestempeld als de docent gemakkelijk de resultaten kan inzien, zowel van de hele klas als van individuele leerlingen. De meeste docenten willen vooral beknopte overzichten. Er is echter juist ook behoefte aan meer gedetailleerde informatie: nogal wat docenten geven aan dat ze inzicht missen in de scores van leerlingen per opgave. Een toepassing waarbij zowel globalere als meer gedetailleerde informatie beschikbaar is (in aparte schermen) lijkt hiervoor de oplossing. Het is verder belangrijk dat er een duidelijke toelichting bij de informatie beschikbaar is; nogal wat docenten geven aan dat dit ontbreekt. Verder moeten docenten de opgaven en toetsen makkelijk klaar kunnen zetten, zonder veel te hoeven doorklikken. Vastlopen en traagheid van de programma s zorgen nog wel eens voor irritatie. Over de gebruiksvriendelijkheid voor de leerling zijn de gebruikers iets positiever: tweederde vindt de ict-toepassing gebruiksvriendelijk voor de leerling. Ze geven aan dat hun leerlingen er gemakkelijk mee uit de voeten kunnen en dat ze gemotiveerd worden door de duidelijke feedback en de (grafische) weergave van hun eigen vorderingen. Ook het feit dat leerlingen in hun eigen tempo en op hun eigen niveau kunnen werken, vindt men erg prettig. Bijna een kwart van de gebruikers vindt de toepassing juist niet gebruiksvriendelijk voor hun leerlingen. Zij geven aan dat leerlingen moeite hebben om hun weg te vinden in het programma, zeker als ze het minder vaak gebruiken. Een goede helpfunctie zou dit kunnen ondervangen. Toepassingen kunnen verder gebruiksvriendelijker gemaakt worden door bij de opgaven meer uitleg en feedback te geven. Daar ontbreekt het volgens gebruikers nogal eens aan. Tot slot is ook hier weer vastlopen en traagheid van de programma s soms nog een punt. Van de meest gebruikte rekentoepassingen vindt men Rekenblokken en Got It?! het meest gebruiksvriendelijk, zowel voor docenten als voor leerlingen. Getal en Ruimte scoort hier minder goed op. 16

21 5 Registratie ontwikkeling taal- en rekenniveau 5.1 Verzameling van toetsgegevens Om te kunnen differentiëren is het van belang om van iedere leerling het taal- en rekenniveau vast te stellen. We hebben de respondenten gevraagd welke toetsgegevens worden verzameld, en op welke wijze deze gegevens worden verzameld. Bijna alle respondenten geven aan dat er op hun school toetsgegevens worden verzameld, slechts een enkeling geeft aan dat dit niet gebeurt. De meerderheid van de verzamelde toetsgegevens is afkomstig van methodegebonden toetsen. Ook gebruiken scholen vaak zelf ontwikkelde toetsen en maken ze vooral voor taal gebruik van niet-methode gebonden leerling-volg-toetsen. Genoemd worden ook (oude) CITO-toetsen, (proef)examens en de ABC-toets. De zelfontwikkelde toetsen worden vooral op papier afgenomen. Bij de methodegebonden is dit bijna de helft en wordt de rest ofwel helemaal digitaal of deels digitaal deels op papier afgenomen. 5.2 Gebruik van toetsgegevens Toetsgegevens zijn een handig hulpmiddel om op het juiste niveau te kunnen differentiëren. Er kan met een nulmeting een begeleidingsplan opgesteld worden om waar nodig taal en rekenen bij te spijkeren. Ook als toetsgegevens worden verzameld, geven dezelfde docenten/coördinatoren/coaches aan dat er lang niet altijd iets gedaan wordt met deze gegevens. Volgens ruim een kwart (29%) van de ondervraagden worden de gegevens helemaal niet gebruikt om te kunnen differentiëren. Volgens 41% gebruikt slechts een enkele docent de gegevens om te kunnen differentiëren. Zo is het echter niet overal; een op de vijf docenten zegt dat de toetsgegevens op hun school structureel gebruikt worden door (bijna) alle docenten. De overige ondervraagden hebben geen zicht op het gebruik van de toetsgegevens. Het gebruik van referentieniveaus bij de beoordeling is op lang niet alle scholen vanzelfsprekend. Volgens een op de vijf ondervraagden wordt bij de beoordeling helemaal geen gebruik gemaakt van de referentieniveaus. Bij ruim een derde (36%) gebeurt dit door enkele docenten en bij nog eens ruim een derde (37%) gebeurt het structureel. De overige ondervraagden hebben geen zicht op het gebruik van de referentieniveaus in de beoordeling. 17

22 5.3 Gebruik van leerlingvolgsysteem We vroegen de docenten of de taal- en rekenvaardigheid van hun leerlingen gevolgd wordt via een leerlingvolgsysteem. Een deel van hen is hiervan niet op de hoogte. Van de respondenten die hier wel zicht op hebben, geeft 41% aan dat dit bij hen op school niet gebeurt. Bijna allemaal hebben ze hier wel behoefte aan, slechts een enkeling heeft dat niet. Er zijn hierbij geen verschillen tussen taal en rekenen. Als de taal- en rekenvaardigheid in een leerlingvolgsysteem wordt bijgehouden, betekent dat niet automatisch dat dit leraren en coördinatoren/coaches voldoende inzicht geeft in de ontwikkeling van de leerlingen. Bijna de helft (46%) vindt dit onvoldoende. Deels is dit eraan te wijten dat veel scholen nog maar net hiermee gestart zijn; de informatiesystemen zijn nog in ontwikkeling en docenten hebben er nog maar weinig ervaring mee. Maar ook docenten die er al langer mee werken zijn vaak kritisch. Zij vinden dat er te weinig informatie in de systemen is opgenomen: er zijn vaak slechts een of twee meetmomenten per jaar en de informatie die wordt opgenomen dekt niet de volledige lesstof. Maar er zijn ook veel docenten (54%) wel tevreden over het inzicht dat hun leerlingvolgsysteem biedt. Zij kunnen per deelgebied zien waar de hiaten van leerlingen zitten. Vaak wordt er meerdere malen per jaar getoetst en doordat de leerlingen door hun hele schoolloopbaan gevolgd worden, ontstaat een goed beeld. 5.4 Toetsbeleid Lang niet alle scholen hebben een duidelijk toetsbeleid op het gebied van taal- en rekenvaardigheid. Een derde van de respondenten zegt dat dit beleid op hun school ontbreekt, terwijl ze er wel behoefte aan hebben. Bij ruim een derde is er wel sprake van een duidelijk toetsbeleid, maar is dit nog niet (volledig) in de praktijk gebracht. Een kwart geeft aan dat er op hun school een toetsbeleid is en dat dit ook wordt nageleefd. Op scholen waar geen toetsbeleid is, worden toetsgegevens minder gebruikt om te differentiëren dan op andere scholen. Ook worden op deze scholen de taal- en rekenvaardigheden minder vaak via een leerlingvolgsystemen bijgehouden. Bij scholen waar wel beleid is ingevoerd rondom het toetsen van reken- en taalvaardigheid, gebeurt dit allebei beduidend vaker. Respondenten die werken op scholen waar toetsbeleid al in de praktijk wordt gebracht geven de volgende tips mee aan scholen die een toetsbeleid voor taal- en rekenvaardigheid willen opstellen: - Zorg voor voldoende draagvlak. 18

23 - Betrek meerdere secties en meerdere docenten per sectie bij het beleid. - Pak niet alles tegelijk aan. Begin klein en bouw het daarna uit. - Begin vanuit een probleemanalyse: wat wil je bereiken (individuele leerlingen bijspijkeren, gehele niveau omhoog etc.) en richt je daarop. - Zorg voor een instrument waarmee je zowel kunt volgen (toetsen) als mee kunt oefenen. - Toets in alle leerjaren en minimaal twee keer per jaar (begin en eind). - Neem de toetsen digitaal af en zorg hierbij voor een goede planning en organisatie. Dit vraagt ook om een goede ict-ondersteuning (netwerkbeheer). 19

24 6 Verwachtingen en behoeften 6.1 Verwachtingen De verscherpte exameneisen voor taal en rekenen vragen de komende tijd de nodige aandacht en inzet van scholen. Op de scholen van de respondenten worden uiteenlopende aanpassingen gedaan. Bijna alle scholen roosteren extra tijd in voor taal- en rekenen. Meestal gebeurt dit in aparte reken- en taaluren, maar sommige scholen kiezen er (ook) voor om bij alle vakken meer aandacht aan taal- en/of rekenvaardigheid te besteden. Ook zijn veel scholen bezig om nieuw reken- en/of taalbeleid en tussentijdse toetsing in te voeren. In het vorige hoofdstuk zagen we al dat toetsbeleid op het gebied van taal en rekenen nog lang niet overal doorgevoerd is. Andere maatregelen die scholen nemen zijn: extra begeleidings-/bijlessen voor zwakke taal/rekenleerlingen, invoeren van leerlingvolgsystemen voor taal/rekenen en cijfers voor rekenen laten meetellen op het rapport. 6.2 Behoefte aan informatie en begeleiding Veel docenten blijken behoefte te hebben aan meer informatie over de beschikbaarheid van ict-toepassingen om de taal- en/of rekenvaardigheid van hun leerlingen op niveau te brengen. Dit geldt voor negen op de tien taaldocenten en voor zeven op de tien rekendocenten. Bij bijna de helft van hen is deze informatiebehoefte zelfs groot, bij de meesten is deze in enige mate aanwezig. Docenten willen vooral graag beter overzicht krijgen welke oefenmaterialen en toetsen er op de markt zijn. Zij geven aan door de bomen het bos niet meer te zien en sterke behoefte te hebben aan objectieve informatie. De beloftes van leveranciers blijken in de praktijk niet altijd uit te komen, daarom willen docenten graag gebruikerservaringen van andere scholen horen. Ook is er behoefte om met collega s uit te wisselen hoe men in de praktijk omgaat met zaken als toets- en leerlingvolgsystemen, welke informatie men verzameld en hoe men omgaat met de zeer zwakke reken- en taalleerlingen, met name in de laagste niveaus van het vmbo. Aan begeleiding bij het gebruik van ict-toepassingen is minder behoefte dan aan informatie. Van alle respondenten heeft 38% hier in enige mate behoefte aan en bij een kleine groep (7%) is deze behoefte groot. Er zijn hierin geen verschillen tussen reken- en taaldocenten. Waar men precies behoefte aan heeft, loopt sterk uiteen. Sommigen hebben vooral behoefte aan ondersteuning bij het maken van een goede keuze uit het uitgebreide aanbod van oefen- of toetsmaterialen. Ook is er behoefte aan begeleiding bij de invoering van de ict-toepassingen, zowel praktisch (hoe werken de 20

25 programma s, wat kan je er allemaal mee), als in de koppeling met het taal- en rekenbeleid. Ook is er behoefte aan begeleiding bij de manier waarop de toepassing in de dagelijkse praktijk wordt ingezet en hoe deze gekoppeld kan worden aan andere vormen van begeleiding. Aan begeleiding bij het opzetten/naleven van een toetsbeleid voor taal- en rekenvaardigheid is iets meer behoefte: 45% heeft hieraan enige behoefte en 9% een grote behoefte. Dit zijn uiteraard vooral de scholen waar nog geen toetsbeleid is, of waar dit nog niet (volledig) in de praktijk wordt gebracht (zie vorige hoofdstuk). Veel respondenten geven aan dat men weinig tijd heeft voor het opzetten van nieuw beleid en daarom vooral behoefte heeft aan voorbeelden van best practices : hoe hebben zij dit ingevoerd, welke materialen gebruiken zij, hoe is de ondersteuning opgezet, welke toetsen worden gebruikt en op welke momenten wordt er getoetst? Ook is er behoefte aan manieren om meer draagvlak te kweken: zowel bij docenten als bij directies. 21

26 7 Conclusie In dit rapport bespreken we de gebruikerservaringen met ict-toepassingen voor taal en rekenen in het voortgezet onderwijs. De doelgroep bestond uit docenten, taal- en rekencoaches/coördinatoren en/of remedial teachers. In totaal hebben 170 gebruikers van ict-toepassingen voor rekenen en 59 gebruikers van toepassingen voor Nederlandse taal meegedaan aan dit onderzoek. Het onderzoek beoogde antwoord te geven op vier onderzoeksvragen. We zullen in de conclusie kort ingaan op deze vier vragen. Welke ict-toepassingen op het gebied van taal en rekenen worden gebruikt in het vo om te differentiëren in het onderwijs? Onder de respondenten zijn de rekenmethoden Getal & Ruimte (Noordhoff Uitgevers) en GotIt?! (ThiemeMeulenhoff) verreweg het meest populair. Voor taal is dat Muiswerk (Spelling), gevolgd door Beterspellen.nl. Ook andere modules van Muiswerk worden veel gebruikt bij taalonderwijs. Bij rekenen gebruiken ook relatief veel scholen de programma s Rekenweb, Rekenbeter en Rekenblokken. Overigens is de diversiteit zeer groot: er worden 44 verschillende ict-toepassingen voor rekenen genoemd en 30 verschillende voor Nederlandse taal. Bij welke doelgroepen wordt de ict-toepassing gebruikt, in welke mate en bij welke vakken? Zowel bij taal als bij rekenen zet de grote meerderheid van docenten ict-toepassingen in voor differentiatie van leerlingen. Dit gebeurt op alle onderwijsniveaus, maar nog het meeste in het vmbo. De toepassingen worden zowel op school als thuis ingezet. Op school gebeurt dit bij taal vooral in de reguliere lessen. Leerlingen thuis met de toepassingen laten oefenen gebeurt het meest bij rekenen (vooral in het vwo). Hoe worden de taal- en rekenprestaties vastgesteld en gemonitord? Op bijna alle scholen worden toetsgegevens verzameld over de taal- en rekenprestaties van leerlingen. Dit gebeurt het meest met methodegebonden toetsen. Vooral voor taal worden ook door scholen zelf ontwikkelde toetsen gebruikt. Opmerkelijk is dat icttoepassingen algemeen ingezet worden voor differentiatie van leerlingen, maar dat toetsgegevens op veel scholen niet structureel worden gebruikt voor differentiatie. Toetsbeleid rondom taal- en rekenvaardigheden is op veel scholen in de maak en er is duidelijk behoefte aan voorbeelden van best practices op dit gebied. 22

27 Welke kansen bieden de gebruikte toepassingen om aan de verscherpte eisen tegemoet te komen? De inzet van de toepassingen dragen nu al bij aan het verhogen van het niveau van taal en rekenen. Bij de laagste niveaus in het vmbo wordt er wel aan getwijfeld of de leerlingen het niveau kunnen halen; ook de toepassingen worden voor deze leerlingen vaak te moeilijk bevonden. Overigens blijkt uit dit onderzoek ook dat het nog op lang niet alle scholen vanzelfsprekend is om referentieniveaus bij de beoordeling te gebruiken. De organisatie van het beleid rondom taal en rekenen is veelal nog in ontwikkeling. Er zijn hierdoor nog volop kansen om de toepassingen op een dusdanige wijze te gebruiken dat ze bijdragen aan de tegemoetkoming van de verscherpte eisen. Wij komen op basis van dit onderzoek tot de volgende punten: Ict-toepassingen Gebruik een ict-toepassing die adaptief is en zich aan het niveau aanpast. Gebruik een ict-toepassing met een duidelijke feedback bij een verkeerd antwoord. Gebruik een ict-toepassing met uitgebreide mogelijkheden om foutenanalyse per groep en individu uit te draaien. Toetsgegevens en leerlingvolgsysteem Gebruik de verzamelde toetsgegevens voor differentiatie van leerlingen. Gebruik een leerlingvolgsysteem en blijf toetsgegevens gedurende de schoolloopbaan verzamelen Gebruik deze toetsgegevens voor een monitoring van het toetsbeleid en de voortgang van individuele leerlingen. Organisatie taal- en rekenbeleid Probeer extra uren rekenen en taal in te roosteren omdat animo in eigen tijd van leerlingen gering is en buitensschools geen extra begeleiding gegeven kan worden. Het aanstellen van coaches is niet voldoende; zij moeten ondersteuning kunnen krijgen van experts. Zorg voor voldoende, werkende hardware. Storingen gaan ten koste van de lestijd en zijn zowel voor docenten als leerlingen demotiverend. Zorg voor begeleiding tijdens zelfstandig werken met de ict-toepassingen voor vragen, extra uitleg en monitoring van bezigheden. Maak beleid voor het toetsen van de taal- en rekenniveau's en betrek de docenten/coördinatoren/coaches bij het verzamelen en analyseren van (toets)gegevens. Hierbij kunnen scholen leren van scholen die al verder zijn op dit gebied. 23

28 24

29 Bijlage 1: Lijst met ict-toepassingen Tabel 12 Gebruik ict-toepassingen voor rekenen (n=138) rekenen door docent in gebruik Getal & Ruimte 49 Got It?! 39 Rekenweb 23 Rekenbeter 22 Rekenblokken 21 Muiswerk Educatief 19 RekenAPK 17 Wisweb 15 Digitale Wiskunde Omgeving 11 Studiorekenen 10 Gecijferd 8 Digitrainer Rekenen (Noordhoff) 6 Deviant / Startrekenen Online 6 ffrekenen 6 Nieuwsrekenen.nl 5 Bouwen met blokken 5 Rekentrainer 4 Moderne Wiskunde Rekenen 4 Khan Academie 3 Deviant studiemeter 3 zoefi 2 Beterrekenen.nl 2 eigen/zelf ontwikkelde software 2 Hot Potatoes 1 Rekenruimte 1 Geocadabra 1 Algecadabra 1 Aleks 1 Scenario 5 1 Wistips 1 een gearrangeerde toepassing van Wikiwijs 1 Rekengroen 1 Alles Telt 1 Yurls 1 25

30 rekenen door docent in gebruik DWO materiaal 1 fftrainen 1 APS toetsen 2F en 3F als oefenmateriaal 1 wintoets 1 maatwerk rekenen 1 math4all 1 studyflow 1 tafeltrainer 1 WIMS 1 computermeester.be 1 Score 0 MIND Research Institute spellen 0 Blokkenhuizen programmeren 0 Gizmo 0 Rekenpraktijk 0 Wisbaak 0 Winst 0 Dimension M 0 26

31 Tabel 13 Gebruik ict-toepassingen voor Nederlandse taal (n=57) Nederlandse taal door docent in gebruik Muiswerk Spelling 21 Beterspellen.nl 17 Compenserende programma s dyslexie (Kurzweil, Sprint, Daisy) 15 Muiswerk Spelling werkwoorden 14 Muiswerk Strategisch lezen 12 Nieuw Nederlands 10 Muiswerk ontleden en benoemen 8 Muiswerk schoolwoorden NT2 7 Nieuwsbegrip (XL) 6 Muiswerk formuleren 5 TiO-schrijven 4 Taalzee 4 Tekstbegrip Nederlands (Escape 3 Muiswerk argumenteren 3 Remedioom Nederlands 3 Nieuw Nederlands Literatuur 2 klikbrief 2 cambiumned.nl 2 Interactief bouwen van Bouwtotaal 1 Outline tool in Word 1 Ontleden (Escape) 1 Score 1 Op Niveau online 1 (drempel)testen Muiswerk 1 Nedercom 1 Deviant 1 studiemeter.nl (Deviant) 1 Talent methode 1 Link2 0 Leescase 0 Basic 0 Zin-spelen 0 Taalperfect.nl 0 Taal centraal 0 Talentrainer 0 Werk aan de winkel 0 Een gearrangeerde toepassing van Wikiwijs 0 27

32 Bijlage 2: Beknopte rapportage ict-toepassingen Engelse taalvaardigheid Slechts 11 respondenten hebben de vragenlijst ingevuld voor taalvaardigheid Engels. Deze gegevens zijn dus slechts indicatief. Wel is opvallend dat 10 van de 11 respondenten aangeeft WRTS op school te gebruiken. Van deze gebruikers gebruiken 4 WRTS ook het meest; de anderen gebruiken WRTS naast een (of meer) andere toepassingen. Naast deze ict-toepassingen gebruiken de meeste docenten ook nog een (andere) niet-digitale methode. De aansluiting vindt men over het algemeen goed. Gebruikers hebben de ict-toepassingen voor Engels vooral gevonden door te zoeken op internet en via collega s. Tabel 14 Gebruik ict-toepassingen voor Engelse taal (n=11) Engelse taal door docent in gebruik WRTS 10 Woordjesleren 4 Bijlesengels 3 Holmwoods 3 Escape 2 The verb machine 1 Easy Read 1 Taaldok 1 Digischool 1 Talentrainer 0 Chatterdale 0 Myngle 0 Een gearrangeerde toepassing van Wikiwijs 0 28