1.3.1 Burn-out is overal, in de zorgsector en ver daarbuiten Burn-out in de praktijk van Kompas loopbaancentrum en IDEWE 10

Transcriptie

1

2 .. Inhoudsopgave: 1. SITUERING PROJECT Inleiding Innovatieve dienstverlening voor mensen met een burnout De noodzaak van een integrale zorgaanpak voor burnout Burn-out is overal, in de zorgsector en ver daarbuiten Burn-out in de praktijk van Kompas loopbaancentrum en IDEWE Het bestaande aanbod Betrokken partijen Direct betrokken personen of organisaties Indirect betrokken personen of organisaties Partners in het project HET BURNOUT ZORGPROGRAMMA Visie op burn-out Hoe burn-out begrijpen De fasen die leiden tot burn-out De tools die we nodig hebben volgens het kwadrant Het begeleidingsproces Intakeprocedure Fasen zorgprogramma Toelichting bij de verschillende fasen Rustfase Herstelfase Re-Integratie Nazorg en terugvalpreventie Gebruikte methodieken per fase Tijdpad/ flowchart Evaluatie Enkele cijfers van aanmelding tot afsluiten dossier Evaluatie door de cliënten..39

3 3. DE TOEKOMST Swot Analyse Train de trainer Bekendmaking BIJLAGEN SITUERING PROJECT 1.1 Inleiding Dit product omvat de tools om een integraal zorgprogramma aan te bieden aan mensen met een burn-out. Het product is bedoeld voor coaches die een loopbaanvraag krijgen van mensen die een burn-out hebben. In eerste instanties zullen dit loopbaancoaches zijn. Het kunnen ook HR coaches of andere coaches zijn. Voorwaarde is wel dat het coaches zijn die voldoende menswetenschappelijke achtergrond hebben ( door opleiding of jarenlange bijscholing en ervaring) en ervaring hebben op vlak van loopbaanbegeleiding ( daar dit deel uitmaakt van de begeleiding) en bereid zijn een ACT opleiding te volgen. Het is een innovatief product omdat het mensen met een burn-out van a tot z begeleidt: zowel het herstel als de re-integratie worden begeleid in een zelfde centrum. Het project maakt in de re-integratiefase gebruik van de bestaande methodiek van loopbaanbegeleiding. Alleen wordt nu ook het voorafgaand proces begeleid. Wanneer een cliënt reeds in de herstelfase nood heeft aan perspectief ( nodig om tot herstel te komen) kan de loopbaanbegeleiding ook al in deze fase geïntegreerd worden. Herstel en reintegratie staan hier dus niet volledig los van elkaar. 1.2 Innovatieve dienstverlening voor mensen met een burn-out De expertise en dienstverlening rond burn-out is momenteel in het Vlaamse landschap versnipperd en verspreid over verschillende hulpverleners, verschillende theoretische kaders, verschillende invalshoeken en perspectieven. Het concrete aanbod voor de persoon met burn-out is fragmentarisch. Cliënten geven aan dat ze hun weg moeilijk vinden in de juiste begeleiding en soms te kampen krijgen met tegengestelde adviezen. Het onderzoeksrapport van FODWASO over burn-out bij de Belgische bevolking in 2010 concludeert: Om te komen tot een preventie en behandeling met een langdurig effect, is er nood aan een behandeling die methodes gericht op enerzijds de organisatie van het werk, door de oorzaken van burn-out aan te pakken (primaire preventie), combineert met methodes gericht op het individu op het vlak van de behandeling anderzijds, om zo de

4 terugkeer naar het werk te vergemakkelijken (secundaire en tertiaire preventie). Een methode die vraagt om inzet en inspraak van de betrokken werknemers is essentieel om preventie en behandelingsmodules toe te passen.. Het antwoord dat wij hierop bieden is een integraal zorgprogramma burn-out en dit in nauwe afstemming met de verschillende betrokken hulpverleners en externe diensten in contact met de organisatie van de betrokken medewerker. Een integraal zorgprogramma burn-out bestaat uit 4 fasen waarbij voor elke fase concrete tools werden uitgewerkt in functie van het traject van de persoon met burn-out en voor zijn bredere omgeving. Het is inherent aan de complexe problematiek van burn-out dat er meerdere raakvlakken of perspectieven van toepassing zijn: het kan gaan om een combinatie van fysieke problemen plus psychische klachten, sociale isolatie en verminderd functioneren op het werk. Elk van deze aspecten verbonden aan de problematiek van burn-out moeten een plaats krijgen in een kwaliteitsvolle begeleiding waarin er gewerkt wordt op fysiek, psychisch en sociaal vlak in het bredere perspectief van onze cultuur en maatschappij. BIO CULTUUR BURN-OUT PSYCHO SOCIAAL Figuur 1: integraal model in het kader van burn-out

5 Het vernieuwende aspect voor dit project ligt dan ook in de integrale benadering: de persoon met burn-out kan aangestuurd vanuit één setting begeleiding krijgen voor zijn complex probleem en werkt zodoende aan een duurzaam fysisch, psychisch en sociaal herstel. We beogen hiermee zowel het verhogen van de slaagkansen van een herintrede op de arbeidsmarkt alsook het feit dat de persoon met burn-out opnieuw in staat zal zijn om beter zijn loopbaan aan te sturen. Als loopbaancentrum ervaren wij dat personen met een burn-out zich vaak melden voor loopbaanbegeleiding binnen het systeem van loopbaancheques zoals nu voorzien wordt vanuit de Vlaamse overheid. Echter, de loopbaanvraag is maar een facet van de complexe problematiek. Wanneer de persoon met burn-out nog onvoldoende hersteld is en toch snel een antwoord wenst op deze loopbaanvraag kan dit een vertekend beeld van herstel opleveren en is de kans op uitval na een bepaalde periode reëel en leidt dit niet tot een stevige positie op de arbeidsmarkt. Bovendien is de persoon in kwestie dan ook zijn recht op loopbaanbegeleiding kwijt voor 6 jaar. Er dient dus eerst voldoende herstel aanwezig te zijn alvorens het loopbaanvraagstuk kwaliteitsvol aangepakt kan worden. Bovendien is er nood aan contact en afstemming met de werkgever en eventuele andere hulpverleners in het kader van een duurzaam herstel en geslaagd herintrede op de arbeidsmarkt. Concreet pleiten wij dan ook voor een integraal zorgprogramma burn-out voor werknemers. Wij innoveren met als doel het fragmentarisch aanbod bij verschillende hulpverleners op verschillende plaatsen zonder onderlinge communicatie en afstemming om te buigen tot een integraal aanbod met een zorgtraject op maat, gestuurd vanuit één setting zodat de persoon met een burn-out duurzaam kan herstellen, zijn loopbaan opnieuw kan aansturen en zijn positie op de arbeidsmarkt terug kan veroveren. Hiertoe willen wij personen met een burn-out benaderen als één geheel van lichaam en geest om zo recht te doen aan de complexiteit van de problematiek burn-out. Integraal zorgprogramma burn-out intakefase zorgprogramma op maat loopbaancoaching en voorbereiding re-integratie nazorgfase

6 Figuur 2: 4 fasen van het integraal zorgprogramma burn-out Het aanbod binnen deze vernieuwde dienstverlening wordt procesmatig opgebouwd en omvat concreet voor de persoon met een burn-out: een intakefase waarin er aandacht is voor zowel het persoonlijke verhaal als de klachten en toestand van de persoon in kwestie. Deze fase is gericht op het vaststellen van een burn-out en inschatten van de mogelijkheden naar herstel op maat van de persoon met burn-out. Vanuit een gedeelde kennis over de mogelijkheden van een integraal zorgprogramma bij de verschillende betrokken partners waarbij de aanmelding kan plaatsvinden, wordt een betere inschatting gemaakt van wie wanneer best betrokken wordt in het proces. een zorgprogramma op maat, gericht op procesmatige herstel voor een persoon met burn-out. In dit programma is er ruimte voor psycho-educatie rond burn-out, een persoonsgebonden en werk-gerelateerde analyse, stress-reducerende technieken, een attitude en/of gedragsverandering, etc. Hiertoe wordt in het aanbod zowel individueel als in groep gewerkt. een loopbaancoaching en voorbereiding op re-integratie gericht op het opnieuw aansturen van zijn of haar loopbaan in de juiste richting om inzetbaar te zijn of te blijven voor de arbeidsmarkt. een fase van nazorg waarbij de persoon met een burn-out verder opgevolgd wordt na zijn re-integratie om zo zijn herstel nog te verstevigen en waar nodig bij te sturen naar duurzame gedragsverandering op de werkvloer. In deze fase gaat er ook aandacht uit naar een optimale re-integratie op het werk, binnen het eigen team en in relatie met de eigen leidinggevende. Binnen het kader van een integraal zorgprogramma burn-out voorzien wij tijdens de verschillende fasen ook contact met belangrijke sleutelfiguren uit de nabije omgeving van de persoon met burn-out, zowel personen uit de werksfeer als privésfeer. In het programma is er concreet ruimte om te werken aan psycho-educatie voor de partners van personen met een burn-out en voor de werkgevers ( waaronder HR en betrokken leidinggevende). Gezien relationele conflicten vaak mede aan de orde zijn bij de problematiek van burn-out (in 37 % van de situaties volgens het onderzoek FODWASO in 2010),nemen we de afstemming met de betrokken partners op de werkvloer hierin als een belangrijk onderdeel mee. Dit wordt duidelijk gemaakt in de flow chart.. In het Er-TerugZijn3-project ESF waar Groep IDEWE aan meewerkte, werd gefocust op een optimale begeleiding van werknemers bij langdurige ongeschiktheid en een nauwere

7 samenwerking tussen de verschillende disciplines (arbeidsgeneesheer, preventieadviseur psychosociale aspecten, ergonoom en adviserend geneesheer) ten behoeve van een betere ondersteuning van de langdurig arbeidsongeschikte werknemer. De instrumenten die hiervoor werden uitgewerkt werden in het kader van dit thema geëvalueerd en specifiek vertaald naar praktische bruikbaarheid voor dit thema. Deze innovatie kan tegemoet komen aan de nood van huisartsen, bedrijfsartsen, controleartsen en psychotherapeuten, psychiaters, leidinggevenden, HR-medewerkers, preventieadviseurs psychosociale aspecten, loopbaancoaches, etc. en bovenal de personen met burn-out zelf om de rode draad in het herstel van burn-out te vinden en een aangepast, integraal en op maat gemaakt traject te kunnen volgen. 1.3 De noodzaak van een integrale zorgaanpak voor burn-out Burn-out is overal, in de zorgsector en ver daarbuiten. Cijfers!

8 Een literatuuronderz oek in opdracht van FOD en ESF ( FOD en ESF onderzoek burnout in Belgïe, ) toonde aan dat er blijkbaar nog geen erkende en gevalideerde interventies bestaan om specifiek burnout te voorkomen of te behandelen. Toch suggereert het werk van het KCE (Belgian Healthcare Knowledge centre 2011) dat organisatorische of gecombineerde interventies naar zowel het individu als de organisatie toe een betere efficiëntie vertonen. Naarmate de interventies meer aangepast zijn aan de doelgroep, herhaald of voortgezet worden, zijn ze effectiever en dat vooral als men de verschillende soorten interventies combineert. In bovengenoemd rapport werd ook gewezen op de noodzaak om een reorganisatie van de werkomgeving te betrekken bij de psychotherapie en wordt het belang aangehaald van een verbeterde communicatie tussen bedrijfsartsen en behandelende artsen om de patiënt blijvend te informeren over de mogelijkheden van de programma s die ondersteuning bieden. Deze conclusies versterken onze eigen bevindingen dat een multidisciplinaire samenwerking en afstemming gecombineerd met een integraal zorgprogramma de persoon met burn-out ten goede kan komen om op een optimale manier ondersteund te worden in dit proces.

9 verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden van Dublin blijkt dat 3 op de 10 werknemers (28%), in alle sectoren en alle beroepen, vaak of altijd stress ondervinden op het werk. Deze cijfers zijn identiek voor mannen en vrouwen. Er is ook weinig verschil tussen de leeftijdscategorieën. Naast dit onderzoek zijn er ook enkele prevalentiestudi es die aantonen dat het thema zeker aandacht verdient. Uit een nationale Belgische enquête over arbeidsomstandi gheden die in 2010 gerealiseerd werd bij 4000 werknemers in samenwerking met de Europese Stichting tot Uit de recente monitor van De Stichting Innovatie & Arbeid in het kader van werkbaar werk (2013) blijkt dat 29,3% van de Vlaamse werknemers en 38% van de Vlaamse zelfstandige ondernemers problematisch psychisch vermoeid is. Concreet betekent dit dat bijna werknemers en zelfstandige ondernemers abnormaal lang moeten recupereren van hun arbeidsprestaties en daardoor een verhoogd risico lopen op gezondheidsproblemen. In een recent onderzoek Burn-out in het ziekenhuis (2012) van de opdrachtgever FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg en de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu werd er beroep gedaan op de samenwerking tussen KULeuven en IDEWE om de omvang (prevalentie en ernst) van burnout te evalueren in een representatieve steekproef van artsen en verpleegkundigen actief binnen de Belgische ziekenhuissector. Uit deze empirische studie blijkt dat 6,6% (384 van de 5833 respondenten) met een burn-out te kampen heeft en dat 13,5% tot de risicogroep behoort. Uit een bevraging die IDEWE in 2011 in samenwerking met HUBrussel uitvoerde bij een representatieve steekproef van 2029 Vlaamse werknemers blijkt dat 22% van de Vlaamse werknemers een hoger risico op burn-out lopen. Uit dit onderzoek blijkt dat het verbeteren van arbeidsomstandigheden, arbeidsinhoud en een ondersteunende werkcontext van cruciaal belang zijn, gezien sociale steun van leidinggevenden en collega s, duidelijkheid in rollen en autonomie belangrijke factoren zijn die bevlogen werknemers onderscheiden van werknemers met een hoog risico

10 contact tijdens de ziekteperiode met leidinggevende, HR en collega s en een goede afstemming over het takenpakket, de eigen grenzen en het hernieuwde functioneren en de verwachtingen hieromtrent lijken daarbij dan ook essentieel voor een goede werkhervatting, het bevorderen van een blijvend herstel en het voorkomen van herval. Media! Zowel in de visuele als geschreven media duikt zeer recent deze problematiek steeds meer op: getuige hiervan de noodkreet van Erika Van Tielen: Beste baas, doe iets aan de heersende burnoutboom. Maar ook Maarten De Gendt (bedrijfsjournalist) vertelt in De Bond van december 2013 over zijn burn-out en de combinatie met een gezin: Opbranden en weer opstaan. En eerder ook al in een reportage van Koppen kwam Chris Van den Abeele aan het woord met zijn verslag van het burn-out proces dat hij doormaakte: En plots ging het licht uit. Ook Panorama en VTMnieuws stelden eerder het thema in de kijker. Met andere woorden: burn-out leeft meer en meer onder de mensen, het taboe wordt doorbroken en burn-out wordt bespreekbaar. op burn-out (Sercu et alii, 2012). Een goed Politiek en beleid! Reden genoeg voor de federale minister van werk - Monica De Coninck - om een sensibiliseringscampagne op te zetten naar bedrijven om de signalen rond burn-out vroegtijdig op te pikken. De baseline luidt dan ook als volgt: 'Zo duidelijk zijn de signalen nooit.'. Een uitnodiging om een preventieve aanpak binnen bedrijven te ontwikkelen om burn-out te voorkomen van op de werkvloer. In het licht van de nieuwe wetgeving psychosociale belasting op het werk die momenteel wordt herzien, verwachten we een ruimere focus op psychosociale risico s van het werk en zullen medewerkers ook voor informele en formele interventies psychosociale belasting bij een vertrouwenspersoon of preventieadviseur terecht kunnen. IDEWE verwacht hierbij ook meer doorverwijzingen vanuit werkgevers en van medewerkers om deze problematiek op een gestroomlijnde manier aan te pakken. Een integrale aanpak in samenwerking met hulpverleners is hierbij zeer aangewezen.

11 1.3.2 Burn-out in de praktijk van Kompas loopbaancentrum en IDEWE Wij stellen vast in de praktijk dat er ondanks de ruime aandacht voor burn-out in onderzoek en preventie er voor personen met een burn-out geen duidelijke weg is naar begeleiding rond hun problematiek. Het is een ware zoektocht zonder rode draad of wegwijzers. De persoon in kwestie moet in het hulpverlenend landschap sprokkelen naar antwoorden op zijn vragen zonder te weten waar hij of zij moet beginnen, wat er nodig is voor het energieprobleem en welke vorm van hulp het meest geschikt is. Daarop willen wij met dit project een antwoord bieden: een integrale burn-out aanpak van uit het geheel van lichaam en geest. Met een integraal programma rond burn-out (inclusief intakeprocedure, re-integratie- en nazorgprotocol) willen wij het huidige beperkte en versnipperde aanbod tot een geheel vormen specifiek voor burn-out. Zo verschaffen we de broodnodige rode draad voor de persoon met een burn-out en kan hij of zij vanuit één setting het herstelproces rond burn-out doormaken en zijn positie op de arbeidsmarkt heroveren. Het resultaat is dat het herstel vlotter en sneller verloopt indien de persoon met burn-out in een integraal programma stapt. Zodoende kan hij of zij terug vanuit een stevige positie de loopbaan aansturen op de Vlaamse arbeidsmarkt waardoor herval en werkverzuim in de toekomst beperkt zullen blijven. Ook IDEWE merkt nu reeds dat er meer meldingen en vragen over dit thema binnenkomen en dat medewerkers met deze problematiek vaak mis begrepen worden door HR, leidinggevenden en werkgever en dat een goede afstemming tussen betrokken partijen zeer helpend is, maar dat deze afstemming tot voor het project zeer ad hoc gebeurde en met gefragmenteerde kennis over het gepaste hulpverleningsaanbod. 1.4 Het bestaande aanbod Een persoon met burn-out kan in het huidige hulpverlenerslandschap terecht op verschillende plaatsen met verschillende deelaspecten van zijn probleem. Het aanbod dat er nu bestaat is dus fragmentarisch: In eerste instantie kan de werknemer of zelfstandige terecht bij zijn huisarts. De huisarts is een eerste aanspreekpersoon voor klachten en zal indien nodig ook ziekteverlof of medicatie (vb voor slaapproblemen) voorschrijven. Tot zover het duidelijk pad naar begeleiding. Maar

12 vanaf dit punt is er vervolgens een brede waaier waar de persoon met een burn-out zijn weg in moet vinden afhankelijk van zijn klachten, zijn vermogen om zelfredzaam te zijn en zijn energietoestand. Een blik op de waaier: indien er sprake is van spierspanning of spierblokkade kan de persoon naar een kinesist. Indien hij of zij slaapklachten heeft, kan hij of zij zich ook inschrijven voor bijvoorbeeld een cursus slaaphygiëne bij de mutualiteit, bij privécoaches of bij de slaapafdeling van een algemeen ziekenhuis. Indien de persoon met burn-out last heeft van hyperventilatie kan hij/ zij een cursus of coachingsessies volgen rond ademhalings- of relaxatietechnieken. In het huidige aanbod bestaan er ook groepen rond mindfulness als remedie bij stressklachten allerhande. Indien er sprake is van maag- en darmklachten kan een persoon met burn-out ook gebaat zijn bij voedingstips van een diëtiste. En tot slot is er nog de mentale vermoeidheid waarvoor de persoon met burn-out zowel bij psychologen, psychotherapeuten, psychiaters of coaches terecht kan. En dan rest er ook het vraagstuk: wat met de job? En daar kan de persoon dan weer beroep doen op een loopbaanbegeleiding privé of in een gemandateerd loopbaancentrum. De persoon met burn-out is dus in de eerste plaats sterk aangewezen op zichzelf, zijn huisarts en zijn directe omgeving om hulp te zoeken voor zijn probleem. En door de burn-out, de typische fysieke en mentale vermoeidheid is dit nu net een hele opgave, een zware karwei met weinig garanties op een goed herstel. Bovendien komen er soms uit verschillende hoeken tegenstrijdige adviezen die het herstelproces enkel vertragen én vraagt iedere fase in het herstel van burn-out specifieke accenten in de begeleiding. Voor partners of andere betrokkenen in de nabije omgeving van de persoon met burn-out is er weinig antwoord op hun vragen. Zij kunnen zelf de stap zetten naar een coach of psycholoog maar zij geven aan dat het een ware zoektocht is naar de juiste persoon in een ruim landschap. De belasting op de schouders van de partner en de druk op de relatie spelen ook een belangrijke rol in het herstelproces. Ook hier ervaren we een lacune in het aanbod waar we graag een antwoord op willen bieden in dit project. Op de werkvloer merken we dat HR en leidinggevenden vaak vragen hebben over hoe het contact tijdens en ook na ziekte bij burn-out best verloopt. Bij medewerkers die bij de preventieadviseur terechtkomen vernemen we vaak ongepaste reacties van ongeduld en onbegrip bij de werkgever, meestal uit onwetendheid over het verloop van de problematiek. Preventieadviseurs geven ieder vanuit eigen expertise en ervaring antwoord op vragen vanuit de werkomgeving van de betrokken medewerker. Momenteel werkt IDEWE een gericht periodiek onderzoek uit voor de arbeidsgeneesheer waarbij een medewerker met psychische klachten gescreend wordt en via een eerste bewustwording van de problematiek kan doorverwezen worden naar een preventieadviseur psychosociale aspecten in de fase van overspanning en voor werk gerelateerde acties ter opvolging of naar hulpverlening indien in fase van burn-out.

13 We kunnen besluiten dat mensen met een burn-out tegen heel wat verschillende mensen iedere keer opnieuw hun verhaal van nul moeten brengen en dat dan elke actor ( hulpverlener, arts, bedrijfspsycholoog, ) een apart stukje hulp biedt. Daarom willen we met dit project het aanbod sturen vanaf één setting zodat cliënt de kostbare energie kan gebruiken om te herstellen en te re-integreren en niet moe wordt van telkens opnieuw zijn/haar verhaal te moeten brengen. 1.5 Betrokken partijen Direct betrokken personen of organisaties Iedere werknemer die te maken krijgt met een burn-out is gebaat bij de ontwikkeling van dit innovatieve aanbod. Zij kunnen beroep doen op een integrale begeleiding naar het herstel van een burn-out en vergroten zo hun kansen op een duurzaam herstel en herintrede op de arbeidsmarkt. Ook hun nabije omgeving (partner, goede vriend(in), leidinggevende, collega s, etc.) zijn direct betrokken partij in dit integraal programma: zij kunnen hun input leveren tijdens de intakefase en krijgen gaandeweg informatie over het herstel en hun rol als sleutelfiguur voor de persoon met burn-out. Ook de verschillende hulpverleners aan aanbodzijde (cf. coaches, loopbaancoaches, psychologen, psychiater, etc. vanuit andere loopbaancentra of groepspraktijken) zijn gebaat met de ontwikkeling van dit innovatieve instrument. Zij kunnen via het integrale programma burn-out hun cliënten of klanten op gespecialiseerde wijze begeleiden naar een duurzaam herstel. Het programma voorziet naast de cognitieve insteek rond burn-out (vb analyse van oorzakelijke factoren) ook ruimte voor ervaringsgericht herstel en training in stressreducerende vaardigheden ( ACT). Deze combinatie van werkvormen zijn een verrijking voor de hulpverlener en voor de persoon met burn-out die tegemoet komt aan de complexiteit van de problematiek. Ook de huisarts is gebaat bij het integrale programma rond burn-out: hij of zij heeft één doorverwijskanaal voor een duurzaam herstel van zijn of haar patiënt en dus ook één contactpunt voor de opvolging en nodige afstemming. Er zijn ondertussen ook diverse huisartsen die naar Kompas doorverwijzen. Daarnaast kan ook de kinesist of

14 osteopaat die personen met een burn-out fysiek behandelt aansluiten bij het integrale programma voor burn-out waardoor de kans op duurzaam herstel vergroot. De directe leidinggevenden en HR-medewerkers zijn belanghebbend in een goede communicatie met respect voor privacy. Wanneer zij tijdig goed geïnformeerd worden over de problematiek en de mogelijke perspectieven en op de hoogte zijn van de verschillende fasen in een herstelproces, kunnen zij ook van hun kant de gepaste interventies en contacten verzorgen tijdens en na ziekte. De ontwikkeling van verschillende tools in verschillende fasen van het integrale zorgprogramma burn-out komt hieraan tegemoet. Vooral IDEWE speelt hier een belangrijke rol. partner Collega s Vrienden en familie Preventieadviseur Leidinggevende huisarts HR Persoon met burn-out psycholoog Arbeidsgeneesheer psychiater Loopbaancoach Figuur 3: direct betrokken personen bij persoon met burn-out Indirect betrokken personen of organisaties De bedrijven of organisaties die te maken krijgen met een werknemer die burn-out is, heeft op directe wijze baat bij de innovatie van een integraal programma van burn-out. Uit het rapport Out of office. Ziekteverzuim 2012 van SD Worx blijkt dat Belgische bedrijven het ziekteverzuim niet onder controle krijgen. Sinds 2002 vertoont het absenteïsme in België een nagenoeg constante stijging. Nooit eerder was het totale ziekteverzuim (kortdurend plus langdurend) zo hoog als in De piek van 2012 is hoofdzakelijk het gevolg van een

15 recordcijfer voor langdurend verzuim (meer dan 1 maand, maar minder dan 1 jaar). Wij gaan ervan uit dat het integrale programma burn-out een duurzaam herstel bevordert, de kans op een geslaagde re-integratie doet stijgen en het goed functioneren van de werknemer op de werkvloer vergroot. Zodoende kan ook het verzuim in de toekomst beperkt blijven of een nieuwe uitval vermeden worden. Hoewel we op Vlaams en Federaal niveau geen exacte cijfers kennen specifiek voor de gevolgen van burn-out is er wel een link met de algemene trend in cijfers waarin de problematiek van burn-out een aandeel heeft. En dus laten de gevolgen van burn-out zich ook op dit niveau gelden. Een persoon met burn-out die niet in staat is om zijn functie terug op te nemen zal op zoek moeten gaan naar een nieuwe job. In sommige gevallen betekent dit een ontslag na een periode van uitval en dan belandt de werknemer in het statuut van werkzoekende en dus onder de actieve begeleiding van de VDAB (Vlaamse materie). De werkloosheid in Vlaanderen telt op eind november niet-werkende werkzoekenden (NWWZ). Dat zijn er of 8,8% meer dan vorig jaar (cf. persbericht VDAB op 03/12). Dus heeft ook de Vlaamse arbeidsmarkt op indirecte wijze baat bij een duurzaam herstel van personen met een burn-out zodat zij hun positie op de arbeidsmarkt terug kunnen innemen na een uitval. Wanneer een persoon met burn-out daadwerkelijk uitvalt zal hij of zij na bepaalde tijd terecht komen bij de mutualiteit en dus beroep doen op ons stelsel van sociale zekerheid wat betreft vervangingsinkomen. In de cijfers van het Riziv wordt er vastgesteld dat tussen 2007 en 2011 het aantal primaire uitkeringsgerechtigden met 3,74% is toegenomen; op eind december 2011 staat het totale aantal personen op (cf. publicatie RIZIV - Dienst uitkeringen - Directie financiën en statistieken). In die zin is zelfs het bredere niveau van de overheid gebaat bij duurzaam herstel rond burn-out. 1.6 Partners in het project Kompas is reeds 25 jaar een loopbaancentrum, die mensen op maat begeleid bij vragen omtrent hun loopbaan. Kompas werd de laatste jaren meer en meer geconfronteerd met mensen die kampen met een burn-out en is zich dan ook gaan specialiseren in loopbaanbegeleiding voor mensen met een burn-out. IDEWE is een bedrijfsgeneeskundige dienst die in het algemeen zorgt voor de gezondheid en welzijn van werknemers op het werk. In het kader van de nieuwe wetgeving krijgt de bedrijfsgeneeskundige dienst een belangrijker rol in zowel de aanpak als preventie van burnout.

16 Kompas Loopbaancentrum vzw kiest ervoor om als promotor van het ESF-project innovatie zich te koppelen met IDEWE, externe dienst voor preventie en bescherming op het werk, als partner in dit project omwille van verscheidene redenen. Aangezien de problematiek van burn-out zich situeert in de grijze zone tussen gezondheid/welzijn en werk is het belangrijk om vanuit de behandeling ook de brug naar werk te leggen. Dit aspect wordt door het partnerschap met IDEWE en hun actieve rol in het integraal zorgprogramma ingebouwd in de begeleiding van de persoon met burn-out. Via de arbeidsgeneesheer en eventueel ook de preventieadviseur psychosociale aspecten staat de werknemer onrechtstreeks in contact met zijn werkgever. IDEWE voorziet in zijn werking ook het preventieve luik alsook het informeren van werkgevers rond dit thema en een actieve bijdrage aan onderzoek of andere projecten over burn-out of aanverwante thema s, terwijl Kompas vooral sterk staat in het begeleidingstraject van personen met een burn-out: een ideale combinatie dus.

17 2. HET BURN-OUT ZORGPROGRAMMA 2.1 Visie op burn-out Hoe burn-out begrijpen? De aanpak die we in het project hanteren rond burnout is gebaseerd op de 4 kwadranten van Wilber, vanuit de integrale theorie. Onderstaande tekst geeft hierrond meer duiding. Volgens de integrale theorie zijn er op zijn minst vier kwadranten in overweging te nemen als je eender welk aspect van de realiteit wil begrijpen. Alles kan bekeken worden vanuit twee fundamentele dimensies van een fenomeen: Wij hebben allemaal een binnenkant, een subjectieve ervaring, maar ook een buitenkant: uiterlijk observeerbaar gedrag en fysiologische componenten. En daarnaast zijn we nooit alleen, maar altijd leden van een groep of collectief.

18

19 Wat betekent dit concreet voor iemand met een burn-out? Naast innerlijke gewaarwordingen en gevoelens (zoals vermoeidheid, hoofdpijn, deprimerende gedachten, gevoelens van stress) zijn er ook observeerbare, uiterlijke factoren (zoals slechter slapen, andere lichaamshouding, meetbare stressindicatoren). Maar ook de opvattingen in de cultuur over burn-out en stress spelen mee in de leefwereld van de cliënt. Wordt mijn probleem aanzien als iets écht met recht op ziekteverlof? Als er geen medische oorzaak wordt gevonden, wordt een probleem heel vaak gereduceerd tot iets ingebeeld. Gaan mensen over het algemeen naar de arts of naar de psycholoog met dit probleem? Kan ik terecht bij mijn mutualiteit of niet? Dit zijn allemaal dimensies die meespelen in het leven van de cliënt, de beslissingen ivm het probleem, de beleving van zijn probleem. Dan ziet het schema er als volgt uit:

20 2.1.2 De fasen die leiden tot burn-out Burn-out is een proces. Er is een fase vooraf en een fase nadien: Vooraf na burn-out Het zorgprogramma burn-out is dan ook een procesbegeleiding waarin volgende processen belangrijk zijn: Een proces van aanvaarding Een proces van herwinnen van energie Wij stellen de fasen van BO op aan de hand van het kwadrant van Wilber Kwadrant 1 (rechts boven): fysieke component ifv stress Vitaal Stress Stressklachten Overspannen BO Fase 1: Vitaal veerkracht, draagkracht en draaglast in balans; mensen voelen zich gezond Fase 2: Stress kortdurende stress, positieve stress; mensen ervaren een stressprik die zich vanzelf herstelt Fase 3: Stressklachten wegens aanhoudende stress ontwikkelen er zich klachten en symptomen; mensen voelen het negatief effect van langdurige stress in hun lichaam en geest Fase 4: Overspannen het aantal stressklachten neemt toe en de klachten worden mogelijks intensiever; mensen voelen zich erg vermoeid maar mits voldoende rust nemen de klachten op natuurlijke wijze af (vakantie kan nog voldoende zijn)

21 Fase 5: BO uitputting staat op de voorgrond owv chronische stress, er is nood aan begeleiding Kwadrant 2 (links boven): mentale, (intra)psychische component Gemotiveerd Ontgoocheld Strijdlustig Gefrustreerd Apathisch BO Fase 1: Gemotiveerd: mensen zijn gemotiveerd voor hun job, betrokken en enthousiast Fase 2: Ontgoocheld: in realiteit loopt de job niet zoals verwacht en wordt men geconfronteerd met beperkingen, obstakels, onvoorziene omstandigheden, tegenwerking etc. de motivatie wordt aangetast Fase 3: Strijdlustig: men steekt een tandje bij en werkt nog harder om alsnog het doel te bereiken, de job goed uit te voeren, etc. men gaat de strijd aan en vecht, geeft niet op. Fase 4: Gefrustreerd: men raakt gefrustreerd omdat de inspanningen niet het gewenste effect hebben, er nog steeds geen voldoening volgt Fase 5: Apathisch: in tegenstelling tot de betrokkenheid in de eerste fase is men in deze fase afgehaakt, onverschillig geworden, etc. Fase 6: BO: men voelt zich leeg Kwadrant 3 (rechts onder): sociale component (het systeem) Verbonden heid Verstoorde balans Communicaties toornissen Contact stoornissen Isolement Fase 1: Verbondenheid de relatie tussen werknemer en werk (zijnde collega s of bazen en de organisatie zelf) verloopt vlot, binnen de verwachtingen, er is sprake van een wederzijdse positieve beïnvloeding Fase 2: Verstoorde balans de balans tussen geven en nemen is verstoord, de verwachtingen werden niet ingelost

22 Fase 3: Communicatiestoornissen de communicatie verloopt moeizaam, er zijn misverstanden, men spreekt van beeld tot beeld en soms is er zelfs geen communicatie meer mogelijk Fase 4: Contactstoornissen er is sprake van conflicten (vechten) en/of vermijding van contact (vluchten) Fase 5: Isolement er is afstand in plaats van verbondenheid waardoor er isolement optreedt Kwadrant 4 ( links onder) het culturele gegeven Dit hebben we niet expliciet in fasen onder gebracht. We vinden het belangrijk om burn-out hier te zien in het perspectief van de cultuur waarin we leven. Daarin zien we een aantal items die duidelijk meespelen in het proces van een burn-out, bijvb. : De arbeidsethos De versnelling mede door de toenemende technologie ( pc, ipad, iphone) waardoor men continu geacht wordt bereikbaar te zijn en te reageren De voortdurende aanwezigheid van allerlei technologie zodat men continu aan prikkels bloot gestel wordt Onze identiteit wordt voor een belangrijk deel bepaald door onze betekenis in het arbeidsproces De tools die we nodig hebben volgens het kwadrant

23 Dit schema wordt verduidelijkt op de volgende bladzijden waar we de methodieken en tools die we gebruiken bij de begeleiding toelichten

24 2.2 Het begeleidingsproces Intakeprocedure Aanmelding Voor de verwijzer hebben we een aanmeldingsprocedure toegelicht in een apart document ( zie bijlage. IDEWE screent via hun bedrijfsartsen de werknemers die op routine controle komen of voor een welbepaalde (stress) klacht aankloppen. Daartoe hebben ze de psycho sociale barometer die ze eerder al algemeen ontwikkeld hadden, voor het project aangepast zodat ze beter een burn-out kunnen screenen.(zie bijlage). Eens dat een persoon doorverwezen werd naar Kompas verloopt de procedure verder als volgt: Een verantwoordelijke behandelt de aanmelding d.w.z. screent de vraag om te checken of het gaat over een vraag naar burn-out of eerder een vraag is naar loopbaanbegeleiding. Voor het project hanteerden we specifieke criteria om een goede voor en nameting mogelijk te maken bij de evaluatie (adv de criteria). De coach plant een eerste afspraak voor intake in. Intake Doel van de intake is enerzijds te checken of het hier inderdaad gaat over een aanmelding met burn-out (of overspanning) en anderzijds de cliënt te informeren over wat hij/zij wel en niet kan verwachten van de begeleiding. Volgende aspecten komen aan bod: 1. Coach doet een intake: gebruikt intake document project (aangepaste anamnese voor BO met kwadrantenmodel): zie fase 1 neemt de 4DKL af en de UBOS: dit zijn 2 testen die screenen of iemand effectief een burn-out heeft. De UBOS meet expliciet de burn-out. De 4 DKL duidt of er geen interferentie is met depressie of angststoornissen. Beide zijn wetenschappelijk gevalideerde testen. geeft de deelnemersmap met volgende documenten mee: info project (1A4) + toestemming uitwisseling met IDEWE (zie bijlage) psycho educatieve folder ( zie bijlage) Psycho educatieve folder voor de partner ( zie bijlage) Folder Movendo

25 Brochure werkhervatting ( zie bijlage) Zakboekje ( zie bijlage) Document bezoek bedrijfsarts ( zie bijlage) 2. Coach maakt verdere afspraken of bespreekt de intake eerst met collega(s) 3. Coach brengt doorverwijzer op de hoogte dat cliënt de begeleiding zal volgen op Kompas 4. Coach maakt een logboek aan waar per gesprek de essentie weergegeven wordt ( dit kan, indien nodig, geconsulteerd worden door de collega s 5. De intake: leidraad ( zie bijlage) Fasen zorgprogramma Zoals eerder gezegd is burn-out een proces en is dus ook de begeleiding een proces. Een proces van aanvaarding en een proces van herwinnen van energie. In dit proces, waar beide aspecten deel van uitmaken, onderscheiden we 3 fasen: De rustfase, de herstelfase en de re-integratie fase. Fase 1: rust durven stilvallen; overgave = dagstructuur Bereidheid en toestemming voor jezelf Fase 2: herstel stilstaan = therapie In beweging komen Fase 3: reintegratie kiezen en aanpakken actief worden = coaching aanvaarding energiepeil Toelichting bij de verschillende fasen Rustfase Burn-out is het resultaat van een jarenlange overbelasting. Het is een proces waarbinnen mensen verschillende klachten ontwikkelen zoals: spierpijn, hoofdpijn, slaapproblemen,

26 psycho-somatische problemen,..). De uitputting uit zich in geheugenproblemen, concentratieproblemen, aanhoudende vermoeidheid. In deze fase staan de klachten op de voorgrond en is werken aan reductie van deze klachten dus een prioriteit. Opvolging door de huisarts is een must voor de medische implicaties. Mensen hebben in deze fase ook concrete begeleiding nodig om te leren hoe ze zich terug kunnen ontspannen. Dit leren we hen door op zoek te gaan naar wat voor hen werkt. We maken daarvoor ook o.a. gebruik van bijvb. mindfulnessoefeningen, piekerdagboekje, werken met creativiteit. Om terug letterlijk in beweging te komen werken we ook samen met Movendo een kinesistenpraktijk, die vermoeide mensen op hun maat terug leert bewegen. In deze fase is het belangrijk om zicht te krijgen op het fenomeen burn-out zodat wat er mentaal, fysiek, gedragsmatig gebeurt kan geplaatst worden. Daarom hechten we veel belang aan de psycho-educatie. We geven info in de individuele begeleiding en we bieden psycho-educatie aan in groep (staat open voor de partners). In de psycho- educatie in groep komen volgende thema s aan bod waar werknemers met een burn-out vaak mee worstelen Time management Hoe communiceren met leidinggevende en het team De communicatietool van IDEWE wordt meegegeven Aandacht voor terugvalpreventie Herstelfase In deze fase staan we stil bij de oorzaken van de burn-out. Hoe is het zover gekomen? Burn-out is een interactief proces waar zowel contextfactoren ( te maken met de structuur en/of communicatie in de organisatie) als persoonsgerichte factoren spelen.

27 Hoe deze factoren op elkaar inspelen maken we helder met de stressanalyse (zie bijlage). Gezien in de burn-out de cognitieve processen een belangrijk onderdeel zijn in de oorzaak en/of het in stand houden van de burn-out besteden we daar uitgebreid aandacht aan. Dit doen we door middel van ACT ( Acceptance and Commitment Therapy). Gezien nogal wat mensen, door het piekeren en de stress slecht slapen en hiermee in een vicieuze cirkel terecht komen bieden we in het bijzonder ook een slaapcursus aan ( gebaseerd op de ACT principes) ACT (Acceptance and Commitment Therapy) 1. Wat is ACT In ACT wordt mensen geleerd zich te richten op zaken die ze op directe wijze kunnen beïnvloeden, zoals hun eigen gedrag, in plaats van controle proberen te krijgen over ervaringen die niet direct te beïnvloeden zijn, zoals emoties en gedachten. Dit impliceert een acceptatiegerichte houding ten opzichte van deze emoties en gedachten. Kern van ACT is de filosofie dat het vechten tegen onvermijdelijke zaken ten koste gaat van een waardevol leven. Kernprocessen van ACT ACT vindt plaats aan de hand van 6 kernprocessen Cognitieve defusie: het leren scheiden van cognities (kennis, ideeën, overtuigingen) en gedrag. Je kunt iets anders doen dan je gedachten je ingeven, wat je keuzevrijheid vergroot Mindfulness: de vaardigheid om oordeelsvrij in het hier-en-nu te zijn, je ervaringen te observeren en te ondergaan, zonder actie te ondernemen om ze te vermijden, te controleren of vast te houden Acceptatie: leren te stoppen met vechten tegen onvermijdelijke zaken in het leven

28 Zelf-als-context: jezelf leren zien in context (samenhang) met je omgeving, je problemen zijn niet wie je bent Verhelderen van waarden: bepalen wat echt belangrijk is in het leven en van hieruit handelen Verbonden actie: de bereidheid om je gedrag stap voor stap te veranderen in de richting van de waarden waaraan je jezelf verbonden hebt Het toepassen van deze processen leidt tot het ultieme doel van ACT: psychologische flexibiliteit d.w.z. het vermogen om aanwezig te zijn, je open te stellen en te doen wat er toe doet. 2. Waarom ACT als onderdeel van een burn-out zorgprogramma Mensen die een burn-out krijgen zitten dikwijls vast in een stroom van negatieve gedachten en gevoelens. Deze steeds weerkerende gedachten en gevoelens vormen ondertussen op zich een belangrijke bron van stress ( de oorzaken van de stress worden steeds opnieuw beleefd, ook al zijn ze ondertussen niet meer op het werk). Dit belet hen om de nodige mentale ruimte te creëren om terug in beweging te komen, zijnde opties zien om terug te functioneren. ACT leert mensen enerzijds om de factoren die je niet kunt veranderen te accepteren, wat eventueel kan betekenen dat mensen een andere werkcontext moeten opzoeken. Anderzijds leert ACT ook kijken naar waar mensen wel invloed hebben: daar actie ondernemen vanuit waarden ( dus vanuit willen) en zich niet vast te zetten in belemmerende gedachten en gevoelen. 3. De ACT cursus In de ACT cursus ligt het accent voornamelijk op ervaren; eerder dan theoretische uitleg. Dit betekent dat we veel oefenen; tevens maken we veel gebruik van metaforen en beeld. De metaforen en oefeningen zijn vooral gekozen in functie van de werkbaarheid voor cliënten met een burn-out. De ACT cursus is opgebouwd uit 5 sessies van 2,5 u.telkens staat een thema uit de kernprocessen centraal. Het thema mindfulness zit verweven door alle sessies. Het is de bedoeling om mensen continu te leren om aandacht te hebben voor het hier en nu. Aan het eind van elke sessie krijgen de deelnemers huiswerk mee zodat er geoefend wordt met wat men reeds in de cursus kon ervaren. Dit wordt in het begin van de volgende sessies telkens besproken. Inhoud: Sessie 1: pijn/lijden Kennismaking met elkaar en met het doel van ACT

29 Een aanzet om voeling te krijgen met de waarden: wat vinden we echt belangrijk in ons leven Het verschil tussen pijn en lijden Sessie 2: vermijden en controle Inventarisatie van wat deelnemers doen om lastige situaties te vermijden en hoe ze proberen een illusie van controle te creëren Regels die we ons zelf opleggen ( het moeten, de overtuigingen) en hoe die een vals gevoel van controle over het leven geeft Redenen om niet te veranderen Sessie 3: defusie Defusie: uitleg en defusietechnieken oefenen Acceptatie: uitleg en oefenen Sessie 4: zelf als context en waarden De soorten zelf Defusie oefeningen toegepast op het zelf Waarden verhelderen ( verdiepen van de eerdere exploratie van waarden) Sessie 5: toegewijde actie Uitleg psychologische flexibiliteit Doelen stellen Toepassen van defusie oefeningen om obstakels voor de doelen te overwinnen Integratie oefening evaluatie Slaapcursus Mensen met een burn-out worstelen vaak met een chronisch slaaptekort. Vandaar dat Kompas ervoor koos om dit thema te behandelen in het burn-out begeleidingstraject. Slapen is eigenlijk een natuurlijk proces dat je niet kan controleren, toch zoeken mensen naar oplossingen om te kunnen slapen. Vaak verergeren ze de situatie door controlestrategieën te ontwikkelen die het niet-slapen verergeren. De oplossingen worden daardoor vaak het probleem.

30 In een 5 weken programma leren mensen waarom je moet stoppen met strijden om te kunnen slapen. In die 5 weken wordt langzaam duidelijk hoe slapeloosheid zich heeft ontwikkeld, wat de effecten zijn van niet slapen, wat er s nachts gebeurt in je geest als je niet kan slapen, hoe je jezelf kan losmaken van de ongewenste gedachten in je hoofd en hoe je een goede nachtrust kan behouden. Er wordt vooral gewerkt met ACT ( Acceptance and Commitment Therapy )en Mindfulness oefeningen. Programma: Week 1: stoppen men strijden om te kunnen slapen Wat is slapeloosheid? primair Secundair Ontwikkeling van slapeloosheid Risicofactoren Triggers Waarom heeft stress zo n krachtig effect op ons brein? Amygdala Controlestrategieën Slaap-waakritme Niet-bevorderlijke gewoonten Pillen, drankjes Innerlijke dialogen voeren Geforceerde ontspanning Veranderingen in je leven aanbrengen Als de oplossing het probleem wordt Schade van slapeloosheid Week 2: leren accepteren van de dingen die je niet kan veranderen Bereidheid tot loslaten Oorspronkelijke of versterkte pijn Zo effectief mogelijk reageren Mindfulness en slaap, richtlijnen Waarnemen met de zintuigen

31 Gedachten Oordelende geest Ademhaling Sensaties en impulsen Body scan Week 3: alles verwelkomen wat in geest en lichaam opkomt Het ongewenste verwelkomen Nachtelijke strijd Monsters in je hoofd Ons overlevingsmechanisme Gedachten labelen Technieken om ongewenste emoties te verwelkomen Angst voor negatieve gevoelens en emoties Week 4: opbouw Wat is normaal slapen Slaapbehoefte vast stellen Wanneer slapen Slaaptijd kiezen Een normale slaper worden Hoe afbouwen In 4 fases leren slapen Belemmeringen Avond, nacht, ochtend Actief leven Gezonde slaapgewoonten Levensstijlgewoonten Week 5: voluit leven en elke nacht goed slapen Bereid zijn angsten onder ogen te zien Her-leef je leven Je leven terug krijgen Actie ondernemen Opbouw Het vraagt werk Ontspannen, flexibele benadering Onnodige slaaphulpmiddelen

32 Niet obsessief een slaapbevorderende omgeving creëren Gevoeligheid voor chronische slapeloosheid accepteren Re-Integratie Wanneer mensen een duidelijk beeld hebben van de factoren ( dit houdt ook in van wat er veranderbaar is en wat niet) komt er ruimte vrij om te kijken naar de volgende stap. In deze fase gaan we samen exploreren wat er mogelijk is : ofwel ziet iemand nog mogelijkheden in de huidige werkcontext ofwel niet. In het eerste geval zoeken we wat er nodig is om terug met energie te functioneren. We moedigen mensen ook aan om dit te bespreken met de leidinggevende en bereiden de gesprekken samen voor. Als mensen hiermee akkoord gaan wordt IDEWE een bemiddelende instantie. In het tweede geval biedt loopbaancoaching terug perspectief. Dit laatste is heel belangrijk om uit de burn-out te geraken. Daarom kan het ook zijn dat we al eerder in het proces een aanvang nemen met aspecten van loopbaanbegeleiding om het perspectief als anker bij het herstellingsproces te gebruiken. Gezien de methodiek van loopbaancoaching reeds bekend is, zullen we dit hier niet toelichten. Om de re-integratie goed voor te bereiden, hebben we in nauwe samenwerking met onze partner een gepast kader opgezet en een specifiek model ontwikkeld: Een communicatietool rond re-integratie voor de sleutelfiguren uit de werkcontext(zie bijalge) Een aangepaste versie van het zakboekje als communicatie-instrument tussen de betrokken helpverleners en de persoon met burn-out (zie bijlage) Na een burn-out is het terugkeren naar de oude werkplek niet vanzelfsprekend. Om de reintegratie te doen slagen is een goede afstemming nodig tussen werkgever en werknemer. Bij een re-integratie zijn een aantal belangrijke stappen nodig:

33 1. Gesprek met de huisarts om eventueel te opteren voor deeltijds werk. Dit om de heropstart zo goed en zo rustig mogelijk te laten verlopen. 2. Reeds bij het begin van zijn ziekteverlof heeft de werknemer recht op een gesprek met de arbeidsgeneesheer betreffende werkomstandigheden die zorgen voor een fysieke en psychische belasting op het werk op het werk. Na een maand afwezigheid heeft de werknemer bij zijn terugkeer wettelijk recht op een gesprek met de arbeidsgeneesheer. 3. Eventueel een gesprek met de preventieadviseur psychosociale aspecten. Deze kan indien nodig mee in overleg gaan met de leidinggevende en collega s als er sprake is van relationele moeilijke thema s. 4. Gesprek met de leidinggevende om te overleggen op welke manier de werknemer zijn werk kan hervatten en wat hij/zij daar voor nodig heeft. Dit gesprek wordt samen met de Kompascoach grondig voorbereidt. Tevens worden alle belemmerende factoren besproken om het werk te hervatten. ACT blijven oefenen om een antwoord te bieden op belemmerende gedachten blijft belangrijk. Soms liggen relationele conflicten mee aan de basis van de ontwikkelde burn-out. Dit herstel dient dan ok te gebeuren in interactie met de werkvloer. Een bemiddelingstraject tussen medewerker en leidinggevende (of collega) door een preventieadviseur psychosociale aspecten kan ondersteunend zijn voor een goede re-integratie. Er kan tevens overleg zijn tussen een coach van Kompas, de cliënt en de preventieadviseur om te zoeken naar een duurzame oplossing. 5. Een gesprek met de personeelsdienst kan nuttig zijn om bepaalde praktische zaken te bekijken bij de terugkeer. 6. En tevens is het raadzaam om ook het team waarmee men werkt de nodige info over de afwezigheid te geven. Dit vermijdt eventuele wrijvingen en onduidelijkheden en kan helpen om de verwachtingen onderling uit te klaren. Het is zeker belangrijk om een goede dialoog te behouden met alle betrokken partijen in de werkomgeving Nazorg en terugvalpreventie Wanneer de persoon met burn-out voldoende hersteld is, nieuwe stress-reducerende skills bezit, een plan van aanpak heeft wat zijn loopbaan betreft en voorbereid is op de reintegratie op de arbeidsmarkt, lijkt het traject succesvol afgerond. Op dit scharniermoment worden personen met een burn-out momenteel vaak losgelaten onder het motto je kan alleen verder. En hoewel wij op Kompas de filosofie van zelfredzaamheid en zelfhulp aanhangen, ondervinden we dat het juist belangrijk is om deze personen op te volgen bij hun herintrede op de arbeidsmarkt. De angsten en negatieve gedachten die deze stap met zich meebrengen zijn niet te onderschatten en kunnen het afgelegde traject ondermijnen. Bovendien is er een risico op herval na een bepaalde periode indien blijkt dat de werknemer

34 of zelfstandige toch onvoldoende aangepast is aan de oude of nieuwe context van zijn werk. In dat geval is het belangrijk om een tweede burn-out vroeg te detecteren en indien mogelijk te vermijden. IDEWE merkt dat er bij terugkeer naar het werk vaak nog gekeken wordt naar de werknemer vanuit de draagkracht die hij vroeger vertoonde en dat verwachtingen hieromtrent dienen bijgestuurd te worden, zowel bij de leidinggevende, als bij HR en het team. Medewerkers zijn nog altijd niet op de hoogte van de mogelijkheden van een bezoek voorafgaand aan werkhervatting bij de arbeidsgeneesheer en gebruiken dit contact te weinig om de drempels inzake werkhervatting tijdig te bespreken. Hiertoe ontwikkelden we samen met IDEWE: Een aangepast opvolgingsprotocol bij burn-out voor de arbeidsgeneesheer(zie bijlage) Een aangepast versie van een brief voor langdurig arbeidsongeschikte medewerkers met een specifiek aanbod bij burn-out (zie bijlage) Een bemiddelingsprotocol voor preventieadviseurs psychosociale aspecten (zie bijlage) Bij het begeleiden van de werknemer na het herstel van een burn-out blijft de Kompas coach via nazorggesprekken de evolutie van de werknemer volgen op de werkvloer. De coach blijft de cliënt volgen tot deze het gevoel heeft het werk weer aan te kunnen en er een goed gevoel bij heeft. Hierbij wordt ook veel aandacht besteed aan de mogelijkheid dat er zeker terug moeilijke periodes kunnen zijn en dat dit normaal is Gebruikte methodieken per fase Fase 1: RUST dagstructuur (?) Psycho-educatie rond burn-out (persoon + omgeving) o Brochure o Boeken o Infosessie Bewustwording van moeten o Dagboek registratie Exploratie ontspanning o Relaxatie oefeningen o Ademhaling oefeningen o Beweging o Leuke dingen (her)ontdekken

35 Contacten als hulpbron o Netwerk oefening: veilige en vertrouwde contacten o Psycho-educatie: met tips Gezonde levensstijl o Psycho-educatie o Infosessie met advies o Sprekers met een aanbod Fase 2: HERSTEL therapie Stress analyse o Via kwadrantenmodel o Vragenlijst: veranderbaar of onveranderbaar (belemmeringen of hindernissen) Energiepeil o Analyse successen en talenten thuis en op werk: erkennen van wat er is o Verder bouwen vanuit rustfase aan nieuwe levensstijl Fysiek herstel ( verder zetten van wat in rustfase begonnen is) o Klachtenreductie o Lichaamsbewust zijn omgaan met tijd o timemanagement en keuzes maken: handvatten andere relatie aangaan met gedachten ; piekeren, allerlei regels o met als hulpmiddel ACT Loopbaancoaching o Perspectief creëren in functie van re-integratie Fase 3: REINTEGRATIE - coaching Loopbaancoaching naar herintrede o Contact werkgever o Werkbaar werk o jobcrafting o heroriëntatie terugvalpreventie o coachen op het voorkomen van een nieuwe BO nazorg o opvolgen van herintrede afronding o gesprek ter afronding persoonlijk proces en zorgprogramma

36 Hoe vertaalt dit programma zich concreet naar sessies met de cliënt? Zorgprogramma voor cliënten We geven hier bij wijze van voorbeeld wat dit kan betekenen in het aantal contacten: dit verloopt in de praktijk flexibel en op maat van de cliënt: dit betekent dat het aantal contacten per cliënt sterk wisselt. AANMELDING Cliënt bereikt ons per mail/telefoon/aanmeldingsformulier Krijgt intake aangeboden Intake gesprek (1u) krijgt mee naar huis: folder Burn-out (psycho-educatie: BO, wie is wie, kapstok programma); Zowel de UBOS als de 4 DKL test worden afgenomen Eventueel teambespreking en voorstel zorgtraject MODULE 1 RUST Contact 1: individueel gesprek o toelichting zorgtraject o thema ontspanning exploreren (levensstijl, dagstructuur, dagboek, etc) Contact 2: individueel gesprek o Opvolging exploratie ontspanning Bijkomend aanbod: Gratis Psycho-educatie burn-out in groep (partner, externen ook welkom mits betaling) Slaapcoaching (4sessies) Bewegingscoaching (in samenwerking met Movendo) MODULE 2 HERSTEL Contact 3: stressanalyse (on/veranderbaar) Contact 4/5/6/7/8/9: Optie A: 5 halve dagen ACT + individuele coachingsessie (opvolging stressanalyse en ACT) Optie B: 6 individuele sessies : focus op ACT principes en stressanalyse Optie C: coachend werken Contact 10: Loopbaancoaching thema werk Bijkomend aanbod: - Lezing zingeving ( moet nog uitgewerkt worden) - Cursus assertiviteit ( moet nog uitgewerkt worden) MODULE 3 REINTEGRATIE Contact 11/12/13: Loopbaancoaching naar re-integratie arbeidsmarkt

37 Contact 14: hervalpreventie Contact 15: nazorg (cliënt is terug aan het werk) Ondertussen: samenwerking met IDEWE : IDEWE is bemiddelende dienst naar de werkgever Bijkomend aanbod: Terugvalpreventie in groep (psycho-educatie) Cursus assertiviteit in groep ( moet nog uitgewerkt worden) Workshop time-management, grenzen stellen, etc ( moet nog uitgewerkt worden) Workshop verbindend communiceren ( moet nog uitgewerkt worden Tijdpad/ flowchart Toelichting: Paps= preventie- adviseur psycho- sociale aspecten, werkzaam bij IDEWE LG= leidinggevende Wg= werkgever AG = arbeidsgeneesheer ( bij IDEWE) Preventie: gebeurt enkel door IDEWE De andere fasen gebeuren door Kompas in samenspraak met Idewe. IDEWE werkt via de Paps aan preventie. Wanneer iemand tekenen van burn-out vertoont kan de leidinggevende van een bedrijf (organisatie) contact opnemen met IDEWE voor afspraken. Nadat een werknemer 4 weken met ziekteverlof is, zal de werkgever ook een brief sturen naar de werknemer waarop de mogelijkheden van hulp toegelicht worden.

38 Van in het begin van de burn-out ( of soms later) wordt de persoon doorverwezen naar Kompas. Dan start het zorgprogramma op Kompas (rust, herstel en re-integratie). In deze fasen kàn het zijn dat het opportuun is om de paps reeds in te schakelen: dit om de werknemer meer perspectief te geven. Soms wordt daar beter mee gewacht tot aan de reintegratie: dit is een inschatting die de begeleider maakt ( in samenspraak met de cliënt). Vanaf het moment dat iemand weer terug de functie hervat voorziet de wet dat er eerst een bezoek aan de bedrijfsarts plaatsvindt. Daarnaast kan de werknemer ook altijd reeds in de herstelfase een bezoek aan de bedrijfsarts vragen ( om eventueel tussen te komen bij de werkgever of advies te vragen). De paps kan bij re-integratie ook ofwel een gesprek hebben met de leidinggevende of HR of er kan zelfs psycho-educatie verstrekt worden aan het team ( hoe ga je om met collega die terugkeert na een burn-out.)dit zal afhangen van de werkgever. Kompas en Idewe ( de bedrijfsarts) voorzien ook in nazorg.

39 Preventie Burn-out Rust Herstel Reintegratie Hervalpreventie Paps: zelfzorg Workshop gezonde veerkracht LG : contactname voor afspraken Kompas zorgprogramma Kompas zorgprogramma Kompas zorgprogramma Kompas coaching WG: na 4 weken brief mogelijkheden PAPS: ev. eerste gesprek met focus op werkgerelateerde relationele oorzaken en psycho-educatie medewerker AG: Bezoek voorafgaand aan werkhervatting PAPS: ev. opvolgingsgesprekken met focus op werkgerelateerde relationele aspecten AG: werkhervattings onderzoek AG: reintegratie onderzoek 2 opvolgings consultaties AG of PAPS na terugkeer Paps: voorbereidend gesprek met mw en /of LG of HR ev.samen met KOMPAS Paps: psychoeducatie team