Samenvatting Geschiedenis De klassieke oudheid

Transcriptie

1 Samenvatting Geschieenis De klassieke ouhei Samenvatting oor F wooren 5 januari ,4 18 keer beooreel Vak Geschieenis 2.1 De Griekse emocratie In Athene, Griekenlan wer e sta bestuur oor het volk, met een volksvergaering. Zo n regering noemen we een emocratie. In Athene was er alleen geen parlement, alle vrije Atheense mannen mochten irect meebeslissen, it noemt men een irecte emocratie. De voorwaare hiervan is natuurlijk wel at er niet te veel burgers zijn. In Griekenlan kon zo n irecte emocratie ontstaan oorat e Grieken in een groot aantal stasstaatjes woonen. Zo n stasstaat/polis beston uit een steelijke kern en het omringene plattelan, e meeste poleis haen maar een paar uizen inwoners, Athene was ook een polis, maar een hele grote. Alleen e volwassen mannen, eze waren uit Athene afkomstig en haen het Atheens burgerrecht, ieereen in eze groep ha gelijke rechten. Deze onerlinge gelijkhei was erg belangrijk, vroegen wer Athene namelijk bestuur oor koningen, en later wer het een aristocratie, later aarna was er ook nog een tiran. Door e veraneringen in oorlogvoering waren e gewone burgers stees belangrijker geworen. Om ervoor te zorgen at ieereen gelijk bleef, was e Atheense emocratie zo ingericht at nieman te veel macht kon veroveren, e belangrijkste beslissingen waren in hanen van e volksvergaeringen. De volksvergaering kon niet alles beslissen, niet alles kwam aan e ore, en aarom besloten ze elk jaar een stasbestuur aan te wijzen, e raa van 500. Dit bestuur beston uit vijftig raasleen, eze mochten alleen niet langer an een maan aanblijven. Daarna waren e volgene vijftig aan e beurt, elke ag was er ook een anere voorzitter. De Atheense rechtspraak was niet in hanen van rechters, maar van een volksjury, waarvan e leen oor het lot weren aangewezen. Het leger wer gelei oor tien generaals, eze weren elk jaar opnieuw gekozen oor e volksvergaering. De volksvergaering kon ook een schervengericht houen. Burgers schreven an op een scherf/ostrakon welke persoon naar hun mening te veel macht ha. De winnaar wer voor een bepaale tij verbannen. Dit heet ook wel ostracisme. Enkele Atheense enkers hebben zich afgevraag of e emocratie eigenlijk wel zo een goe bestuurssysteem is. Deze mensen maken eel uit van e Griekse filosofen, mensen ie allerlei aspecten van het bestaan onerzochten. Al vanaf 600 v.chr. probeeren e Grieken een algemene theorie te ontwikkelen om natuurverschijnselen te verklaren. Hun inzichten waren meestal moeilijk aantoonbaar. Maar met name in wiskune boekten veel filosofen vooruitgang. De Griekse filosofie wort aarom vaak ook beschouw als het begin van e wetenschap. Dit is eigenlijk niet terecht, filosofen bouwen namelijk voort op e kennis uit Mesopotamië en Egypte. In e 5 e eeuw v.chr. gingen Griekse filosofen ook naenken over hoe mensen het beste konen leven. Ook over e Pagina 1 van 6

2 vraag hoe je een polis moest besturen, achten veel filosofen over na. Een paar van e belangrijkste filosofen uit ie tij waren: Filosoof: Socrates Plato (leerling van Socrates) ( v.chr.) Aristoteles leerling van Plato) ( v.chr.) Toelichting: Ergere zich aan mensen ie wel wisten hoe iets in elkaar zat, oor scherpe vragen te stellen liet hij hen ontkennen wat ze zojuist haen beweer. 399 v.chr. Ter oo verooreel. Von at je voor het bestuur van een polis beter een stel wijze, onpartijige mensen kon aanwijzen ie alle belangen goe afwegen. De meererhei ha niet altij gelijk. Burgers lieten zich vaak misleien. Kritisch over emocratie. Monarchie, aristocrate en emocratie hebben alle rie hun gevaren. Alle burgers hebben een politieke taak. Kennis is van groot belang om tot juiste beslissingen te komen. Aners an Plato: richtte zich vooral op het verzamelen en systematisch opschrijven van kennis. Nam afstan van e meer speculatieve manier van enken. 2.2 Het Romeinse Rijk Het Romeinse Rijk is ontstaan oor een aaneenschakeling van allerlei gebeurtenissen, zoals e vernietiging van Carthago. Door e behoefte aan veilighei en e wens van macht en roem stimuleere stees nieuwe generaties Romeinen om gebieen te veroveren. Door eze veroveringen namens e inkomsten toe. Romeinen gingen overal belasting innen en er kwam ook stees nieuwe lanbouwgron vrij. Door e veroveringsoorlogen kregen e Romeinen veel krijgsgevangenen. Deze moesten als slaven werken. In e 5 e eeuw v.chr. was Rome een herersplaatsje, in e 3 e eeuw v.chr. ha Rome een groot eel van Italië oner controle. Later weren er ook anere elen toegevoeg als: Spanje, Griekenlan, Noor-Afrika en Gallië. In e 2 e eeuw n.chr. was het rijk op zijn grootst en woonen er circa vijftig miljoen mensen. Bij e uitbreiing van hun rijk maakte Romeinen gebruik van twee mielen: Diplomatie Het leger De iplomatie beston vooral uit het sluiten van bongenootschappen met lokale heersers. Trouwe bongenoten weren beloon, zora e iplomatie faale, probeere Rome het oor het gebruik van militair gewel. Het Romeinse leger beston vooral uit boeren, maar eze ontwikkelen zich tot echte militairen. Voor het beter verplaatsen van het leger, legen Romeinen verhare wegen aan en legerkampen. Solaten ie goe werk verricht haen, kregen stukjes lan als beloning. Deze lagen vaak in nieuwe gebieen en versterkte zo e Romeinse invloe. Vaak gaven e Romeinen e verslagen volken een eelmoeige behaneling, naat ze krijgsgevangenen haen genomen. Ze hoopten at ie volken zich niet zouen verzetten. Soms kregen ze het Romeins burgerrecht. Dit gaf Pagina 2 van 6

3 aanzien en bepaale privileges, zoals een betere rechtsbescherming. Toch waren er regelmatig opstanen en zelfs burgeroorlogen oor Romeinse famileis. Deze oorlogen bereigen e republikeinse staatsvorm, ie Rome sins e 5 e eeuw v.chr. ha. Julius Caesar probeere in e 1 e eeuw v.chr. een machtsgreep te plegen. Hij wer oor e vereigers van e republiek vermoor. Niet lang aarna lukte het een man om e macht te veroveren, hij liet zichzelf Augustus noemen en wer e eerste keizer (27 v.chr. 14 n.chr.) van het Romeinse keizerrijk. In it imperium trok e keizer veel macht naar zich toe: hij was opperbevelhebber van het leger en benoeme zich alle bestuurers in het rijk. Dit ha positieve en negatieve gevolgen. Keizers konen efficiënt maatregelen treffen om e situatie in het rijk te verbeteren, soms pakte hun bestuur ook wree en meeogenloos uit. Vanaf keizer Augustus kene het rijk een lange perioe van afgewongen rust: Pax Romana. Deze uure tot e oo van keizer Marcus Aurelius (180 n.chr.) Het Romeinse rijk was niet alleen een politieke, maar ook culturele eenhei. Overal in het rijk bouwen Romeinen bruggen, wegen, forten en aquaucten volgens hetzelfe ontwerp. Overal was het Romeinse recht van toepassing. Overal waren ook uitingen van Romeinse macht te vinen in e vorm van bestuursgebouwen, tempels, triomfbogen en zelfs stanbeelen van e keizer met inscripties van zijn besluiten. De Romeinse leefwijze was sterk beïnvloe oor e Griekse cultuur; aarom spreken we van een Grieks-Romeinse cultuur. Deze cultuur beschouwen we als geheel, terwijl e Grieken echt gruwelen van e glaiatoren gevechten. De cultuur wort ook wel aangeui als e klassieke cultuur of e cultuur van e klassieke ouhei De grote verbreiing van e klassieke cultuur was mogelijk oor e militaire veroveringen van e Romeinen. Toch maakte e veraneringen ie zij invoeren, niet overal ezelfe inruk. In het oosten van het rijk was e komst van e Romeinse cultuur van miner grote betekenis an in het westen. Het westen wer namelijk bewoon oor eenvouige boerenvolkeren, zoals Kelten en Germanen. Zij waren niet beken met het schrift. Wat ook nieuw was, was het bouwen met steen, het gebruik van glas en muntgel. De verwarme woningen en grote bahuizen maakten al helemaal een grote inruk. Het gevolg hiervan was at in hoog tempo, e westerse mensen zo veel mogelijk van e Romeinen overnamen. Ze gingen goen in mensen vereren i.p.v. bomen en rotsen. Ze gingen at ook in tempels oen i.p.v. e open lucht. Ze gingen Latijn leren en roegen toga s. Dit proces heet Romanisering. 2.3 Joen en Christenen Het christenom was ontstaan in een Joose omgeving. Ooit, vanaf ca v.chr. haen e Joen in Palestina eigen koninkrijkjes geha, maar naien waren ze onerworpen geweest aan verschillene grootmachten. In e 1 e eeuw n.chr. waren e Romeinen e baas in Palestina. Delen van het Joose volk waren toen al versprei over anere elen van het Romeinse Rijk. Het joenom onerscheie zich op rie manieren van e omringene religies: 1. Een strikt monotheïsme. Joen beschouwen zichzelf als het uitverkoren volk. De go vereeren ze in een tempel in Jeruzalem. Hier brachten priesters offers aan go. In 70 n.chr. zouen Romeinen e tempel hebben vernietig. 2. Het belang van heilige boeken, in e loop er tij haen joen allerlei heilige teksten verzamel: geschieverhalen, religieuze voorschriften, lieeren en wijsheen. Later zouen christenen eze teksten overnemen in het eerste eel van e Bijbel, het Oue Testament. 3. Het houen aan allerlei voorschriften, hieroor was het aan ieereen uielijk at eze mensen joos waren. Joose mannen waren bijvoorbeel besneen en sommige etenswaren (varkensvlees) was verboen. Ron het begin van e jaartelling was er us veel wat e joen met elkaar bon. Binnen eze eenhei ontston echter ook verscheienhei. In e loop er tij waren er veel verschillene opvattingen over hoe joen het beste hun go konen vereren. Sommige joen vormen sektes ie zich terugtrokken in e woestijn. Veel joen begonnen vanaf Pagina 3 van 6

4 e 2 e eeuw n.chr. te enken at er een nieuwe joose koning zou komen. Deze Messias zou een eine maken aan e afhankelijkhei van het Joose volk. Verschillene mensen wierpen zich op als Messias, alleen geen van hen wer officieel erken. Tegen eze achtergron iene zich tegen het jaar 30 n.chr. een nieuwe Messias aan, Jezus, ie later e Griekse bijnaam Christos zou krijgen. Wat we over Jezus weten, komt uit vier christelijke levensbeschrijvingen (evangeliën), eze zijn pas tientallen jaren na zijn oo geschreven. Deze zijn verzamel in het Nieuwe Testament. Jezus ha felle kritiek op e manier waarop e priesters e tempel beheeren. In plaats van opkomen voor e armen, lieten ze toe at hanelaren op terrein van e tempel woekerwinsten maakten. Niet het strikt naleven van e joose wetten maakte ieman een goe mens, maar verraagzaamhei en vergiffenis. Met e optreens van Jezus riep hij ook weerstan op. Leen van e joose elite zagen in hem helemaal geen Messias, maar een lastpost. Het joose gerechtshof sprak e oostraf oor kruisiging uit, ie oor het Romeinse bestuur wer uitgevoer. Na e kruisiging raakten Jezus volgelingen ervan overtuig at hij maar rie agen oo was geweest: rie agen na zijn overlijen zou hij uit e oo zijn opgestaan. Volgens hen ha zijn marteloo zin geha: het was een offer om e zonen van e mens te vergeven. Daarom wort e ag van e kruisiging Goee Vrijag genoem; e herrijzenis met het paasfeest. Christenen geloofen ook at Jezus terug zou komen om het recht te laten zegevieren: e Dag es Ooreels. In afwachting van Jezus terugkomst probeeren volgelingen zoveel mogelijk mensen te bekeren en us van e onergang te reen. Paulus was een van e leiers van e beweging en von at Jezus booschap ook voor niet-joen openston, en regele at e voeselwetten en besnijenisplicht niet golen voor christenen. Dankzij Paulus raakte het christenom los van het joenom. In Paulus tij was het christenom nog een onopvallene sekte. Maar in het jaar 400 was het christenom e enig toegestane religie in het Romeinse Rijk. Een verklaring hiervoor was e goee organisatie van e kerk. Tijens e reizen van Paulus maakte hij veel bekeerlingen waaroor het geloof zich goe kon verspreien. Maar hij stele ook ousten en opzichters aan. Deze functies weren uiteinelijk priester en bisschop. De opzichter wer uiteinelijk zelfs e paus. Om e onerlinge eenhei te verzekeren, waren er regelmatig vergaeringen. Daarin namen zij besluiten over e juiste leer. Zo ontston een krachtig kerk. Een anere factor ie e kerk bevorere, was e manier waarop Romeinen met e christenen omgingen. Normaliter maakten e Romeinen zich niet ruk om e christenen, maar at veranere rastisch toen bleek at e christenen e Romeinse goen weigeren te aanbien. Het wenkte wantrouwen en tot vervolging van e christenen. De vervolging begon oner keizer Nero, hij beschulige christenen ervan e bran in Rome te hebben aangestoken (64 n.chr.). Uit wraak liet hij christenen verbranen. Vanaf at moment weren christenen vaak oogemartel of tijens glaiatorspelen voor e leeuwen gegooi. Omat eze mensen voor hun geloof waren gestorven, zagen christenen hen als helen. Ze weren als heiligen vereer en ten voorbeel gestel aan christenen. Christenen achten at e lichamelijke overblijfselen van martelaars een magische kracht uitging. Botten, tanen en anere relieken weren bewaar en vereer. Dit bevorere e saamhorighei en kracht. Door it alles groeie het christenom tegen e verrukking in. Ron 300 was 10% van e Romeinen christen. Keizer Constantijn e Grote (ca ) merkte at hij niet meer om e christenen heen kon. Constantijn stimuleere e bouw van kerken, stele zonag als officiële rustag en zorge ervoor at geestelijken niet in het leger hoefe te ienen. Hij schonk ook langoeeren aan e kerk. Hij liet zich op zijn sterfbe tot christen open. 313 Ein aan e christenenvervolging, Constantijn nam maatregelen om het christenom gelijk te stellen aan anere religies. 392 Keizer Theoosius verboo uitoefening van anere gosiensten behalve het christenom. Het christenom Pagina 4 van 6

5 wer e staatsgosienst, e officiële gosienst van het Romeinse Rijk. 2.4 Het eine van het Romeinse Rijk Na e perioe van e Pax Romana begon een perioe van wanore, machtsgrepen en machtsverelingen. Al vanaf 285 n.chr. was het rijk opgesplitst in een oostelijk en westelijk eel. Soms slaage keizers erin om het weer een eenhei te maken. De laatste ie at lukte was Keizer Theoosius I. In 395 overlee hij. Hij liet een zoon het westelijke eel na en een anere zoon het oostelijke eel. Het rijk zou aarna nooit meer woren herenig. Het oostelijke, Griekstalige eel, wer het Oost-Romeinse Rijk met als hoofsta Constantinopel. Het westelijke, Latijns sprekene eel wer West-Romeinse Rijk. Het belangrijkste probleem aan het West-Romeinse Rijk was at e keizers it gebie stees miner goe bij elkaar kon houen., it kwam mee oor e interne vereelhei aan e top. Zelfs in e tij van e Pax Romana was soms fel gestreen om e macht. Vanaf ca. 375 trok een steppevolk uit centraal Azië, e Hunnen, pluneren naar het westen. Deze nomaen bereigen het leefgebie van e Germanen langs e grens van het West-Romeinse Rijk. De Germanen waren vereel in verschillene stammen: Visigoten Ostrogoten Vanalen Franken Bourgoniërs Doorat ze oner ruk stonen van e Hunnen, raakten eze volken op rift. Deze volken bescherme e grenzen aangezien het echte krijgers waren. In het West-Romeinse Rijk zochten ze toevlucht en aar verrongen ze elkaar. Keizers waren niet in staat om eze volksverhuizingen te beheersen. Ron 400 Vanalen trekken vanuit Mien-Europa naar Spanje. 411 Romeinen moesten een eel van Spanje erkennen als het rechtmatige grongebie van e Vanalen. 429 Vanalen steken e Staat van Gibraltar over en nemen bezit van e Romeinse provincie Africa. Overal ontstonen it soort Germaanse staatjes, waaroor het Romeinse Rijk verbrokkele. Keizers konen hieroor miner belasting innen. Africa was een grote leverancier van graan olijfolie, maar Rome kon in it geval geen graan en olijfolie innen, e Vanalen haen immers e provincie verovert. Ze moesten hieroor juist gaan betalen. In 476 kwam het Romeinse leger (met veel Germanen er in) in opstan oner leiing van Ooaker. Zij zetten keizer Augustulus af. Ooaker benoeme zichzelf nu tot keizer over het resterene Romeinse gebie. Uiteinelijk ee Ooaker afstan van e keizerstitel. Hieroor bleef alleen e Oost-Romeinse keizer in Constantinopel over. Het West-Romeinse Rijk hiel hieroor op met bestaan. De keizers in het westen zagen in e 5 e eeuw n.chr. hun rijk uiteenvallen. Maar aan e anere kant in het oosten slaagen hun collega s erin om het rijk nog 1000 jaar te behouen. Het oosten bleek economisch zo belangrijk, at keizer Constantijn in 330 besloot zijn hoofsta te verplaatsen van Rome naar een ou-griekse sta Byzantium. Hier bouwe hij een nieuwe sta ie hij het Nieuwe Rome noeme, maar ie al snel Constantinopel wer genoem. De sta was beoel als hanels- en bestuurscentrum, en ook als hoofsta van het christenom. De Hagia Sophia, e hoofkerk van Constantinopel, zou eeuwenlang e grootste kerk ter werel zijn. De patriarch (christelijke leier) zou er net zo sterk zijn als e paus in het westen. Het rijkshart wer goe beveilig; een kilometerlang stelsel van vereigingsmuren. Net als e hoofsta bleek het Oost-Romeinse Rijk (Byzantische Rijk) ook wel tegen een stootje Pagina 5 van 6

6 te kunnen. Keizer Justinianus I voele zich zelfs zo sterk, at hij een poging ee het oue Romeinse Rijk weer in ere te stellen. Dat mislukte en in e 7 e eeuw moest het Byzantische Rijk zelfs gebieselen afstaan aan het islamitische rijk van kalief Omar I. toch bleef het Byzantische Rijk een belangrijke macht, in e 9 e eeuw wist het zich te herstellen en kon een eel van Turkije terugveroveren. De Romeinen ankten hun kracht al aan een relatief grote welvaart. Door e vele hanel levere het veel belastinginkomsten op en met it gel weren enkele aanvallen van buitenaf afgekocht. Dit rijk bleef tot 1453 bestaan. Toen slaage e Turkse sultan Mehmet II erin Constantinopel te veroveren. Er was waarschijnlijk een poort in e muur niet goe afgesloten. Mehmet maakte Constantinopel hoofsta van het Ottomaanse Rijk en veranere e naam in Istanbul. Pagina 6 van 6