Concept-Regioprogramma Stadsregio Arnhem Nijmegen. Duurzaam partnerschap mobiliseren in de stadsregio

Transcriptie

1 Concept-Regioprogramma Stadsregio Arnhem Nijmegen Duurzaam partnerschap mobiliseren in de stadsregio 29 november 2011

2 2 Inhoudsopgave Inleiding... 4 Hoofdstuk 1: Kader Regioprogramma Een sterk concurrerende regio Visie op 2020: Regionaal Plan Provinciaal kader Programmatische aanpak Provinciale spelregels Opbouw van het Regioprogramma Besluitvorming Regioprogramma... 8 Hoofdstuk 2: Programma s regiocontract Uitvraag van thema s Analyse op de ingediende thema s Samenstelling programmalijnen Investeren en aanjagen Beschrijving programmalijnen Groene economie Vitale kernen en wijken Duurzaam wonen Bereikbaarheid van voorzieningen Beschikbaarheid van voorzieningen Positie regionale sociale agenda Vervolgproces Regioprogramma Hoofdstuk 3: Programma s stadscontracten Arnhem en Nijmegen Proces totstandkoming stadscontracten Samenstelling programmalijnen Beschrijving programmalijnen Sterke stadscentra Kenniseconomie Vitale kernen en wijken Ruimtelijk-fysieke herstructurering in de steden Sociaal-economische structuurversterking van de wijken Vlottrekken woningmarkt Bereikbaarheid en beschikbaarheid van voorzieningen Ontwikkeling van robuuste groenstructuren in en om de stad Onderwerpen voor sectorale provinciale programma s Hoofdstuk 4: Programma s stadscontract Doesburg Proces totstandkoming stadscontracten Samenstelling programmalijnen Beschrijving programmalijnen Toeristisch-recreatieve infrastructuur en voorzieningen langs de rivieren Cultuurhistorie als drager van toeristische ontwikkeling Realiseren van een goed woon- en vestigingsklimaat in relatie tot demografische ontwikkelingen Hoofdstuk 5: Gelderse Sleutelprojecten Rijnboog Arnhem Waalfront Nijmegen... 30

3 3 Hoofdstuk 6: Regionale sociale agenda Regionale sociale agenda subregio Arnhem Regionale sociale agenda subregio Nijmegen Hoofdstuk 7: Samenvattend financieel overzicht Bijlage 1: Regioprogramma s Bijlage 2: Programma regionale sociale agenda subregio Arnhem Bijlage 3: Programma regionale sociale agenda subregio Nijmegen Bijlage 4: Programma stadscontract en sleutelproject Arnhem Bijlage 5: Programma stadscontract en sleutelproject Nijmegen Bijlage 6: Programma stadscontract Doesburg Bijlage 7: Overzicht ingediende formats Regioprogramma... 99

4 4 Inleiding Voor u ligt het Regioprogramma van de Stadsregio Arnhem Nijmegen. Hierin wordt in gezamenlijkheid door twintig gemeenten invulling gegeven aan de opgave een nieuw regiocontract en nieuwe stadscontracten af te sluiten met de provincie Gelderland. De Stadsregio Arnhem Nijmegen is een regionaal samenwerkingsverband van de gemeenten Arnhem, Beuningen, Doesburg, Duiven, Groesbeek, Heumen, Lingewaard, Millingen aan de Rijn, Montferland, Mook en Middelaar, Nijmegen, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Rijnwaarden, Rozendaal, Ubbergen, Westervoort, Wijchen en Zevenaar. De stadsregio is één van de zes Gelderse regio s waarmee de provincie Gelderland nieuwe contractafspraken in het kader van regio- en stadscontracten wil maken. De gemeente Druten heeft zich in overleg met provincie Gelderland en de Stadsregio Arnhem Nijmegen voor wat betreft de nieuwe contractperiode aangesloten bij de Stadsregio Arnhem Nijmegen, in plaats van bij Regio Rivierenland. De gemeente Mook en Middelaar is een Limburgse grondgebiedgemeente en valt daardoor buiten de contractafspraken met Gelderland. Het voorliggende Regioprogramma is daarmee een gezamenlijk voorstel vanuit twintig gemeenten. Het Regioprogramma van de stadsregio bevat afspraken over het Gelders Stedelijk Ontwikkelingsbeleid (GSO) voor de grote steden Nijmegen en Arnhem, het Kleine StedenBeleid (KSB) voor Doesburg, de twee Gelderse Sleutelprojecten die zich in de stadsregio bevinden en het regiocontract voor alle twintig betrokken gemeenten. Zowel op bestuurlijk als op ambtelijk niveau zijn in de afgelopen periode in de regio de mouwen opgestroopt om in korte tijd tot een regionaal gedragen programma te komen dat een stevige bijdrage levert aan de provinciale ambitie voor de komende jaren. De stadsregio is samen met de gemeenten in de zomer van 2011 van start gegaan met een intensief proces om tot gezamenlijke programmalijnen te komen die op hun beurt de input vormen voor het totale Regioprogramma. Hiervoor hebben diverse bijeenkomsten plaatsgevonden op ambtelijk niveau en de portefeuillewethouders van de regiogemeenten. Uitgangspunt voor het proces binnen de stadsregio is dat de invulling van het regioprogramma voor de nieuwe regiocontractperiode een proces is dat van onderop vorm krijgt. De regiogemeenten hebben in gezamenlijkheid voor oplading van het regioprogramma gezorgd. Samenwerking aan het Regioprogramma heeft de gemeenten en de regio in hun kracht gezet. Het Regionaal Plan vormt het beleidsmatig kader van de stadsregio. Hierin is een stevige ambitie neergezet voor 2020 die als uitgangspunt wordt gebruikt voor het samen te stellen regioprogramma. Vanuit deze ambitie zijn drie prioriteiten onderscheiden die de paraplu vormen voor de invulling voor het Regioprogramma. Hierin krijgt ook de sociale agenda een plek. Omdat de sociale agenda niet tot de kerntaken van de stadsregio behoort, zorgen de gemeenten Arnhem en Nijmegen samen met gemeenten in hun verzorgingsgebied voor de oplading van deze sociale agenda. Er heeft intensieve afstemming plaatsgevonden tussen de beide gemeenten en de stadsregio over de inpassing van deze agenda in het regioprogramma. Het Regioprogramma bestaat uit de volgende onderdelen: de beschrijving van het provinciaal en regionaal kader voor totstandkoming van nieuwe contractafspraken voor regio en steden; de beschrijving van het regiocontractgedeelte; de beschrijving van het stadscontractgedeelte van Arnhem en Nijmegen vanuit GSO; de twee Gelderse Sleutelprojecten in Arnhem en Nijmegen; de beschrijving van het stadscontractgedeelte van Doesburg vanuit KSB; de regionale sociale agenda s van de subregio s Arnhem en Nijmegen; een samenvattend financieel overzicht; de programmaformats voor het regiocontract, de stadscontracten, en de Gelderse Sleutelprojecten.

5 5 Hoofdstuk 1: Kader Regioprogramma 1.1 Een sterk concurrerende regio De Stadsregio Arnhem Nijmegen is het grootste stedelijke netwerk in Oost-Nederland en bestaat uit twintig regiogemeenten die gezamenlijk streven naar een hoogwaardige regionale ontwikkeling van het stedelijk netwerk Arnhem Nijmegen. De regio heeft anno 2011 in totaal circa inwoners en biedt aan ongeveer mensen een baan. De Stadsregio Arnhem Nijmegen is een aantrekkelijke en concurrerende regio in Gelderland, Nederland en daarbuiten. Dat komt door de bijzondere uitstraling van de twee elkaar aanvullende economische motoren Arnhem en Nijmegen, door de variatie in wonen en werken en door de diversiteit in steden en dorpen. De regio biedt een afwisselende setting van prachtige landschappen: Veluwe, Betuwe, de rivieren en het Rijk van Nijmegen. Met haar brede palet aan kwaliteiten en de daardoor aanwezige meervoudige identiteit onderscheidt de stadsregio zich van andere stedelijke regio s. Juist dit geeft de stadsregio een sterke concurrentiepositie binnen het nationaal en internationaal krachtenveld. De stadsregio is de thuisbasis van Health Valley: het medische technologiecluster in Nijmegen en omgeving dat bedrijven, overheden, gezondheidszorg- en kennisinstellingen met elkaar verbindt. Ambitie is uit te groeien tot een toonaangevend Europees cluster op het gebied van health en technologie. Het is een van topsectoren zoals benoemd in de Bedrijfslevenbrief van het Ministerie van EL&I. Het cluster Energieen Milieutechnologie (EMT), dat zich met name in en rondom Arnhem manifesteert, is een belangrijk kennisintensief economisch groeicluster voor de stadsregio. De ambitie is om dit verder te versterken en uit te bouwen. De potenties voor EMT liggen onder andere in de samenwerking en toepassing op het gebied van slimme energiesystemen en duurzaamheid. Mercator Science Park Nijmegen Cruciaal voor een economisch sterke regio zijn een goede bereikbaarheid, een aantrekkelijk opleidingsaanbod en werkgelegenheid, ruimte voor bedrijven en aantrekkelijke woon- en werkmilieus. De economische groei en de bevolkingsontwikkeling in de stadsregio bepalen in belangrijke mate de behoefte aan woonlocaties, werklocaties, infrastructuur en openbaar vervoer. De stadsregio heeft in 2009 met het Rijk en de provincie Gelderland afgesproken om op basis van prognoses in de periode circa woningen toe te voegen aan de bestaande woningvoorraad. Ook blijft de stadsregio de komende jaren werken aan een goed economisch en aantrekkelijk vestigingsklimaat voor ondernemers. Desondanks is het niet vanzelfsprekend dat we deze kwaliteiten voor de toekomst kunnen behouden. De economische situatie van de afgelopen jaren laat voelbaar haar sporen achter in Gelderland en ook in onze regio. Zoals het zich nu laat aanzien zal ook in de komende jaren sprake zijn van een sober economisch klimaat, wat een weerslag heeft op alle lagen van de samenleving. Daarom werkt de stadsregio samen met haar partners vanuit overheid, onderwijs, bedrijfsleven én met haar inwoners

6 6 de komende periode stevig door aan een nadrukkelijke versterking van de regio binnen het economisch, ruimtelijk en sociaal krachtenveld. In dat licht is de bereidheid van de provincie Gelderland om nu te investeren in de toekomst van onze regio door een nieuwe tranche voor de regio- en stadscontracten voor te bereiden, een uitzonderlijke kans om in deze tijd kansrijke initiatieven van de grond te krijgen. Een aantal van de regionale en stedelijke investeringsopgaven passen heel goed, qua timing, qua regionale betekenis, qua karakter en voorziene meerwaarde van partnerschap met de provincie in het provinciale programma Stad en Regio. We pakken de mogelijkheid om een Regioprogramma op te stellen met onze twintig gemeenten dan ook graag met beide handen aan. Onze regionale ambitie ligt vanzelfsprekend breder dan de ambities die we in het Regioprogramma vervatten. De provincie heeft opgeroepen om een brede agenda vanuit de regio neer te leggen. Om hier gevolg aan te geven doen wij u een aantal voorstellen voor onderwerpen die via de sectorale provinciale programma s opgepakt kunnen worden. 1.2 Visie op 2020: Regionaal Plan Onze twintig regiogemeenten hebben in 2006 het Regionaal Plan vastgesteld. Het Regionaal Plan maakt bij inwerkingtreding van de Wro op 1 juli 2008 deel uit van het provinciaal structuurplan Streekplan Gelderland Daarmee is het Regionaal Plan een gedeelde visie tussen regiogemeenten en de provincie Gelderland. In het Regionaal Plan zijn de gemeenschappelijke ontwikkelambities vastgelegd voor de stadsregio en de provincie. In het plan is een stevige ambitie neergezet die de stadsregio als uitgangspunt wil gebruiken voor het Regioprogramma In het Regionaal Plan is deze ambitie als volgt geformuleerd: de regio streeft naar een aantrekkelijk vestigingsklimaat van de regio Arnhem Nijmegen voor haar inwoners, ondernemers en bezoekers. De stadsregio wil burgers en bedrijven aan de regio binden door het verbeteren van condities voor het goede leven : het bieden van mogelijkheden voor prettig wonen en succesvol werken in een mooi, aantrekkelijk landschap en waar men zich snel en comfortabel kan verplaatsen. De ruimtelijke keuzes die in het Regionaal Plan zijn vastgelegd dienen als uitgangspunt voor de ontwikkeling van onze regio. Uit het Regionaal Plan is een drietal belangrijke prioriteiten gedestilleerd die uitgangspunt zijn voor het Regioprogramma: 1. Versterking van de economische structuur 2. Wonen in stad en land 3. Aanbod van voorzieningen De provincie Gelderland heeft de zes Gelderse Regio s gevraagd om een visie te presenteren waar de regio in 2020 wil staan, om van daaruit concrete afspraken te maken over resultaten die via Sleutelprojecten, GSO, KSB en regiocontracten gerealiseerd worden met een planhorizon op Vanuit het Regionaal Plan als beleidsmatig kader voor de stadsregio, vormen de drie bovengenoemde prioriteiten het uitgangspunt voor zowel de regio- als stadscontracten. 1.2 Provinciaal kader De provincie Gelderland heeft aangegeven nieuwe afspraken te willen maken over het Regiocontract, het Gelders Stedelijk Ontwikkelingsbeleid (GSO), de Gelderse Sleutelprojecten en het Kleine StedenBeleid (KSB), om zo te komen tot economische structuurversterking in de zes Gelderse regio s voor de periode 2012 tot Gelderland wil met behulp van de regio- en stadscontracten projecten in de Gelderse regio s ondersteunen die voortvloeien uit het Streekplan 2005, en andere omgevingsplannen. Het GSO betreft het Gelders investeringsprogramma voor grote steden, in onze regio de steden Arnhem en Nijmegen. Het KSB is het Gelders investeringsprogramma voor kleine steden, hieronder valt in onze stadsregio de stad Doesburg. Het Regioprogramma voor de Stadsregio Arnhem Nijmegen bevat in wezen twee contractvormen, zijnde het stadscontact voor de steden Arnhem, Nijmegen en Doesburg (op basis van GSO en KSB) en de regiocontracten voor de overige regiogemeenten. Het Regioprogramma vormt de paraplu, er worden bestuurlijk-juridisch gezien wel separate contracten afgesloten met de regio, de grote en de kleine steden. Procesmatig vestigt de provincie Gelderland in deze nieuwe contractperiode in het bijzonder de aandacht op de aanhaking van gemeenteraden bij de totstandkoming van de verschillende contracten. Hiertoe heeft de provincie onder meer op 9 september 2011 een brede bijeenkomst voor alle Gelderse

7 7 raadsleden georganiseerd. Belangrijk inhoudelijk speerpunt van de provincie is dat zij de regionale samenwerking wil stimuleren. Om dit kracht bij te zetten zal de provincie de mate van cofinanciering laten afhangen van de mate van regionaliteit. Regionale samenwerking zal gericht moeten zijn op structuurversterking, zowel in de stad als in de regio. Ook heeft de provincie duidelijk uitgesproken dat vraagstukken op het gebied van mobiliteit (infrastructuur en openbaar vervoer) niet passen binnen het instrument van regio- en stadscontracten worden beschouwd. Voor investeringen in structuurversterking van stationsomgevingen is wel ruimte. De provincie ziet daarnaast kansen op het terrein van economie, de integrale wijkaanpak, topsport, kunst, cultuur en cultuurhistorie. De thema s energie en energietransitie worden door de provincie als zeer kansrijk voor regionale structuurversterking genoemd. Specifiek voor het landelijk gebied worden groene en blauwe diensten door de provincie benoemd als kansrijk. De provincie onderstreept dat zij geen financiële bijdragen via het Regioprogramma zal leveren aan het afboeken van tekorten ten aanzien van woningbouw of bedrijventerreinen. 1.3 Programmatische aanpak In de afgelopen contractperiode zijn door de regio s projecten bij de gemeenten opgehaald en daaromheen is een programma gedefinieerd. De provincie stelt in haar brief van 7 juli 2011 een nieuwe benadering van de regio- en stadscontracten voor. Zij wil inzetten op structuurversterkende programma s. Deze aanpak is een belangrijke nieuwe benaderingswijze ten opzichte van het vorige contractperiode. De nieuwe programmatische benadering van het Regioprogramma geeft de stadsregio de mogelijkheid om in samenwerking met de regiogemeenten een aantal programma s te definiëren, de inzet en doelstelling per programma voor de periode vast te leggen en taakstellend een cofinanciering te reserveren en op basis hiervan de regiogemeenten te vragen om passende projecten in te dienen. Deze programmatische aanpak zorgt voor draagvlak onder onze regiogemeenten en biedt de ruimte om gedurende de looptijd van het contract projecten binnen de programma s te wijzigen. 1.4 Provinciale spelregels De provincie heeft in haar brief van 7 juli 2011 een aantal spelregels meegegeven waar de geformuleerde programma s voor zowel de stads- als regiocontracten, en in latere instantie de projecten die het programma vormen, aan moeten voldoen. Programma s moeten uiterlijk zijn afgerond (gerealiseerd en middelen uitgegeven) op 31 december 2015; Programma s moeten logisch volgen uit regionale opgaven en doelstellingen; Geen financiële bijdrage aan het afboeken van tekorten op gebied van bijvoorbeeld woningbouw en bedrijventerreinen; Structuurversterking: programma's moeten bijdragen aan versterking van ruimtelijke-, economische structuur en/of sociale kwaliteit voor de lange termijn. Budget sociale agenda begrensd tot maximaal 25% van het totale Regioprogramma; Provincie wil geen bezuinigingen van rijk of gemeenten compenseren; Geen infrastructurele programma s of programma s openbaar vervoer; Geen programma s die alleen van belang zijn voor één gemeente/stad: er moet sprake zijn van regionaliteit; Cofinanciering vanuit de gemeente is voorwaarde, deze mag ook afkomstig zijn van derden zoals marktpartijen, corporaties etc. Deze spelregels zijn in het verder proces voor totstandkoming van het Regioprogramma als randvoorwaarde gehanteerd. 1.5 Opbouw van het Regioprogramma Het concept-regioprogramma dat voorligt, is tot stand gekomen door een intensief en interactief proces met de twintig gemeenten, onder regie van de Stadsregio Arnhem Nijmegen. De Stadsregio Arnhem Nijmegen vindt het van het grootste belang om dit proces met de twintig gemeenten gezamenlijk te doorlopen omdat het Regioprogramma een grote mate van regionaliteit en regionale structuurversterking moet bevatten. In dit proces hebben Arnhem, Nijmegen en Doesburg een nadrukkelijke rol gekregen om ervoor te zorgen dat regio- en stadscontracten vanuit eenzelfde regionale visie in het Regioprogramma verankerd worden.

8 8 Vanuit de drie bovengenoemde prioriteiten uit het Regionaal Plan is de regio aan de slag gegaan met het formuleren van programmalijnen. De steden Arnhem, Nijmegen en Doesburg hebben voor het stadscontractgedeelte van het regioprogramma aansluiting gezocht bij de drie regionale prioriteiten en hiervoor een aantal programmalijnen geformuleerd (zie hiervoor paragrafen 3.2 en 4.2). Door middel van een interactief proces met alle twintig gemeenten zijn de programmalijnen in het regiocontractgedeelte tot stand gekomen (zie hiervoor paragraaf 5.1). Hiervoor hebben de gemeenten in totaal 167 formats ingediend met daarin thematische voorstellen voor oplading van de programmalijnen. De Gelderse Sleutelprojecten (zie hiervoor hoofdstuk 5) doorlopen een eigen proces buiten de drie prioriteiten, maar zijn wel onderdeel van voorliggend Regioprogramma. In het coalitieakkoord van de provincie Gelderland is opgenomen dat maximaal 25% van het voor de regio- en stadscontracten gereserveerde budget geïnvesteerd mag worden in sociale activiteiten. In het Regionaal Plan zijn geen beleidsuitspraken gedaan voor wat betreft het sociale domein. Het sociale domein maakt echter wel deel uit van het Regioprogramma (zie hiervoor hoofdstuk 6). Voor de regionale sociale agenda is in 2010 een tweetal regioverkenningen uitgevoerd voor de regio Nijmegen en de regio Arnhem. Deze regionale sociale verkenningen zijn opgesteld voor de periode en leveren de input voor het sociale deel van het Regioprogramma. Om de samenhang tussen stads- en regiocontracten verder te verduidelijken, is het onderstaande figuur opgesteld, het zogenaamde Regioprogrammahuis. Uit het figuur blijkt dat de contracten vanuit dezelfde visie op 2020 zijn ontstaan en blijkt ook de samenhang tussen stads- en regiocontracten. De regionale sociale agenda van de subregio s Arnhem en Nijmegen vormen het fundament van de drie prioriteiten en draagt aan iedere prioriteit bij. Figuur 1: Huis Regioprogramma 1.7 Besluitvorming Regioprogramma Vanuit haar faciliterende rol heeft de stadsregio een aantal overlegvormen opgestart om de totstandkoming van het Regioprogramma zowel ambtelijk als bestuurlijk interactief te laten verlopen. De provincie Gelderland is hier ambtelijk direct op aangehaakt. Zowel ambtelijk als bestuurlijk is een brede overlegvorm tot stand gebracht waarin iedere gemeente is afgevaardigd en haar inbreng levert. De stadsregioraad, waarin iedere gemeente bestuurlijk is vertegenwoordigd, is het besluitvormend orgaan dat op regionaal niveau het Regioprogramma vaststelt. Besluitvorming rondom het Regioprogramma in de afzonderlijke gemeenteraden is hierbij niet nodig, vanwege de besluitvorming

9 9 in de stadsregioraad. Om de aansluiting bestuurlijk voldoende te borgen, heeft iedere gemeente vanuit haar college een portefeuillehouder voor dit proces aangewezen. De portefeuillehouders doen in zowel het college als in de gemeenteraden verslag van het proces en de uitkomsten daarvan. Daarmee is de communicatie richting de afzonderlijke gemeenteraden ook geborgd.

10 10 Hoofdstuk 2: Programma s regiocontract Om tot een programmatische invulling van het regiocontractgedeelte binnen het voorliggende Regioprogramma te komen is een intensief en interactief proces doorlopen met de twintig betrokken gemeenten. Kenmerkend voor het proces voor het regiocontractgedeelte is dat de invulling van het regioprogramma voor de nieuwe regiocontractperiode een proces is dat van onderop vorm heeft gekregen. De regiogemeenten hebben in gezamenlijkheid, met de stadsregio als facilitator, voor oplading van het regioprogramma gezorgd. Hiervoor heeft een aantal bestuurlijke en ambtelijk overleggen plaatsgevonden en heeft de stadsregio een thematische uitvraag georganiseerd waarbij gemeenten in de gelegenheid zijn gesteld om de voor hun van belang zijde onderwerpen in het kader van het regiocontract aan te dragen. 2.1 Uitvraag van thema s De stadsregio heeft de gemeenten bij brief van 21 september j.l. om input gevraagd voor de programmatische invulling van het Regioprogramma. De stadsregio heeft hiervoor een format ontwikkeld met behulp waarvan de gemeenten de voor hen belangrijkste thema s hebben aangedragen die zij terug zouden willen zien in het Regioprogramma. Uitgangspunt voor het benoemen van thema s zijn de drie prioriteiten uit het Regionaal Plan. Binnen deze prioriteiten hebben de gemeenten hun thema s benoemd. Dit resulteerde op 14 oktober j.l. in een oogst van 167 formats waarin gemeenten hun thema s inclusief het benodigde investeringsvolume, hebben beschreven. Op basis van de formats die de gemeenten hebben geleverd, zijn per prioriteit twee regionale programmalijnen vastgesteld die de basis vormen voor het regiocontractgedeelte. Voor het destilleren van de programmalijnen is uitgegaan van het totaal van de ingediende formats. Zoals in hoofdstuk 3 en 4 zal worden aangegeven, hebben ook de steden binnen de drie genoemde prioriteiten hun beleidsmatige speerpunten aangedragen. Het figuur in paragraaf 1.6 geeft een beeld van de relatie tussen van drie prioriteiten uit het Regionaal Plan en de programmatische uitwerking daarvan voor het regiocontract- en stadscontractgedeelte. In bijlage 7 is een overzicht opgenomen van ingediende formats die voldoen aan de provinciale spelregels op grond van de brief van Gedeputeerde Staten van 7 juli j.l. Als gevolg van deze schifting, zijn 100 formats overgebleven die worden meegenomen naar de volgende fase, waar vanuit de programma s richting projecten gewerkt wordt. 2.2 Analyse op de ingediende thema s Op grond van de oogst van gemeentelijke thema s kunnen een aantal conclusies getrokken worden die richtinggevend zijn voor de samenstelling van programmalijnen in het regiocontractgedeelte. Het aandeel van de formats dat zich toegespitst op cultuurhistorie en landschapsontwikkeling in toeristisch-recreatief perspectief is met ruim 40% erg groot. Het overgrote deel van de gemeenten is van mening dat dit thema een belangrijke impuls kan geven aan de economische ontwikkeling van de regio, ook op lokaal niveau. De gemeenten in de stadsregio hebben dan ook veel te bieden daar waar het gaat om landschap en cultuurhistorie. Een tweede constatering met betrekking tot de ingediende formats is dat gemeenten nadrukkelijk aandacht willen besteden aan het vitaal en leefbaar houden van kernen en wijken. Een kwart van de ingediende formats richt zich op dit thema. De wens om kernen en wijken vitaal en leefbaar te houden manifesteert zich niet alleen op het vlak van ruimtelijk-fysieke ingrepen zoals herstructurering, maar ook op het vlak van bereikbaar en beschikbaar houden van voorzieningen in de kernen. Als derde is het aandeel voor wat betreft duurzaamheid aanzienlijk. De gemeenten geven aan te willen investeren in de verduurzaming van economie en wonen en een aantal gemeenten stelt hierbij dat het vormgeven daarvan op regionaal schaalniveau het meest geschikte niveau is. Een aantal gemeenten heeft, naast de door de subregio s Arnhem en Nijmegen ingebrachte regionale sociale agenda s, nogmaals de daarin benoemde thema s ingebracht bij de uitvraag naar thema s in het kader van het regiocontract.

11 11 Figuur 2: Ingediende formats naar onderwerp in % 2.3 Samenstelling programmalijnen De drie prioriteiten vanuit het Regionaal Plan zijn leidraad voor de programmalijnen die de twintig gemeenten voor het regiocontractgedeelte zijn vastgesteld. Onder iedere prioriteit is een tweetal programmalijnen opgenomen waar de regio zich de komende tijd in het kader van het Regioprogramma op willen focussen. 1 Versterking economische structuur A. Beleveniseconomie B. Groene economie 2. Wonen in stad en land A. Vitale kernen en wijken B. Duurzaam wonen 3. Aanbod van voorzieningen A. Bereikbaarheid van voorzieningen B. Beschikbaarheid van voorzieningen In de uitvraag voor de gemeentelijke thema s is gevraagd aan welke prioriteit het ingediende thema een bijdrage levert. Dit is van belang om te bezien op welke prioriteit het zwaartepunt moet komen te liggen bij de budgettering van de programmalijnen die binnen de drie prioriteiten zijn geformuleerd. Ruim 40% van de ingediende formats richten zich op versterking van de economische structuur. Van de formats heeft 33% betrekking op het aanbod van voorzieningen en ruim 26% richt zich op wonen in stad en land. Deze percentages zijn vervolgens gebruikt om tot budgetverdeling over de prioriteiten te komen. Voor de (voorlopige) budgetverdeling wordt verwezen naar hoofdstuk 7. Bij de samenstelling en budgettering van de programmalijnen is de stadsregio uitgegaan van een minimale cofinanciering van 50% door de provincie Gelderland. 2.4 Investeren en aanjagen In de zes geformuleerde programmalijnen wordt een onderscheid gemaakt in programma s waarmee we willen investeren in de hele regio en in programma s die vooral een aanjaagfunctie voor processen

12 12 in de regio hebben. De bovengenoemde A-programma s bieden financiering voor investeringen die passen onder de doelstelling van de betreffende programmalijn. De B-programma s bieden financieringsmogelijkheden voor initiatieven (pilots, methodiekontwikkeling, ontwikkeling samenwerkingsvormen en financieringsmodellen etc.) met een vliegwielfunctie op regionaal niveau. 2.5 Beschrijving programmalijnen In deze paragraaf worden de zes programmalijnen voor het regiocontractgedeelte beschreven. Belangrijk uitgangspunt voor zowel de stadsregio als de provincie is de mate van regionaliteit en structuurversterking. De in onderstaande geformuleerde programmalijnen zijn ontstaan vanuit de gedachte dat regiobreed gewerkt wordt aan de resultaten die voor de programma s zijn geformuleerd en dat de programma s een wezenlijk regionaal effect sorteren, niet alleen op de korte, maar ook op de langere termijn Beleveniseconomie Het bijzondere rivierenlandschap in de stadsregio is een van de belangrijkste identiteitsdragers. De ontstaansgeschiedenis van dit deel van Gelderland is onlosmakelijk verbonden met de grote rivieren en dit werkt tot op de dag van vandaag door in de regionale ontwikkeling. Nadat in de IJstijd de hooggelegen stuwwallen zijn ontstaan, hebben de grote rivieren het tussengebied tussen de Arnhemse en Nijmeegse stuwwalcomplexen verder uitgesleten en is een dynamisch rivierenlandschap ontstaan. In combinatie met het sterke reliëf en de bosrijke natuur op de hogere stuwwallen is in de regio een grote variëteit aan natuurwaarden en landschappelijke kwaliteiten ontstaan. Mede door het stuwwallenlandschap en de aanwezige rivieren kent de regio unieke waarden op het gebied van cultuurhistorie. Van oudsher is de regio sterk verbonden met de natuurlijke dynamiek van het rivierenlandschap. De identiteit van de regio kan geduid worden in termen van een wisselende grensregio. De Romeinen trokken de grens van hun Rijk bij de Rijn: de Limes. Grenswijzigingen waren er ook als gevolg van landveroveringen tussen de heren van Gelre versus het hertogdom Kleve. De Reformatie heeft in de eeuwen daarna in het gebied een grillige scheidslijn getrokken tussen katholieken en protestanten. Ook in de Tweede Wereldoorlog lag in de regio de grens tussen bevrijd en bezet gebied na het vastlopen van operatie Market Garden. Door al deze conflicten en gebeurtenissen herbergt de regio in een gevarieerd landschap een schat aan archeologisch en cultuurhistorisch erfgoed. Een prachtig, op veel plaatsen nog verborgen, rijkdom aan cultuur waarmee de regio zich in het kader van het Regioprogramma krachtig wil identificeren en profileren. Rijndijk bij Driel, Overbetuwe De stadsregio wil de identiteit van de regio waarborgen en benutten door te voorzien in een regionale structuur waarin we cultuurhistorische patronen, relicten en objecten in het landschap zichtbaar houden, maken of versterken en de verhalen te vertellen die daarbij horen. De stadsregio streeft naar een vorm van erfgoedontwikkeling die onderscheidende kernidentiteiten nieuwe betekenis geeft, waardoor er mogelijkheden ontstaan voor nieuw, uniek en innovatief gebruik. Gebruik dat resulteert in nieuwe economie en dat een boven regionale en mogelijk zelfs internationale aantrekkingskracht genereert: het cultuurhistorisch erfgoed wordt ingezet om een wezenlijke bijdrage te leveren aan branding, promotie en profilering van de regio.

13 13 Om deze reden is een van de belangrijkste onderdelen van het toeristisch beleid van de Stadsregio Arnhem Nijmegen gericht op het stimuleren en faciliteren van de ontwikkeling van het toerisme op en rond de rivieren Maas, Rijn, IJssel en Waal. Aandacht wordt besteed aan de verbetering van de toeristische infrastructuur; toerisme en cultuurhistorie; toerisme en nieuwe media en toerisme en marketing. Binnen het regiocontract willen we focussen op de ontwikkeling van arrangementen die een verbintenis hebben met rivieren en landschappen. Met een arrangement bedoelen we een samenhangend pakket van landschappelijke en/of cultuurhistorische elementen die in toeristischrecreatief perspectief met elkaar verbonden zijn in een goed ontsloten netwerk. Dergelijke arrangementen zullen bestaande toeristische infrastructuur verbinden en versterken. Hierdoor wordt de toeristische aantrekkelijkheid van de regio vergroot waardoor er meer toeristen naar de regio getrokken worden. Voor alle projecten die onder het thema cultuurhistorie vallen, zal bij restauratie uitgegaan worden van de kwaliteitseisen van de provincie Gelderland Groene economie Duurzame energie heeft alles te maken met betaalbaar, betrouwbaar, zelfvoorzienend en schoon. De huidige Nederlandse energievoorziening is nog grotendeels afhankelijk van gas, kolen, olie en kernenergie. Deze fossiele brandstoffen kennen een aantal knelpunten die de continuïteit van de energievoorziening in gevaar brengen. Die komen tot uiting in prijsstijgingen, afhankelijkheid van olieproducerende landen en schadelijke emissies. Deze ontwikkeling kan worden omgebogen door het realiseren van regionale duurzame energievoorziening waarbij betaalbaarheid en leveringsgarantie van schone energie centraal staat. Hier ligt ook een intrinsieke link met de economie en EMT. De duurzame energie infrastructuur is bepalend voor ruimtelijke ontwikkelingen en op termijn dé vestigingsfactor voor bedrijven en bewoners. De regionale schaal is groot genoeg om kansen economisch haalbaar te maken en klein genoeg om snel, via de bestaande en vitale netwerken, tot uitvoering te komen. Het samen met overheden, marktpartijen en onderwijsinstellingen verkennen en stimuleren van kansen voor regionale groene energie in economisch perspectief is de uitdaging. Binnen deze programmalijn wil de regio nieuwe vormen van samenwerking met private partijen, netbeheerders, consumenten en overheden stimuleren om energieneutrale en energiebesparende concepten te ontwikkelen en uit te voeren. Daarom ligt de focus binnen deze programmalijn op het creëren van randvoorwaarden hiervoor Vitale kernen en wijken De stadsregio wil in 2020 voorzien in meer kwaliteit en een grotere variatie in woonmilieus in stad en land door consumentgerichte, aantrekkelijke woningen, een groene, duurzame en veilige leefomgeving, een ruim aanbod van voorzieningen en een eigen identiteit. De kwaliteit van de leefomgeving in brede zin is een belangrijke bindingsfactor voor bewoners en bedrijven. Dit legt de basis voor een sociaal-economisch vitaal stedelijk netwerk. De leefbaarheid, duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit van de kernen in de stadsregio is daarbij een belangrijk aandachtspunt. Woningbouw Parachutistenstraat, Groesbeek

14 14 Op lange termijn laten de CBS-prognoses nog een aanzienlijke groei zien voor de stadsregio als geheel. Ongeveer de helft van de groei wordt veroorzaakt door gezinsverdunning, de andere helft door vestigers van buiten de regio. Om deze groei de komende jaren te kunnen accommoderen heeft de stadsregio in 2009 met Rijk en provincie afgesproken om in de periode circa woningen te bouwen. Binnen de regio worden de verschillen tussen groei en krimp echter steeds groter. Zo wordt volop groei verwacht in de steden en in het gebied tussen de Rijn en de Waal, op de corridor tussen Arnhem en Nijmegen. Ook stabiliseren een aantal gemeenten voor wat betreft het inwonertal. Hiernaast komt een aantal krimpers in zicht en dat heeft gevolgen voor de vitaliteit en leefbaarheid van deze kernen. Een aantrekkelijke, veilige en goed functionerende leefomgeving in combinatie met de juiste voorzieningen op de juiste plek zijn van groot belang voor de dynamiek en vitaliteit van de regio als geheel. Echter, de leefbaarheid in delen van de stadsregio staat of komt in de toekomst onder druk te staan als gevolg van verouderde en verpauperde woongebieden of door het ontbreken van de juiste voorzieningen waardoor de aantrekkelijkheid en de samenhang binnen de wijken terugloopt. Om ook in de toekomst een aantrekkelijke leefomgeving in de regio te kunnen garanderen voor onze inwoners, willen we nadrukkelijk aandacht besteden aan de zwakke plekken op wijkniveau, zowel in ruimtelijkfysieke als in sociaal-economische zin. Vanuit dit programma zal ook nadrukkelijk aandacht besteed worden aan regionale kennisuitwisseling ten aanzien van leefbaarheidsvraagstukken. Binnen het GSO programma is in de steden Arnhem en Nijmegen is op het terrein van leefbaarheid veel kennis en ervaring ontwikkeld. Deze kennis en ervaring kan gedeeld worden met de gemeenten in het ommeland. Hierdoor kunnen in de kleinere gemeenten en kernen middelen ten behoeve van leefbaarheidsverbetering op een efficiëntere manier worden ingezet Duurzaam wonen In 2020 moet alle nieuwbouw energieneutraal zijn. Er zijn al diverse projecten in Nederland met energieneutrale woningbouw en in de stadsregio zijn ook projecten in ontwikkeling. Het kan dus nu al, maar is nog een langer weg te gaan. De stadsregio wil de komende jaren flinke stappen maken in de realisatie van energieneutrale nieuwbouw. De stadsregio wil dit doen door pilots op dit terrein te ondersteunen, kennis en ervaring te vergroten en te delen, samenwerking te stimuleren en gericht middelen in te gaan zetten door bijvoorbeeld in Brussel concrete projecten in EU-programma s voor het voetlicht te brengen. De stadsregio wil in het kader van het bevorderen van duurzaamheid gemeenten, corporaties en ontwikkelaars helpen aantrekkelijke woonmilieus te creëren waarin in toenemende mate duurzaamheid een rol speelt. De algemene doelstelling is het verbeteren van de kwaliteit van de nieuwbouw in termen van duurzaamheid tot uiteindelijk energieneutraliteit. Naast de nieuwbouw heeft de verduurzaming van de bestaande voorraad een grote stimulans nodig. De meeste meters zijn immers te maken in de bestaande voorraad, zoals in de bestaande sociale huurvoorraad van de woningcorporaties. De grootste uitdaging ligt echter in het aanzetten van eigenaar-bewoners tot het nemen van maatregelen aan hun woning (isolatie maar ook duurzame energie zoals zonne-energie). Met behulp van inzet van pilots en het delen van kennis en ervaring wil de stadsregio ook voor de bestaande voorraad een slag maken richting energieneutraliteit Bereikbaarheid van voorzieningen De stadsregio kenmerkt zich door de aanwezigheid van twee grote steden en de vele dorpen in het ommeland. De leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit van de dorpen zijn een belangrijk aandachtspunt. Onder invloed van onze netwerksamenleving wordt de woonfunctie in de dorpen steeds belangrijker: wonen in een landelijke omgeving en werken in de stad. Demografische ontwikkelingen zoals ontgroening en vergrijzing hebben echter een grote invloed op de sociaal-economische vitaliteit van de dorpen. Het bereikbaar houden van voorzieningen zoals scholen, winkel, bibliotheken en winkels zijn daarin belangrijke thema s. Leefbaarheid op het platteland is niet per definitie een sociaal-economisch vraagstuk, maar hangt sterk samen met de bereikbaarheid en aanwezigheid van voorzieningen voor met name ouderen en jongeren. Dorpse voorzieningen zoals scholen, supermarkten en postkantoren hebben al jaren te maken met schaalvergroting in de regio Arnhem Nijmegen. Nieuwe antwoorden om kernen vitaal te houden vinden we niet in het blijven doorbouwen in en aan de kleine kernen om de laatste voorzieningen in het dorp vast te houden. Het bijbouwen houdt het tempo van gezinsverdunning en vergrijzing niet bij en nieuwe vestigers komen niet in grote aantallen naar de kleinere dorpen toe om voldoende draagvlak voor voorzieningen te blijven houden. Het is belangrijk te accepteren dat een

15 15 aantal dorpen en kernen op lange termijn minder voorzieningen tot hun beschikking hebben. Als de voorzieningen niet meer dichtbij te vinden zijn, dan is het zaak de voorzieningen beter bereikbaar te maken. Condities zoals een goede autobereikbaarheid en bereikbaarheid met openbaar vervoer worden daarmee steeds belangrijker. Naast deze condities is het noodzakelijk om met behulp van innovatieve ICT toepassingen en een verdergaande digitalisering voorzieningen voor ouderen en jongeren bereikbaar te houden. Om de bereikbaarheid van voorzieningen te kunnen garanderen is digitale bereikbaarheid van belang. Glasvezel is een infrastructuur die de enige toekomstvaste basis voor breedband datacommunicatie biedt. De nationale telecommunicatie-infrastructuren worden steeds sneller, maar de verbinding tussen het netwerk en individuele instellingen en gebruikers blijft achter. Juist die aansluiting, door sommigen de 'eerste kilometer' genoemd, kan en moet sneller om nieuwe, breedbandige diensten mogelijk te maken. Het programma wil enerzijds de digitale bereikbaarheid binnen de regio optimaliseren en anderzijds de (digitale ) dienstverlening aan de inwoners optimaliseren. Ter illustratie het volgende voorbeeld: de stedelijke ICT-infrastructuur in Nijmegen schept de voorwaarden voor een scala aan nieuwe toepassingen, zoals camerabewaking van gebouwen, IP- of beeldtelefonie, multimedia of gastlessen op afstand; een glasvezelverbinding maakt het mogelijk röntgenfoto's van hoge kwaliteit snel en gemakkelijk te versturen en te bekijken Beschikbaarheid van voorzieningen Voorzieningen op het terrein van zorg, maatschappelijke dienstverlening, sport en cultuur moeten voor alle inwoners binnen de stadsregio beschikbaar en blijven. Als gevolg van demografische ontwikkelingen zijn gemeenten niet altijd meer in staat voorzieningen fysiek in de directe woonomgeving van mensen beschikbaar te stellen. Het zal niet meer in alle gevallen de overheid zijn die verantwoordelijkheid draagt voor het op niveau houden en brengen van voorzieningen. Marktpartijen, corporaties en zorginstellingen hebben een rol in het aanbieden van voorzieningen gebaseerd op de vraag van bewoners. Door het op innovatieve wijze combineren van functies, of door voorzieningen op een bovenlokaal niveau te organiseren, worden er nieuwe mogelijkheden gecreëerd om een kwalitatief niveau van voorzieningen te realiseren, ook in kleine kernen waar het voorzieningenniveau terugloopt. Door het opsporen en stimuleren van nieuwe samenwerkingsvormen tussen diverse partijen en/of tussen diverse gemeenten wordt het mogelijk de kwaliteit van de voorzieningen op een hoger peil te brengen. Inzet in het Regioprogramma is om het opsporen en stimuleren van nieuwe samenwerkingsvormen in de vorm van een aantal pilots vorm te geven. 2.6 Positie regionale sociale agenda De provincie heeft aangegeven dat maximaal 25% van het totale beschikbare budget van 150 miljoen ten gunste van sociale activiteiten mag komen. Dit betekent voor de stadsregio dat ook hier het percentage van 25% aangehouden moet worden op het totaal van stads- en regiocontracten in de uitwerking van het Regioprogramma. Van het Regiocontractgedeelte, met een bandbreedte van 5 tot 15 miljoen, mag dus maximaal 25% voor sociaal gelabeld worden. De subregio Arnhem heeft een totale claim voor de regionale sociale agenda van 3,8 miljoen neergelegd, de claim van de subregio Nijmegen bedraagt 5,7 miljoen. Gelet hierop passen de claims van zowel de subregio Arnhem als van de subregio Nijmegen niet binnen het gemaximeerde deel voor sociaal binnen het regiocontract. Arnhem heeft als stad 25% van haar stadscontract aangewend voor sociale activiteiten. Tezamen met het deel dat vanuit het regiocontract gelabeld is voor de regionale sociale agenda (25% van 15 miljoen: 3,75 miljoen, dus circa 1,9 per subregio) kan de subregio Arnhem invulling geven aan haar regionale sociale agenda. De subregio Nijmegen vliegt de financiering van de regionale sociale agenda op een andere wijze aan en stelt dat sociale thema s zich met name op (sub)regionaal niveau voordoen waarbij Nijmegen een centrumfunctie heeft. Daarmee is het volgens de subregio Nijmegen plausibel om niet de volledige ruimte binnen het stadscontract voor de sociale agenda te gebruiken, maar deze claim vooral in het regiocontractgedeelte op te laten nemen. Tijdens het bestuurlijk overleg van 23 november j.l. bleek dat de provincie thema s rondom arbeidsmarkt als economische thema s in plaats van sociale thema s beschouwt. Als reactie hierop stelt de subregio Nijmegen voor om het gedeelte rondom aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt à 2 miljoen dat in de regionale sociale agenda van de subregio Nijmegen is opgevoerd, in verband met deze uitspraak van de provincie op te voeren in het regiocontractgedeelte onder de prioriteit

16 16 Versterking economische structuur. Nijmegen heeft daarbij aangegeven dat de gemeenten in de subregio Nijmegen het van belang vinden om het accent op de regionale sociale agenda te leggen ten opzichte van het meer fysieke deel van het Regioprogramma, en dat dit als zodanig ook opgenomen moet worden in het Regioprogramma. Arnhem heeft ambtelijk aangegeven de suggestie van de subregio Nijmegen te willen bespreken met de gemeenten binnen de Arnhemse subregio zodat ook voor de subregio Arnhem bezien kan worden wat de mogelijkheden zijn voor aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt. Deze bestuurlijke afstemming in de subregio Arnhem en in de regio breed vraagt tijd. Op moment van aanlevering van het voorliggende Regioprogramma op 2 december a.s. is nog geen bestuurlijke uitspraak door de stadsregio als geheel gedaan voor wat betreft positionering van het thema Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt en hoe dit afgewogen moet worden ten opzichte van de ingediende thema s voor het meer fysieke spoor. Hierbij kan de regio ook niet over één nacht ijs gaan. Op 21 december aanstaande vindt een extra bestuurlijk overleg plaats met de provincie, de gemeenten Arnhem, Nijmegen en Doesburg en de stadsregio. Daar wil de regio in gezamenlijkheid een voorstel presenteren met betrekking tot de positionering van de regionale sociale agenda en het thema aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt. Bij de indiening van het definitieve regioprogramma op 1 maart 2012 zal een wel afgewogen voorstel met betrekking tot positionering van het thema Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt worden opgenomen. De periode die daaraan vooraf gaat, wordt gebruikt om tot een definitieve standpuntbepaling ten aanzien van de positie en omvang van de regionale sociale agenda te komen. 2.7 Onderwerpen sectorale provinciale programma s Gedeputeerde Van Dijk heeft de regio opgeroepen om naast het Regioprogramma ook te kijken naar financieringsmogelijkheden uit de sectorale provinciale programma s. Uit verschillende ambtelijke overleggen blijkt dat de omvang en de doelstellingen van een aantal sectorale provinciale programma s nog niet duidelijk is. Vanwege de onduidelijkheid over inzet van sectorale middelen kan op dit moment onvoldoende op de sectorale provinciale programma s geanticipeerd worden. Dit is ook reeds bestuurlijk bij de provincie Gelderland aangegeven. Het is daarom nog niet mogelijk om de provincie een voorstel met thema s en projecten voor te leggen waarvan de regio meent dat deze opgenomen moeten worden in de sectorale provinciale programma s en waarvoor de provincie heeft aangegeven dat deze projecten inderdaad kansrijk zijn om in sectorale programma s op te nemen. Dit is een proces dat de komende maanden verder, in samenwerking met de verschillende provinciale sectoren, vormgegeven moet worden. De stadsregio vraagt in dat kader bestuurlijke bereidheid van de provincie om de komende maanden met de regio op te trekken om actief te kijken naar financiering vanuit de sectorale provinciale programma s. Om in ieder geval alvast een doorkijk te geven in de onderwerpen waar de regio aan denkt, volgt hieronder een korte opsomming met onderbouwing. Cultuur en cultuurhistorie De beleidsvelden cultuur en cultuurhistorie zijn belangrijke speerpunten binnen het provinciaal beleid. Met name is veel aandacht voor cultuur en cultuurhistorie als economische drager. Zoals ook in voorgaande is gezegd, hebben onze regiogemeenten sterk ingezet op cultuurhistorie en landschapsontwikkeling in toeristisch-recreatief perspectief. Daarmee zien de gemeenten toerisme en recreatie als een krachtig stuwende economische pijler die zowel lokaal als regionaal een positief effect heeft. Gelet op het ingediende projectvolume voor wat betreft de programmalijn Beleveniseconomie en het feit dat sprake is van een gemaximeerd budget vanuit de provincie daar waar het gaat om het regiocontract, zal een aantal zeer kansrijke initiatieven, zowel in de steden als in de omliggende gemeenten, niet gehonoreerd kunnen worden in binnen het Regioprogramma. De stadsregio ziet dan ook een belangrijke opgave weggelegd om de cultuurhistorische thema s zo goed mogelijk te accommoderen in het Regioprogramma en in de sectorale provinciale programma s en verzoekt de provincie hier proactief met de regio in op te trekken. Energietransitie Door onze regiogemeenten zijn veel thema s aangedragen die het accent hebben op energietransitie. Dit is door de regio verder vormgegeven door het opnemen van twee programmalijnen met de focus op energietransitie, dit zijn groene economie en duurzaam wonen. Mede gelet op de importantie die de provincie toeschrijft aan het verder ontwikkelen van de topsector EMT en het verder beperken van het verbruik van fossiele energie, is het kansrijk om een aantal regionale initiatieven te bezien in het kader van sectorale provinciale programma.

17 17 Nieuwe tranche ISV-budget Vernieuwing van woonwijken uit de periode direct na de oorlog staan hoog op de agenda omdat deze vaak niet meer voldoen aan de woonwensen- en eisen van deze tijd. Een aantal voormalige groei- en opvangkernen binnen de stadsregio hebben een kwaliteitsimpuls nodig om sociaal-economisch vitaal te blijven. Hiervoor heeft de provincie Gelderland in de afgelopen jaren het ISV-budget (Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing) ter beschikking gesteld. Dit ISV-budget is echter komen te vervallen. Uit de thematische uitvraag die de stadsregio heeft gedaan, blijkt dat weinig ingediende thema s zijn gericht op ISV-achtige onderwerpen. Dit komt omdat het lastig is de regionaliteit van dergelijke herstructureringsprojecten aan te geven. Toch is uit ambtelijke gesprekken met de provincie Gelderland gebleken dat Gelderland wel degelijk inzet wil plegen op de ISV-achtige projecten. Het is niet mogelijk, gezien de fase waarin het Regioprogramma zich thans bevindt, om een dergelijke uitvraag binnen het traject van het Regioprogramma te trekken. Daarom stellen wij voor om een extra reservering buiten het Programma Stad en Regio beschikbaar te stellen voor een volgende tranche om ISV-achtige projecten te kunnen cofinancieren. Naast bovenstaande onderwerpen spelen er diverse verzoeken op het gebied van mobiliteit (bijvoorbeeld Elst-Centraal) en herstructurering bedrijventerreinen verspreid over de hele regio. Deze worden via de daarvoor geijkte kanalen bij de provincie aangedragen. 2.8 Vervolgproces Regioprogramma Uiterlijk op 2 december, na behandeling in de raadscommissies van de stadsregio, moet het Regioprogramma worden toegezonden aan de provincie Gelderland. De provincie zal daarop in de maand december een oordeel vormen over de ingediende programmalijnen en gaat vervolgens met de regio het gesprek aan om te komen tot een definitief Regioprogramma. Definitieve besluitvorming op het Regioprogramma door Gedeputeerde Staten is voorzien op 26 april In de tussentijd werkt de stadsregio samen met de twintig gemeenten verder aan concretisering van het Regioprogramma. De geformuleerde programmalijnen zijn de basis voor de verder uitwerking. De stadsregio zal actief met de provincie aan de slag gaan om tot concretere afspraken te kunnen komen over de inzet van sectorale provinciale programma s. Daarnaast start de stadsregio in januari 2012 met de uitvraag van projectplannen op basis van de ingediende formats. In de ingediende projectplannen moet worden beschreven in hoeverre het project een bijdrage levert aan een bepaald programma. De ingediende projectplannen moeten, om investeringsvolume toe te kunnen kennen, getoetst worden. Dit wordt gedaan aan de hand van de per programmalijn vooraf vastgestelde criteria. Deze criteria worden ter besluitvorming op hoofdlijnen voorgelegd aan de stadsregioraad voorgelegd op 15 december De projectplannen die per programma door gemeenten worden aangedragen, worden door regiobreed samengestelde programmateams beoordeeld aan de hand de door de stadsregioraad vastgestelde criteria. Deze beoordelingsronde wordt in maart 2012 voorzien. Daarmee zijn eind april 2012 zowel een geaccordeerd Regioprogramma als de projectmatige oplading daarvan voor de stadsregio beschikbaar en kunnen de gemeenten voortvarend aan de slag met het ontwikkelen en uitvoeren van de gehonoreerde projecten.

18 18 Hoofdstuk 3: Nijmegen Programma s stadscontracten Arnhem en Arnhem en Nijmegen zijn de twee economische motoren van de stadsregio en brandpunten van stedelijke dynamiek, ook in sociale en culturele zin. Arnhem en Nijmegen zijn de dragers bij het vermarkten van de economische kracht van de stadsregio. Bijna 60 procent van alle arbeidsplaatsen in de regio is geconcentreerd in deze steden. De vitaliteit van de bestaande steden op het gebied van wonen en werken wordt vooral vergroot door investeringen in de steden. Daardoor wordt de aantrekkelijkheid van de steden en de omliggende regio als (economische) vestigingsplaats versterkt. Dit is niet alleen van belang voor de stadsregio, maar bijvoorbeeld ook voor de regio Achterhoek. Immers, ook veel mensen uit de Achterhoek zijn bij het vinden van werk gericht op deze steden. Aangezien de economische crisis ook de Achterhoekse economie niet onberoerd heeft gelaten, is het belang hiervan alleen nog maar toegenomen. Gezicht op Nijmegen vanaf Lent Doel van de stadscontracten voor Arnhem en Nijmegen is het functioneren van de twee steden en het versterken van de onderlinge verbanden met de omliggende gemeenten blijvend te ondersteunen. Vitale steden in de regio zijn essentieel en dragen bij aan een sterke regio. De wisselwerking en samenhang tussen de centrumsteden en de omliggende gemeenten is van groot belang voor de toekomst van de regio als geheel. Deze biedt kansen om deskundigheid en ervaringen te delen op tal van thema s en te werken aan vernieuwing met als gevolg dat meer regionale structuurversterking optreedt. Een goed functionerende arbeidsmarkt en een goed opgeleide beroepsbevolking zijn van wezenlijk belang voor een goed functionerend en innoverend bedrijfsleven en vormen aantrekkelijke vestigingsfactoren. Het uitbouwen van de relatie tussen onderwijs en arbeidsmarkt én het versterken van de wijkeconomie zijn in het economisch beleid speerpunten die bijdragen aan het versterken van Arnhem en Nijmegen als aantrekkelijke centrumsteden in de regio. 3.1 Proces totstandkoming stadscontracten De provincie Gelderland heeft, naast de uitnodiging aan de Gelderse regio s in het kader van het regiocontracten, de 8 GSO-steden en de vijf KSB-steden uitdrukkelijk uitgenodigd om subsidieaanvragen in te dienen in het kader van het programma Stad en Regio. Daarmee dienen Arnhem, Nijmegen en Doesburg ieder hun eigen stadscontract-aanvraag bij de provincie in omdat de provincie separaat met de steden dit contract aangaat. De stadscontracten maken beleidsmatig gezien onderdeel uit van het voorliggende Regioprogramma, maar niet in bestuurlijk-juridische zin. Doordat de stadscontracten beleidsmatig wel onderdeel uitmaken van het Regioprogramma, is het mogelijk om als stad en regio een gezamenlijke beleidsmatige richting aan te geven voor de periode daar waar het gaat om de uitwerking van het provinciale programma Stad en Regio.

19 19 Arnhem en Nijmegen hebben (net zoals Doesburg, zie hoofdstuk 4) ieder een eigen traject doorlopen met besluitvorming in zowel college als gemeenteraad voor de vormgeving van de stadscontracten. Voor iedere stad is ruimte voor een eigen accent binnen het stadscontract. Het stadscontract van Nijmegen is vastgesteld in de collegevergadering van B&W van Nijmegen op 28 november. De stadscontracten van Arnhem en Doesburg zijn in de respectievelijke collegevergaderingen van B&W van Arnhem en Doesburg van 29 november vastgesteld. De Gelderse Sleutelprojecten maken onderdeel uit van de stadscontracten van Arnhem en Nijmegen en zijn ook als zodanig in de betreffende collegevergaderingen vastgesteld. 3.2 Samenstelling programmalijnen De drie prioriteiten vanuit het Regionaal Plan zijn leidraad voor de programmalijnen die specifiek door de steden zijn vastgesteld. Onder iedere prioriteit is een tweetal programmalijnen opgenomen waar de steden zich de komende tijd in het kader van het Regioprogramma op willen focussen. 1 Versterking economische structuur Sterke stadscentra Kenniseconomie 2 Wonen in stad en land Vitale kernen en wijken / verankering GSO 3 Vlottrekken woningmarkt 3 Aanbod van voorzieningen Bereikbaarheid van voorzieningen Beschikbaarheid van voorzieningen 3.3 Beschrijving programmalijnen In deze paragraaf worden de zes programmalijnen voor het stadscontractgedeelte van Arnhem en Nijmegen beschreven. Net zoals bij de programmalijnen binnen het regiocontract, zijn regionaliteit en structuurversterking belangrijke uitgangspunten voor de totstandkoming van de stadscontracten. De in onderstaande geformuleerde programmalijnen zijn ontstaan vanuit de gedachte dat de grote steden op tal van vlakken een regionale rol spelen en gewerkt moet worden aan verdere toekomstvaste versterking van de relatie tussen stad en ommeland Sterke stadscentra Aantrekkelijke en goed functionerende binnensteden zijn van groot belang voor de centrumsteden en de regio als geheel. Een goed functionerende binnenstad draagt bij aan de aantrekkingskracht voor bedrijven en instellingen. Niet alleen voor de stad zelf, maar ook voor de totale regio. Mede door het afnemend aantal voorzieningen in de regio en het toenemende mobiliteit functioneert de binnenstad steeds sterker als centrum voor de regio. Terras Korenmarkt, binnenstad Arnhem

20 20 De binnenstad is niet alleen het hart van de stad, maar ook van de stadseconomie. Arnhem en Nijmegen hebben op veel fronten een aantrekkelijke binnenstad, maar kennen ook een aantal zwakke locaties en gebieden. Van groot belang is dat de noodzakelijke transformatie van zwakke plekken in de bestaande binnenstad plaatsvindt in samenhang met de invulling van lopende en beoogde projecten in en aan de rand van de binnenstad. Daarbij hoort, naast het stimuleren van nieuwe structurele ontwikkelingen, ook het toestaan van tijdelijke initiatieven in de openbare ruimte en vastgoed ter voorkoming van verloedering en leegstand. Projecten die de verbinding tussen centrum en regio versterken of regionale functies concentreren in de centrumstad passen bij uitstek binnen het domein van het provinciale programma Stad en Regio. Economisch Offensief Binnenstad Nijmegen Nijmegen start binnenkort met het Economisch Offensief Binnenstad Nijmegen Een dynamisch programma voor de aanpak van actuele knelpunten voor wat betreft veiligheid en leegstand) en het inspelen op nieuwe ontwikkelingen en kansen zoals Het Nieuwe Winkelen en nieuwe winkelformules Kenniseconomie Kennis is dé productiefactor van de 21 eeuw en wordt in de stadsregio steeds sterker een drager van de regionale identiteit. Met name de medische en technologische kennisconcentraties rond de universiteit in Nijmegen en het EMT-cluster in Arnhem bieden belangrijke aanknopingspunten voor kennis- en productiviteitsontwikkeling. Onze regio heeft de potentie om voor een aantal (deel)sectoren tot de Europese top te gaan horen. Een intensievere samenwerking tussen deze kennisclusters en het hoogwaardig bedrijfsleven die zich in en rond de steden concentreert is daarbij een belangrijke randvoorwaarde. De komende periode zal daarom door de grote steden ingezet worden op de ondersteuning van majeure projecten die bijdragen aan de versterking van de stuwende sectoren Health, Semiconductors en Energie en Milieutechnologie. Deze sectoren zijn de dragers en de katalysatoren van nieuwe innovatie en nieuwe werkgelegenheid in de stadsregio. Kenniswerkers zijn essentieel voor de verdere economische ontwikkeling. Om de concurrentiekracht van de regio op peil te houden is het zaak om de juiste voorwaarden te scheppen voor een hoogwaardige in- en uitstroom van studenten, het vasthouden van pas afgestudeerden en voor een aantrekkelijke arbeidsmarkt. De aanwezigheid van attractief internationaal onderwijs in Gelderland is een belangrijke randvoorwaarde voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor binnen- en buitenlandse bedrijven, internationale kenniswerkers en expats. Concreet moet daarom gewerkt worden aan verbeteren van de huisvesting en uitstraling van de Internationale School voor voortgezet onderwijs te Arnhem. Dit is ook van belang in relatie tot Food Valley. Hiernaast is het voor het aantrekken van studenten van belang dat er voldoende huisvestingsmogelijkheden voor studenten aanwezig zijn. Het beroepsonderwijs is de betonnen vloer onder de kenniseconomie. Zonder goed opgeleide mensen vanuit het MBO-onderwijs kan de kenniseconomie niet floreren. De regio wil vanuit deze stelling de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt verbeteren Vitale kernen en wijken Er blijft een grote inzet nodig voor herstructurering in de grote steden. Gezonde bruisende steden als motoren van de regio zijn voortdurend bezig zichzelf te vernieuwen en hebben een belangrijke uitstraling naar de regio als geheel. In de afgelopen jaren hebben Arnhem en Nijmegen flinke delen van de stad onder handen genomen, mede met financiële steun vanuit Rijk en provincie. Veel werk is al verzet in Presikhaaf, Malburgen en in de vooroorlogse wijken in Nijmegen. De omvang van herstructurering binnen de steden neemt op lange termijn echter af: niet complete wijken, maar kleinschalige projecten bepalen de manier van herstructureren. De inzet richt zich dan minder op grootschalige sloop en nieuwbouw, maar juist meer op het stimuleren van de kleinschalige wijkeconomie en de sociale samenhang in de wijken. Dit vraagt dan ook om gerichte injecties in herstel en verbouw: het repareren van de stad. Stadsreparatie is dan ook een pure kwaliteitsopgave om de stad zo levendig en duurzaam mogelijk te maken en daarmee de positie van centrumstad te verbeteren. Fysieke en sociale investeringen in wijken dragen weliswaar meer indirect bij aan de aantrekkelijkheid van de centrumstad. De herstructurering omvat daarmee zowel een ruimtelijkfysieke, als een sociaal-economische kant.