Lokaal compacte kwantumgroepen
|
|
- Anna van der Heijden
- 4 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN Faculteit Wetenschappen Departement Wiskunde Lokaal compacte kwantumgroepen Openbare verdediging Stefaan Vaes Promotor: Prof. Dr. A. Van Daele
2 Lokaal compacte groepen Een groep is een verzameling met een associatieve bewerking, een neutraal element en voor elk element een inverse. Voorbeelden: (Z, +), (GL(n), ), (ax + b)-groep. Groep + lokaal compacte topologie + continue bewerking en inverse = lokaal compacte groep Eerste motivatie voor de studie van kwantumgroepen: dualiteit van niet-commutatieve groepen.
3 Dualiteit van groepen Beschouw de groep (Z, +). De duale groep wordt gedefinieerd als Ẑ = {χ χ is een karakter op Z}. Een karakter χ op Z is een continue afbeelding χ : Z C zodanig dat χ(n) = 1, χ(n + m) = χ(n) χ(m) voor alle n, m Z. Voor elke z C met z = 1, definiëren we χ z : χ z : Z C : χ z (n) = z n. Dan is χ z (n + m) = z n+m = z n z m = χ z (n) χ z (m). Dus is χ z een karakter op Z en dit levert alle karakters.
4 We kunnen op de verzameling Ẑ van karakters een bewerking definiëren. Veronderstel dat χ, η Ẑ. Definieer Dan is χ η opnieuw een karakter. (χ η)(n) = χ(n) η(n). Op die manier wordt Ẑ een lokaal compacte groep. Als y, z C en y = z = 1, dan zal Dus is Ẑ T, de cirkelgroep. χ y χ z = χ yz. Bidualiteitsstelling van Pontryagin: De biduale groep Gˆˆ van een willekeurige commutatieve lokaal compacte groep G is isomorf met G.
5 Dualiteit voor niet-commutatieve groepen? Dit is geen eenvoudig probleem: karakters zien het verschil niet tussen r s en sr als r, s G: χ(r s) = χ(r ) χ(s) = χ(s) χ(r ) = χ(sr ). Lange geschiedenis om het duale object van een niet-commutatieve groep te definiëren: T. Tannaka (1938): met irreducibele representaties, M. Krein (1949) en W.F. Stinespring (1959) Men bereikt steeds betere dualiteitsresultaten, maar het duale object is geen gewone groep meer. PROBLEEM: Vind één categorie met dualiteit waarin alle lokaal compacte groepen passen.
6 Kacalgebra s De eerste oplossing voor het vorige probleem: G.I. Kac (1961) definieert de categorie van ringgroepen. Hierin passen alle unimodulaire groepen. Belangrijke bijdragen van P. Eymard, N. Tatsuuma en M. Takesaki een volledige oplossing voor het probleem in Onafhankelijk van elkaar: L. Vainerman en G.I. Kac, M. Enock en J.-M. Schwartz. Kacalgebra s.
7 De taal van de kwantumgroepen In wat voor structuur passen groepen en hun duale objecten? Veronderstel dat G een eindige commutatieve groep is. Algebra A = C(G). Covermenigvuldiging : C(G) C(G G) : ( (f ) ) (r, s) = f (r s). We identificeren C(G) C(G) C(G G) f g (f g)(r, s) = f (r ) g(s). Dus : A A A. WAAROM?
8 We zitten dan in de volgende situatie. A = C(G) : A A A?  = C(Ĝ) ˆ :    G Dualiteit Ĝ Er is een rechtstreekse weg van (A, ) naar (Â, ˆ ). Deze procedure werkt ook als G niet commutatief is. de algebra  is dan niet-commutatief. We verkrijgen de groepsalgebra: vectorruimtebasis {λ r r G} en vermenigvuldiging λ r λ s = λ r s.
9 Samengevat Overgang G naar : C(G) C(G) C(G) niet-commutatieve algebra s A en : A A A bieden een kader voor eindige groepen en hun duale structuren. Extra structuur op (A, ) = Hopfalgebra: Groep = verzameling + vermenigvuldiging + eenheid + inverse. Hopfalgebra = algebra + covermenigvuldiging + co-eenheid + co-inverse. We willen nu ook de topologie er weer bij betrekken en verder gaan dan eindige groepen.
10 Op naar lokaal compacte kwantumgroepen De filosofie blijft dezelfde. Zij G een lokaal compacte groep. A = C 0 (G) : C 0 (G) C b (G G) : ( (f ) ) (r, s) = f (r s). We identificeren C 0 (G) C 0 (G) C 0 (G G) : f g (f g)(r, s) = f (r ) g(s), C b (G G) M(C 0 (G) C 0 (G)), de vermenigvuldigersalgebra. C 0 (G) is een commutatieve C -algebra. Net zoals daarstraks laten we nu ook niet-commutatieve C -algebra s toe. De taal van lokaal compacte kwantumgroepen: C -algebra A en een covermenigvuldiging : A M(A A).
11 Opmerking Niet elke verzameling met een bewerking is een groep! Lokaal compacte kwantumgroepen: : A M(A A) + extra axioma s Herinner; Hopfalgebra: : A A A + extra axioma s. Een mogelijk stel van axioma s levert de theorie van Kacalgebra s. Dit is niet het einde van het verhaal!
12 Nieuwe elementen ten tonele V.G. Drinfel d en M. Jimbo (begin jaren 80): voorbeelden van Hopfalgebra s met S 2 ι. S.L. Woronowicz (einde jaren 80): kwantum-e(2)-groep, geen Kacalgebra. Eveneens S.L. Woronowicz: algemene en elegante theorie van compacte kwantumgroepen, onverenigbaar met de theorie van Kacalgebra s. S. Majid (begin jaren 90): voorbeelden die geen Kacalgebra s zijn.
13 Situatieschets Kacalgebra s Kac & Vainerman Enock & Schwartz Voorbeelden Woronowicz Voorbeelden Drinfel d en Jimbo?? Compacte kwantumgroepen Woronowicz Voorbeelden Majid VRAAG: Welke structuur zit verborgen achter al deze dingen?
14 Baanbrekend werk S. Baaj en G. Skandalis (begin jaren 90): multiplicatieve unitairen en Kacsystemen, elegant, andere filosofie. T. Masuda, Y. Nakagami en S.L. Woronowicz (begin jaren 90): lange lijst van axioma s voor : A M(A A), vele gewenste stellingen als axioma. A. Van Daele (halfweg jaren 90): algebraïsche kwantumgroepen, elegant, puur algebraïsch, discrete en compacte (kwantum)groepen.
15 Lokaal compacte kwantumgroepen Hoofdstuk 1 in proefschrift Definitie (J. Kustermans en SV) : Een lokaal compacte kwantumgroep is een C -algebra A met covermenigvuldiging : A M(A A) die voldoet aan coassociativiteit, de tegenhanger van de associativiteit van de groepsbewerking; het bestaan van een linkse en een rechtse Haarmaat; dichtheidseisen, de tegenhanger van de schrappingswet. Opmerking: definitie van lokaal compacte kwantumgroepen met co-eenheid en co-inverse: tot dusver onmogelijk.
16 Belangrijkste eigenschappen Constructie van co-inverse (of antipode). Bewijs van uniciteit van de Haarmaat. Constructie van dualiteit en bewijs van bidualiteitsstelling. Constructie van modulaire element. Voordeel: Een rijke theorie vanuit eenvoudige definitie. Nadeel: Het bestaan van de Haarmaat is een axioma. Kan het wel anders?
17 Kwantumgroepen in actie Hoofdstuk 2 in proefschrift Een lokaal compacte groep G werkt continu op een lokaal compacte ruimte X: voor elke r G is α r : X X een homeomorfisme en α r α s = α r s. Vertaling: Definieer α : C 0 (X) C b (G X) : ( α(f ) ) (r, x) = f (α r (x)). Herinner : C 0 (G) C b (G G) : ( (f ) ) (r, s) = f (r s). Dan zal ( ( ι)α(f ) ) (r, s, x) = ( α(f ) ) (r s, x) = f (αr s (x)) = f ( α r (α s (x)) ) = ( α(f ) ) (r, α s (x)) = ( (ι α)α(f ) ) (r, s, x).
18 Actie van een groep G op een ruimte X is equivalent met α : C 0 (X) C b (G X) waarbij ( ι)α = (ι α)α. We kunnen de twee ingrediënten kwantiseren. Ruimte X een kwantumruimte: een C -algebra of von Neumannalgebra. Gewone groep G lokaal compacte kwantumgroep. Tweede hoofdstuk van het proefschrift: (A, ) een l.c. kwantumgroep, N een von Neumannalgebra, α : N A N en ( ι)α = (ι α)α. Kwantumsymmetriegroepen van kwantumruimten: belangrijke stelling van M. Enock en R. Nest, relatie met deelfactoren.
19 Eigenschappen van acties Zij α : N A N een actie van de l.c. kwantumgroep (A, ) op de kwantumruimte N. De actie heeft een natuurlijke implementatie: α(x) = U(1 x)u. Constructie van het gekruiste product en het duale gewicht: nieuwe kwantumruimte, relatie tussen maten op kwantumruimte N en de nieuwe kwantumruimte. Het gekruiste product staat in standaard positie. Krachtig apparaat, nuttig in toepassingen: J. Kustermans: geïnduceerde corepresentaties, derde hoofdstuk, motivatie definitie lokaal compacte kwantumgroepen.
20 Exacte rijen van kwantumgroepen Hoofdstuk 3 in proefschrift Samenwerking met L. Vainerman: theorie van uitbreidingen van lokaal compacte kwantumgroepen en de constructie van het cocykelbigekruiste product. Werk van G.I. Kac (jaren 60): systematische methode om eindige kwantumgroepen te construeren. Grondig bestudeerd door S. Majid in theorie van Hopfalgebra s. Belangrijke bijdragen tot de constructie: S. Baaj en G. Skandalis.
21 Basisbegrippen Morfismen Veronderstel dat G, H eindige groepen zijn, dan noemen we θ : H G een morfisme als θ(r s) = θ(r ) θ(s). Vertaling: definieer θ : C(G) C(H) : θ(f ) = f θ. Dan zal H θ = ( θ θ) G. Algemene theorie van morfismen tussen lokaal compacte kwantumgroepen: J. Kustermans. Ruwweg gesproken is een morfisme van (A 1, 1 ) naar (A 2, 2 ) een -homomorfisme θ : A 1 A 2 zodat ( θ θ) 1 = 2 θ.
22 Korte exacte rijen We noemen een rij van morfismen tussen groepen G 1 ρ G θ G 2 een korte exacte rij als ρ injectief is, θ surjectief en Ker θ = Im ρ. We noemen een rij van morfismen tussen kwantumgroepen een korte exacte rij als θ injectief is, ρ surjectief is, (M 2, 2 ) θ (M, ) ρ (M 1, 1 ) θ(m 2 ) = {x M (ρ ι) (x) = 1 x}. Opmerking: precieze definitie van een korte exacte rij is subtieler.
23 De stelling van G.I. Kac Stelling van Kac voor eindige kwantumgroepen veralgemening naar l.c. kwantumgroepen: Als (M 2, 2 ) θ (M, ) ρ (M 1, 1 ) een korte exacte rij van l.c. kwantumgroepen met de cleft eigenschap is, dan kunnen we van (M 2, 2 ) en de duale van (M 1, 1 ) een passend paar maken en (M, ) bekomen als een cocykel-bigekruist product. Omgekeerd: passend paar van kwantumgroepen nieuwe kwantumgroep met de constructie van het cocykelbigekruiste product.
24 Nieuwe voorbeelden van kwantumgroepen Groep (R, +) en (ax + b)-groep worden een passend paar. We lossen de cocykelvergelijkingen op. nieuwe l.c. kwantumgroep. De infinitesimale Hopfalgebra heeft generatoren X, Y en A met relaties [X, A] = 2A, [Y, A] = A 2, [X, Y ] = 2Y i 4n π A, (A) = A A, (X) = X X, (Y ) = Y 1 + X A + 1 Y. Continue vervorming van de Heisenberggroep. Duale kwantumgroep: (ax + b)-groep. continue vervorming van twee-dimensionale
25 En verder? Niet-commutatieve meetkunde Zij M een (compacte) variëteit. Stel A = C (M). Definieer Ω k als ruimte van k-vormen. Beschouw d : A Ω 1 : f df, de totale afgeleide. Dan is d : A Ω 1 lineair, d(ab) = a db + da b, Ω 1 is voortgebracht door a db. Ω 1 is een A-bimodule. Algemener: Uitwendige (gegradeerde) algebra Ω en d : Ω Ω.
26 Kwantisatie De algebra A = C (M) mag niet-commutatief worden. Geen punten meer! Gegradeerde algebra Ω en d : Ω Ω van graad 1, met d 2 Leibniz-regel, Ω 0 = A: differentiaalcalculus. = 0 en Metriek op Riemannse variëteit A-waardig inproduct op Ω. Dirac-operator D = d + d formalisme van A. Connes. Kwantumgroepen en niet-commutatieve meetkunde: invariante differentiaalcalculi. Differentiaalcalculi op compacte kwantumgroepen (J. Kustermans, G. Murphy, L. Tuset): buiten axioma s van Connes. Grote droom: kwantum-lie-groepen.
Voorstel voor de inhoud van de cursus Algebra in het programma: Bachelor Wiskunde
Voorstel voor de inhoud van de cursus Algebra in het programma: Bachelor Wiskunde Aantal uren: A: 30, B:15 of A: 22,5, B: 22,5 1 Hermann Weyl introduceerde het woord coördinatiseren voor één van de basishandelingen
Nadere informatieLineaire Algebra C 2WF09
Lineaire Algebra C 2WF09 College: Instructie: L. Habets HG 8.09, Tel. 4230, Email: l.c.g.j.m.habets@tue.nl H. Wilbrink HG 9.49, Tel. 2783, E-mail: h.a.wilbrink@tue.nl http://www.win.tue.nl/wsk/onderwijs/2wf09
Nadere informatieDiscrete Wiskunde 2WC15, Lente Jan Draisma
Discrete Wiskunde 2WC15, Lente 2010 Jan Draisma Voorwoord Dit zijn aantekeningen voor het vak Discrete Wiskunde (2WC15), gegeven in het lentesemester van 2010. Dit vak bestaat uit twee delen: algoritmische
Nadere informatieHOOFDSTUK 0. = α g1 α g2
HOOFDSTUK 0 Acties van groepen 0.1 Groep-actie Uit de cursus Meetkunde en Lineaire Algebra van 1ste jaar Bachelor Wiskunde ([KI] in de referentielijst) weten we reeds wat een permutatiegroep G op een verzameling
Nadere informatieHet karakteristieke polynoom
Hoofdstuk 6 Het karakteristieke polynoom We herhalen eerst kort de definities van eigenwaarde en eigenvector, nu in een algemene vectorruimte Definitie 6 Een eigenvector voor een lineaire transformatie
Nadere informatieCongruentie deelgroepen
Congruentie deelgroepen 2 Definities Congruentie deelgroepen zijn deelgroepen van matrixgroepen met gehele elementen die bepaald worden door congruentie relaties. De eenvoudigste omgeving om die congruentie
Nadere informatieOefenopgaven Grondslagen van de Wiskunde A
Oefenopgaven Grondslagen van de Wiskunde A Jaap van Oosten 2007-2008 1 Kardinaliteiten Opgave 1.1. Bewijs, dat R N = R. Opgave 1.2. Laat Cont de verzameling continue functies R R zijn. a) Laat zien dat
Nadere informatieInleiding tot groepentheorie
Hoofdstuk Inleiding tot groepentheorie 1 Basisdefinities Een algebraïsche structuur bestaat meestal uit een verzameling waarop één of meerdere bewerkingen gedefinieerd zijn. Definitie Een inwendige bewerking
Nadere informatieHoofdstuk 1. Inleiding. Lichamen
Hoofdstuk 1 Lichamen Inleiding In Lineaire Algebra 1 en 2 heb je al kennis gemaakt met de twee belangrijkste begrippen uit de lineaire algebra: vectorruimte en lineaire afbeelding. In dit hoofdstuk gaan
Nadere informatieD. M. van Diemen. Homotopie en Hopf. Bachelorscriptie, 7 juni Scriptiebegeleider: dr. B. de Smit. Mathematisch Instituut, Universiteit Leiden
D. M. van Diemen Homotopie en Hopf Bachelorscriptie, 7 juni 2010 Scriptiebegeleider: dr. B. de Smit Mathematisch Instituut, Universiteit Leiden Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Homotopie 4 2.1 Hogere homotopiegroepen..............................
Nadere informatieONBETWIST ONderwijs verbeteren met WISkunde Toetsen Voorbeeldtoetsen Lineaire Algebra Deliverable 3.10 Henk van der Kooij ONBETWIST Deliverable 3.
ONBETWIST ONderwijs verbeteren met WISkunde Toetsen Voorbeeldtoetsen Lineaire Algebra Deliverable 3.10 Henk van der Kooij ONBETWIST Deliverable 3.8 ONBETWIST ONderwijs verbeteren met WISkunde Toetsen Inleiding
Nadere informatieAlgebra. Oefeningen op hoofdstuk Groepentheorie Cayleytabellen van groepen van orde Cyclische groepen
Oefeningen op hoofdstuk 5 Algebra 5.2 Groepentheorie 5.2.1 Cayleytabellen van groepen van orde 8 Oefening 5.1. Stel de Cayleytabel op voor de groep van de symmetrieën van een vierkant. Bewijs dat deze
Nadere informatie3 De duale vectorruimte
3 De duale vectorruimte We brengen de volgende definitie in de herinnering. Definitie 3.1 (hom K (V, W )) Gegeven twee vectorruimtes (V, K) en (W, K) over K noteren we de verzameling van alle lineaire
Nadere informatieDefinitie 4.1. Als H en K normaaldelers zijn van een groep G en H K = {e} en HK = G dan noemt men G het direct product van
Hoofdstuk 4 Groepsconstructies 4.1 Direct product We gaan nu bestuderen hoe we van 2 groepen een nieuwe groep kunnen maken of hoe we een groep kunnen schrijven als een product van 2 groepen met kleinere
Nadere informatieQuantum theorie voor Wiskundigen. Velden en Wegen in de Wiskunde
Quantum theorie voor Wiskundigen door Peter Bongaarts (Rotterdam) bij het afscheidssymposium Velden en Wegen in de Wiskunde voor Henk Pijls Korteweg-de Vries Instituut voor Wiskunde Universiteit van Amsterdam,
Nadere informatieTuyaux 3de Bachelor Wiskunde WINAK
Tuyaux 3de Bachelor Wiskunde WINAK Eerste Semester 2011-2012 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Maattheorie 3 2.1 Theorie....................................... 3 2.2 Oefeningen.....................................
Nadere informatieTweede huiswerkopdracht Lineaire algebra 1 Uitwerking en opmerkingen
Tweede huiswerkopdracht Lineaire algebra 1 en opmerkingen November 10, 2009 Opgave 1 Gegeven een vectorruimte V met deelruimtes U 1 en U 2. Als er geldt dim U 1 = 7, dimu 2 = 9, en dim(u 1 U 2 ) = 4, wat
Nadere informatieInleiding Analyse 2009
Inleiding Analyse 2009 Inleveropgaven A). Stel f(, y) = In (0, 0) is f niet gedefinieerd. We bestuderen y2 2 + y 4. lim f(, y). (,y) (0,0) 1. Bepaal de waarde van f(, y) op een willekeurige rechte lijn
Nadere informatieDe Minimax-Stelling en Nash-Evenwichten
De Minima-Stelling en Nash-Evenwichten Sebastiaan A. Terwijn Radboud Universiteit Nijmegen Afdeling Wiskunde 20 september 2010 Dit is een bijlage bij het eerstejaars keuzevak Wiskunde, Politiek, en Economie.
Nadere informatie5.2.4 Varia in groepentheorie
Oefeningen op hoofdstuk 5 Algebra 5.2 Groepentheorie 5.2.1 Cayleytabellen van groepen van orde 8 Oefening 5.1. Stel de Cayleytabel op voor de groep van de symmetrieën van een vierkant. Bewijs dat deze
Nadere informatieTopologie I - WPO Prof. Dr. E. Colebunders Dr. G. Sonck 24 september 2006
Topologie I - WPO Prof. Dr. E. Colebunders Dr. G. Sonck 24 september 2006 Inhoudsopgave 1 Topologische ruimten 2 2 Metriseerbaarheid en aftelbaarheid 7 3 Convergentie en continuïteit 8 4 Separatie-eigenschappen
Nadere informatieEXAMEN LINEAIRE ALGEBRA EN ANALYTISCHE MEETKUNDE I. 1. Theorie
EXAMEN LINEAIRE ALGEBRA EN ANALYTISCHE MEETKUNDE I MAANDAG 17 JANUARI 2011 1. Theorie Opgave 1. (a) In Voorbeelden 2.1.17 (7) wordt gesteld dat de maximale lineair onafhankelijke deelverzamelingen van
Nadere informatieVectorruimten en deelruimten
Vectorruimten en deelruimten We hebben al uitgebreid kennis gemaakt met de vectorruimte R n We zullen nu zien dat R n slechts een speciaal geval vormt van het (veel algemenere begrip vectorruimte : Definitie
Nadere informatieEigenschappen en Axioma s van de E 6 -meetkunde
Faculteit Wetenschappen Vakgroep Wiskunde Eigenschappen en Axioma s van de E 6 -meetkunde Magali Victoor Promotor: Prof. dr. Hendrik Van Maldeghem Masterproef ingediend tot het behalen van de academische
Nadere informatieWe beginnen met de eigenschappen van de gehele getallen.
II.2 Gehele getallen We beginnen met de eigenschappen van de gehele getallen. Axioma s voor Z De gegevens zijn: (a) een verzameling Z; (b) elementen 0 en 1 in Z; (c) een afbeelding +: Z Z Z, de optelling;
Nadere informatieOpgaven Functies en Reeksen. E.P. van den Ban
Opgaven Functies en Reeksen E.P. van den Ban c Mathematisch Instituut Universiteit Utrecht Augustus 2014 1 Opgaven bij Hoofdstuk 1 Opgave 1.1 Zij f : R n R partieel differentieerbaar naar iedere variabele
Nadere informatieTer Leering ende Vermaeck
Ter Leering ende Vermaeck 15 december 2011 1 Caleidoscoop 1. Geef een relatie op Z die niet reflexief of symmetrisch is, maar wel transitief. 2. Geef een relatie op Z die niet symmetrisch is, maar wel
Nadere informatieSchovencohomologie. Wadim Sharshov 10 augustus Bachelorscriptie. Begeleiding: prof.dr. Eric Opdam prof.dr. H. B. Postuma
Schovencohomologie Wadim Sharshov 10 augustus 2012 Bachelorscriptie Begeleiding: prof.dr. Eric Opdam prof.dr. H. B. Postuma KdV Instituut voor wiskunde Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica
Nadere informatieComplexe functies 2019
Complexe functies 019 Extra opgaves Opgave A Laat zien dat R voorzien van de bewerkingen a + b := (a 1 +b 1,a +b ) a b := (a 1 b 1 a b,a 1 b +a b 1 ) isomorf is met C. Wat is i in deze representatie? Opgave
Nadere informatieLineaire Algebra voor ST
Lineaire Algebra voor ST docent: Judith Keijsper TUE, HG 9. email: J.C.M.Keijsper@tue.nl studiewijzer: http://www.win.tue.nl/wsk/onderwijs/ds6 Technische Universiteit Eindhoven college 9 J.Keijsper (TUE)
Nadere informatieRationale punten op elliptische krommen
Rationale punten op elliptische krommen Anne Barten 6 juli 2015 Bachelorscriptie Begeleiding: dr. S. R. Dahmen Korteweg-de Vries Instituut voor Wiskunde Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica
Nadere informatieDefinitie 1.1. Een groep is een verzameling G, uitgerust met een bewerking waarvoor geldt dat:
Hoofdstuk 1 Eerste begrippen 1.1 Wat is een groep? Definitie 1.1. Een groep is een verzameling G, uitgerust met een bewerking waarvoor geldt dat: 1. a, b G : a b G 2. a, b, c G : a (b c) = (a b) c = a
Nadere informatieOpgaven Hilbert-ruimten en kwantummechanica (2006)
Opgaven Hilbert-ruimten en kwantummechanica (2006) Altijd: Opgave 1 is om te oefenen (niet om in te leveren), Opgave 2 is de inleveropgave, Opgave 3 is de bonusopgave (inleveren niet verplicht maar wel
Nadere informatieOverzicht Fourier-theorie
B Overzicht Fourier-theorie In dit hoofdstuk geven we een overzicht van de belangrijkste resultaten van de Fourier-theorie. Dit kan als steun dienen ter voorbereiding op het tentamen. Fourier-reeksen van
Nadere informatieUitwerkingen tentamen Algebra 3 8 juni 2017, 14:00 17:00
Uitwerkingen tentamen Algebra 3 8 juni 207, 4:00 7:00 Je mocht zoals gezegd niet zonder uitleg naar opgaven verwijzen. Sommige berekeningen zijn hier weggelaten. Die moest je op je tentamen wel laten zien.
Nadere informatieAlgebraische Meetkunde. S. Caenepeel
Algebraische Meetkunde S. Caenepeel Syllabus 107 bij Algebraische Meetkunde Derde Bachelor Wiskunde (SD-ID 002523) 2015 Inhoudsopgave 1 Voorafgaande begrippen 3 1.1 Veeltermenringen...................................
Nadere informatieThis work is licensed under the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License. To view a copy of this license,
Inhoudsopgave 1 Groepen 1 1.1 Groepen, deelgroepen en voorbeelden.............. 1 1.2 Verdere definities en eigenschappen............... 8 1.3 Groepsmorfismen......................... 15 1.4 Cyclische
Nadere informatieTentamen Grondslagen van de Wiskunde A, met uitwerkingen
Tentamen Grondslagen van de Wiskunde A, met uitwerkingen 8 december 2015, 09:30 12:30 Dit tentamen bevat 5 opgaven; zie ook de ommezijde. Alle opgaven tellen even zwaar (10 punten); je cijfer is het totaal
Nadere informatieThis work is licensed under the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License. To view a copy of this license,
Inhoudsopgave 1 Groepen 1 1.1 Definitie en voorbeelden..................... 1 1.2 Deelgroepen en de stelling van Lagrange............ 5 1.3 Morfismen, kern, normaaldelers................. 13 1.4 Cyclische
Nadere informatieOpgaven Inleiding Analyse
Opgaven Inleiding Analyse E.P. van den Ban Limieten en continuïteit Opgave. (a) Bewijs direct uit de definitie van iet dat y 0 y = 0. (b) Bewijs y 0 y 3 = 0 uit de definitie van iet. (c) Bewijs y 0 y 3
Nadere informatieLineaire Algebra C 2WF09
Lineaire Algebra C 2WF09 College: Instructie: L. Habets HG 8.09, Tel. 4230, Email: l.c.g.j.m.habets@tue.nl H.A. Wilbrink HG 9.49, Tel. 2783, E-mail: h.a.wilbrink@tue.nl http://www.win.tue.nl/wsk/onderwijs/2wf09
Nadere informatie(ii) Zij e 0 een geheel getal. Bewijs: de code C is e-fouten-verbeterend d(x, y) 2e + 1 voor alle x, y C met x y.
Opgaven bij het college Topologie 1 Metrische ruimten Opgave 1.1. Geef een voorbeeld waaruit blijkt dat de doorsnede van oneindig veel open verzamelingen in een metrische ruimte niet open hoeft te zijn.
Nadere informatieCategorieëntheorie. Gerrit Oomens Bachelorproject Wiskunde. Begeleiding: dr. Jochen Heinloth F (X) F (Y ) G(Y ) G(X)
Categorieëntheorie Gerrit Oomens 17-07-2009 Bachelorproject Wiskunde Begeleiding: dr. Jochen Heinloth F (φ) F (X) F (Y ) ζ X ζ Y G(X) G(φ) G(Y ) Korteweg-de Vries Instituut voor Wiskunde Faculteit der
Nadere informatieToegepaste Wiskunde 2: Het Kalman-filter
Toegepaste Wiskunde 2: Het Kalman-filter 25 februari, 2008 Hans Maassen 1. Inleiding Het Kalman filter schat de toestand van een systeem op basis van een reeks, door ruis verstoorde waarnemingen. Een meer
Nadere informatieNiet-standaard analyse (Engelse titel: Non-standard analysis)
Technische Universiteit Delft Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica Delft Institute of Applied Mathematics Niet-standaard analyse (Engelse titel: Non-standard analysis) Verslag ten behoeve
Nadere informatieExamen Lineaire Algebra en Meetkunde Tweede zit (13:30-17:30)
Examen Lineaire Algebra en Meetkunde Tweede zit 2016-2017 (13:30-17:30) 1 Deel gesloten boek (theorie) (5.5pt) - indienen voor 14u30 (0.5pt) Geef de kleinste kwadratenoplossing van het stelsel AX = d,
Nadere informatieCohomologie van schoven op eindige topologische ruimten
Cohomologie van schoven op eindige topologische ruimten Juultje Kok 18 juli 2013 Bachelorproject Begeleiding: dr. B. J. J. Moonen Korteweg-de Vries Instituut voor Wiskunde Faculteit der Natuurwetenschappen,
Nadere informatieDefinitie 5.1. Cyclische groepen zijn groepen voortgebracht door 1 element.
Hoofdstuk 5 Cyclische groepen 5.1 Definitie Definitie 5.1. Cyclische groepen zijn groepen voortgebracht door 1 element. Als G wordt voortgebracht door a en a n = e, dan noteren we de groep als C n = a.
Nadere informatieLineaire Algebra C 2WF09
Lineaire Algebra C 2WF09 College: Instructie: L. Habets HG 8.09, Tel. 4230, Email: l.c.g.j.m.habets@tue.nl H.A. Wilbrink HG 9.49, Tel. 2783, E-mail: h.a.wilbrink@tue.nl http://www.win.tue.nl/wsk/onderwijs/2wf09
Nadere informatieDe p-adische completeringen
De p-adische completeringen Jaco Ruit 13 september 2017 1. Completeringen van lichamen Definitie 1.1. Zij K een lichaam. : K [0, [ zodanig dat: A1. x K, x = 0 x = 0. A2. x, y K, xy = x y. A3. x, y K, x
Nadere informatieII.3 Equivalentierelaties en quotiënten
II.3 Equivalentierelaties en quotiënten Een belangrijk begrip in de wiskunde is het begrip relatie. Een relatie op een verzameling is een verband tussen twee elementen uit die verzameling waarbij de volgorde
Nadere informatieDe stelling van Hahn en Mazurkiewicz
Radboud Universiteit Nijmegen Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica De stelling van Hahn en Mazurkiewicz Naam: Studentnummer: Studie: Begeleider: Datum: Lennaert Stronks 4062175 Wiskunde
Nadere informatieJe mag Zorich deel I en II gebruiken, maar geen ander hulpmiddelen (zoals andere boeken, aantekeningen, rekenmachine etc.)!
Tentamen Analyse II. Najaar 6 (.1.7) Toelicting: Je mag Zoric deel I en II gebruiken, maar geen ander ulpmiddelen (zoals andere boeken, aantekeningen, rekenmacine etc.)! Als je bekende stellingen gebruikt
Nadere informatieNiet-commutatieve meetkunde niet-communicabel?
Walter van Suijlekom Niet-commutatieve meetkunde niet-communicabel? NAW 5/7 nr. 1 maart 2006 27 Walter van Suijlekom Max-Planck-Institut für Mathematik Vivatsgasse 7, 53111 Bonn Duitsland waltervs@mpim-bonn.mpg.de
Nadere informatieR.P. Thommassen. Whitehead Groepen. Bachelorscriptie, 10 Augustus Scriptiebegeleider: prof.dr. K.P. Hart
R.P. Thommassen Whitehead Groepen Bachelorscriptie, 10 Augustus 2014 Scriptiebegeleider: prof.dr. K.P. Hart Mathematisch Instituut, Universiteit Leiden Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Binnen ZFC 6 2.1 Eigenschappen
Nadere informatieUitwerking 1 Uitwerkingen eerste deeltentamen Lineaire Algebra (WISB121) 3 november 2009
Departement Wiskunde, Faculteit Bètawetenschappen, UU. In elektronische vorm beschikbaar gemaakt door de TBC van A Eskwadraat. Het college WISB werd in 9- gegeven door Prof. Dr. F. Beukers. Uitwerking
Nadere informatieAanvullingen bij Hoofdstuk 6
Aanvullingen bij Hoofdstuk 6 We veralgemenen eerst Stelling 6.4 tot een willekeurige lineaire transformatie tussen twee vectorruimten en de overgang naar twee nieuwe basissen. Stelling 6.4. Zij A : V W
Nadere informatieOpgave 1.1. Geef een voorbeeld waaruit blijkt dat de doorsnede van oneindig veel open verzamelingen in een metrische ruimte niet open hoeft te zijn.
Opgaven bij het college Topologie 1 Metrische ruimten Opgave 1.1. Geef een voorbeeld waaruit blijkt dat de doorsnede van oneindig veel open verzamelingen in een metrische ruimte niet open hoeft te zijn.
Nadere informatieIngela Mennema. Roosters. Bachelorscriptie. Scriptiebegeleider: Dr. R.M. van Luijk en H.D. Visse MSc. Datum Bachelorexamen: 28 juni 2016
Ingela Mennema Roosters Bachelorscriptie Scriptiebegeleider: Dr. R.M. van Luijk en H.D. Visse MSc Datum Bachelorexamen: 28 juni 2016 Mathematisch Instituut, Universiteit Leiden Inhoudsopgave 1 Inleiding
Nadere informatieRationale tetraëders.
Youssef Achnine Rationale tetraëders. Bachelorscriptie, 1 juni 009 Scriptiebegeleider: Dr. R.M. van Luijk Mathematisch Instituut, Universiteit Leiden 1 Inhoudsopgave Introductie 1. Topologische begrippen
Nadere informatieLebesgues overdekkingslemma en Cantors intersectiestelling voor Atsuji metrische ruimten
Faculteit Wetenschappen en Bio-Ingenieurswetenschappen Departement Wiskunde Lebesgues overdekkingslemma en Cantors intersectiestelling voor Atsuji metrische ruimten Proefschrift voor het behalen van de
Nadere informatieKazhdan-Lusztig-Vogan polynomen voor gespleten E 8, een uitzonderlijke berekening voor een exceptionele groep
Kazhdan-Lusztig-Vogan polynomen voor gespleten E 8, een uitzonderlijke berekening voor een exceptionele groep Marc van Leeuwen Laboratoire de Mathématiques et Applications Université de Poitiers 28 november
Nadere informatieBrown s Representeerbaarheidsstelling
Brown s Representeerbaarheidsstelling Gesche Nord 11 september 2008 Bachelorscriptie Begeleiding: dr. Jochen Heinloth KdV Instituut voor wiskunde Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica
Nadere informatieDualiteit. Raymond van Bommel. 6 april 2010
Dualiteit Raymond van Bommel 6 april 2010 1 Inleiding Op veel manieren kan meetkunde worden bedreven. De bekendste en meest gebruikte meetkunde is de Euclidische meetkunde. In dit artikel gaan we kijken
Nadere informatieRadboud Universiteit Nijmegen Tentamen Analyse 1 WP001B 26 augustus 2010, , Examenzaal
Radboud Universiteit Nijmegen Tentamen Analyse 1 WP001B 26 augustus 2010, 14.00 17.00, Examenzaal Het gebruik van een rekenmachine en/of telefoon is niet toegestaan. U mag geen gebruik maken van het boek
Nadere informatieHoofdstuk 3. Equivalentierelaties. 3.1 Modulo Rekenen
Hoofdstuk 3 Equivalentierelaties SCHAUM 2.8: Equivalence Relations Twee belangrijke voorbeelden van equivalentierelaties in de informatica: resten (modulo rekenen) en cardinaliteit (aftelbaarheid). 3.1
Nadere informatieHints en antwoorden bij de vragen van de cursus Lineaire Algebra en Meetkunde
Hints en antwoorden bij de vragen van de cursus Lineaire Algebra en Meetkunde Ik heb de vragen die in de nota s staan en de vragen van de samenvattingen samengebracht in deze tekst en voorzien van hints
Nadere informatie6 Ringen, lichamen, velden
6 Ringen, lichamen, velden 6.1 Polynomen over F p : irreducibiliteit en factorisatie Oefening 6.1. Bewijs dat x 2 + 2x + 2 irreducibel is in Z 3 [x]. Oplossing 6.1 Aangezien de veelterm van graad 3 is,
Nadere informatieHoofdstuk 9. Vectorruimten. 9.1 Scalairen
Hoofdstuk 9 Vectorruimten 9.1 Scalairen In de lineaire algebra tot nu toe, hebben we steeds met reële getallen als coëfficienten gewerkt. Niets houdt ons tegen om ook matrices, lineaire vergelijkingen
Nadere informatieTentamen Grondslagen van de Wiskunde A Met beknopte uitwerking
Tentamen Grondslagen van de Wiskunde A Met beknopte uitwerking 10 december 2013, 09:30 12:30 Dit tentamen bevat 5 opgaven; zie ook de ommezijde. Alle opgaven tellen even zwaar (10 punten); je cijfer is
Nadere informatieUitwerkingen Lineaire Algebra I (wiskundigen) 22 januari, 2015
Uitwerkingen Lineaire Algebra I (wiskundigen) januari, 5 In deze uitwerkingen is hier en daar een berekening weggelaten (bijvoorbeeld het bepalen van de kern van een matrix) die uiteraard op het tentamen
Nadere informatieHERTENTAMEN WISKUNDIGE BEELDVERWERKINGSTECHNIEKEN
HERTENTAMEN WISKUNDIGE BEELDVERWERKINGSTECHNIEKEN Vakcode: 8D00. Datum: vrijdag 3 juni 008. Tijd: 09:00-:00. Lees dit vóórdat je begint! Maak iedere opgave op een apart vel. Schrijf je naam en studentnummer
Nadere informatieExamenvragen Hogere Wiskunde I
1 Examenvragen Hogere Wiskunde I Vraag 1. Zij a R willekeurig. Gegeven is dat voor alle r, s Q geldt dat a r+s = a r a s. Bewijs dat voor alle x, y R geldt dat a x+y = a x a y. Vraag 2. Gegeven 2 functies
Nadere informatieBasiskennis lineaire algebra
Basiskennis lineaire algebra Lineaire algebra is belangrijk als achtergrond voor lineaire programmering, omdat we het probleem kunnen tekenen in de n-dimensionale ruimte, waarbij n gelijk is aan het aantal
Nadere informatieTW2040: Complexe Functietheorie
TW2040: Complexe Functietheorie week 4.6, donderdag K. P. Hart Faculteit EWI TU Delft Delft, 2 juni, 2016 K. P. Hart TW2040: Complexe Functietheorie 1 / 38 Outline 1 Rekenregels 2 K. P. Hart TW2040: Complexe
Nadere informatieDrie problemen voor de prijs van één
Drie problemen voor de prijs van één Of: één probleem voor de prijs van drie K. P. Hart Faculty EEMCS TU Delft Delft, 30 oktober, 2012: 10:15 10:45 Eenvoudig begin Opgave Bewijs dat voor m, n N het volgende
Nadere informatieUniversiteit Gent. Academiejaar Discrete Wiskunde. 1ste kandidatuur Informatica. Collegenota s. Prof. Dr.
Universiteit Gent Academiejaar 2001 2002 Discrete Wiskunde 1ste kandidatuur Informatica Collegenota s Prof. Dr. Frank De Clerck Herhalingsoefeningen 1. Bepaal het quotiënt en de rest van de deling van
Nadere informatieWiskundig valt er veel in de plooi
Wiskundig valt er veel in de plooi Philippe Cara Vrije Universiteit Brussel pcara@vub.ac.be Leuven, 13 mei 2009 1 / 54 ORIGAMI! ORIGAMI = kunst van het papiervouwen China, 1ste of 2de eeuw Japan 6de eeuw,
Nadere informatieVector-en matrixvergelijkingen. Figuur: Vectoren, optellen
Vector-en matrixvergelijkingen (a) Parallellogramconstructie (b) Kop aan staartmethode Figuur: Vectoren, optellen (a) Kop aan staartmethode, optellen (b) Kop aan staart methode, aftrekken Figuur: Het optellen
Nadere informatieTENTAMEN WISKUNDIGE BEELDVERWERKINGSTECHNIEKEN
TENTAMEN WISKUNDIGE BEELDVERWERKINGSTECHNIEKEN Vakcode: 8D. Datum: Donderdag 8 juli 4. Tijd: 14. 17. uur. Plaats: MA 1.44/1.46 Lees dit vóórdat je begint! Maak iedere opgave op een apart vel. Schrijf je
Nadere informatie1 Symmetrieën van figuren
1 Symmetrieën van figuren 1.1 Het mysterie van de hoge eik Als je door een met water gevulde reageerbuis heen de woorden DIE HOHE EICHE FÄLLT LANGSAM UM leest, waarbij de eerste drie woorden rood en de
Nadere informatie1 Verzamelingen en afbeeldingen
Samenvatting Wiskundige Structuren, 2010 Aad Offerman, www.offerman.com 1 1 Verzamelingen en afbeeldingen Notaties: A = {1,2,3},, x A, y / A, A = B A B en B A, N = {0,1,2,...}, Z = {..., 3, 2, 1,0,1,2,...},
Nadere informatieLineaire Algebra voor ST
Lineaire Algebra voor ST docent: Judith Keijsper TUE, HG 9.3 email: J.C.M.Keijsper@tue.nl studiewijzer: http://www.win.tue.nl/wsk/onderwijs/2ds6 Technische Universiteit Eindhoven college 5 J.Keijsper (TUE)
Nadere informatieLineaire Algebra 3 en 4. Wieb Bosma
Lineaire Algebra 3 en 4 Wieb Bosma juni 2000/juni 2001 Inhoudsopgave 1 Vectorruimten 3 1.1 Inleiding........................................ 3 1.2 Lichamen....................................... 3 1.2.1
Nadere informatieSamenvatting. Oppervlakken
Samenvatting Deze samenvatting probeert aan lezers die niet bekend zijn met wiskunde een indruk te geven van waar dit proefschrift over gaat. Soms zullen er ook technische termen gebruikt worden (vaak
Nadere informatieVectoranalyse voor TG
college 6 collegejaar : 8-9 college : 6 build : 2 oktober 28 slides : 38 Vandaag Minecraft globe van remi993 2 erhaalde 3 4 intro VA Drievoudige integralen Section 5.5 Definitie Een rechthoekig blok is
Nadere informatieLineaire Algebra. Bovendriehoeks- en onderdriehoeks vorm: onder (boven) elke leidende term staan enkel nullen
Lineaire Algebra Hoofdstuk 1: Stelsels Gelijkwaardige stelsels: stelsels met gelijke oplv Elementaire rijbewerkingen: 1. van plaats wisselen 2. externe vermenigvuldiging 3. interne optelling (2. en 3.:
Nadere informatieFUNCTIONAAL ANALYSE I
FUNCTIONAAL ANALYSE I 2009-2010 Eric Jespers http://homepages.vub.ac.be/ efjesper http://www.vub.ac.be/osc/pointcarre/teleleerplatform Inhoudsopgave 1 INLEIDING 1 2 INLEIDING TOT HILBERTRUIMTEN 3 2.1 Banachruimten..........................
Nadere informatieLineaire Algebra voor ST
Lineaire Algebra voor ST docent: Judith Keijsper TUE, HG 9.31 email: J.C.M.Keijsper@tue.nl studiewijzer: http://www.win.tue.nl/wsk/onderwijs/2ds06 Technische Universiteit Eindhoven college 4 J.Keijsper
Nadere informatieEenheden van orders van getallenvelden
Eenheden van orders van getallenvelden Hoofdstuk 1 Orders 1.1 Definities Definitie 1.1. Een order is een subring O van een ring A zodat 1. A is een ring die een eindig dimensionele algebra is over Q..
Nadere informatieVoortgezette Lineaire Algebra. Prof. dr. J. van Mill Dr. F. van Schagen
Voortgezette Lineaire Algebra Prof. dr. J. van Mill Dr. F. van Schagen Inhoud Hoofdstuk I. Complexe vectorruimten en inwendige producten 5 I.1. Vectorruimten 5 I.2. Hermitische producten 8 I.3. Inwendig-productruimten
Nadere informatieAffiene ruimten. Oefeningen op hoofdstuk Basistellingen
Oefeningen op hoofdstuk Affiene ruimten. Basistellingen Oefening.. Er zijn maar een eindig aantal lineaire afbeeldingen op een eindigdimensionale vectorruimte F n q over een eindig veld F q. Tel het aantal
Nadere informatieVelduitbreidingen. Hector Mommaerts
Velduitbreidingen Hector Mommaerts 2 Hoofdstuk 1 Basisbegrippen 1.1 Definities Definitie 1.1. Een veld L is een uitbreiding van het veld K als het ontstaat door aan K één of meerdere elementen toe te voegen.
Nadere informatieI.3 Functies. I.3.2 Voorbeeld. De afbeeldingen f: R R, x x 2 en g: R R, x x 2 zijn dus gelijk, ook al zijn ze gegeven door verschillende formules.
I.3 Functies Iedereen is ongetwijfeld in veel situaties het begrip functie tegengekomen; vaak als een voorschrift dat aan elk getal een ander getal toevoegt, bijvoorbeeld de functie fx = x die aan elk
Nadere informatieAlgebraïsche topologie en de fixpuntstelling van Lefschetz
Algebraïsche topologie en de fixpuntstelling van Lefschetz Relinde Jurrius relinde@vierkantvoorwiskunde.nl Begeleider: R. de Jong Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Triangularisatie 4 2.1 Een ruimte triangulariseren...........................
Nadere informatieKU Leuven. Algebra. Notities. Tom Sydney Kerckhove
KU Leuven Algebra Notities Tom Sydney Kerckhove Gestart 23 september 2014 Gecompileerd 28 oktober 2014 Inhoudsopgave 1 Verzamelingen 3 1.1 Basisbegrippen....................................... 3 1.2 De
Nadere informatieDe vragen van vandaag. Hoeveel elementen? Hoeveel provincies? Hoeveel natuurlijke getallen? Non impeditus ab ulla scientia
De vragen van vandaag Hoeveel elementen? Non impeditus ab ulla scientia K. P. Hart Faculteit EWI TU Delft Hoeveel provincies heeft Nederland? Hoeveel natuurlijke getallen zijn er? Hoeveel reële getallen
Nadere informatieComplexe getallen: oefeningen
Complexe getallen: oefeningen Hoofdstuk 2 Praktisch rekenen met complexe getallen 2.1 Optelling en aftrekking (modeloplossing) 1. Gegeven zijn de complexe getallen z 1 = 2 + i en z 2 = 2 3i. Bereken de
Nadere informatieConstructie der p-adische getallen
Constructie der p-adische getallen Pim van der Hoorn Marcel de Reus 4 februari 2008 Voorwoord Deze tekst is geschreven als opdracht bij de cursus Kaleidoscoop 2007 2008 aan de Universiteit Utrecht. De
Nadere informatieMatrixgroepen. SL n (K) = S GL n (K)
B Matrixgroepen De lineaire algebra is niet alleen een theorie waar de functionaalanalyse op voort bouwt, omgekeerd hebben sommige resultaten uit de hoofdtext ook consequenties voor de lineaire algebra.
Nadere informatie