Samenvatting: Onrechtmatige daad en alternatieve schadevergoedingssystemen

Transcriptie

1 1 Schadevergoedingsrecht: een overzicht Door Brecht Warnez Samenvatting: Onrechtmatige daad en alternatieve schadevergoedingssystemen 2e Bachelor Rechten, Prof. H. Bocken Samengevat door Brecht Warnez Deel I. Schadevergoedingsrecht: een overzicht p. 1 Hoofdstuk I. Door de mens veroorzaakte schade - Mensen veroorzaken schade o Niet uit te sluiten o Wel reglementeren risicovolle activiteiten - Oorzaken van schade o Opzet Vb. moord, laster o Accidenteel Plotse ongewilde gebeurtenis Belangrijkst Dikwijls door bijzonder gebruik van moderne technische hulpmiddelen Sterk toegenomen sinds 1804 Vb. auto - Omvang: moeilijk te beramen o Opzettelijk: aanwijzing via Fonds voor slachtoffers van geweldmisdrijven, politie en vrijwillige helpers Komt tegemoet bij niet-geïdentificeerde of insolvabele dader o Accidenteel: aanwijzing via incasso s verzekeraars Vooral motorrijtuigen en arbeidsongevallen - Schade niet door mens p. 1

2 2 Schadevergoedingsrecht: een overzicht Door Brecht Warnez o Niet in deze cursus o Vb. natuurrampen, bacteriën Hoofdstuk II. Schadeverschuiving en schadespreiding - Historisch beginsel (1804): wie tegenslag heeft en schade lijdt, draagt deze schade zelf o Vb. natuurramp zelf schade vergoeden o maatschappelijke realiteit Mens verwacht dat iemand anders dit zal vergoeden Vb. Rampenfonds - Uitzonderingen op historisch beginsel o Oorspronkelijk: enkel aansprakelijkheidsrecht Aansprakelijkheid = wie buitencontractueel aansprakelijk is, moet de schade herstellen die een ander lijdt en waarvoor hij aansprakelijk is Beginsel: met eigen vermogen Algemene toepassing: op alle menselijke activiteiten o Later: verzekeringen, sociale zekerheidsregelingen en schadefondsen 1 - Schadeverschuiving ontstaat door AR 2 o Theorie Aansprakelijke: schadevergoeding of herstel in natura Schade verdwijnt niet na toepassing van AR Financiële last verschoven van benadeelde naar aansprakelijke o Voorbeeld: A breekt ruit van B B laat nieuwe ruit insteken Schade niet verdwenen: B moet kosten betalen o Schematisch Voor ongeval B: 1000 A: 2000 Schade B: -500 Na ongeval B: 500 A: 2000 A is aansprakelijk B: +500 A: -500 verschuiving Na aansprakelijkheid B: 1000 A: Schadespreiding o Schadespreiding = schade wordt vergoed lastens een afgezonderd doelvermogen, samengesteld door verplichte of vrijwillige bijdragen van leden van een groep Soms verplicht uit noodzaak voor samenleving Vb. veel auto-ongevallen o Soorten schadespreidingsmechanismen 3 p Wij bespreken deze niet op zich, wel als ze samenhangen met aansprakelijkheid AR = aansprakelijkheidsrecht

3 3 Schadevergoedingsrecht: een overzicht Door Brecht Warnez Rechtstreekse private verzekeringen Aansprakelijkheidsverzekering Sociale zekerheid Schadefondsen o Schadespreidingssystemen vs. AR Verschil AR: alle menselijke handelingen Schadespreidingssystemen: gericht op specifieke schade Soms overlappend Vb. brandschade door fout: brandverzekering én aansprakelijkheidrecht Hoofdstuk III. Aansprakelijkheid en aansprakelijkheidsverzekering Afdeling 1. Aansprakelijkheid A. Strafrechtelijke vs. burgerrechtelijke aansprakelijkheid - Strafrechtelijke aansprakelijkheid - Burgerrechterlijke aansprakelijkheid o Contractueel: niet-nakoming contractuele verplichting Klemtoon: dwanguitvoering Toekomstgericht o Buitencontractueel: niet-nakoming van algemene regelen gericht op bescherming belangen van anderen Klemtoon: herstel vroegere toestand Niet toekomstgericht B. Fout- vs. foutloze aansprakelijkheid - Foutaansprakelijkheid o Voornaamste grond o Art BW: 3 mogelijkheden Opzettelijke schade veroorzaken Overtreden specifieke gedragsregels Onzorgvuldig handelen Algemene gedragsregel, niet alles in wet o Belangrijke elementen Fout Toerekenbaarheid p. 4 3 Zie Afdeling 1. Beperkingen van het aansprakelijkheidsrecht als schadevergoedingsmechanisme. Nood aan andere oplossingen. p. 5

4 4 Schadevergoedingsrecht: een overzicht Door Brecht Warnez Gedrag verweerder Causaal verband Schade - Foutloze of objectieve aansprakelijkheid o = schade door niet door eigen foutief gedrag o Ontstaan: industrialisering (19 e E) aansprakelijkheid ontoereikend Vb. ontploffing stoomketel men weet niet wiens fout 1903: Wet Arbeidsongevallen Art. 1384, 1 BW: aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken o Gevallen in BW: Evenwichtsleer 4 Art. 1384, 3: aanstellers Art. 1385: dieren Art. 1386: gebouwen o Uitvoerige bijzondere wetgeving C. Samenloop van aansprakelijkheidsregelen - Beginsel: cumulatieve toepassing alle aansprakelijkheidsregelingen o Indien aan hun voorwaarden is voldaan o Uitzondering op indemnitair beginsel: niet meer vergoed worden dan schade - Uitz.: samenloop contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid 5 o Vb. taxi door rood licht en schade aan bagage Contractueel: Ja, schade aan bagage Buitencontractueel: Ja, door rood licht - Belangrijke vragen o Is er samenloop? o Wat met eindafrekening (regres tussen aansprakelijken etc.)? Telkens in bijzondere wetten Vb. personen contractueel en buitencontractueel aansprakelijk voor 1 schade Benadeelde kan 1 aanspreken voor gehele schade Terugvorderen van mede-aansprakelijken mogelijk Maar: indien benadeelde ook een fout slechts deel vorderen 4 Volgens de evenwichtsleer beschermt het voormelde artikel 544 van het Burgerlijk Wetboek, zijnde het eigendomsartikel, niet alleen het exclusieve recht van de eigenaar maar ook dat van zijn nabuur. Buren genieten immers in gelijke mate van hun eigendomsrecht en mogen bij het uitoefenen daarvan geen onredelijke last opleggen aan elkaar. Bron: 5 Zie Deel II

5 5 Schadevergoedingsrecht: een overzicht Door Brecht Warnez Afdeling 2. Aansprakelijkheidsverzekering - Art Wet Landverzekeringsovereenkomst - Aansprakelijkheidsverzekering = dekt risico dat verzekerde, op grond van het AR, ertoe gehouden wordt schade te vergoeden die een ander lijdt o Geen financiële last door aansprakelijkheid voor verzekerde - Voorbeelden o WAM-verzekering o Gezinsaansprakelijkheidsverzekering ( familiale verzekering ) o Verzekering BA exploitatie na levering Burgerlijke aansprakelijkheid voor ondernemingen o Beroepsaansprakelijkheidsverzekering voor vrije beroepen - AV 6 leidt tot subsidiaire schadespreiding o VA 7 enkel gehouden tot vergoeding op voorwaarde dat VD 8 aansprakelijk is o Dus: AV is aanvulling op AR Geen alternatief - Economisch belang o Voor potentiële aansprakelijke: enkel premies o Voor benadeelde: financiële garantie ( insolvabiliteit) - Invloed op AR o Theorie: AR ongewijzigd o Praktijk: verzekering vergemakkelijkt uitbreiden aansprakelijkheid Regelingen tussen VA s (o.a. buitengerechtelijk) - Soms verplicht o Reden: voorkomen insolvabiliteit aansprakelijke o Vb. WAM-verzekering Indien geen verzekering (onwettig): motorwaarborgfonds Hoofdstuk IV. Andere systemen voor schadevergoeding Afdeling 1. Beperkingen van het aansprakelijkheidsrecht als schadevergoedingsmechanisme. Nood aan andere oplossingen. - Aansprakelijkheid leidt niet tot schadevergoeding indien o Aansprakelijke niet solvabel Belang aansprakelijkheidsverzekering o Aansprakelijke niet geïdentificeerd p AV = aansprakelijkheidsverzekering VA = verzekeraar VD = verzekerde

6 6 Schadevergoedingsrecht: een overzicht Door Brecht Warnez o Geen rechtsgrond - Soorten schadespreidingsmechanismen o Rechtstreekse private verzekeringen Voor schade die je zelf lijdt Vb. brandverzekering o Aansprakelijkheidsverzekering Schade die ander lijdt, maar op uw vermogen door AR o Sociale zekerheid o Schadefondsen Afdeling 2. Rechtstreekse verzekeringen A. De verzekering in het algemeen - Verzekering = overeenkomst waarbij VA, tegen betaling van een premie, zich t.o.v. VN ertoe verbindt om een bepaalde prestatie te leveren in het geval zich een bepaalde onzekere gebeurtenis voordoet o Essentieel: onzeker risico o Uitsluiting van opzettelijk veroorzaakte schade - Gebaseerd op statistiek: spreiding van risico over groep o Bepaalt omvang en frequentie premie - Verschillende bijzondere wetten o Wet Landverzekeringsovereenkomst Soorten Schadeverzekering Vergoeding van vermogensschade Altijd indemnitair Art. 1, g en 51 Persoonsverzekering Aantasting van leven of fysieke integriteit Idemnitair of forfaitair Art. 1, h Totstandkoming Rechten en plichten VA, VN 9 en VD Indemnitair karakter Omvang bepaald door geleden schade Art. 1, i Forfaitair karakter Omvang niet bepaald door geleden schade 9 VN = verzekernemer

7 7 Schadevergoedingsrecht: een overzicht Door Brecht Warnez Vb. levensverzekering Art. 1, j B. De rechtstreekse verzekering of de verzekering van eigen schade - Rechtstreekse verzekering = oog op vergoeding schade door verzekerde zelf geleden in eigen lichaam of goederen o VN = VD - Voorbeelden o Private ziekte- en ongevallenverzekering (vb. eigen been breken) o Brandverzekering (vb. eigen huis in brand) o Cascoverzekering (vb. aan eigen auto) - Alternatief voor AR: vergoeding ongeacht aansprakelijkheid o Soms beide mogelijk - Rechtstreekse verzekering voor rekening van een derde = verzekering door VN afgesloten t.v.v. een derde. o VN VD o Variant van gewone rechtstreekse verzekering o Voorbeelden Arbeidsongevallenverzekering: WG betaalt premie t.v.v. WN Art. 29bis WAM-wet: schadevergoedingssysteem voor zwakke weggebruiker Automobilisten betalen voor voetgangers, fietsers en passagiers Afdeling 3. Sociale zekerheid - Ontstaan: sinds WO II - Doel: beschermt tegen aantasting van essentiële financiële belangen - Vb. ziekte en ongeval, beroepsziekte en ongeval, ouderdom, werkloosheid - verplicht - Verschil met AR o Geen volledige schadevergoeding o Premie niet afhankelijk van risico o Mede gefinancierd uit andere inkomsten dan bijdrage van VD - Toekenning onafhankelijk van AR Afdeling 4. Schadefondsen - Schadefondsen = o Doelvermogen ter vergoeding van bepaalde schadegevallen o Gevormd door verplichte bijdragen van potentiële schadeveroorzakers - Voorbeelden o Motorwaarborgfonds o International Oil Pollution Compensation Fund (IOPCF)

8 8 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez Vb. mariene scheepsrampen met olietankers o Fonds voor beroepsziekten: voor WN Met o.a. Asbestfonds o Fonds voor slachtoffers van geweldmisdrijven, politie en vrijwillige helpers o Fonds voor vergoeding van ongevallen bij gezondheidszorg Voorlopig nog niet in werking 10 - Verschil met AR o Beschermt enkel benadeelde, niet aansprakelijke Afdeling 5. Coördinatie tussen aansprakelijkheid en andere schadevergoedingstechnieken. Cumul en regres. - Alternatieve systemen: rechtstreekse verzekering, sociale zekerheid en schadefondsen o Los van AR o Vaak in schadegeval samen met AR - Keuze benadeelde en/of gelijktijdig AR en alternatieve systemen: specifieke regelen o Meestal: keuze en cumulatie mogelijk Niet meer dan de schade o Uitzonderingen Volgorde bepaald (vb. arbeidsongevallen) AR beperkt of uitgesloten (vb. ziektewet) - Drager van schadelast indien betaling door 3 e, V aar, SZ-instelling of schadefonds o Meestal: regres van aansprakelijke (en zijn V aar) Meestal: subrogatie in rechten van benadeelde o Uitz. forfaitaire (sommen) verzekering Deel II. Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht p. 15 Hoofdstuk I. Inleiding p. 15 Afdeling 1. Bronnen en functie van het aansprakelijkheidsrecht A. Bronnen van het aansprakelijkheidsrecht - BW: bis o Aansprakelijkheid voor eigen daad BW o Samengestelde aansprakelijkheid: aansprakelijk wegens hoedanigheid Andermans daad 10 Geschreven in februari 2009

9 9 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez 1384, 2: ouders-kinderen 1384, 4: leraars-leerlingen 1384, 3: aansteller-aangestelde (vb. WG-WN) Zaken 1384, 1: gebrekkige zaken (bewaker) 1385: dieren 1386: gebouwen - Talrijke bijzondere wetten o WG zeer actief o Vaak kwaliteit - RS: belangrijk voor interpretatie o BW te eenvoudig - RL o Weinig recente algemene handboeken Van Gerven en Covemaeckers: HB verbintenissenrecht Cyclus Delva 2008 o Monografieën: HB over aparte onderdelen o Overzichten van RS (vb. TPR) - Invloed internationaal en Europees recht o Regelingen ingevoerd ter uitvoering verdragen Vb. nucleaire schade en milieuverstoring o EVRM Doorwerking in Belgisch recht: aansprakelijkheid van staat Procedure van billijke genoegdoening voor EHRM (art. 41) o Europees communautair recht Art. 288 EG-verdrag: aansprakelijkheid van gemeenschap voor haar instellingen en personeel Uitgangspunt voor HvJ HvJ: lidstaten aansprakelijk bij schending van het Europese recht - Francovicz Francovicz: staat aansprakelijk voor het niet-tijdig omzetten Europese richtlijn in nationaal recht wanneer: Beoogde resultaat toekenning van rechten aan particulieren bevat Deze rechten op basis van de richtlijnbepalingen kunnen worden aangeduid Causaal verband tussen schending van de verplichting en de schade o Afgeleid Europees recht Richtlijn productaansprakelijkheid Richtlijnen inzake AV motorrijtuigen o Tendens naar algemeen Europees Privaatrecht (ius commune) Vooral contractenrecht Ook aansprakelijkheidsrecht

10 10 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez Principles of European Tort Law door European Group on Tort Law Draft on Non-Contractual Liability Arising out of Damage Caused to Another door Study Group on a European Civil Code Deel van Draft Common Frame of Reference - Omvorming naar Belgische federale staat o Burgerlijk recht niet toegewezen materie (volgens art. 35 GW) Federale staat bevoegd o Gewesten invloed via Impliciete bevoegdheden (art. 10 BWHI) Rechtspraak Arbitragehof Terugvorderen kosten politiemaatregelen 2004: gewesten volledige bevoegdheid m.b.t. hun toegewezen materies Afwijkende en aanvullende regelen op BW maken Sluit federale bevoegdheid niet uit cumulatieve toepassing Voorlopig beperkt o Toenemend belang gewestelijke aansprakelijkheidsregelen Milieu Overheidsaansprakelijkheid O.a. Gemeentedecreet over aansprakelijkheid burgemeester en (onder)voorzitter OCMW B. Functies van het aansprakelijkheidsrecht - Herstel van de schade o Economische belangen: geldelijke schadevergoeding (meestal) o Niet-economische belangen: Genoegdoening Erkenning van leed - Preventieve werking (gedragsbeïnvloeding) o Rechtstreeks: rechter kan aansprakelijke verbod op leggen Traagheid gerecht: meestal via kort geding Weinig lange aansprakelijkheidsprocedure o Indirect: toerekening van schadelast (internalisering) aan aansprakelijke Kosten schadeverwekking geïnternaliseerd in prijs producten en diensten Gevolg: ondernemers vermijden schadeverwekking Overschakelen als prijs nieuwe technologie < prijs schadeverwekking Werkt niet altijd: vb. verkeersongeluk Vermijd je want je wil niemand kwetsen, niet wegens aansprakelijkheid Vooral in common law landen Via o.a. punitive damages Vb. drie maal schade

11 11 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez Niet in België Afdeling 2. Bewijsregelen en het aansprakelijkheidsrecht - Bewijslast: wie moet wat bewijzen o Art. 870 Ger.W.: iedere partij moet bewijs leveren van wat zij aanvoert Cf. art BW Eiser moet voorwaarden aansprakelijkheid (S, CV, GA) bewijzen Verweerder moet voorwaarden van bevrijding bewijzen o Onzekerheden voor degene die bewijslast draagt Moet vereiste bewijs leveren o Soms omkering door weerlegbaar vermoeden Vb. art. 1384: ouders en onderwijzers - Bewijsmiddelen: alle wettelijke o Getuigenbewijs o Deskundigen onderzoek o Feitelijke vermoedens Vb. plassen water heeft geregend - Bewijscriterium bewijswaardering o Rechter waardeert bewijs soeverein Geen abstract bewijscriterium common law: more probable than nor (waarschijnlijkheid < 50%) o Gerechtelijke zekerheid Hoge graad van waarschijnlijkheid volstaat wetenschappelijke zekerheid Hoofdstuk II. Exclusieve of alternatieve toepassing van de regelen van de contractuele en extracontractuele aansprakelijkheid p. 22 Afdeling 1. Inleiding - Samenloop BCA (OD, art BW) en CA (CT, art e.v. BW) 11 o Meeste landen: keuze Bel en Fra o Term samenloop niet volledig correct Geen gelijktijdige toepassing, maar om keuzerecht - Belang onderscheid OD en CT 11 (B)CA = (buiten)contractuele aansprakelijkheid OD = onrechtmatige daad CT = contract

12 12 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez o Verjaringstermijn (art. 2262bis BW) CT: 10 jaar + veel afwijkingen OD: 5 jaar na kennisname benadeelde (max. 20) o Omvang schadevergoeding CT: SA ter goeder trouw enkel voorzienbare schade bij sluiten CT Art BW OD: altijd gehele schade o Grondslag aansprakelijkheid CT Minder foutloze aansprakelijkheid Criterium soms lager dan foutbegrip (art BW) o Contracten bevatten dikwijls exoneratiebedingen CT: AR wijzigen of uitsluiten OD: ook suppletief recht, maar minder mogelijk Vb. niet op voorhand AR bij verkeersongeluk uitsluiten Afdeling 2. De hypothese - Samenloopprobleem als dubbele kwalificatie o Als fout in de zin van art BW Overtreden algemene norm (o.a. zorgvuldigheidsnorm) o Als wanprestatie bij een contract Overtreden contractuele norm - Bij dubbele kwalificatie van de fout, twee verdere hypotheses o Benadeelde is medecontractant: samenloopprobleem Voorrang CT o Benadeelde is derde: coëxistentie Geen CT mogelijk Quasi-immuniteit uitvoeringsagent (zie later) - Illustratie: taxi (T) belooft P om 7u10 in Zaventem af te zetten o T is te laat enkel CT Schade vloeit onrechtstreeks uit WP geen samenloop o T rijdt te snel en daardoor ongeluk P gewond en te laat BC en CT Verwonding onvoldoende voor CT o T verwondt voetganger, maar komt op tijd Geen WP: coëxistentie - Illustratie: huurder (H) huurt van verhuurder (VH) o H rijdt VH aan in verkeer Geen overtreding contract BC vorderen o VH herstelt elektriciteitsleiding niet met brand als gevolg Nalatigheid te herstellen = OD + WP wel samenloop

13 13 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez o Bepalen of fout ook WP is: moeilijk Soms uitdrukkelijk in contract Interpreteren contract Aanvullen contract met goede trouw (art BW) door billijkheid, gebruik of wet Vb. aannemer niet enkel tot contract gehouden, maar tot alles van de regels van de kunst Vb. verwarmingsketel op houten vloer verplicht sokkel te zetten - Grafische voorstelling o Diagram o Afkortingen LC = louter contractuele fouten LBC = louter buitencontractuele fouten CNBC = dubbel gekwalificeerde fouten samenloopprobleem Afdeling 3. Tussen contractpartijen: exclusieve toepassing van de contractuele aansprakelijkheid A. Het stuwadoorsarrest (1973): het samenloopverbod - Voor 1973: keuze tussen CT of OD o Zie arrest Cass. 1930: BCA heeft algemene gelding, ondanks contract - Sinds 1973: stuwadoorsarrest (samenloopverbod) 12 o Feiten Verscheping van machine van Antwerpen naar Calcutta Tussen reder en eigenaar machine Met exoneratiebeding Eigenaar (E) was verzekerd subrogatie van verzekeraar (V) Tijdens laden viel machine tussen schip en wal Fout van WN (kraanman) van stuwadoorsbedrijf (S) Reder (R) had S de opdracht gegeven o Mogelijke vorderingen door V T.o.v. R onmogelijk door exoneratiebeding 12 Arrest lezen

14 14 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez Cf. machine valt op auto geen contract en toch aansprakelijk Indien R = kraanman buitencontractueel??? T.o.v. S, want geen contract tussen E en S Schema E (V) R art S (uitvoeringsagent) Cass.: quasi-immuniteit van uitvoeringsagent S = uitvoeringsagent Kan enkel BC aangesproken worden, als hij t.o.v. zijn opdrachtgever BCA is o Voorwaarden wanneer BC aanspreken (Cass.) BC enkel als fout en door fout veroorzaakte schade vreemd zijn aan contract Fout is tekortkoming aan contract, en Schade te wijten aan die fout Op twee wijzen geformuleerd in arrest Niet letterlijk zoals hierboven Later uitgewerkt in verdere arresten o Technische verklaring: partijen verondersteld, door sluiten van contract dat contract te laten overheersen - Extra-contractuele vordering is wel mogelijk als o Fout is geen tekortkoming aan contract, maar aan algemene zorgvuldigheidsnorm, en o Fout aan andere dan slechte uitvoering van het contract te wijten schade Slechte uitvoering = niet-nakoming = WP - Schematisch: LC + CNBC samenloopverbod B. Verfijners en verdwijners - In stuwadoorsarrest: indien de schade niet louter contractueel is o nieuwe redenering door verfijners (RL+RS)

15 15 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez Kritiek: Slechts één keer in arrest Nooit meer herhaald Ook tweede formule in stuwadoorsarrest: fout en schade vreemd contract verdwijners: meerderheidsopvatting - Redenering verfijners o Niet LC wel BC + CNBC LC = verlies voordeel uit contract BC = ieder andere schade uit WP o Bij dubbele kwalificatie: OD + WP niet LC - Reden: regeling van 1930 was beter voor slachtoffer op zoek naar argumenten o Stuwadoorsarrest BC enkel mogelijk indien fout geen schending van contract, maar algemene zorgvuldigheid BC indien de schade niet louter contractueel is o Dus: bij CNBC kun je kiezen tussen BC en C terug naar 1930 Geen echte verfijning - Tot voor kort: meerderheidsvisie wint - Cass. 29 september o BC vorderen als Fout tekortkoming aan contractuele verbintenis en algemene zorgvuldigheidsplicht, en Fout = WP + OD Die fout aan andere dan aan slechte uitvoering te wijten schade heeft veroorzaakt Fout LC o Interpretatie Slecht uitgewerkt arrest, of Wijziging mening Cass. o Maand later: nieuw arrest met bevestiging meerderheidsvisie C. Uitzondering: indien de contractuele wanprestatie tevens een misdrijf uitmaakt blijft de vordering op grond van art BW mogelijk - BC wel mogelijk als o WP is op zich een misdrijf Vb. niet betalen loon WN o WP is geen misdrijf, maar schade is gevolg van een misdrijf Vb. schade aan vervoerde goederen ten gevolge van verkeersovertreding - Reden: mogelijkheid op burgerlijke partijstelling voor SR te houden 13 Datum NK, wel herkennen Examen: citaat uit een arrest en zeggen over wat het gaat

16 16 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez o Beginsel Burgerlijke vordering burgerlijke rechter Strafzaak strafrechter o Maar: tijdverspilling o Oplossing: burgerlijke partijstelling = slachtoffer kan burgerlijk vorderen bij SR Maar: als WP LC is systeem tegenwerken - Praktisch belang o Vb. bij onvrijwillige slagen en verwondingen (art. 418 Sw) Telkens BC mogelijk o Burgerlijke partijstelling mogelijk maken Afdeling 4. In de verhouding tussen contractpartijen en derden: co-existentie A. Co-existentie - Benadeelde is 3 e geen contract geen probleem o Vb. taxichauffeur rijdt door rood licht en kwetst voetganger o Vb. aannemer richt schade aan auto van 3 e door veiligheidsmaatregelen Aannemer aansprakelijk door contract t.a.v. BH Aannemer aansprakelijk door OD t.a.v. 3 e o Vb. taxi brengt passagier te laat op Zaventem 3 e wacht op pakje 3 e kan chauffeur niet aanspreken Pakje brengen is geen algemene zorgvuldigheidsregel o Vb. gebouw stort in - Beginsel van co-existentie: contractuele WP kan aanleiding geven tot o C-vordering door mede-contractant o BC-vordering door 3 e - Voorwaarde: WP ook overtreding van algemene gedragsnorm - Bepaalde contracten brengen zorgvuldigheidsplicht t.a.v. 3 en mee - Schema o Niet alle o O.m. brengen veiligheid van publiek in gevaar Vb. productaansprakelijkheid, aannemersaansprakelijkheid

17 17 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez B. Het stuwadoorsarrest bis: de quasi-immuniteit van aangestelden en uitvoeringsagenten - Samenloopverbod omzeilen door te vorderen tegen medewerker van medecontractant - Reden - Schema o Geen contract tussen medewerker en benadeelde Tegen stuwadoor (helper) i.p.v. reder Vb. werknemers (art. 1384, lid 3 BW), onderaannemers o Verbod door Cassatie Stuwadoor is uitvoerder van contract, geen 3 e Enkel BCA indien reder ook BCA o Respect voor contract Vb. exoneratiebeding UA profiteert er ook van o Opdrachtgever-medewerker economisch gelijk geïdentificeerd - Bijzonder: organen o Cass. 1997: organen gelijk met uitvoeringsagent o Cass. 2005: organen wel BCA, ondanks contract benadeelde-rechtspersoon Contractuele fout door orgaan: dubbele aansprakelijkheid - Enkel t.o.v. medecontractant o Geen immuniteit t.o.v. 3 e, want geen contract o Schema - Uitzondering: strafrechtelijk misdrijf o UA wel BCA - Samengevat: UA aansprakelijk o Jegens medecontractant van opdrachtgever: nooit o Jegens opdrachtgever: CA o Jegens derde: BCA

18 18 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez - Vb. Cass.: onderaannemer (OA) voert dakwerken i.o.v. hoofdaannemer (HA) voor bouwheer (BH) o Slecht uitgevoerd dak waait weg o Vorderingen BH t.a.v. HA neen, failliet BH t.a.v. OA neen, quasi-immuniteit Hoofdstuk III. Schade: een aantasting van rechtmatige belangen - Schade = nadeel waarvan eiser herstel vordert o Resultaat van aantasting van beschermd belang o Voorwaarde voor aansprakelijkheid p. 38 Afdeling 1. Het bewijs van schade - Bewijslast (bestaan en omvang) bij eiser o vermoeden o Voorwaarden: Vast staan Niet louter hypothetisch - Schade = verschil huidige toestand en hypothetische toestand zonder OD o Hypothese nooit absoluut zeker o Wel: gerechtelijke zekerheid = hoge graad van waarschijnlijkheid wetenschappelijke zekerheid - Schade is rechtsfeit bewijzen met alle rechtsmiddelen o Incl. getuigen en (feitelijke) vermoedens - Toekomstige schade: in aanmerking voor vergoeding, als o Ontwikkeling van actueel zekere toestand o Vb. inkomensverlies of invaliditeit - Verlies van een kans: in aanmerking voor vergoeding o Voorwaarde Kans is reëel, en Verlies staat vast o Vb. verlies van kans op normale studies, verlies kans op genezing Niet zeker genoeg Vb. verlies van een schooljaar bij zwakke student Vb. verlies kans om militeire carrière aan te vatten na ongeval met blijvende invaliditeit van 5% Afdeling 2. Beschermde belangen A. Rechtsvergelijking - Bel. & Fra.: weinig of geen beperkingen

19 19 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez o Alle belangen in aanmerking - Dui. (art. 823 BGB): beperkte lijst van beschermde rechten bij overtreden zorgvuldigheidsnorm o Normbestemmingsleer: enkel aantasting van door regel beschermde belangen Vb. verkeersongeval veroorzaakt stress bij nabijliggende varkensstal Schade: vlees onbruikbaar Niet vergoedbaar: verkeersregels enkel voor verkeersongeval te vermijden Bel Vb. tandarts zonder diploma Dui/Ned.: enkel klant vergoed want ter zijn bescherming Bel.: ook concurrenten vergoed, want klanten - Ned.: normbestemmingsleer - Common Law o Bijzondere torts beschermen bijzondere belangen o Tort of negligence wordt beperkt door vereiste van duty of care B. Soorten belangen in België - Menselijke persoon o Lichamelijke integriteit o Psychisch welzijn o Genegenheidsbanden - Immateriële waarden o Persoonlijkheidsrechten o Privacy o Eer en reputatie - Vermogensbelangen o Roerende en onroerende goederen o Louter economische belangen (inkomsten) C. Vereisten voor bescherming i. Schending van een feitelijk belang volstaat - Aantasting recht niet vereist o Dui/Ned - Vb. niet gehuwde partner: vergoeding bij overlijden van kostwinner - Vb. sterke feitelijke genegenheidsband: morele schadevergoeding bij overlijden - Vb. zus deed huishouden voor broer: vergoeding bij overlijden zus o geen onderhoudsplicht - Vb. schade aan kind: vergoeding, ongeacht band met kind ii. Het geschonden belang moet rechtmatig zijn - Niet in strijd met dwingend recht

20 20 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez o Vb. schade voor apparaten van kansspelen o Vb. schade voor zwartwerk o Vb. overspelige relatie: overtreden plicht t.o.v. echtgenoot - Geen miskenning van andermans rechten o Vb. gestolen goederen iii. Het geschonden belang moet persoonlijk zijn - Niet mogelijk o Andermans belangen o Algemene of collectieve belangen - Wel mogelijk o Erfopvolging o Schadevergoeding door betalende 3 e na subrogatie o Zijdelingse vordering voor materiële schade - Probleem: vordering door verenigingen en publiekrechtelijke personen o Aantasting van hun algemene groepsbelangen of van individuele leden Cass.: geen vergoeding Wel: zie arrest Eikendael o Vb. gezond milieu: aantasting niet toegeëigende milieugoederen Res nullius en res communes aan niemand Moeilijk schade te begroten - Arrest Eikendael (Cass. 1982) 14 o Eigenbelang RP = wat zijn bestaan of materiële of morele goederen raakt Inzonderheid zijn vermogen, eer en goede naam o Feiten: bouwpromotor wil op kasteeldomein seniorenvilla s bouwen Kasteel en groen afbreken actiegroep Eikendael geen persoonlijk belang Zijn geen buren (wel persoonlijk belang) o Uitwegen Niet steeds gevolgd door lagere Rb. (vooral bij milieuverenigingen) Procesmandaat voor ieder individueel lid Bijzondere wettelijke bevoegdheid Enkel voor ontvankelijkheid, niet voor schadevordering - Vorderingsbevoegdheid voor schade aan natuurlijke eigendom o Bepaalde milieuverenigingen (Fra.), of o Aan staat (VS, It., Noor.) VS/It.: ongeacht herstel - Bescherming marine milieu: Wet van 20 januari Prof. Bocken vindt dit een goed arrest

21 21 Het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht Door Brecht Warnez o Onderscheid Schade Milieuverstoring: bij bestanddelen die niemand toebehoren ook vergoeding Vordering enkel door staat o Herstel: enkel kosten van uitvoeren effectieve maatregelen Vb. niet verlies van zeedieren zelf o Weinig toepassing: geen grote rampen - Bescherming collectieve belangen (vb n) o Art. 10 Wet van 31 maart 1898: vorderingrecht voor beroepsvereniging bij schending van hun statutaire belangen Ook t.v.v. hun individuele leden o Art. 98 WHPC: vorderingsrecht voor consumentenverenigingen tot staken bij inbreuken van wet o Wet 12 januari 1993: vorderingsrecht voor milieuverenigingen, PDK, administratieve overheden tot staken bij kennelijke inbreuken of dreigingen op milieuwetgeving Stakingsrecht: verandert niets aan vereiste belang voor schadevergoeding Stakingsrecht: als in kortgeding Afdeling 3. Soorten schade - Verschillende manieren om te ordenen A. Patrimoniale en extrapatrimoniale schade (hoofdindeling) - Patrimoniale schade o = economische, materiële schade o = aantasting van vermogensbelangen en is op geld waardeerbaar o Damnum emergens + lucram cessam Geleden verlies + gederfde winst o Vb. dokterskosten o Moet onrechtmatig zijn Vb. nieuwe broodjes zaak anderen verliezen klanten - Extrapatrimoniale schade o = niet-economische, morele schade o = aantasting van andere dan vermogensbelangen en is niet op geld waardeerbaar Meestal aantasting van subjectief welzijn bij lichamelijk letsel of verlies van naaste Symbolische genoegdoening o Vb. je kan niet meer sporten o Ook voor rechtspersonen Vb. eer en goede naam