ONRECHTMATIGE DAAD EN ALTERNATIEVE

Transcriptie

1 ANNE GHOOS - BRECHT MAUS ONRECHTMATIGE DAAD EN ALTERNATIEVE SCHADEVERGOEDINGSSYSTEMEN Inhoudsopgave 1 DEEL I: SCHADEVERGOEDINGSRECHT, EEN OVERZICHT Door de mens veroorzaakte schade Schadeverschuiving en schadespreiding Aansprakelijkheid en aansprakelijkheidsverzekering Afdeling 1: Aansprakelijkheid Afdeling 2: Aansprakelijkheidsverzekering Andere systemen voor schadevergoeding en hun coördinatie met het aansprakelijkheidsrecht Afdeling 1: beperkingen van het aansprakelijkheidsrecht als schadeverogedingsmechanisme. Nood aan andere oplossingen Afdeling 2: Andere vergoedingssystemen: een beknopt overzicht De rechtstreekse verzekering Sociale zekerheid Schadefondsen Afdeling 3: Coördinatie tussen aansprakelijkheid en andere schadevergoedingssystemen DEEL II: HET BUITENCONTRACTUEEL AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT Inleiding Afdeling 1: Bronnen en functies van het aansprakelijkheidsrecht Bronnen van het aansprakelijkheidsrecht Functies van het aansprakelijkheidsrecht: schadevergoeding of preventie? Afdeling 2: Bewijsregelen en het aansprakelijkheidsrecht Exclusieve of alternatieve toepassing van de regelen van de contractuele en extracontractuele aansprakelijkheid Afdeling 1: Inleiding Afdeling 2: De Hypothese Afdeling 3: Tussen contractpartijen: exclusieve toepassing van de contractuele aansprakelijkheid Het stuwadoorsarrest: tussen contractanten is n.a.v schade door een contractuele wanprestatie enkel een contractuele vordering mogelijk Verfijners en verdwijners Uitzondering: indien de contractuele wanprestatie tevens een misdrijf uitmaakt, blijft de vordering o.g.v art 1382 BW mogelijk Afdeling 4: In de verhouding tussen contractpartijen en derden: co-existentie Co-existentie Het stuwadoorsarrest bis: de quasi-immuniteit van aangestelden, uitvoeringsagenten en organen Schade: aantasting van juridisch beschermde belangen Afdeling 1: Het bewijs van de schade Toekomstige schade Het verlies van een kans Afdeling 2: Door het aansprakelijkheidsrecht beschermde belangen Geen a priori beperkingen A. Algemeen samenvatting odas Anne.docx Pagina 1 van 91

2 B. Uitgaven door bepaalde derde-betalers en advocatenhonoraria maken bij uitzondering geen vergoedbare schade uit Schending van een feitelijk belang volstaat Het geschonden belang moet rechtmatig zijn Het geschonden belang moet persoonlijk zijn. Aantasting van collectieve belangen komt normaal niet in aanmerking Afdeling 3: Soorten schade Patrimoniale en extrapatrimoniale schade Een overzicht Causaal verband Afdeling 1: Inleiding Afdeling 2: De feitelijke causaliteit De conditio sine qua non-test en het hypothetisch rechtmatig alternatief Causale onzekerheid Afdeling 3: De juridische causaliteit De equivalentieleer A. Het beginsel: alle fouten die een noodzakelijke voorwaarde zijn voor de schade, leiden tot aansprakelijkheid B. toezicht van het Hof van Cassatie op de beslissingen van de feitenrechter Pluraliteit van oorzaken A. Algemeen B. Gedeelde aansprakelijkheid bij fout van benadeelde C. Regres bij samenloop van fouten van verschillende aansprakelijken Uitzonderingen op de equivalentieleer A. Wie een opzettelijke fout beging kan zich niet beroepen op een niet-opzettelijke fout van de benadeelde om zijn aansprakelijkheid te beperken B. Een vroegere uitzondering: het verbreken van het causaal verband door het naleven van een contractuele of wettelijke verplichting Hoofdstuk 5: De grondslag van aansprakelijkheid Afdeling 1: overzicht Afdeling 2: schuldaansprakelijkheid: art BW Schuldbekwaamheid of toerekenbaarheid A. Jonge kinderen B. Geestesgestoorden C. Rechtspersonen a. Aansprakelijkheid van de rechtspersoon voor zijn organen b. De persoonlijke aansprakelijkheid van organen Het foutbegrip A. Algemeen B. De zorgvuldigheidsnorm C. De schending van een specifieke gedragsnorm D. Het foutbegrip en de uitoefening van subjectieve rechten a. Rechtsmisbruik: een marginale toepassing van de zorgvuldigheidsnorm E. Onrechtmatige daad en strafrechtelijk misdrijf a. Algemeen b. Burgerlijke partijstelling voor de strafrechter c. Gezag van strafrechtelijk gewijsde d. Opschorting van de burgerlijke vordering e. Verjaring van de burgerlijke vordering tot schadevergoeding Rechtvaardigingsgronden Beperkingen van de persoonlijke aansprakelijkheid A. Personeelsleden van private ondernemingen en openbare rechtspersonen

3 a. Werknemers b. Bepaalde categorieën ambtenaren c. Andere statutaire personeelsleden van openbare rechtspersonen: de wet van 10 februari B. Fysieke personen, organen van publiekrechtelijke rechtspersonen a. Politieke mandatarissen b. Magistraten c. Leden van de CBFA C. Vrijwilligers Vermoedens van aansprakelijkheid A. Draagwijdte van de vermoedens van aansprakelijkheid in art 1384, tweede tot vierde lid BW B. Gemeenschappelijke kenmerken van de vermoede aansprakelijkheid voor andermans daad a. Cumul van vermoedens b. Relatief karakter van de vermoedens c. De vermoedens gelden enkel wanneer de schade veroorzaakt is door de fout van degene voor wie men aansprakelijk is C. Aansprakelijkheid van de ouders voor de schade aangericht door hun minderjarige kinderen a. Toepassingsgebied b. Tegenbewijs D. Aansprakelijkheid van onderwijzers en ambachtslieden voor schade aangericht door leerlingen en leerjongens onder hun toezicht a. Toepassingsgebied b. Beperking van de persoonlijke aansprakelijkheid van onderwijzers c. Tegenbewijs Afdeling 4: Objectieve aansprakelijkheid Algemeen Schuldloze aansprakelijkheid: aansprakelijkheid voor eigen niet toerekenbaar gedrag: art 1386bis Aansprakelijkheid voor eigen rechtmatig handelen A. Algemeen B. Compensatoire aansprakelijk a. Onteigening b. Recht van uitweg c. Burenhinder C. Aansprakelijkheid voor rechtmatig handelen van de overheid D. De exploitatie van de ondergrond Risicoaansprakelijkheid A. Algemeen B. Aansprakelijkheid van de aansteller voor schade aan derden veroorzaakt door de fout van een aangestelde a. Toepassingsgebied b. Tegenbewijs c. Verband met de persoonlijke aansprakelijkheid van de aangestelde. Art 18 WAO 56 d. De aansprakelijkheid van openbare rechtspersonen voor hun personeelsleden C. Dieren: art 1385 BW a. Toepassingsvoorwaarden

4 b. Tegenbewijs D. Gebouwen: art 1386 BW a. Toepassingsvoorwaarden b. Tegenbewijs E. Brand en ontploffing voor het publiek toegankelijke inrichtingen F. Gebrekkige zaken: artikel 1384, eerste lid BW a. De ontdekking van art 1384 eerste lid BW b. Toepassingsvoorwaarden c. Bewaarder d. Tegenbewijs G. Gebrekkige producten: de wet van 25 februari a. Inleiding b. Het gemeen recht c. De wet productaansprakelijkheid (WPA) Gevolgen van aansprakelijkheid Afdeling 3: Herstel in natura Afdeling 2: schadevergoeding In beginsel moet de schade integraal vergoed worden A. Wettelijke beperking van de aansprakelijkheid (plafond, franchise, uitsluiting van bepaalde soorten schade B. Gedeelde aansprakelijkheid. De schadebeperkingsplicht van de benadeelde De begroting van de schade. Enkele beginselen A. De beoordeling geschiedt in concreto B. Beoordeling geschiedt op het ogenblik van de uitspraak C. Schadevergoeding moet nauwkeurig begroot worden a. Algemeen b. Toekomstige schade c. Morele schade Interesten Benadeelde heeft vrij beschikking over de schadevergoeding Aansprakelijkheidsverzekering Afdeling 1: Voorwerp en belang van de aansprakelijkheidsverzekering - verhouding tot het aansprakelijkheidsrecht Afdeling 2: Het verzekerde risico Afdeling 3: enkele belangrijke soorten aansprakelijkheidsverzekeringen De partijen en hun verplichtingen Verhouding tussen aansprakelijkheidsverzekeraar en benadeelde! Afdeling 6: Regresmogelijkheden voor de verzekeraar Afdeling 7: waarborgfondsen DEEL III: SCHADEVERGOEDING BUITEN HET AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT Inleiding Coördinatie van alternatieve vergoedingssystemen met aansprakelijkheidsrecht Particuliere en sociale rechtstreekse verzekeringen Afdeling 1: zaakverzekeringen en indemnitaire persoonsverzekeringen Afdeling 2: De ziekteverzekering en de arbeidsongevallenverzekering Ziekteverzekering Arbeidsongevallenverzekering Afdeling 3: verkeersongevallen: artikel 29bis WAM Schadefondsen

5 3.4.1 Afdeling 1: Een Overzicht Fonds voor de Beroepsziekten Asbestfonds Het fonds voor de medische ongevallen

6 1 DEEL I: SCHADEVERGOEDINGSRECHT, EEN OVERZICHT 1.1 Door de mens veroorzaakte schade Mensen berokkenen andere mensen schade - Opzettelijk veroorzaakte schade: - Onopzettelijk veroorzaakte schade: - Schade veroorzaakt door natuurlijke fenomenen 1.2 Schadeverschuiving en schadespreiding Historisch uitgangspunt: wie schade lijdt, draagt deze schade in beginsel zelf. è Uitzondering: aansprakelijkheidsrecht indien de schade was veroorzaakt onder omstandigheden die tot burgerrechtelijke AS aanleiding geven = schadevergoeding Sinds lange tijd is aansprakelijkheidsrecht niet meer het enige: è Rechtstreekse verzekeringen, socialezekerheidsregelingen en schadefondsen = vullen het aansprakelijkheidsrecht aan of bieden alternatief = coördinatie met het aansprakelijkheidsrecht stelt problemen Om de verschillen en verbanden tussen uiteenlopende schadevergoedingsmechanismen te begrijpen, is het onderscheid tussen schadeverschuiving en schadespreiding essentieel. è Aansprakelijkheidsrecht brengt schadeverschuiving tot stand. = met eigen vermogen schade herstellen waarvoor aansprakelijk = Betekent meestal schadevergoeding betalen aan benadeelde =schade wordt niet uitgewist = aansprakelijkheidsrecht is in beginsel van toepassing op alle menselijke activiteiten è Verzekeringen, sociale zekerheid en schadefondsen = schadespreiding. = Financiële last wordt niet meer gedragen door het vermogen van de individueel aansprakelijke, maar door een vergoedingsfonds: een min of meer afgezonderd vermogen dat bestemd is om bepaalde soorten schade te herstellen of bepaalde voordelen te financieren (= vergoedingsfonds) = tot stand gebracht door bijdragen van de leden van een bepaalde bevolkingsgroep. = schadelast wordt dus gespreid over alle leden = hebben een afgebakende werkingssfeer (i.t.t het aansprakelijkheidsrecht) Het toepassingsgebied van het aansprakelijkheidsrecht en dat van verzekeringen, sociale zekerheid en schadefondsen is verschillend. 6

7 - Schadespreidingssystemen zijn een alternatieve bron voor vergoeding, naast aansprakelijkheidsrecht - Beide systemen overlappen elkaar: bepaalde schadegevallen komen onder beide systemen in aanmerking voor vergoeding Bv: Brand veroorzaakt een beenbreuk: gedekt door brandverzekering en ziekteverzekering. Indien de brand of beenbreuk veroorzaakt werd door een fout: aansprakelijkheid. - Wanneer verzekeraars de benadeelde vergoeding, zijn zij derde-betalers t.o.v de aansprakelijke. Dit boek: buitenctt aansprakelijkheidsrecht Aandacht: problemen die voortvloeien uit het naast elkaar bestaan van de verschillende systemen voor schadevergoeding. 7

8 1.3 Aansprakelijkheid en aansprakelijkheidsverzekering AFDELING 1: AANSPRAKELIJKHEID Wie schade lijdt draagt deze in beginsel zelf. Enkel indien er sprake is van aansprakelijkheid heeft de benadeelde aanspraak op vergoeding. - Twee soorten burgerrechtelijke aansprakelijkheid: 1. Contractuele AS o betreft het herstel van schade die het gevolg is van de niet-nakoming van een ctt verbintenis 2. Buitencontractuele AS o Regelt het ontstaan en de gevolgen van de verbintenis om schade te herstellen die een ander lijdt, anders dan ten gevolge van een ctt wanprestatie. Basisregel voor buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht is dat de benadeelde recht heeft op schadeherstel wanneer hij aantoont vergoedbare schade te hebben geleden die in causaal verband staat met een gebeurtenis die aanleiding geeft tot aansprakelijkheid. - Fout, maatschappelijk onaanvaardbare gedraging = voornaamste grond van AS =onzorgvuldig handelen of gedragsnorm overschrijden - Foutloze of objectieve AS = wie anderen in eigenbelang blootstelt aan verhoogde risico s, ook de schade moet dragen die optreedt wanneer deze risico s zich realiseren. Het komt voor dat verschillende ASregels gelijktijdig toepassing vinden op eenzelfde schadegeval. Benadeelde kan zich naar eigen keuze beroepen op elk van de ASregels waarvan de toepassingsregels voldaan zijn. à Uitzondering: HvC stelt dat de regelen van de ctt AS voorrang krijgen op de regelen van het buitenctt ASrecht, indien zij in samenloop komen Aandacht gaat uit naar: - Van wie kan benadeelde een schadevergoeding vorderen - Wie draagt uiteindelijk de schade - In veel gevallen kan de aansprakelijke die de benadeelde vergoed heeft verhaal uitoefenen op anderen AFDELING 2: AANSPRAKELIJKHEIDSVERZEKERING Een verzekering = een overeenkomst waarbij de verzekeraar, tegen betaling van een premie, zich tegenover de verzekeringsnemer ertoe verbindt om een in de overeenkomst bepaalde prestatie te leveren in het geval zich een in de overeenkomst omschreven onzekere gebeurtenis voordoet. De aansprakelijkheidsverzekering is een bijzondere vorm van schadeverzekering. - Risico bij schadeverzekering = verzekerde lijdt vermogensschade - Risico bij aansprakelijkheidsverzekering = risico dat verzekerde, ogv aansprakelijkheidsrecht, ertoe gehouden is schade te vergoeden die een ander lijdt. 8

9 Aansprakelijkheidsverzekering wordt geregeld in art van de Wet Landverzekeringsovereenkomst Berust op een solidariteitsmechanisme onder personen die aan een vergelijkbaar ASrisico blootstaan. De aansprakelijkheidsverzekeraar vergoedt de schade pas indien vaststaat dat de verzekerde AS is. Lost niet alles op: - Kostprijs is hoog - Niet voor elk risico is een aansprakelijkheidsverzekering beschikbaar - Dekking die aansprakelijkheidsverzekeraars bieden is beperkt Wijzigt de economische impact van de AS voor de aansprakelijke en benadeelde Geleidelijk aan werd de positie van benadeelde ten opzichte van verzekeraar versterkt o Bv: rechtstreekse vordering in art 86 Landverz. In een aantal gevallen is de aansprakelijkheidsverzekering verplicht: - WAM verzekering Niet iedereen leeft de verzekeringsplicht na - Bepaalde verplichte verzekeringen wordden aangevuld met een waarborgfonds o Bv: Motorwaarborgfonds 9

10 1.4 Andere systemen voor schadevergoeding en hun coördinatie met het aansprakelijkheidsrecht AFDELING 1: BEPERKINGEN VAN HET AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT ALS SCHADEVEROGEDINGSMECHANISME. NOOD AAN ANDERE OPLOSSINGEN Aansprakelijkheidsrecht vertoont beperkingen - Nut ervan begrensd door de solvabiliteit van de aansprakelijke, tenzij die gedekt is door een aansprakelijkheidsverzekering - Beperkingen die voortvloeien uit de grondvoorwaarden voor aansprakelijkheid o Indien geen fout en geen objectieve aansprakelijkheid, geen recht op schadevergoeding o Het staat niet vast wie de schade heeft veroorzaakt of er is geen causaal verband bewezen, geen recht op schadevergoeding o Aansprakelijkheidsrecht vereist lange en dure gerechtelijke procedure vergoedingssystemen - maken het voor bepaalde schadegevallen mogelijk een schadevergoeding te krijgen, buiten de regels van het aansprakelijkheidsrecht om. - Nadruk ligt hier niet op de gedraging van de schadeveroorzaker (zoals bij aansprakelijkheidsrecht) maar wel op de aard van het verlies geleden door de benadeelde. - Vele van deze systemen betreffen schadegevallen waarop ook het ASrecht van toepassing kan zijn à coördinatieproblemen o Bv: rechstreekse verzekeringen, sociale zekerheid, schadefondsen AFDELING 2: ANDERE VERGOEDINGSSYSTEMEN: EEN BEKNOPT OVERZICHT 1. De rechtstreekse verzekering Rechtstreekse verzekering of eigenschadeverzekering - Verzekerde risico is de schade die de verzekerde zelf treft - Door verzekeraar vergoed, los van de raag of iemand AS is of niet - Verzekeringsnemer en verzekerde is dezelfde persoon o Brandverzekering o Cascoverzekering o Private ziekte- en ongevallenverzekering - Eigenschadeverzekering is een alternatief voor aansprakelijkheid Rechtstreekse verzekering voor rekening van een derde 10

11 - Verzekeringsnemer en verzekerde zijn niet dezelfde persoon o Schadevergoedingssysteem voor zwakke weggebruikers; art 29bs WAM o Arbeidsongevallenverzekering die werkgevers op grond van de arbeidsongevallenwet moeten afsluiten tvv werknemers - Alternatief schadevergoedingssysteem tov het aansprakelijkheidsrecht. 2. Sociale zekerheid Klassieke sociale zekerheid - Werkenden beschermen tegen omstandigheden die het vermogen om een eigen inkomen te verwerven aantasten (werkloosheid, pensionering, arbeidsongeschiktheid) - Indien ze bijkomende sociale lasten moeten dragen (ziekte, ongeval, opvoeding kinderen), wordt een vergoeding of aanvulling op het inkomen toegekend. - Afzonderlijke regeling voor werknemers, bedienden en ambtenaren Sociale bijstand - Personen die niet over een beroeps- over vervangingsinkomen beschikken Sociale zekerheid versus private verzekeringen - Verplichte deelname aan sociale zekerheid - Niet noodzakelijk afhankelijk van een onzekere gebeurtenis - Voor een deel tot doel vergelijkbare schadegevallen - Sociale zekerheid leidt niet tot vergoeding van volledige schade - Bijdragen meestal op basis van inkomen (premies afhankelijk van het risico) - In sociale zekerheid bijdragen van werkgevers en werknemers en/of staat - Uitkeringen van sociale zekerheid worden toegekend, onafhankelijk van de aansprakelijkheidsregelen= alternatief schadevergoedingsmechanisme 3. Schadefondsen Meestal opgericht door, of op initiatief van de overheid, voor gevallen waar de verzekeringstechniek niet kan worden toegepast. Virtuele financiële pot voor bepaalde problematiek Meestal wordt het lidmaatschap verplicht door bijzondere wetgeving voor bepaalde groepen van personen of ondernemingen. Beschermen de benadeelde van de schade (en niet de aansprakelijke, voor zijn eigen aansprakelijkheid) - Gemeenschappelijk motorwaarborgfonds (in het kader van de WAM) o Vergoedt schade door bepaalde verkeersongevallen, wanneer motorvoertuig niet geïdentificeerd werd, of wanneer aansprakelijkheid door overmacht werd uitgesloten o Fonds voor beroepsziekte o Astbestfonds o Fonds voor medische ongevallen AFDELING 3: COÖRDINATIE TUSSEN AANSPRAKELIJKHEID EN ANDERE SCHADEVERGOEDINGSSYSTEMEN Het naast elkaar bestaan van aansprakelijkheidsrecht en schadevergoedingssystemen veroorzaakt coördinatieproblemen 11

12 è Belangrijk voor de praktijk Gewoonlijk heeft de benadeelde de keuze en kan hij de vergoedingen van verschillende stelsels combineren, mits hij niet vergoed wordt voor meer dan de schade è Uitzonderingen Soms is er een volgorde bepaald Soms wordt de mogelijkheid om beroep te doen op aansprakelijkheidsrecht beperkt of uitgesloten Ook hier stelt zich de vraag wie de schadelast uiteindelijk zal moeten dragen - Specifieke regelingen lopen sterk uiteen - Meestal kan de derde betaler de door hem betaalde vergoedingen terugvorderen van de aansprakelijke à subrogatie in de rechten van de benadeelde tegen de aansprakelijke 12

13 2 DEEL II: HET BUITENCONTRACTUEEL AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT Hoofdstuk 1 : bronnen en functies van het aansprakelijkheidsrecht. Hoofdstuk 2 : de exclusieve of alternatieve toepassing van het contractueel en buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht. Hoofdstuk 3: schadevereisten Hoofdstuk 4: causaliteit Hoofdstuk 5: Grondslag van aansprakelijkheid Hoofdstuk 6: gevolgen van aansprakelijkheid Hoofdstuk 7: aansprakelijkheidsverzekering 2.1 Inleiding AFDELING 1: BRONNEN EN FUNCTIES VAN HET AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT 1. Bronnen van het aansprakelijkheidsrecht Basisteksten van buitenctt aansprakelijkheidrecht: - Art 1382 tot 1386bis BW o Art BW: schade door eigen fout o Art 1384 BW: schade door personen waarvoor men moet instaan o Art 1385 BW: schade voor dieren o Art 1386 BW: schade door gebouwen o Art 1386 bis BW: schade veroorzaakt door abnormalen; rechter kan veroordelen tot de gehele vergoeding of tot een gedeelte- rechter doet uitspraak naar billijkheid - Deze artikelen zijn onvoldoende om de complexe problemen te regelen è Rechtspraak speelt bijzonder grote rol! Aansprakelijkheidsrecht is rechtersrecht Er is een vage norm (= standaard) in de wet, die door de rechter in een concrete norm (=regel) wordt omgezet. Bv: Bij een standaard of vage norm ( redelijk gedragen ) moet met de feiten vaststellen, en daarnaast ook hetgeen de norm in die concrete situatie vereist. Het feitelijk gedrag wordt dan vergeleken met hetgeen de rechter vindt dat de norm ( redelijk gedrag ) vereist Interpreteren, aanpassen, aanvullen van wetteksten è Differentiatie van de norm naargelang de categorie van het geval Bv: aansprakelijkheid voor loodgieters, journalisten,.. Vallen allemaal onder BW maar toch is het moeilijker om journalisten aansprakelijk te stellen dan loodgieters door differentiatie van de rechter - Men vindt ook aansprakelijkheidsrecht in bijzondere wetgeving 13

14 - Rechtsleer speelt ook belangrijke rol Invloed van internationale en Europese recht - EU heeft geen specifieke bevoegdheid inzake aansprakelijkheidsrecht maar heeft een impliciete bevoegdheid - EVRM heeft belangrijke invloed; schending ervan levert een grondslag voor AS van de overheid - Art 41 EVRM ( billijke genoegdoening ): eigen schadevergoedingsmechanisme - Recht van de EU is rechtstreekse bron voor nieuwe en bijkomende aansprakelijkheidsregelen - Tussen 1972 en 2005 kwamen vijf richtlijnen tot stand die aansprakelijkheidsverzekering voor motorrijtuigen regelen. - In de laatste jaren werden inspanningen gedaan om een Algemeen Europees Privaatrecht te ontwikkelen o Principles, definitions and model rules of European private law o Principles of European Tort Law De federalisering van België heeft ook invloed gehad op aansprakelijkheidsrecht. - Burgerlijk recht (waartoe aansprakelijkheidsrecht behoort) is een niet-toegewezen materie en behoort tot de federale wetgever, waardoor gewesten slechts eeen beperkte bevoegdheid hebben om aansprakelijkheidsregelen uit te vaardigen. è Arrest GwH 31 maart 2004 stelt dat gewesten (behoudens andersluidende grondwettelijke bepaling) volledige bevoegdheid hebben tot het uitvaardigen van regels m.b.t de hun toegewezen materies è Aantal gewestelijke aansprakelijkheidsregels toe. Gewestelijke aansprakelijkheidsregels vinden cumulatief toepassing met de federale 2. Functies van het aansprakelijkheidsrecht: schadevergoeding of preventie? Inhoud van aansprakelijkheidsrecht is mede afhankelijk van de opvattingen die men heeft i.v.m. de functies die het in een bepaalde maatschappij moet vervullen In België (en de meeste landen van continentaal West-Europa) staat de vergoedende functie voorop = SO herstellen in zijn vroegere toestand Aansprakelijkheidsrecht heeft ook een preventieve werking - Rechtstreeks: o.g.v aansprakelijkheidsregels een verbod opleggen om een bepaalde scchadeverwekkende handeling te stellen - Onrechtstreeks: kosten van schade verwekkend gedrag ten laste van veroorzaker Er kunnen in principe drie visies worden onderscheiden 1. Traditionele visie - Schade is het gegeven want het verhaal begint pas op het ogenblik dat de schade zich voordeed - Aansprakelijkheidsrecht = systeem voor allocatie/verdeling van schade - Doel = moreel, men vraagt zich af wat de eerlijke oplossing is voor schade - Deze visie werd lange tijd gebruikt 2. Moderne visie - De schade is het gegeven want het verhaal begint pas op het ogenblik dat de schade zich voordeed - Het aansprakelijkheidsrecht= systeem voor vergoeding van schade - Doel= SO beschermen - Deze visie gaat ervan uit dat het doel is om het SO te vergoeden en de aansprakelijke opdraait voor de schade 14

15 3. Economische visie - Schade wordt hier niet beschouwd als een gegeven, maar wel als het gevolg van gedrag - Aansprakelijkheidsrecht= systeem voor sturing van gedrag, want door iemand aansprakelijk te stellen voor de schade kan invloed worden uitgeoefend op zijn toekomstig gedrag - Doel= efficiëntie om op die manier minder schade na te streven è Op basis van een kosten-batenanalyse zullen ondernemers hun gedrag aanpassen om de kosten voortvloeiend uit de aansprakelijkheid te vermijden. Indien de schade het voorzienbare gevolg is van bepaalde activiteiten wordt het economisch voordeliger om over te schakelen op niet- schadelijke processen zodra de kosten van deze overschakeling kleiner zijn dat het bedrag van de schadevergoeding die men moet betalen als het gevolg van aansprakelijkheid - Vooral in VS is deze visie blangrijk - Ontstaan door Pigou door zijn Pigouviaanse belasting (= de vervuiler betaalt) o Hoe zorgen we ervoor dat we allen vooruitgaan terwijl we weten dat een voordeel voor A een nadeel is voor B en we oog hebben voor het geheel(=welfare)? o Sociaal optimum: we gaan er slechts op vooruit als we allen vooruitgaan en niet enkel A ten koste van B è De Pigou-benadering is éénzijdig Handelen van A berokkent nadeel aan B Niet-handelen van A bespaart B het nadeel maar berokkent nadeel aan A Focus op transactiekosten d.m.v. de Game Theory - Hypothese 100% kans dat ongeval zich voordoet als automobilist of voetganger onzorgvuldig is 10% kans dat ongeval zich voordoet als beiden onzorgvuldig zijn Schade van de voetganger bij het ongeval= 100 Kost voor zorgvuldigheid =10 (want als je zorgvuldig bent moet je steeds iets opgeven, bijvoorbeeld trager rijden) 1. De voetganger en automobilist kennen elkaar nog niet De voetganger weet niet wat hij moet doen want hij geeft geen strikt dominante keuze aangezien alles afhangt van de keuze van de automobilist. De automobilist zal altijd niet-zorgvuldig zijn want in beide gevallen is er 0. De voetganger kan dit voorzien en zal dan ook kiezen voor niet-zorgvuldig want dan is er pas sprake van -100 en indien hij zorgvuldig zou zijn zou zijn schade zijn. 15

16 2. In dit geval is de automobilist objectief aansprakelijk: de aansprakelijkheid hangt niet af van zijn gedrag. 3. Dit is vooral bij immobiliën gekend want door een rechtsregel (aansprakelijk als men zelf onzorgvuldig is en de ander zorgvuldig) gaat men andere keuzes gaan maken! OPM. Vergelijk deze opvatting met 1! 4. Door een aansprakelijkheidsregel is de schade verschoven maar het gedrag van de partijen blijft hetzelfde. 5. Als beide partijen aansprakelijk zijn dan is er sprake van een gedeelde AS! 16

17 2.1.2 AFDELING 2: BEWIJSREGELEN EN HET AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT Bewijsregelen zijn van grote praktische betekenis, in het bijzonder in het aansprakelijkheidsrecht. Bij het aansprakelijkheidsrecht spelen andere bewijsregelen een hoofdrol dan bij algemeen verbintenissenrecht. - Regelen betreffende het schriftelijk bewijs gelden hier niet niet aangezien verbintenissen uit onrechtmatige daad het gevolg zijn van feitelijke gedragingen en niet van rechtshandelingen In het bewijsrecht zijn van belang: regelen over bewijslast, bewijsmiddelen en bewijswaardering - Bewijslast: wie moet een bepaald gegeven bewijzen? Basisregel: art 870 Ger W: iedere partij moet het bewijs leveren van hetgeen zij aanvoert = art 1315 BW ( hij die uitvoering van verbintenis vordert, moet het bestaan daarvan bewijzen ) Eiser moet: fout (of een andere tot AS aanleiding gevende gebeurtenis), schade en causaal verband aantonen. Indien verweerder zich beroept op fout van benadeelde, ligt de bewijslast bij hem. Onzekerheden zijn voor rekening van eiser In een beperkt aantal gevallen wordt de bewijslast omgekeerd: Bij aansprakelijkheid van ouders en onderwijzers (art 1384 BW, tweede en vierde lid ) worden fout en causaal verband vermoed. - Bewijsmiddelen - Alle wettelijke bewijsmiddelen zijn toegelaten in aansprakelijkheidsrecht want het gaat om feiten en niet om rechtshandelingen. Getuigenbewijs en deskundigen Feitelijke vermoedens: art 1353 BW vermoedens die niet bij wet zijn ingesteld, worden overgelaten aan het oordeel en het beleid van de rechter, Negatieve bewijs= bijzondere toepassing van feitelijke vermoedens Speelt belangrijke rol wanneer direct bewijs niet mogelijk is Bv: wanneer moet aangetoond worden dat een schadegeval veroorzaakt is door een gebrek van een zaak en het rechtstreekse bewijs niet mogelijk is omdat de zaak vernield is Eed Bekentenis Bv: europees aanrijdingsformulier, aangifte aan verzekering - Bewijswaardering - Eiser moet een hoge graad van waarschijnlijkheid aantonen, zodat er geen ernstige twijfel meer is - Rechter waardeert aangehaalde bewijsmiddelen soeverein Bewijsrecht in sommige andere landen verschilt sterk van het onze. Dit beïnvloedt de resultaten van de AS-vordering - Common law: more probable than not, waarschijnlijkheid van meer dan 50% volstaat - Nederland en Duitsland aanvaarden makkelijker omkering van bewijslast 17

18 2.2 Exclusieve of alternatieve toepassing van de regelen van de contractuele en extracontractuele aansprakelijkheid AFDELING 1: INLEIDING Eenzelfde gebeurtenis kan een wanprestatie uitmaken in het kader van een overeenkomst én kan tevens foutief zijn in de zin van art 1382 BW= samenloop - Wanprestatie: ctt AS volgens art 1146 e.v. BW - Onrechtmatige daad: buitenctt AS volgens art 1382 e.v HvC: voorrang geven aan het contractuele aansprakelijkheidsrecht. Indien de schade het gevolg is van een ctt wanprestatie, kan de benadeelde tegen zijn medecontractant enkel het ctt aansprakelijkheidsrecht en niet het buitenctt aansprakelijkheidsrecht inroepen. - Beleidsoptie verwoord in Cass 27 november 2006 : de principiële onmogelijkheid voor contractpartijen om zich in het raam van hun ctt verhouding op de regels van buitenctt AS te beroepen vloeit voort uit de onderstelling dat de cttpartijen hun ctt rechtsverhouding en wanprestatie, behoudens andersluidend beding, uitsluitend door de regels van de ctt aansprakelijkheid willen laten beheersen Beide aansprakelijkheidsstelsels verschillen in een aantal opzichten: - De omvang van de schadevergoeding bij cttbreuk is afhankelijk van de vraag of SA te goeder trouw was of niet. Art 1150 BW: SA is slechts gehouden is tot schade die voorzienbaar was, tenzij de wanprestatie met opzet begaan werd. Bij buitenctt aansprakelijkheid moet de gehele schade vergoed worden, ongeacht opzet - Verschil in verjaringstermijnen Buitencontractuele AS: 5 jaar vanaf kennisname van schade of verzwaring ervan en de identieit van de aansprakelijke In ieder geval door verloop van 20 jaar v.a. de dag volgend op die waarop schade werd veroorzaakt (art 2262bis 1, tweede en derde lid BW) Persoonlijke vorderingen (waaronder vorderingen uit overeenkomst) 10 jaar : art 2262bis 1BW Tal van afwijkende en dikwijls zeer korte verjaringstermijnen - Bij buitenctt aansprakelijkheidsrecht bestaan er objectieve aansprakelijkheidsregelen, in ctt aansprakelijkheidsrecht komt foutloze AS minder frequent voor en zijn er gevallen waar het AScriterium lager ligt dan gewoonlijk - Ctt bevatten dikwijls exoneratiebedingen (=bedingen die wettelijke ASregelen uitsluiten of wijzigen. Dit is zeldzamer bij buitenctt AS aangezien de benadeelde en de veroorzaker elkaar meestal niet kenden 18

19 2.2.2 AFDELING 2: DE HYPOTHESE Een contractant stelt een gedraging waarbij hij zijn medecontractant schade toebrengt. De gedraging is vatbaar voor de dubbele kwalificatie als fout in de zin van art 1382 BW en als wanprestatie in het kader van een ctt. Contractuele wanprestatie + fout art 1382 BW - Niet het geval bij loutere contractuele inbreuken of louter buitencontractuele inbreuken Bv: indien een taxibedrijf belooft een passagier om 7u10 aan de vlieghaven af te zetten, en de passagier te laat wordt afgezet waardoor hij zijn vliegtuig mist (=schade), is dit louter contractuele schade. Bv: indien een taxichauffeur te snel rijdt en een ongeval veroorzaakt, is er sprake van een tekortkoming aan een ctt verplichting en tevens een overtreding van een voor iedereen geldende gedragsregel en dus buitenctt fout. - De onrechtmatige daad (art 1382BW) moet verband houden met de overeenkomst, indien dat niet het geval is= louter buitenctt Bv: Eigenaar van een huis rijdt op de snelweg de auto van zijn huurder aan (= louter buitenctt) - Tevens schending van een door de overeenkomst opgelegde verbintenis Bv: Verhuurder van gebouw (dat openstaat voor het grote publiek) laat na om maatregelen te nemen om een defecte elektriciteitsleiding te herstellen, waardoor brand ontstaat= overtreding ctt verbintenis én fout in de zin van art 1382 BW 19

20 2.2.3 AFDELING 3: TUSSEN CONTRACTPARTIJEN: EXCLUSIEVE TOEPASSING VAN DE CONTRACTUELE AANSPRAKELIJKHEID 1. Het stuwadoorsarrest: tussen contractanten is n.a.v schade door een contractuele wanprestatie enkel een contractuele vordering mogelijk Tot 1973 liet HvC de benadeelde de keuze om zijn vordering te baseren op de regelen van de buitenctt of de ctt AS. Cass 4 juni 1971 (EBES-arrest) è eiser wil van elektriciteitsbedrijf, met wie zij een contract had, een schadevergoeding voor de schade die veroorzaakt werd door een stroompanne. è Buitenctt vordering is uitgesloten bij verlies van voordeel dat het ctt tot stand bracht. verlies van een louter contractueel voordeel wordt enkel toegerekend op contract Sinds 1973 bevestigt het HvC in de verhouding tussen cttpartijen de primauteit van de ctt AS wanneer een schadeverwekkende gedraging de overtreding uitmaakt van een ctt norm, moet toepassing gemaakt worden van de regelen van het cttrecht en kan geen beroep worden gedaan op het buitenctt aansprakelijkheidsrecht. è Stuwadoorsarrest van 7 december 1973 Een machine moest vanuit Antwerpen vervoerd worden naar Calcutta. Bij het inladen van de machine, liet de stuwadoor (werknemer van een ingehuurd stuwadoorsbedrijf aan wie de reder het inladen had toevertrouwd) ten gevolge van een fout, de machine tussen schip en wal vallen. De verzender werd door zijn verzekeraar vergoed. Deze verzekeraar trachtte (via subrogatie in de rechten van de verzekerde) de uitgekeerde schadevergoeding te verhalen. Een exoneratiebeding in het ctt tussen verzender en reder maakte een contractuele vordering tegen deze laatste nutteloos. De verzekeraar keerde zich dan o.g.v art 1382 BW tegen de stuwadoor (met wie de verzender geen overeenkomst had). Het Hof wees de vordering tegen de stuwadoor af: Voor wat betreft de uitvoering van de overeenkomst moet de stuwadoor als uitvoeringsagent van de reder met de reder geïdentificeerd worden. De stuwadoor kan door de verzender dan ook enkel buitencontractueel aangesproken worden indien de reder zelf buitencontractueel kon worden aangesproken Quasi-immuniteit van de uitvoeringsagent Arrest bevat twee uitspraken Buitenctt vordering slechts mogelijk indien fout en schade vreemd zijn aan de uitvoering van het contract. De fout moet een schending uitmaken van een aan iedereen opgelegde verplichting en de fout moet andere schade veroorzaken dan degene die louter veroorzaakt werd door de gebrekkige uitvoering van het contract 20