De buitencontractuele aansprakelijkheid en andere schadevergoedingsmechanismen Hubert Bocken

Transcriptie

1 De buitencontractuele aansprakelijkheid en andere schadevergoedingsmechanismen Hubert Bocken Deel: SchadevergoedingsR: een overzicht: Hst 1: Door de mens veroorzaakte schade Mensen veroorzaken schade Soms intentioneel Dikwijls accidenteel, In het bijzonder door gebruik van moderne technische hulpmiddelen (bv. auto) Omvang moeilijk te bepalen Aanwijzing: incasso s verzekeraars 2006 (Assuralia) Motorrijtuigen: 1975 miljoen EUR Arbeidsongevallen: 1125 miljoen EUR Andere aansprakelijkheidsverzekeringen: 762 miljoen Euro Schade door natuurlijke fenomenen (natuurrampen, ziekte,...): niet behandeld oorzaak kan niet uitgeschakeld worden, enkel blootstelling verminderen Geen aansprakelijkheidsr, wel solidariteitsmechanismen Hst 2: Schadeverschuiving en schadespreiding Wie buitencontractueel aansprakelijk is, moet de schade herstellen die een ander lijdt en waarvoor hij aansprakelijk is In beginsel met zijn eigen vermogen Maar: maatschappelijke verwachtingen en juridische werkelijkheid overheid,... Tot einde 19 e eeuw: enige uitz op ieder draagt eigen schade : aansprakelijkheidsr Schade onder omstandigheden in BW: aanspraak op schadevergoeding vanwege aansprakelijke Anders: zelf schade dragen, bleef onvergoed Nu: voor schade: vergoeding van verzekeringen, sociale zekerheidsregelingen, schadefondsen = alternatief of aanvulling van aansprakelijkheidsr (!) Aansprakelijkheid leidt tot schadeverschuiving: de schade verdwijnt niet na toepassing van het aansprakelijkheidsrecht (!) Indien aansprakelijk: met eigen vermogen schade herstellen vaak via schadevergoeding of in natura Voor ongeval: B: 1000 A: 2000 Schade: A: 2000 Na ongeval: B: 500 A: 2000 A is aansprakelijk: N aansprakelijkheid: B: 1000 A: 1500 De schade (500 ) blijft maar verschuift van B (benadeelde) naar A (aansprakelijke) Schade > vermogen A B (gedeeltelijk) onvergoed & A insolvabel = van algemene toepassing! Page 1

2 Schadespreiding: Financiële last van herstel schade niet door vermogen individuele aansprakelijke gedragen maar door (min of meer) afgezonderd vermogen Afgezonderd vermogen is bestemd voor het herstellen van bepaalde soorten schade > vrijwillige of verplichte bijdrage van de leden van een bepaalde bevolkingsgroep ( vergoedingsfonds ) Schadelast gespreid over alle leden Indien schade waarvoor fonds opgericht kan elke benadeelde indien lid (ongeacht iemand aanspr of niet) aanspraak maken op vergoeding = vrijwillige/verplichte solidariteit Vaak voor bescherming tegen gemeenschappelijke risico s Vb. arbeidsongevallenverzekering (door WN voor WG); sociale zekerheid (door de staat en eigenlijk bevolking voor slachtoffer) Meer nauwkeurig afgebakende werkingssfeer Verschil aansprakelijkheidsr vs verzekeringen, sociale zekerheid & schadefondsen Schadespreidingssystemen = alternatieve bron vergoeding naast aansprr Vaak overlappingen: voor beide in aanmerking Vb. schade door brand: brandverzekering maar indien door fout aansprakelijkheid Indien gedeeltelijke of gehele vergoeding door schadespreidingsystemen = derde-betalers tov aansprakelijke Hst 3: Aansprakelijkheid en aansprakelijkheidsverzekering Aansprakelijkheid Uitgangspunt: wie schade lijdt moet deze zelf dragen Strafrechtelijke burgerrechtelijke aansprakelijkheid 2 soorten burgerrechtelijke: Contractuele: niet-nakoming van contractuele verplichtingen Partijen kunnen gedwongen worden Dwanguitvoering niet mogelijk: schadevergoeding Schade afkomstig van niet-nagekomen verbintenis herstellen Buitencontractuele: niet-nakoming van algemene regelen gericht op bescherming van belangen van anderen Basisregel: Schadeherstel indien vergoedbare schade in causaal verband met de gebeurtenis die aanleiding gaf tot aansprakelijkheid = Foutaansprakelijkheid: art BW Fout: maatschappelijk onaanvaardbaar gedrag, door: Gebrek aan voorzorg Overtreding van een specifieke gedragsregel T: Toerekenbaarhaid GV: Gedraging verweerder F: Fout CV: Causaal verband S: Schade Page 2

3 Foutloze of objectieve aanspr: Aansprakelijkheid zonder dat een fout moet aangetoond worden Schade niet veroorzaakt door eigen foutief gedrag 19 e E: Industrialisering ontoereikendheid van het aansprr voor arbeidsongevallen door gebruik moderne technologie Wet arbeidsongevallen 1903 Art 1384, 1: aanspr voor gebrekkige zaken Beleidsmatige motivering: Wie anderen voor eigen voordeel blootstelt aan bijzonder gevaar, moet schade dragen als het gevaar zich realiseert In BW: Evenwichtsleer Art 1384,3: aanstellers Art 1385: dieren Art 1386: gebouwen Uitvoerige bijz wetg Evaluatie: Gunstig voor benadeelden lasten en vrijheden voor actieve burger en ondernemer Samenloop van aanspr-regelen In beginsel: alle aanspr-regelen zijn cumultatief van toepassing indien aan hun voorwaarden is voldaan Bij samenloop van contr & buitencontr aanspr: voorang contr aanspr (HvC) Verdeling van de vergoeding Indien meerdere pers aanspr voor eenzelfde schade en benadeelde spreekt slechts 1 aan voor gehele schade: Aansprakelijke kan een deel van wat hij betaalde terugvorderen van de medeaanspr. Indien benadeelde zelf ook fout beging gedeeltelijke aansprakelijkheid benadeelde kan slechts deel schadevergoeding vorderen Aansprakelijkheidsverzekering Art Wet Landverzekeringsovereenkomst Verzekerde risico bestaat in het verlies dat men lijdt indien men krachtens het aansprakelijkheidsrecht gehouden is andermans schade te vergoeden = solidariteitsmechanisme onder pers met aanspr-risico door premies te betalen aanspr-risico naar aanspr-verzekeraar AV leidt tot subsidiaire schadespreiding: verzekeraar is enkel tot vergoeding gehouden op voorwaarde dat verzekerde aansprakelijk is Invloed op aansprakelijkheidsr In theorie: aansprr ongewijzigd In praktijk: verzekering vergemakkelijk tuitdeinen van aanspr AV is economisch zeer belangrijk Voor potentiële aansprakelijke: risicospreiding financiële last beperkt tot betaalde premies fin gevolgen voorspelbaarder en beheersbaarder = essentieel element financieel beheer ondernemingen Page 3

4 Voor de benadeelde: financiële garantie voor vergoeding, ook bij insolvabiliteit van aansprakelijke Versterking positie benadeelde tov verzekeraar Oorsp: AV moest enkel nodige fondsen ter beschikking stellen om benadeelde te vergoeden Later (wet Landverzekeringsovereenkomst): Alg regel: Benadeelde kan de vordering tot schadevergoeding rechtstreeks tegen de AV instellen ipv tegen aanspr zelf invloed AV AV soms verplicht Doel: indien gevaarlijke activiteiten bestaan fin middelen om evt slachtoffers te vergoeden Vb/ WAM-verz Waarborgfonds: Door verplichte AV: fin last niet iedereen gehoorzaamt Vangnet = waarborgfonds Vb/ motorwaarborgfonds Hst 4: Andere systemen voor schadevergoeding Beperkingen v/h aansprr als schadevergoedingmechanisme Nood andere opl Schadespreiding in het algemeen AansprR: geen schadevergoeding indien: Aanspr niet solvabel Fin zekerheden weinig praktisch Belang van aanspr-verz Aanspr niet geïdentificeerd Geen grond van aansprakelijkheid Schadespreiding Schade wordt vergoed lastens een afgezonderd doelvermogen Samengesteld door verplichte of vrijwillige bijdragen van leden van een groep In de mate waarin schadevergoeding maatschappelijk noodzakelijk wordt gevonden, ontwikkelen er zich andere schadevergoedsingssystemen om vergoeding mogelijk te maken, ook al is er geen aansprakelijkheid Vooral bij frequent voorkomende ongevallen met lichamelijk letsel Verkeersongevallen Arbeidsongevallen Andere schadevergoedingssystemen dan aansprakelijkheid leiden tot schadespreiding, Bijdragen vormen afgezonderd doelvermogen, bestemd voor de vergoeding van bepaalde schadegevallen Schadevergoeding niet ten laste gelegd van vermogen van een individuele persoon B = benadeelde V = verzekeraar Soorten schadespreidingmechanismen Rechtstreekse private verzekering Aansprakelijkheidsverzekering Sociale zekerheid Schadefondsen Page 4

5 Rechtstreekse verzekeringen Verzekeringen in het algemeen In een verzekeringsovereenkomst verbindt verzekeraar zich tot betalen van som geld of het verrichten van een andere prestatie Wanneer een schadegeval zich voordoet dat de realisatie is van het risico tegen het welke de verzekering dekking biedt Tegen betaling van een premie Kenmerk: er moet een risico zijn (onbekend element) Niet, indien Schade te verwachten Opzettelijk veroorzaakt Verzekering is gebaseerd op spreiding van risico over groep personen die aan zelfde risico zijn blootgesteld. Omvang en de frequentie van risico bepaalt hoogte van de premie Meestal: Verzekeraar keert geldelijke vergoeding uit Soms: Verzekeraar verleent hulp (Vb/ Bijstandsverzekering) Onderworpen aan bijzondere wettelijke regelen Vooral wet Landverzekeringsovereenkomst: 25/6/92 Soorten, totstandkoming, Rechten en plichten van verzekeraar, verzekeringsnemer en verzekerde Onderscheid: Schadeverz: Vergoeding van de vermogenschade Persoonsverz: Dekking risico op aantasting van het leven of fysieke integriteit Indemnitair karakter: omvang verbintenis wordt bepaald door de omvang van de geleden schade Forfaitair: omvang verzekering is niet afhankelijk van de omvang van de geleden schade maar vooraf bepaald = sommenverzekering (Vb/ levensverzekering) Controlewetgeving. Doel: solvabiliteit verzekeren en de consument beschermen Eigen schade verzekering / rechtstreekse verzekering Vergoedt schade door verzekerde zelf geleden in eigen lichaam of goederen. Verzekeringsnemer = verzekerde Wie verzekerd is wordt door verzekeraar vergoed, zonder vraag van aansprakelijkheid Financiële last gedragen door verzekering en aldus gespreid over bijdragen van verzekerden Vb. brandverzekering, cascoverzekering Onafhankelijk van het aansprakelijkheidsrecht alternatief voor de aanspr Rechtstreekse verzekering voor rekening van een derde Premie wordt door verzekeringsnemer betaald tot dekking van schade geleden door andere persoon (verzekerde) Verzekeringsnemer verzekerde Vb. arbeidsongevallen: werkgever betaalt premie van ongevallenverzekering ten voordele van werknemer Weerslag voor benadeelde blijft dezelfde Financiële last van verzekering ligt bij anderen dan de verzekerden Page 5

6 Sociale zekerheid Vooral sinds WO II Beschermt tegen aantasting van essentiële financiële belangen Ziekte en ongeval, beroepsziekte en ongeval, ouderdom, werkloosheid Gedeeltelijk gebaseerd op verzekeringstechniek Ook andere financieringsmethodes worden gebruikt Verplicht Verschil met aansprakelijkheid (verzekeringen) Biedt slechts basisbescherming nt vergoeding volledige schade Premie niet afhankelijk van risico obv inkomen Mede gefinancierd uit andere inkomsten dan bijdragen van verzekerden (overheid, WG s) Niet afhankelijk van aanwezigheid onzeker element Schadefondsen Doelvermogen ter vergoeding van bepaalde schadegevallen wordt gevormd door verplichte bijdragen van potentiële schadeveroorzakers Vaak door overheid indien verzekering niet mogelijk Motorwaarborgfonds WAM-wet (vooral niet verzekerde en niet geïdentificeerde voertuigen of indien gn aanspr door overmacht ) IOPCF: schade door grote maritieme scheepsrampen met olietankers RV = Rechtstreekse vordering SV = Sociale verzekering SF = Schadefonds B = Benadeelde Coördinatie tussen aansprakelijkheid en andere schadevergoedingstechnieken Cumulatieve of exclusieve toepassing? Meestal heeft de benadeelde keuze, onder voorbehoud van het verbod van oververgoeding Soms beperkingen (arbeidsongevallen) Soms volgorde bepaald (Ziektewet) Uiteindelijke toerekening van de schade: Meestal heeft derde betaler regresvordering tegen de aansprakelijke Niet bij forfaitaire (sommen) verzekering 1: Aansprakelijkheid 2: Aansprakelijkheidsverzekering 3: Rechtstreekse private en sociale verzekering, schadefondsen 4: Regres van de verzekeraar Page 6

7 DeelI: Het buitencontractueel aansprakelijkheidsr: Hst 1: Inleiding Bronnen en functie van het aansprakelijkheidsr Bronnen van het aansprakelijkheidsr BW: bis Talrijke bijz wetten Aanspr voor eigen daad BW Samengestelde aansprakelijkheid Andermans daad 1384 Ouders-kinderen 1384,2 Leraars-leerlingen 1384,4 Aansteller-aangestelden 1384,3 Zaken Gebrekkige zaken 1384,1 Dieren 1385 Gebouwen 1386 Bijz belang van de RS: interpreteren, aanpassen en aanvullen wettekst RL Weinig recente alg handboeken Van Gerven en Covemaeckers Cyclus Delva 2008 Monografieën Overzichten van RS Internationalisering Een aantal aansprakelijkheidsregelen zijn ingevoerd ter uitvoering van internationale verdragen, onder andere in verband met nucleaire schade en milieuverstoring Europeanisering EVRM Doorwerking in Belgisch R, voor wat betreft aansprakelijkheid van staat Procedure van billijke genoegdoening voor HMR art 41 EG-verdrag art 288: aanspr v/d gemeenschap voor haar instellingen en personeel HvJ: Lidstaten aanspr bij schending van het Eur R - Francovicz EU afgeleid R Richtlijn productenaanspr Richtlijnen inzake aanspr-verz motorrijtuigen Ontwikkeling v/e gemeen Europees aansprr? European tort law group: principles of European tort law Study Group on a European Civil Code: draft on Non-Contractual Liability Arising out of Damage Caused to Another Constitutionalisering Federale staat is in beginsel een bevoegdheid voor burgelijk R art 35 GW Gewesten momenteel bevoegd om aanspr-regelen tot stand te brengen voor materies die tot hun bevoegdheid behoren Page 7

8 RS Arbitragehof Ook afwijkende of aanvullende regelen Cumulatieve toepassing van gewestelijke en federale regelen Aantal gewestelijke is beperkt Toenemend belang van gewestelijke aanspr-regelen Milieu Overheidsaanspr Functies van het aansprakelijkheidsr: schadevergoeding of preventi Vergoedende Functie Slachtoffer in vroegere toestand herstellen door aansprakelijke te doen instaan voor herstel schade Meestal door geldelijke schadevergoeding Indien schade niet te herstellen is, kan functie van schadevergoeding ook zijn Genoegdoening Erkenning van leed Preventieve functie Gedragsbeïnvloeding - preventie Rechtstreeks: rechter kan aansprakelijke een verbod opleggen Gezien lange duur aansprakelijkheidsprocedure, wordt in praktijk meestal kort geding gebruikt Indirecte preventieve werking door toerekening van schadelast (internalisering) aan aansprakelijke staat centraal in common law Indien schade voorzienbare gevolg van productieproces: econ gezien voordeliger om over te schakelen op niet-schadelijke productiewijze zodra kosten nieuwe technologie kleiner dan schadevergoeding door aansprheid Punitive damages versterken preventief effect in beginsel onbekend in het Belgisch R = bedrag dat schadevergoeding overschrijdt als straf voor onzorgvuldig gedrag Bewijsregelen Bewijslast: 870 GerW: iedere partij moet bewijs leveren van wat zij aanvoert Eiser moet bewijzen dat voorwaarden van aanspr (S,CV,GA) aanwezig zijn Verweerder moet aantonen dat voorwaarden van bevrijding vervuld zijn Onzekerheid komt voor rekening van wie bewijslast heeft Indien deze vereiste bewijs niet kan leveren, verliest hij In beperkt aantal gevallen omkering van bewijslast door weerlegbaar vermoeden Vb/ Art 1384,lid 2 BW: bij schade veroorzaakt door kind worden ouders vermoed fout te hebben begaan in causaal verband met de schade Bewijsmiddelen: Aanspr volgt normalerwijze uit feitelijke gedraging, niet uit Rhandeling Belangrijke verschillen met algemeen verbintenissenr Alle wettelijke bewijsmiddelen toegelaten Getuigenbewijs: rechtstreeks bewijs rechter waardeert autonoom de waarde Deskundigenonderzoek rechter waardeert autonoom de waarde Feitelijke vermoedens = gevolgtrekking over onbekende feiten afgeleid uit bekende feiten (vb. algemene gang van zaken) Incl negatief bewijs door uitsluiting van andere plausibele mogelijkheden Page 8

9 Bewijscriterium en bewijswaardering Rechter apprecieert bewijswaarde soeverein Geen abstracte bewijscriterium (vgl more probable tha not -51% -in CL) Gerechtelijke zekerheid is vereist Niet = wetenschappelijke zekerheid Hoge graad van waarschijnlijkheid volstaat die rechter kan overtuigen Zie ook Alg VerbintenissenR Page 9

10 Hst 2: Exclusieve of alternatieve toepassing van de regelen van de contractuele en extracontractuele aansprakelijkheid Inleiding Samenloop en coëxistentie Algemeen Eenzelfde gebeurtenis: (wanprestatie contractuele aanspr) + (onrechtmatige daad buitencontr aanspr) Belang onderscheid OD CT Verjaringstermijn Omvang schadevergoeding OD (extra-contr) 5j vanaf benadeelde kennis heeft gekregen vd schade en identiteit persoon + max 20j vanaf de dag waarop schade (art 2262 bis, 2 e &3 e lid BW) Gehele schade vergoed, ongeacht opzet of niet CT (contr) 10j (art 2262, 1 e lid BW) + aantal afwijkende, zeer korte termijnen Omvang is afh v goeder/kwader trouw opzet? Grondslag van aanspr Ook foutloze aanspr Zelden foutloze aanspr maar wel soms aansprcriterium (Vb art 1927& 1928 BW) Contracten bevatten dikwijls exoneratiebedingen Zelden Wettelijke aanspr-regelen worden uitgesloten of gewijzigd Hypothese Indien schadeverwekkende gebeurtenis te kwalificeren en als OD en als Wanprestatie Probleem doet zich niet voor telkens er contract bestaat tss Benadeelde en Aansprakelijke Vb/ aanrijding tss huurder en verhuurder op snelweg Vereist is dat schadeverwekkende handeling tezelfdertijd uitmaakt Overtreding van contractuele norm OD overtreding van alg norm Vaststelling van wanprestatie vereist analyse van contractuele normen Inhoud contractuele norm ook te bepalen aan de hand van Interpretatie van contract Aanvulling met goede trouw Nagaan: uitgedrukte, impliciete of aanvullende contractuele verbintenis om schade te voorkomen? Niet? : geen wanprestatie geen samenloopproblematiek Bij dubbele kwalificatie van de fout, twee verdere hypotheses Benadeelde is medecontractant: samenloopprobleem voorrang voor contractenr in beginsel geen buitencontractuele vordering mogelijk Benadeelde is derde. Hier geen contractuele vordering mogelijk, dus geen samenloopprobleem. Coëxistentie Quasi-immuniteit uitvoeringsagent Page 10

11 Tussen contractpartijen: exclusieve toepassing van de contractuele aansprakelijkheid: samenloopverbod HvC Cass 13 feb 1930: slachtoffer heeft de keuze tss CT en OD Cass 7 dec 1973 (Stuwadoorsarrest): Feiten OK van zeevervoer tussen eigenaar van de vervoerde goederen en reder Bij het laden worden de goederen beschadigd door de fout van de stuwadoor Exoneratiebeding sluit contractuele vordering tegen reder uit Vraag: Kan de eigenaar (via verzekeraar) op grond van onrechtmatige daad schadevergoeding vorderen Van reder? Neen, exoneratiebeding Van stuwadoor? Neen, stuwadoor = uitvoeringsagent: kan enkel buitencontr aangesproken worden indien zijn opdrachtgever ook buitencontr kan worden aangesproken BE: Benadeelde eigenaar AR: Aansprakelijke reder OD: Buitencontractuele vordering CT: contractuele vordering Uitspraak Contract primeert Exclusieve toepassing van contr vordering vereist (samenloopverbod) Voorwaarden samenloop C & BC (ook buitencontr aanspr mogelijk): alleen indien: Indien de fout een tekortkoming uitmaakt, niet aan de contractuele verbintenis doch aan de alg zorgvuldigheidsnorm, en Indien deze fout andere dan aan de slechte uitvoering van het contract te wijten schade heeft veroorzaakt (Vb/ Cass 8 april 1983) Andere formulering met gelijke betekenis: Extracontractuele vordering is enkel mogelijk indien de fout en de schade vreemd zijn aan de uitvoering van het contract vb/ Cass 3 dec 1975 Samenloopverbod Geen buitecontr aanspr mogelijk bij contractspartijen, Indien: Fout en schade door zijn aan uitvoering contract Fout = slechte uitvoering van het contract Beleidsmatige verklaring van samenloopverbod: respect voor contract Technische verklaring: partijen worden verondersteld, behoudens andersluidend beding, hun contractuele verhouding en een in dit raam begane wanprestatie uitsluitend door de regels van de contractuele wanprestatie te willen laten beheersen (Cass 27 nov 2006) Samenloopverbod is typisch voor Frans-Belgisch R In de meeste andere landen dan Frankrijk en België heeft benadeelde keuze tussen contractuele en buitencontractuele vordering Geldt niet enkel bij foutaanspr Maar ook bij foutloze aanspr Bv/ 1384, lid 1 BW Page 11

12 Verfijners en verdwijners? Stuwadoorsarrest gaf ook aanleiding tot minder restrictieveopvatting over samenloopverbod Eerste formule in stuwadoorsarrest: de BC vordering is enkel mogelijk indien de fout de schending uitmaakt, niet van de contractueel aangegane verbintenis, doch van een iedereen opgelegde verlichting en indien die fout een andere dan een louter uit de gebrekkige uitvoering van het contract ontstane schade heeft veroorzaakt Bredere omschrijving van regel inzake schade in eerste formule stuwadoorsarrest wordt door bepaalde auteurs doorgetrokken naar foutvereiste: BC vordering is enkel uitgesloten indien fout en schade zuiver contractueel zijn Ongeacht tweede formule in stuwadoorsarrest en erop volgende rechtspraak ( fout en schade moeten vreemd zijn aan contract ): Verfijners (vgl meerderheidsopvatting: verdwijners) Geruime tijd belangrijke invloed in RS en RL Verfijners C: contr fout BC: buitencontr fout LC: louter contr LBC: louter buitencontr CNBC: contr & buitencontr Samenloop is enkel mogelijk als fout en schade niet contractueel zijn maar buitencontractueel. Dit is enkel het geval in LBC Samenloop is dus uitgesloten bij dubbele kwalificatie CNBC Samenloop is mogelijk als schade niet louter contractueel is, maar ook buitencontractueel. Wordt doorgetrokken op niveau van fout. De buitencontractuele vordering is dus mogelijk bij dubbele kwalificatie Recente RS: Cass 29 sept 2006 De contractant kan slechts quasi-delictueelaansprakelijk worden gesteld indien de hem ten laste gelegde fout een tekortkoming uitmaakt niet alleen aan de contractuele verbintenis maar ook aande algemene zorgvuldigheidsplicht die op hem rust en indien deze fout andere dan aande slechte uitvoering te wijten schade heeft veroorzaakt." Samenloop mogelijk indien fout = overtreding alg zorgvuldigheidsnorm en overtreding contr norm Maar niet op niveau schade (niet: indien schade = overtreding contr norm) Theorie van verfijnersopnieuw in belangstelling door cass. 29 september Page 12

13 Ruimere formulering van mogelijkheid om BC te vorderen heeft dit keer betrekking tot fout-vereiste Voorbode van wijziging in positie Hof van Cassatie over samenloop Recente RS: Cass 27 nov 2006 Bevestigt principiële onmogelijkheid voor contractpartijen om zich in het raam van hun contractuele verhouding te beroepen op de regels van de buitencontractuele aansprakelijkheid Tegenstrijdig met Cass. 29 september 2006?? Uitzondering op samenloopverbod bij StrafRechtelijk misdrijf Buitencontr vordering /Samenloop is wel mogelijk Indien wanprestatie op zich misdrijf uitmaakt (niet betalen loon werknemer) Indien wanprestatie niet op zich misdrijf uitmaakt, maar schade het gevolg is van een misdrijf (schade aan vervoerde goederen ten gevolge van verkeersovertreding) Motief: mogelijkheid op burgelijke partijstelling voor SR behouden Uitz bij misdrijf is van groot belang indien wanprestatie lihamelijke letsels veroorzaakt Gezien art 418 ev SW (onvrijwillige slagen en verwondingen) is hier sprake van misdrijf en dus blijft BC vordering mogelijk Be: ook indien voor burgerlijke rechter gebracht (en nt strafrechter) Benadeelde is een derde: coëxistentie Co-existentie Indien de benadeelde een derde is, stelt het problem van de samenloop zich niet: er is immers geen contractuele relatie tussen Benadeelde & Aansprakelijke Het feit dat de fout voor A een wanprestatie uitmaakt, belet niet dat B een BC vordering instelt indien A onrechtmatige daad beging Cass. 30 juni 1997: hij die een contractuele fout begaat kan jegens derde buitencontractueel aansprakelijk zijn indien die tekortkoming aan de contactuele verplichting, tezelvertijd en los van het contract een schending oplevert van de voor eenieder geldende algemene zorgvuldigheidsnorm Page 13

14 Voorwaarden Wanprestatie maakt ook overtreding van algemene gedragsnorm Is dikwijls niet het geval Bepaalde contracten brengen bijzondere zorgplicht mee tov derden Wnr wanprestatie v professioneel de veiligheid vh publiek in gevaar brengt Vb bouw Vb verkoop door fabrikant aan groothandelaar van goederen voor consument Quasi-immuniteit uitvoeringsagent = belangrijke uitzondering op co-existentie Kan benadeelde samenloopverbod omzeilen door te vorderen tegen medewerker van medecontractant (tegen stuwadoor ipv tegen reder zelf)? Er is immers contract tussen de medewerker en de benadeelde Stuwadoorsarrest: aangestelde of uitvoeringsagent kan door medecontract van opdrachtgever enkel buitencontractueel worden aangesproken indien opdrachtgever zelf buitencontractueel kan aangesproken worden door medecontractant Enkel indien fout en schade vreemd aan uitvoering contract Motief Respect voor regelen van contract. Benadeeldemag dit niet omzeilen door vordering tegen medewerker van zijn medecontractant Economische identificatie opdrachtgever medewerker Uitvoeringsagent = lange arm opdrachtgever Neemt zijn positie in & geniet = contr bescherming als opdrachtgever Maar wordt niet contractspartij: kan nt contr worden aangesproken Toepassingsgebied quasi-immuniteit UA Uitvoeringsagent voert verbintenissen van contractpartij geheel of gedeeltelijk uit Vb onderneming Vb aangestelde-werknemer Organen van Rpers kunnen door derde benadeelde persoonlijk worden aangesproken ongeacht contractuele verhouding benadeelde - Rpers Organen voorheen gelijkgesteld met uitvoeringsagent; wijziging in RS Cass; sinds 2005 Geldt enkel ten opzichte van medecontractant van opdrachtgever van uitvoeringsagenten Niet ten opzichte van derden Uitzondering: strafrechtelijk misdrijf Page 14

15 Uitvoeringsagent aansprakelijk? Jegens medecontractant van opdrachtgever: Niet contractueel as Niet buitencontactueel as Jegens opdrachtgever Contractueel as Jegens derde Buitencontractueel as BE: Benadeelde-eigenaar AR: Aansprakeijke reder UA: Uitvoeringsagent van reder DNC: Uitvoeringsagent van reder Page 15

16 Hst 3: Schade: een aantasting van rechtmatige belangen Inleiding Schade is het nadeel waarvan eiser herstel vordert Is het resultaat van de aantasting van een beschermd belang (meestal lichamelijke integriteit of vermogensbestanddeel) Bewijs vd schade Bewijslast van bestaan en de omvang van de schade rust op eisers; schade wordt niet vermoed Schade moet vaststaan en mag niet hypothetisch zijn vgl huidige toestand benadeelde met hypothetische toestand waarin hij zich zou hebben bevonden indien de gebeurtenis zich niet had voorgedaan Schade is een Rfeit en kan bewezen worden met alle bewijsmiddelen, incl getuigen en vermoedens Gerechtelijke zekerheid: hoge graad van waarschijnlijkheid; wetenschappelijke zekerheid niet vereist Schade moet zeker zijn Toekomstige schade is vergoedbaar indien zij normale ontwikkeling is van actuele zekere toestand (bv. Inkomensverlies bij overlijden of invaliditeit) Verlies van een kans kan vergoed worden (zie verder, causaliteit) kans reël en vaststaand verlies Beschermde belangen België en Frankrijk: weinig of geen beperkingen in verband met beschermde belangen. Vgl Dtsl 823 BGB geeft beperkte lijst van bij overtreding van zorgvuldigheidsnorm beschermde rechten, bij overtreding van wettelijke regel geldt normbestemmingsleer: enkel aantasting van door de regel beschermde belangen geeft aanleiding tot aansprakelijkheid Nederland: normbestemmingsleen Common law Bijzondere torts beschermen bijzondere belangen; Tort of negligence wordt beperkt door vereiste van duty of care Soorten Menselijke persoon Lichamelijke integriteit Psychisch welzijn Genegenheidsbanden Immateriële waarden Persoonlijkheidsrechten Privacy Eer en reputatie Vermogensbestanden Roerende en onroerende goederen Loutere economische belangen (inkomsten) Vereisten voor bescherming Schending van feitelijk belang volstaat Geschonden belang moet rechtmatig zijn Geschonden belang moet persoonlijk zijn Page 16

17 Schending van feitelijk belang volstaat Aantasting van R is niet vereist Vb. Niet gehuwde partner heeft R op vergoeding voor inkomensderving ten gevolge van overlijden kostwinner Vb. Sterke feitelijke genegenheidsband met een persoon volstaat voor morele schade bij diens overlijden Geschonden belang moet rechtmatig zijn Vergoeding van schade mag niet in strijd zijn met regelen van dwingend R art 6, 1131,1133 BW Schade van apparaten voor kansspelen Voorheen: vorderingen tot schadevergoeding van niet gehuwde Zwarte inkomsten (Cass 14 mei 2003) Geen bescherming voor bescherming voor belangen die tot stand komen met miskenning van andermans rechten Gestolen goederen Geschonden belang moet persoonlijk zijn Vordering niet moelijk wegens aantasting van Andermans belangen Algemene of collectieve belangen Een vordering tot schadevergoeding blijft evenwel mogelijk bij Erfopvolging Uitoefening van vordering tot schadevergoeding door betalende derde na subrogatie Zijdelingse vordering is mogelijk voor vorderingen betreffende materiële schade Bijzonder probleem bij vorderingen door verenigen en publiekrechtelijke Rpersonen ter bescherming van algemene of collectieve belangen reeds bij ontvankelijkheid België gemeen R: vorderingen ingesteld door Rpers naar aanleiding van schade aan algemene of groepsbelangen zijn in beginsel niet ontvankelijk wegens gebrek aan persoonlijk belang Cassatie 19 nov 1982 (Eikendael): Het eigen belang van een Rpersoon is alleen datgene wat zijn bestaan of zijn morele of materiële goederen, ingezonderheid zijn vermogen, eer en goede naam, raakt Vooral belang bij milieuschade Bij aantasting van niet toegeëigende milieugoederen (bv vissen op zee) dubbel probleem Res nullius en res communes behoren aan niemand toe Hoe wordt de schade begroot? Sommige landen kennen vorderingsbevoegdheid toe aan de staat of aan milieuverenigingen (Vb VS, Frankrijk) Sommige landen laten geldelijke vergoeding toe van schade aan natuurlijke rijkdommen, ongeacht herstel (Vb VS, Italië) België: Wet mariene milieu 20 jan 1999 kent bevoegdheid om herstel te vorderen van de verstoring van het mariene milieu toe aan de staat Herstel beperkt tot kosten herstelmaatregelen Uitwegen uit Eikendael? RS Cass wordt niet steeds gevolgd door lagere RS, meer bepaald voor wat milieuverenigingen betreft Procesmandaat door leden die wel individueel schade leden aan vereniging Bijzondere wettelijke bevoegdheid voor de beroepsverenigingen om in rechte op te treden ter bescherming van de belangen van de leden Wetgever voerde een aantal bijzondere vorderingen tot staken in Page 17

18 Om stopzetting te bekomen van bepaalde onwettige gedragingen Maar niet om schadevergoeding te vorderen Persoonlijk belang niet vereist Als in kortgeding Vorderingen tot staken vb Wet 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken laat consumenten verenigingen toe staking te vorderen van inbreuken op de wet Wet 12 januari 1993 betreffende vorderingsrecht van milieuverenigingen laat milieuverenigingen, PDK, administratieve overheden toe staking te vorderen van feiten die een kennelijke inbreuk of dreiging van inbreuk op de milieuwetg inhouden Soorten beschermde belangen Lichamelijke of psychische integriteit Immateriële waarde: eer, goede naam Vermogensbestanddeel Soorten schade Hoofdindeling Partimoniale schade (econ schade, materiële schade): tast vermogensbelangen aan en is op geld waardeerbaar Zowel geleden verlies als gederfde winst Extrapatrimoniale schade (niet-econ schade, morele schade): tast andere dan vermogensbelangen aan en is niet op geld waardeerbaar. Meestal aantasting van subjectief welzijn bij lichamelijk letsel of verlies van naaste Aantasting van lichamelijke integriteit Overlijden Begrafenis- en rouwkosten (Patr) Inkomensverlies voor naastbestaanden (Patr) Affectieschade (E-Patr) Letstelschade Invaliditeit: vermindering van anatomische functionaliteit Tijdelijke I Blijvende I Schaal: Officiële Belgische schaal voor de bepaling der Invaliditiet Arbeidsongeschiktheid Tijdelijke AO Blijvende AO (treedt op na consolidatie) Patrimoniale schade Kosten medische verzorging Inkomensderving Verhoogde inspanningen Waardevermindering op arbeidsmarkt Behoeft aan hulp van derden Extra-patrimoniale schade Benadeelde zelf Pijn derving van genoegens Esthetische schade Seksuele schade Juveniele schade (verlies v zin of plezier in het jonge leven) Morele schade door weerkaatsing geleden door familieleden Page 18

19 Aantasting van zaken Zaakschade Kosten voor herstellen Kosten voor vervangen Kosten voor bewaring Gebruiksderving Inkomensverlies Hinder in gebruik van onroerend goed Uitzonderlijke morele schade Aantasting van loutere vermogensbelangen Zuivere econ schade: vermogensschade die niet het gevolg is van lichamelijke schade of zaakschade (vb. wegblijven van cliënteel bij openbare werken) Econ schade: meestal het gevolg van aantasting lichamelijke integriteit of van schade aan zaken Advocatenhonoraria Kosten van verdediging en rechtsbijstand Advocatenhonoraria erkend als vergoedbare schade voor zover de kosten noodzakelijk zijn (Cass. 16 nov 2006) 2008: Art Ger W sluit advocatenhonoraria uit als vergoedbare schade. Geen partij kan boven het bedrag v/d rechtsplegingsvergoeding worden aangesproken tot betaling van een vergoeding voor de tussenkomst van de advocaat van een andere partij. De rechtsplegingsvergoedingis een forfaitaire tegemoetkoming in de kosten en erelonen van de advocaat van de in het gelijk gestelde partij. Na het advies te hebben ingewonnen van de Orde van Vlaamse Balies en van de Ordredes barreaux francophones et germanophone, stelt de Koning, bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad de basis-, minimum-en maximumbedragen vast van de rechtsplegingsvergoeding, onder meer in functie van de aard van de zaak en van de belangrijkheid van het geschil. Op verzoek van een van de partijen, dat in voorkomend geval wordt gedaan na ondervraging door de rechter, kan deze bij een met bijzondere redenen omklede beslissing] ofwel de vergoeding verminderen, ofwel die verhogen, zonder de door de Koning bepaalde maximum-en minimumbedragen te overschrijden. Bij zijn beoordeling houdt de rechter rekening met: de financiële draagkracht van de verliezende partij, om het bedrag van de vergoeding te verminderen; de complexiteit van de zaak; de contractueel bepaalde vergoedingen voor de in het gelijk gestelde partij; het kennelijk onredelijk karakter van de situatie..wanneer meerdere partijen de rechtsplegingsvergoedingten laste van dezelfde in het ongelijk gestelde partij genieten, bedraagt het bedrag ervan maximum het dubbel van de maximale rechtsplegingsvergoedingwaarop de begunstigde die gerechtigd is om de hoogste vergoeding te eisen aanspraak kan maken. Ze wordt door de rechter tussen de partijenverdeeld. Aantasting van privacy, reputatie, eer Patrimoniale schade Extrapatrimoniale schade BGB Duty to compensate A person who deliberatly or negligently unlawfully injures the life, body, health, freedom, property or other right of another is obliged to compensate the other for the harm arising from this Page 19

20 The same duty applies to a person who violates a statutory provision which has as its purpose the protection of another NBW Hij die jegens een ander een onrechtmatige daad pleegt, welke hem kan worden toegerekend, is verplicht de schade die de ander dientengevolge lijdt, te vergoeden. 2.Als onrechtmatige daad worden aangemerkt een inbreuk op een recht en een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, een en ander behoudens de aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond. NBW 163 Geen verplichting tot schadevergoeding bestaat, wanneer de geschonden norm niet strekt tot bescherming tegen de schade zoals de benadeelde die heeft geleden. NBW 106 Voor nadeel dat niet in vermogensschade bestaat, heeft de benadeelde recht op een naar billijkheid vast te stellen schadevergoeding: a. indien de aansprakelijke persoon het oogmerk had zodanig nadeel toe te brengen; b. indien de benadeelde lichamelijk letsel heeft opgelopen, in zijn eer of goede naam is geschaad of op andere wijze in zijn persoon is aangetast; Page 20

21 Hst 4: Causaal verband. Inleiding Hebben bepaalde fouten een voldoende relevante rol gespeeld in het tot stand komen van de schade om er aansprakelijkheid aan te verbinden? Eerste fase in de redenering: conditio sine qua non test Conditio sine qua non test is gebaseerd op onderscheid tussen noodzakelijke voorwaarden en andere omstandigheden = Zou de schade ontstaan zijn zonder de fout? Indien niet: fout is noodzakelijke voorwaarde Indien wel (andere factoren dan de fout volstaan om schade te veroorzaken): Fout is geen noodzakelijk voorwaarde voor schade Fout niet relevant voor de toerekening van schade Meestal meerdere gebeurtenissen als noodzakelijke voorwaarde In de meeste landen volgt na toepassing csqn-test een tweede selectie die toelaat weinig relevante oorzaken uit te sluiten Normale gang van zaken Voorzienbaarheid Rechtstreeks Toerekening naar redelijkheid In België: geen tweede test Een fout leidt in beginsel tot aansprakelijkheid indien zij een noodzakelijke voorwaarde is voor de schade Geen onderscheid belangrijkere of minder belangrijke rol (ook onvoorzienbare, toevallige of abnormale gebeurtenissen) Beschermt slachtoffer, ook tegen atypische gevolgen van fout In de praktijk moeilijk vol te houden wegens soms onaanvaardbare resultaten Feitelijke causaliteit: csqn Juridische causaliteit: verdere voorwaarden of beperkingen Feitelijke causaliteit. Noodzakelijke voorwaarde en irrelevante begeleidende omstandigheden Fout is noodzakelijke voorwaarde F is NV (S) indien: uit NF volgt NS (geen fout, geen schade) Onjuiste voorstelling van csqn is: Uit F volgt S (S is normaal gevolg is van F) Toepassing van csqn test krijgt in België meer aandacht dan in andere landen Rechtmatig alternatief Toepassing van csqn test impliceert dat rechter de fout wegdenkt Hij construeert een hypothetisch rechtmatig alternatief voor het foutieve gedrag of het foutieve facet van het gedrag Handeling: foutieve gedraging wordt weggelaten Nalaten: rechter formuleert hypothese waarin de verweerder wel zorgvuldig handelt Rechter mag enkel de fout wegdenken en nagaan of de schade zich dan ook voordoet Indien wel: fout irrelevant; Indien niet: csqn Page 21

22 Rechter mag de andere concrete omstandigheden van schadegeval niet wijzigen Het volstaat niet vast te stellen dat de schade zich ook zonder de fout had kunnen worden om cv af te wijzen Onzekerheid bij het vaststellen v/h rechtmatig alternatief. Het vergoeden van het verlies v/e kans Soms onzekerheid bij bepalen v/e rechtmatig alternatief Vb: medische behandeling met onzekere afloop. Indien de patiënt tijdig behandeld werd zou hij misschien toch overleden zijn Indien niet aangetoond is dat schade zich ook zou hebben voorgedaan zonder de fout, is er geen causaal verband, dus geen vergoeding Uitweg in RS: vergoeding van andere dan de uiteindelijke schade: het verlies van een kans om het nadeel te vermijden of voordeel te verwerven Vb. 50% kans op genezing bij tijdige verzorging Vb. 50% kans op slagen in examens Niet vereist dat kans een bepaalde minimumdrempel (vb.50%) bereikt: ook geringe kansen mogelijks vergoed indien bestaan met voldoende zekerheid aangetoont Ernst vd kans speelt wel rol: vergoeding in functie van de waarschijnlijkheid vd kans RS: ex aequo et bono begroting: zonder hoegrootheid verloren kans te preciseren Vergoeden van verlies v/e kans is compromisoplossing: initiële schadelast wordt de facto verdeeld tss verweerder en benadeelde Verweerder moet vergoeden, ook al staat niet vast dat hij de schade werkelijk veroorzaakte + slachtoffer moet deel vergoeden, ook al zou deze schade mss nt ontstaan zijn zonder fout verweerder Vervolgens sommigen stelt recente RS van HvC stelt aanvaardbaarheid van vergoeding van verlies van een kans in vraag (Cass. 1 april 2005, vitrioolzaak) Verlies v/e kans nadien nog bevestigd (Cass. 23 februari 2005) Draagwijdte v RS Cass? Impliceert RS een onderscheid tussen gevallen waar de uiteindelijke schade zich realiseerde (verlies van kans niet vergoed) en deze waar onzekerheid over afloop bleef bestaan (verlies van kans wel vergoed)? Onderscheid moeilijk te verdedigen Cass 2 dec 2004: Beschikkingsbeginsel verbiedt wel dat rechter vergoeding toekent voor verlies van kans indien vergoeding van initiëlie schade zelf gevorderd werd Bewijsmoeilijkheden Algemeen Soms via vermoedens Onzekerheid over identiteit dader/aansprakelijke Bijzondere problemen wanneer schadeveroorzaker niet geïdentificeerd In de regel geen aansprakelijkheid mogelijk Uitzonderlijk wel oplossing Niet geïdentificeerd lid van geïdentificeerde groep (alternatieve causaliteit) Fondsen Alternatieve causaliteit Indien de dader behoort tot een groep die samen onrechtmatige daad pleegde (bv. Groep jagers jaagt samen waar jagen niet toegelaten is- kogel treft voetganger) Page 22

23 Hier alle leden vd groep hoofdelijke aanspr gezien de deelname aan gezamelijke onrechtmatige activiteit Geen oplossing bij afwezigheid van onrechtmatige verstandhouding van leden van groep (indien toevallig samen) Nederland: omkering vd bewijslast bij alternatieve causaliteit Art 6: 99 NBW: kan de schade het gevolg zijn van twee of meer gebeurtenissen voor elk waarvan een andere persoon aanspr is, en staat vast dat de schade door tenminste één van deze gebeurtenissen is ontstaan, dan rust de verplichtingen de schade te vergoeden op ieder van deze personen tenzij hij bewijst dat deze niet het gevolg is van een gebeurtenis waarvoor hijzelf aansprakelijk is Hoge Raad 9 oktober 92: schadelijk geneesmiddel DES Engeland: zelfde resultaat bereikt in House of Lords, Fairchild 2003 Werknemer heeft mesythelioom na werk bij drie verschillende werkgevers moment van besmetting niet vast te stellen HL houdt de drie werkgevers aansprakelijk door toepassing van andere criterium dan csqn: substantieel verhogen van risico op schade leidt tot aansprakelijkheid Vgl: België: Fonds Beroepsziekten (fondsvorming) Omkering vd bewijslast bij alternateve causaliteit in België niet bekend Motorwaarborgfonds vergoedt bij verkeersongeval veroorzaakt door niegeïdentificeerd voertuig Geïdentificeerd voertuig maar niet geïdentificeerde aansprakelijke Geen tussenkomst Waarborgfonds Ahof 96/2000 Wam 19bis, 2 kettingbotsingen indien verscheidene voertuigen bij een ongeval betrokken zijn en het niet mogelijk is de bestuurder te identificeren die door zijn fout het ongeval veroorzaakt heeft, komt de schadevergoeding in gelijke delen ten laste van de verzekeraars die de burgerrechtelijke aansprakelijkheid van de bestuurders van de voertuigen dekken, met uitzondering van degene die aansprakelijkheid ongetwijfeld niet in het geding komt Juridische causaliteit. De Equivalentieleer Het beginsel: alle noodzakelijke voorwaarden volstaan voor aansprakelijkheid = Er is causaal verband indien de schade, zoals zij zich in concreto heeft voorgedaan, zich zonder de fout niet of niet op dezelfde wijze zou hebben voorgedaan Geen onderscheid tussen noodzakelijke voorwaarden, ongeacht hun relatieve rol De fout is een oorzaak van de schade indien zijn een noodzakelijke voorwaarde is voor de schade. F = NV(S) Er is geen causaal verband indien andere factoren dan de fout samen voldoende zijn voor de schade = een individualiserende theorie: ook toevallige samenloop van omstandigheden vallen ten laste van wie een fout beging Bv. Tetanosinfectie na een verkeersongeval valt ten laste van de aansprakelijke Vgl adequate oorzaak Page 23

24 Toezicht vh HvC op de beslissingen vd feitenrechter HvC toetst of de feitenrechter zich wettig heeft kunnen gronden op zijn vaststellingen HvC verbreekt beslissingen die afwijken van de regel van de equivalentieleer zoals Onderscheid tss aanleiding en oorzaak Een rechtstreeks verband is vereist Schede moet het noodzakelijke gevolg zijn Schede moet normaal gevolg zijn Schade moet het voorzienbaar gevolg zijn Maar: feitenrechter stelt onaantastbaar de feiten vast: was fout een noodzakelijke voorwaarde of niet? HvC houdt toezicht op motivering van beslissingen van feitenrechter en diens gevolgtrekkingen uit vastgestelde feiten Vaststelling van eerste fout alleen laat niet toe causaal verband met tweede fout te ontkennen Indien 2 fouten zijn vastgesteld kan aansprakelijkheid niet aan een enkele fout worden gekoppeld, tenzij vastgesteld dat tweede fout geen noodzakelijke voorwaarde was voor schade Soms keurt HvC beslissingen van feiterechter goed die impliciet in strijd zijn met equivalentieleer impliceren Beslissing wordt uitgelegd als in overeenstemming met equivalentieleer Vooral wanneer verweerder een door anderen geschapen gevaarlijke toestand niet ontweek wordt een ontkenning van causaliteit van eerste fout niet gesanctioneerd door HvC Uitzonderingen op de equivalentieleer Equivalentieleer is zeer brede aanspr-theorie RS en RL hebben steeds beperkingen gezocht Moelijk theoretisch te formuleren Verschillende criteria werden dr RS toegepast en nadien opgegeven 1. Wie opzettelijke fout beging kan zich niet beroepen op niet-opzettelijke fout van benadeelde 2. Het verbreken vh causaal verband door juridische oorzaak 3. Pro memorie: interpretatie van strijdige beslissingen confrom equivalentieleer 1. Opzettelijke fout Wie opzettelijke fout beging kan zich niet beroepen op niet opzettelijke fout van benadeelde/derde om gedeelde aansprakelijkheid te bekomen Cass 6 nov 2002 oplichter beroept zich op fout van bank om gedeelde aansprakelijkheid te bekomen Afgewezen op grond van fraus omnia corrumpit Cass 6 nov 2002 Opzet tot schaden is vereist. Opzettelijk karakter van de fout kan door de benadeelde die zelf ook fout beging enkel worden ingeroepen tegen de derde die een opzettelijke fout beging, niet tegen andere benadeelde Vb. Klant van opgelichte bank ondervindt nadeel bank kan niet van aanspr worden bevrijd door de opzettelijke fout van de oplichter Page 24

25 2. Verbreken causaal verband door wettelijke/contractuele verplichting Walter Kay HvC 28 april 1978: Kosten gemaakt ter vervulling van wettelijke of contractuele verplichting staan niet in causaal verband met fout van derde die het maken van deze kosten noodzakelijk maakte. Wettelijke of contractuele verplichting verbreekt causaal verband Sterk bekritiseerde rechtspraak Cass 13 april 1988 gemeente Manage: geen verbreking causaal verband indien plicht om schadelijke toestand te verhelpen primair op verweerder rustte en eiser slechts secundair (bij nalatigheid van verweerder) gehouden was dit te doen Cass. 19 en 20 feb2001: einde Walter Kay Bestaan van wettelijke verplichting om uitgaven te doen is vreemd aan causaal verband De stelling dat het oorzakelijk verband doorbroken wordt door wettelijke verplichting om uitgaven te doen berust op verkeerde rechtsopvatting. Ook het vrijwillig verrichten van een uitgave is vreemd aan de problematiek van het causaal verband en belet dus niet terugvordering van schade Mits redelijke uitgave Cass. 19 en 20 feb 2001: probleem te situeren op niveau van causaal verband Het is mogelijk dat er geen vergoedbare schade is wanneer de uitgave, blijkens wet of reglement of overeenkomst definitief ten laste moet blijven van degene die uitgave deed Komt uitzonderlijk voor, bv sommenverzekeraars. 3. Pro memorie: interpretatie van strijdige beslissingen confrom equivalentieleer Pluraliteit van oorzaken Algemeen Csqn test leidt dikwijls tot vaststelling dat meerdere fouten noodzaklijke voorwaarden zijn voor een schadegeval Tussenkomende fout van derde verbreekt causaal verband tussen fout van verweerder en schade niet. Ook indien tweede fout veel lichter, onrechtstreekse oorzaak of in onderling verband is Heeft mogelijks wel invloed op uiteindelijke verdeling schadelast NB: tussenkomende factor kan wel aansprakelijkheid beïnvloeden indien TF voldoende om de schade te veroorzaken (eerdere fout is niet meer de noodzakelijke voorwaarde) TF gebeurtenis maakt overmacht uit die onrechtmatigheid wegneemt gebeurtenis is onvoorzienbaar en onvermijdbaar Tussenkomende neemt aansprakelijkheid niet weg maar beïnvloedt toerekening van de schade Fout van benadeelde: gedeelde aansprakelijkheid Meerdere daders: Allen aansprakelijkheid in solidum voor de gehele schade aansprakelijke mededaders Regres van aansprakelijke die betaalde jegens medeaansprakelijke Page 25

26 Fout van benadeelde Fout van benadeelde verbreekt causaal verband met fout van derde niet, maar leidt tot gedeelde aansprakelijkheid Billijkheidsregel Niet-foutieve gedraging of bijzondere gevoeligheid van benadeelde beïnvloedt aansprakelijkheid niet Kan wel omvang van schadevergoeding beïnvloeden: verweerder moet enkel instaan voor verergering van de toestand van de benadeelde Criterium voor verdeling bij gedeelde aansprakelijkheid: Ernst van de fout of Mate van bijdrage in schade Huidige tendens: overgelaten aan feitenrechter Meerdere daders Meerdere derden die fout begingen zijn tov benadeelde aansprakelijk in solidum voor gehele schade Onderling verdeling: wie slachtoffer vergoedde heeft verhaal op andere aansprakelijken (meestal subrogatie) Page 26

27 Hst 5: De grondslag van aansprakelijkheid Overzicht TRADITIONEEL ONDERSCHEID BW BW Enkelvoudige aansprakelijkheid: voor eigen daad 1382: opzet 1383: nalatigheid Zie ook 1386 bis: aansprakelijkheid van geestesgestoorden (contractueel en buitencontractueel) BW BW Samengestelde of kwalitatieve aansprakelijkheid: voor Personen Zaken Waarover men bepaalde zeggenschap heeft Andermans daad 1384 Ouders-kinderen 1384,2 Leraars-leerlingen 1384,4 Aansteller-aangestelden 1384,3 Zaken Gebrekkige zaken 1384,1 Dieren 1385 Gebouwen 1386 HUIDIG ONDERSCHEID Art 1382 & 1383 BW Schuldaansprakelijkheid: Toerekenbaarheid (schuldbekwaamheid) Onrechtmatigheid (fout) Verwijtbaarheid (beperkt subjectief element) Foutloze of objectieve aansprakelijkheid Voor schade die men niet door eigen fout heeft veroorzaakt Evolutie van fout naar risico vanaf 19 eeuw Schuldaansprakelijkheid Basisregel Benadeelde moet aantonen dat verweerder fout beging en toerekenbaar of schuldbekwaam is Art 1382 & 1383 BW Schuldbekwaamheid Algemeen Aansprakelijkheid slechts mogelijk indien verweerder schuldbekwaam of toerekenbaar is, hij kan de draagwijdte beseffen van zijn handelingen Slechts zelden probleem, alleen bij... Page 27

28 Onmondige kinderen In beginsel is een minderarige persoonlijk aansprakelijk voor de schade die hij door zijn fout veroorzaakt (Feitenrechters houden wel rekening met leetijd en ervaring) Onmondige kinderen zijn niet persoonlijk aansprakelijk gezien ontbreken van schuldbekwaamheid Andere prolemen Insolvabiliteit , 2 B.W. (AS ouders) Procesonbekwaamheid vertegenw. door ouders Geen vaste leeftijd voor schuldbekwaamheid In concreto te beoordelen: +/- 7 j Vgl Nederland: kinderen onder 14 niet persoonlijk as Vgl Duitsld: 7j (10j verkeersongevallen met motorrijtuigen) Krankzinnigen Krankzinnige is niet schuldbekwaam (toerekenbaar) Dus niet persoonlijk aansprakelijk op grond van art 1382 BW Wel 1386 bis BW - zie verder Rechtspersonen Op basis van algemene beginselen zou een rechtspersoon niet aansprakelijk zijn Onrechtmatige handelingen worden per definitie gesteld buiten doel van de rechtspersoon en binden deze niet Rechtspersoon heeft geen bewustzijn Niet-aansprakelijkheid van rechtspersonen zou onaanvaardbaar zijn gezien belangrijke rol van rechtspersonen Oplossingen Persoonlijke aanspr vd Rpers voor de fouten van zijn organen (orgaantheorie art 1382 BW) NB: Rpers is, zoals fysieke persoon aanspr voor zijn aangestelden (art 1384, 3 BW zie verder) Orgaantheorie Orgaan: Niet ondergeschikte vertegenwoordiger met algemene vertegenwoordigingsbevoegdheid (wet, statuten) Handelingen van organen worden geacht de handelingen van de rechtspersoon te zijn Bij fout van orgaan dus persoonlijke aansprakelijkheid OP GROND VAN 1382 BW van rechtspersoon Toekenning aan Rpers Handelingen in de uitoefening van de opdracht van het orgaan? = Schadeverwekkende handeling die, indien correct uitgevoerd, binnen opdracht van het orgaan zou gevallen zijn Rechtspersoon ook aansprakelijk Indien derden te goeder trouw (goede huisvader) mochten aannemen dat de handeling binnen grenzen van zijn bevoegdheid werd verricht (schijnleer) Page 28

29 Voor materiële handelingen zowel als voor rechtshandelingen Persoonlijke aansprakelijk orgaan is niet vereist voor AS RP Orgaan hoeft niet noodzakelijk individueel geïdentificeerd te zijn voor AS RP Aansprakelijkheid van de rechtspersoon sluit persoonlijke aansprakelijkheid van orgaan niet uit Rechtspersoon en orgaan zijn in solidum aansprakelijk jegens derden Orgaan kan ook persoonlijk aansprakelijk zijn voor schade veroorzaakt aan de rechtspersoon Indien rechtspersoon derde heeft vergoed voor schade veroorzaakt door fout van orgaan, kan deze regres uitoefenen tegen het orgaan op grond van 1251 BW subrogratie Onderliggende verhouding Het foutbegrip Algemeen = Maatschappelijke onaanvaardbare gedraging = Overtreding algemeen geldende gedragsnorm Feit alleen dat een handeling schade veroorzaakt volstaat niet om haar als foutief te beoordelen Fout kan bestaan in overtreding van Alg zorgvuldiheidsnorm Norm die welbepaald voorschrift inhoudt Schending vd zorgvuldigheidsnorm Schade veroorzaken is op zich niet onrechtmatig Burenhinder Mededinging Onrechtmatigheid enkel bij fout Men moet bij eigen handelen rekening houden met andermans belangen, Zoals een normaal zorgvuldige en omzichtige persoon Geplaatst in dezelfde omstandigheden Cass 8/12/1994 Een gedraging die neerkomt op een verkeerd optreden dat moet worden beoordeeld naar de maatstaf van een normaal zorgvuldig en omzichtig (magistraat) die in dezelfde omstandigheden verkeert Beoordeling in het kader van zorgvuldigheidsnorm gebeurt in abstracto Men houdt in theorie geen rekening met persoonlijke kenmerken van verweerder Men houdt enkel rekening met de elementen die verweerder kende of kon kennen op het ogenblik van schadeverwerkkendegedraging In feite houdt RS wel rekening met Professionele situatie Leeftijd Zorgvuldigheidsnorm is relatief begrip: afhankelijk van tijd en plaats Weerspiegelt Page 29

30 Maatschappelijke waardeoordelen over betrokken belangen Persoonlijke visie van rechters Casuïstiek blangrijk Enkele toepassingscriteria Regelen van goed vakmanschap en stand van techniek Correct gebruik hulpmiddelen, goed onderhoud, gebruik aangepaste en vernieuwde technologie Verplichting tot nemen van veiligheidsmaatregelen ter voorkoming van gekend abnormaal gevaar Gevaar verhelpen indien redelijk mogelijk Potentiële slachtoffers waarschuwen Verplichting om na te gaan of gevaarlijke activiteiten bijzondere risico s opleveren Zorgvuldigheidsnorm is universeel begrip - voorbeeld Ned: daad in strijd met wat volgens ongeschreven recht betaamt NBW Boek 6, 162 Common law: Negligence is the omission to do something which a reasonable man, guided upon those considerations which ordinarily regulate the conduct of human affairs, would do, or something which a prudent or reasonable man would not do. Schending v bepaalde gedragsnorm Schending van rechtsnorm die een bepaald gedrag voorschrijft of verbiedt, maakt op zich fout uit Dit criterium is van toenemend belang gezien toename van reglementering Cass 8/12/1994 Fout is een gedraging die behoudens enige rechtvaardigingsgrond een schending inhoudt van een nationaalrechtelijke norm of van een internationaal verdrag met rechtstreekse werking in de interne rechtsorde waarbij (de magistraat) verplicht is niets te doen of op een bepaalde manier wel iets te doen Aard van rechtsnorm speelt geen rol Internationaal recht met directe werking Nationaal Gewestelijk Geschreven of ongeschreven Rechtstak speelt geen rol Strafrecht of andere rechtstak Soms levert norm geen autonoom criterium op om rechtmatigheid te beoordelen en is aanvulling met de zorgvuldigheidsnorm nodig Vb plicht sneeuw te ruimen: middelenverbintenis of resultaatverbintenis? Interpretatie van norm is doorslaggevend Subjectief element Verwijtbaarheid Bijkomend subjectief vereiste voor overtreding van zorgvuldigheidsnorm: Mogelijkheid van schade moet redelijkerwijs voorzienbaar geweest zijn Niet vereist is voorzienbaarheid van werkelijk geleden schade Bij overtreding van specifieke gedragsregel: Voorzienbaarheid niet vereist. Bewust handelen zonder grond van rechtvaardiging volstaat Page 30

31 Verband fout en misdrijf SR Misdrijf (SM): door de wet met een straf gesanctioneerde handeling NB vroeger werd opzettelijke onrechtmatige daad ook misdrijf genoemd (BW: misdrijven en oneigenlijke misdrijven ) Misdrijf maakt automatisch fout uit Alle SM zijn OD maar niet alle OD zijn SM Bij schade veroorzaakt door een misdrijf, is burgerlijke partijstelling mogelijk: Vordering tot schadevergoeding KAN door benadeelde voor strafrechter worden aanhangig gemaakt om te worden behandeld samen met de strafvordering over het misdrijf. Samen met de strafvordering kan de vordering tot vergoeding van schade veroorzaakt door misdrijf tegen Burgerlijk aansprakelijke persoon Aansprakelijkheidsverzekeraar ook behandeld worden Afzonderlijke procedure voor burgerlijke rechter tot vergoeding van schade uit misdrijf BLIJFT MOGELIJK indien benadeelde dit verkiest Burgerlijke partijstelling Goedkoper Dikwijls sneller Bewijslast lichter (OM moet misdrijf bewijzen meer onderzoeksmethoden) Indien vervolging ingesteld door OM: burgerlijke partijstelling mogelijk tijdens vooronderzoek of voor vonnisgerecht Indien geen vervolging ingesteld door OM: benadeelde kan zelf initiatief nemen voor strafvervolging en tevens vergoeding vorderen van schade Rechtstreekse dagvaarding voor SR bij overtreding of wanbedrijf Klacht met burgerlijke partijstelling bij OnderzR Burgerlijke vordering voor burgerlijker Uitspraak over strafvordering is van openbare orde. Hieruit worden bijzondere gevolgen afgeleid voor de behandeling van de burgerlijke vordering Uitspraak strafrechter heeft gezag van van gewijsde voor burgerlijke rechter Le criminel tient le civil en état : Bijzondere verjaringsregel Uitspraak strafrechter OVER STRAFVORDERING heeft, volgens traditionele opvatting, gezag van gewijsde erga omnes en dus ook voor burgerlijke rechter Gezag van gewijsde van uitspraak strafrechter geldt enkele voor wat SR zeker en noodzakelijk besliste in kader van strafvordering Vb 418 SW(onopzettelijke slagen en verwondingen) vereist uitspraak over zorgvuldigheid van verweerder, niet over eventuele fout van derde of gebrek van een zaak; wat deze laatste punten betreft geldt uitspraak van strafrechter slechts tot tegenbewijs Gezag van gewijsde van uitspraak strafrechter sterk afgezwakt: geldt enkel nog voor wie partij was in het strafgeding en er zijn belangen heeft kunnen verdedigen (EVRM 6) Le criminel tient le civil en état : burgerlijke rechter moet einduitspraak opschorten tot na vonnis strafgerecht Bedoeling is tegenstrijdigheden te voorkomen SR meestal sneller dan BR. Page 31

32 Le criminel tient le civil en état : burgerlijke rechter moet einduitspraak opschorten tot na vonnis strafgerecht In de praktijk ernstige vertraging voor benadeelden (airshow 97-06) Termijn van opschorting bepaalt mede de redelijke termijn waarbinnen uitspraak moet worden gedaan over burgerlijke belangen (art 6 EVRM). Voorheen verjaarde burgerlijke vordering uit misdrijf steeds na 5 jaar na misdrijf. Ongrondwettelijk bevonden door AH, nieuwe wet op verjaring 10 juni 1998 Elke vordering uit OD verjaart 5 jaar na kennisname van schade en identiteit verweerder; in elk geval niet later dan 20 jaar na schadeverwekkende gebeurtenis Maar burgerlijke vordering uit misdrijf kan niet verjaren voor verjaring strafvordering Gronden van rechtvaardiging Overmacht Onvoorzienbare en onvermijdbare gebeurtenis Alleen bevrijdend indien geen fout verweerder Noodtoestand Afwenden dreigend gevaar. Conflict van plichten, voorrang hoogste belang Alleen bevrijdend indien gedrag evenredig aan gevaar Wettelijke bevoegdheid of opdracht Handeling die anders onrechtmatig is gesteld in uitvoering van wettelijke opdracht Vb politie arresteert verdachte Geen bevrijding indien opdracht onwettig is Administratieve vergunning naleven? Vergunning is normalerwijze geen opdracht maar ontheffing van verbod Ontslaat niet van plicht zorgvuldigheidsnorm na te leven Dwaling Verkeerde voorstelling van zaken Alleen bevrijdend indien onoverwinnelijk Overtreding wettelijk gebod of verbod Beperkingen van de persoonlijke aansprakelijkheid Personeelsleden Werknemers (art. 18 WAO) Ambtenaren: Loodsen Politie en militairen Onderwijzend personeel Andere statutaire personeelsleden (wet 10/2/2003) Organen van publiekrechtelijke rechtspersonen Parlementsleden Ministers en staatssecretarissen Burgemeester en schepenen Magistraten Vrijwilligers (wet 3 juli 2005) Page 32

33 Personeelsleden Werknemers (art. 18 WAO) Artikel 18 Wet 3 juli 1978 arbeidsovereenkomst: De werknemer die bij de uitvoering van zijn overeenkomst de werkgever of derden schade berokkent, is enkel aansprakelijk voor zijn bedrog, zware schuld. Voor lichte schuld is hij enkel aansprakelijk indien die bij hem eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt Bedrog = opzet. Intentie tot schaden Zware fout: bewustzijn van waarschijnlijkheid van schade Lichte fout: indien regelmatig Enkel voor werknemers: arbeidsovereenkomst Niet voor andere ondergeschikten Vrijwillige helpers Statutaire personeelsleden Voor schade Aan werkgever: contractueel Aan derden: buitencontractueel Bij uitvoering van de (arbeids)overeenkomst Geen invloed op aansprakelijkheid werkgever als aansteller (art. 1384, 3 BW)!!! Discriminerend? Niet t.a.v. slachtoffers: GH 20/99 Onbeperkte toepassing van 1382 BW op statutaire personeelsleden: GH 77/96 (arrest Beckers) en 19/2000 juridische ondergeschiktheid Ambtenaren: Loodsen (wet 30/8/1988) Opzet Grove schuld (limiet) Politie (w. 5/8/1992) en militairen (w. 20/5/1994) Opzet, grove fout en gewoonlijk voorkomende lichte fout Motief: blootgesteld aan grote risico s Page 33

34 Onderwijzend personeel Model art 18 AOV Andere statutaire personeelsleden (wet 10/2/2003) Arrest Beckers Wet 10/2/2003 betreff. de aansprakelijkheid van en voor personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen Art. 2: Ingeval personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen, wier toestand statutair geregeld is, bij de uitoefening van hun dienst schade berokkenen aan de openbare rechtspersoon of aan derden, zijn zij enkel aansprakelijk voor hun bedrog en hun zware schuld. Voor lichte schuld zijn zij enkel aansprakelijk als die bij hen eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt. Personeelsleden: Ondergeschikt verband = ambtenaren Ongeacht hun rang Niet: zelfstandige vertegenwoordigers (bv ministers, magistraten) In dienst van openbare rechtspersonen Bij de uitoefening van hun dienst Schade aan de openbare rechtspersoon of aan derden Persoonlijke aansprakelijkheid van statutaire personeelsleden: beperking zoals bij werknemers (art. 2) Aansprakelijkheid van rechtspersoon voor personeelsleden: zoals in art. 1384, lid 3 (aanstellers) (art. 3) Organen van publiekrechtelijke rechtspersonen Parlementsleden Art 58 GW: Leden van kamer en senaat: beperkte immuniteit Mening Geen burgerr vordering tot schadevergoeding Art 120 GW: Leden Gen&Gew-reg: idem Ministers en staatssecretarissen Gwne Rbanken zijn onbevoegd om burgerrechtelijke vorderingen te behandelen Deze moeten voor dezelfde rechter worden gebracht als de strafvordering Wel aanspr-procedure via burgerlijke partijstellingin kader van strafprocedure HvB Burgemeester en schepenen Geen personeelsleden Page 34

35 Oorspronkelijk: geen beperking persoonlijke aansprakelijkheid, maar verplichte verzekering Art. 329bis Gemeentewet (wet 4/5/1999) Art. 72 Gemeentedecreet (15/7/2005): De gemeente sluit een verzekering af om de burgerlijke aansprakelijkheid te dekken die persoonlijk ten laste komt van de burgemeester Nieuw art. 72 Gemeentedecr. (23/1/2009): Ingeval de burgemeester of de schepen bij de normale uitoefening van zijn mandaat schade berokkent aan de gemeente of aan derden, is hij enkel aansprakelijk voor zijn bedrog en zijn zware schuld. Voor lichte schuld is hij enkel aansprakelijk als die bij hem eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt. Naargelang aard van de uitgeoefende bevoegdheid is de Federale Staat, de Vlaamse Gemeenschap, het Vlaamse Gewest of de gemeente burgerrechtelijk aansprakelijk voor de schade die de burgemeester of de schepen aan derden berokkent bij de normale uitoefening van zijn mandaat. Persoonlijke aansprakelijkheid b & s: beperking zoals werknemers Aansprakelijkheid van rechtspersoon voor b & s Magistraten Bijz procedure van verhaal op de rechter (art GerWb) mogelijk rechter veroordelen tot schadevergoeding door HvC Buitencontr aanspr-vordering indien de ambtsfout een misdrijf uitmaakt Vrijwilligers (wet 3 juli 2005 betreff. de rechten van vrijwilligers) Art. 5 (versie wet 19/7/2006): Behalve in geval van bedrog of zware fout of eerder gewoonlijk dan toevallig lichte fout van de vrijwilliger, is deze, (...) niet burgerlijk aansprakelijk voor de schade die hij veroorzaakt bij het verrichten van vrijwilligerswerk, ingericht door een in artikel 3,3 bedoelde feitelijke vereniging die één of meer personen tewerkstelt die verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst, door een in artikel 3,3 bedoelde rechtspersoon of door een feitelijke vereniging die (...) kan beschouwd worden als een afdeling daarvan. Voor deze schade zijn respectievelijk de feitelijke vereniging, de rechtspersoon of de organisatie waarvan de feitelijke vereniging een afdeling vormt, burgerlijk aansprakelijk. Art. 6: verplichte aanspr-verzekering organisatie Toepassingsgebied Organisatie: 1 feitelijke verenigingen die minstens 1 persoon tewerkstelt met AO 2 publieke en private rechtspersonen 3 feitelijke verenigingen die afdeling zijn van 1 of 2 Vrijwilligerswerk (art.3): elke activiteit 1 die onbezoldigd en onverplicht wordt verricht 2 ten behoeve van één of meer personen, andere dan degene die de activiteit verricht, van een groep of organisatie of van de samenleving als geheel; 3 ingericht door een organisatie anders dan het familie- of privéverband dan degene die de activiteit verricht Page 35

36 4 en die niet door dezelfde persoon en voor dezelfde organisatie wordt verricht in het kader van een arbeidsovereenkomst, een dienstcontract of een statutaire aanstelling Vermoedens van schuldaansprakelijkheid Begrip Art gevallen vermoeden van aansprakelijkheid voor andermans daad Ouder - kinderen 1384, lid 2 Onderwijzer leerling 1384, lid 4 Aansteller - aangestelde 1384, lid 3 Art. 1384, 1: vermoeden van AS voor zaken Vermoedens enkel kunnen worden ingeroepen door benadeelde = ouder, onderwijzer en aansteller zijn burgerrechtelijk aansprakelijke personen die mee gedagvaard kunnen worden voor de strafrechter in procedure tegen kind, leerling, aangestelde Limitatieve opsomming Vgl Fr arrest Blieck Geen buitencontr aanspr voor andere instellingen of personen belast met toezicht over anderen enkel via art 1382 BW bewijzen van persoonlijke fout instelling of persoon Vgl 1384, lid 1 geldt voor alle gebrekkige zaken en niet enkel voor dieren en gebouwen Draagwijdte van vermoeden Weerlegbaar: Ouder kinderen Onderwijzer leerling = schuldaansprakelijkheid met omkering van bewijslast Niet weerlegbaar: Aansteller aangestelden Bewaker gebrekkige zaak = risico-aansprakelijkheid / foutloze, objectieve aanspr Worden hierna behandeld als vermoedens van aansprakelijkheid Ouders minderjarige kinderen Onderwijzers- leerlingen Worden hierna behandeld als risicoaansprakelijkheden Aansprakelijkheid voor aangestelden (1384, 3) Aansprakelijkheid voor zaken K1384, 1 gebrekkige zaken 1385, dieren 1386 gebouwen Gemeenschappelijke kenmerken Sluit persoonlijke aanspr. van KD, LL, AE niet uit Enkel ten voordele van benadeelde Persoonlijke aansprakelijkheid van K, L, A niet vereist Kind toerekenbaarheid niet vereist Aangestelde kan zich eventueel beroepen op art. 18 Kunnen onderling gecumuleerd worden: zowel ouder als leerkracht (fout in opvoeding) Page 36

37 Relatief karakter vermoedens Kunnen enkel ingeroepen worden door be,benadeelde zelf K, LL of AE kan het vermoeden niet inroepen om van zijn ouders, onderwijze of aansteller een deel van de schadevergoeding waartoe ze zij veroordeeld terug te vorderen Vermoedens gelden enkel wanneer de schade veroorzaakt is door de fout van degene voor wie men aanspr is Ook indien kind of aangestelde niet aanspr kan gesteld worden (onmondig, art 18 WAO) kan de ouder of aansteller wel aanspr worden gesteld Aansprakelijkheid van de ouders voor hun minderjarige kinderen De vader en de moeder zijn aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door hun minderjarige kinderen 1384, lid 2 de aansprakelijkheid houdt op indien de ouders bewijzen dat zij de daad welke tot die aansprakelijkheid aanleiding geeft niet hebben kunnen beletten 1384, lid 5 Toepassingsgebied Alle kinderen Wettig, natuurlijk, adoptief Mits niet ontvoogd (Ontvoogding bij huwelijk) Inwoning niet vereist Alle ouders Ook indien gescheiden Bevrijding vereist dubbel tegenbewijs : Afwezigheid van fout In toezicht In opvoeding Blijft van belang voor gescheiden ouder zonder toezicht Criterium zorgvuldigheidsnorm Geen resultaatverbintenis: ouders moeten aantonen dat ze bij duidelijk afwijkend gedrag van hun kind hier gepast hebben op gereageerd, (niet noodzakelijk succesvol) Aansprakelijkheid van onderwijzers en ambachtslieden voor hun leerlingen en leerjongens De onderwijzers en de ambachtslieden (zijn aansprakelijk) voor de schade door hun leerlingen en leerjongens veroorzaakt gedurende de tijd dat deze onder hun toezicht staan. 1382, lid 4 De aansprakelijkheid houdt op indien de (onderwijzers ) bewijzen dat zij de daad welke tot die aansprakelijkheid aanleiding geeft niet hebben kunnen beletten 1384, lid 5 Toepassingsgebied Onderwijzers en ambachtslieden: Onderwijs of beroepsopleiding Toezicht volstaat niet Ongeacht leeftijd of niveau Leerlingen Idem Terwijl onder toezicht van onderwijzer Page 37

38 1384, 4 sluit toepassing van art. 18 Arbeidsovereenkomstenwet niet uit. Voorheen onderscheid tussen vrij onderwijs (werknemers, beschermd door art. 18) en gemeenschapsonderwijs (statutaire personeelsleden, niet beschermd door art. 18) Nu geldt beperking van aansprakelijkheid voor beide categorieën Regionale decreten Wet 10 februari 2003 Tegenbewijs Onderwijzer kon fout van leerling niet vermijden Criterium: zorgvuldigheidsnorm, geen resultaatverbintenis Persoonlijke aansprakelijkheid b & s: beperking zoals werknemers Aansprakelijkheid van rechtspersoon voor b & s Foutloze/ Objectieve aansprakelijkheid Verschillende types aansprakelijkheid buiten fout Schuldloze aansprakelijkheid Aansprakelijkheid voor eigen niet onrechtmatig handelen Risicoaansprakelijkheid Verschil met foutaansprakelijkheid wordt bepaald door Wegvallen van toepassingsvoorwaarden Beschikbare verweermiddelen Glijdende schaal Schuldloze aansprakelijkheid 1386 bis 1386 BIS Wanneer aan een ander schade wordt veroorzaakt door een persoon in staat van krankzinnigheid of van ernstige geestesstoornis of zwakzinnigheid die hem voor de controle van zijn daden ongeschikt maakt, kan de rechter hem veroordelen tot de gehele Page 38

39 vergoeding of tot de gehele vergoeding waartoe hij zou gehouden zijn indien hij de controle van zijn daden had. De rechter doet uitspraak naar billijkheid, rekening houdend met de omstandigheden en met de toestand van de partijen. Toepassingsgebied: geesteszieken met Ernstige gedragsstoornissen Gevaar voor maatschappij Cf wet sociaal verweer Niet: senielen, onmondige kinderen Niet: fysiek letsel met bewustzijnsverlies (vb hartaanval achter het stuur) Cf motorwaarborgfonds Toerekenbaarheid is niet langer vereist Wel onrechtmatigheid (objectieve) Geen aansprakelijkheid indien grond van rechtvaardiging Gehele of gedeeltelijke vergoeding Naar billijkheid Rekening houdend met financiële toestand Ook verzekering bepaalt draagkracht van krankzinnige Ook van toepassing voor contractuele aansprakelijkheid Aansprakelijkheid voor eigen niet onrechtmatig handelen Bijzondere regelen Verweerder veroorzaakte schade door eigen gedraging Gedraging was niet onrechtmatig, toch aansprakelijkheid Gerechtvaardigde inbreuken op zakelijke rechten (compensatoire) Rechtmatige overheidsdaden Page 39

40 Compensatoire aansprakelijkheid Sommige inbreuken op eigendom moeten geduld worden in algemeen belang Soms onder verplichting tot schadevergoeding voor de begunstigde Geen algemene regel Vb. Onteigening in algemeen belang Vb. Recht van uitweg bij insluiting - art 682 BW Art. 682 BW 1. De eigenaar wiens erf ingesloten ligt omdat dit geen voldoende toegang heeft tot de openbare weg en deze toegang niet kan inrichten zonder overdreven onkosten of ongemakken, kan, voor het normale gebruik van zijn eigendom naar de bestemming ervan, een uitweg vorderen over de erven van zijn naburen, tegen betaling van een vergoeding in verhouding tot de schade die hij mocht veroorzaken. Vb. Nabuurschap burenhinder - Cass 6 aqpril 1960 Rechtmatige overheidshandelingen Wettelijke beperkingen van subjectieve rechten geven geen geen aanleiding tot schadevergoeding tenzij Onteigening van onroerend goed Recht op schadevergoeding door bijzondere wet erkend Vb. onwerkzame voorlopige hechtenis (art. 27 wet op voorlopige hechtenis) Wet 13/03/1973 betreffende de vergoeding voor onwerkzame voorlopige hechtenis 1. Een recht op vergoeding wordt toegekend aan elke persoon die beroofd werd van zijn vrijheid in omstandigheden die strijdig zijn met de bepalingen van artikel 5 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden van 4 november 1950, goedgekeurd bij de wet van 18 mei De vordering wordt ingesteld bij de gewone gerechten, in de vormen bepaald door het Gerechtelijk Wetboek, en gericht tegen de Belgische Staat in de persoon van de Minister van Justitie. Art Mag aanspraak maken op een vergoeding, elke persoon die in voorlopige hechtenis werd genomen gedurende meer dan acht dagen, zonder dat deze hechtenis of de handhaving ervan te wijten is aan zijn persoonlijke gedraging: a) indien hij bij een in kracht van gewijsde gegane rechterlijke beslissing rechtstreeks of onrechtstreeks buiten de zaak is gesteld;b) indien hij, na een beschikking of een arrest van buitenvervolgingstelling te hebben bekomen, het bewijs levert dat er gegevens in feite of in rechte aanwezig zijn waaruit zijn onschuld blijkt;c) indien hij aangehouden werd of in hechtenis gebleven is nadat de strafvordering was verjaard;d) indien hij een beschikking of een arrest van buitenvervolgingstelling heeft bekomen waarbij uitdrukkelijk is vastgesteld dat het feit dat tot de voorlopige hechtenis aanleiding heeft gegeven, geen misdrijf is. 2. Het bedrag van deze vergoeding wordt vastgesteld naar billijkheid en met inachtneming van alle omstandigheden van openbaar en privaat belang. 3. Indien betrokkene geen vordering tot schadevergoeding voor de gewone gerechten kan instellen, moet de vergoeding worden gevraagd bij een verzoekschrift gericht aan de Minister van Justitie, die binnen zes maanden beslist. Page 40

41 De vergoeding wordt door de Minister van Justitie te laste van de Schatkist toegekend indien de voorwaarden, bepaald in 1 vervuld zijn. Indien de vergoeding geweigerd wordt, indien het bedrag ervan onvoldoende geacht wordt of indien de Minister van Justitie niet binnen zes maanden na het verzoek beslist, kan de betrokkene zich wenden tot de commissie, ingesteld overeenkomstig 4. In geval van gerechtelijke vervolgingen wegens een van de misdrijven omschreven in de artikelen 147, 155 en 156 van het Strafwetboek en die bedreven zijn ten nadele van de betrokkene, begint de termijn van zes maanden, waarvan sprake in het vorige lid, slechts te lopen vanaf de dag waarop uitspraak is gedaan over de strafvordering door een in kracht van gewijsde gegane beslissing. 4. Er wordt een commissie ingesteld die uitspraak doet over de beroepen tegen de beslissingen door de Minister van Justitie genomen of over de ingediende aanvragen wanneer de Minister geen uitspraak gedaan heeft in de voorwaarden, bepaald in 3. Exploitatie van de grond Risicoaansprakelijkheid Schade: veroorzaakt door risicofactor waarvan bepaalde gevolgen worden toegerekend aan verweerder wegens Bijzonder gevaar Voordeel ook nadeel dragen Geen algemene regel Toepassingen in BW 1384, 1 Gebrekkige zaken 1384, 3 Aanstellers 1385 Dieren 1386 Gebouwen Bijzondere wetgeving Schade niet veroorzaakt door handelen van verweerder Wel door risicofactor waarvan bepaalde gevolgen worden toegerekend aan verweerder wegens Scheppen van bijzonder gevaar Voordeel impliceert ook dragen van nadeel Risicoaansprakelijkheid algemeen Toepassingsgebied bepaald door Aard schadeverwekkend incident: aard vh gebeuren / tijd en plaats Page 41