Crisismanagement op scholen: de rol van de schoolpsycholoog

Transcriptie

1 Crisismanagement op scholen: de rol van de schoolpsycholoog 25 maart 2011 Wil Koning, gz-psycholoog i.s.m. Odeth Bloemberg-Van Bekerom, schoolpsycholoog

2 Een schokkende gebeurtenis op een school Een man van rond 20 jaar loopt een school voor speciaal onderwijs binnen. Hij zoekt de kamer van de intern begeleiders op, waar hij enkele IB-ers aantreft; hij steekt één van hen neer. Meester Peter is levensgevaarlijk gewond. Er zijn geen leerlingen in de kamer maar sommigen hebben de man zien lopen en ze horen het tumult dat ontstaat. De dader wordt vastgehouden, de politie komt met gillende sirenes aan. Even later zien de leerlingen een helikopter op de speelplaats landen, om het slachtoffer op te halen.

3 Crisismanagement op scholen Preventie - voorbereid zijn op incidenten - voorkomen van geweld / suïcide, e.a. Interventie na incident (binnen of buiten de school) Follow up van interventies Deze bijdrage: over interventie en nazorg

4 Andere gebeurtenissen Een leerling van een VMBO school (16 jaar) schiet een leraar dood in de aula van de school Een leerling van een basisschool (9 jaar) wordt thuis door haar moeder vermoord Een overblijfkracht wordt op speelplaats (met leerlingen) doodgeschoten Een leerling van een gymnasium (15 jaar) verongelukt op weg naar huis na een klassenfeest Een leerling van een HAVO (12 jaar) springt voor een trein, twee klasgenootjes zijn getuige, omdat ze vooraf een sms-je kregen

5 Vragen van de school in een crisissituatie Wat moeten we de leerlingen vertellen, hoe moeten we op hun vragen reageren? Welke reacties kunnen we verwachten? Hoe moeten we daar op reageren? Wanneer moeten we hulpverlening inroepen? Wat kan ik van de leraren vragen? Wat kan ik van de leerlingen verwachten, moeten ze wel of niet weer aan het werk? Hoe reageren we naar de ouders? Enz.

6 Waarom taak voor schoolpycholoog? Schoolpsycholoog met name bij eerste opvang van groot belang (naast andere disciplines): Is deskundig m.b.t. ontwikkeling van kinderen Kent schoolcultuur (management, leraren, anderen, ouders) Is vaardig in werken met groepen Kan beoordelen wanneer verwijzing GGZ geïndiceerd is (indien deskundig) Kan dus op alle niveau s interveniëren

7 Schokkende gebeurtenis Meest kenmerkend (Kleber, Brom, Defares, 1986) : Machteloosheid Acute ontwrichting van het bestaan Extreem gevoel van onbehagen Wereldbeeld valt (tijdelijk) in duigen ( Shattering assumptions, Janoff-Bulman, 1992)

8 Coping Zoeken naar nieuw evenwicht, nieuw wereldbeeld Begrijpen wat er is gebeurd en waarom: betekenis geven en gevoel van controle herstellen Kinderen flexibeler dan volwassenen, maar ook afhankelijk van reacties van volwassenen Copingstijlen verschillen sterk

9 Meestal natuurlijk herstel Vaak specifieke reacties, meestal tijdelijk (één of enkel maanden): normaal verwerkingsproces Ook mensen die nauwelijks uit evenwicht raken: voldoende veerkracht (vaker dan eerder gedacht (Bananno 2004, Kleber 2007, e.a.) Vaak sprake van posttraumatische groei (Walsh 2007, Alisic 2008, e.a.)

10 Langer durende klachten (PTSS) Slechts bij beperkte groep ontstaat Post Traumatische Stress Stoornis (PTSS): 2% (na verkeersongelukken) tot 54% ( na gijzeling of ontvoering met geweld) Gemiddeld bij 20 % van betrokkenen langerdurende klachten, bij 80% dus natuurlijk herstel (Sijbrandij 2007, e.a.)

11 Risicofactoren voor ontwikkelen PTSS door kinderen (Eland et al 2007, Sijbrandij 2007, GGZ-richtlijn 2007, e.a.) Ernst gebeurtenis, met name levensbedreiging Dissociatie tijdens of kort na gebeurtenis Reacties van ouders (zelf ontregeld) Gebrek aan sociale steun, tijdens en na gebeurtenis Eerdere trauma s Psychopathologie bij leerling of in familie

12 Beschermende factoren (Eland 2000, Walsh 2007, GGZ Richtlijn 2007) Voor kinderen: modelgedrag van de ouders (of andere volwassenen als leraren?) Copingstijl van betrokkene Sociale ondersteuning door omgeving ( ondersteunende context )

13 Sociale ondersteuning (GGZ Richtlijn 2007) Door bekende personen, in vertrouwde omgeving Veiligheid herstellen en praktische ondersteuning Informatie geven over gebeurtenis Luisterend oor, steun en troost Steun uit eigen sociale omgeving mobiliseren Geruststellen door informatie te geven over normale stressreacties Uitleggen wanneer hulp te zoeken Stimuleren dagelijkse routine weer op te pakken

14 Wat niet doen? (Van Emmerik 2002, Sijbrandij 2007, GGZ Richtlijn 2007) Geen éénmalige debriefing : groepsgesprek kort na incident waarin ervaringen worden uitgevraagd en informatie wordt gegeven Blijkt kans op PTSS te vergroten Geen uitgebreide psycho-educatie Kan tot secundaire traumatisering leiden

15 In het algemeen: wachten en observeren ( watchful waiting ) (Van Emmerik, 2002, Sijbrandij 2007, GGZ Richtlijn 2007) Geldt voor professionals, scholen, zowel als familie van leerlingen / leraren Wachten en observeren, in eerste 6 weken, tenzij er evident klinische symptomen zijn Ondertussen: terug naar dagelijks routine en een ondersteunende context realiseren!!

16 Crisismanagement op school: wat kan de school doen? Indien incident op school: eerste opvang van leerlingen, personeel, ouders (veiligheid) Sociale ondersteuning en informeren Beoordelen welke hulp/interventies noodzakelijk zijn (kennis normale en niet normale reacties) Doel: ondersteunen bij normale verwerking, voorkomen langerdurende gevolgen (in ernstigste geval PTSS)

17 Interventies op school Zoveel mogelijk groepsgerichte aanpak: elkaar ondersteunen meest effectief ( natuurlijk herstel ) Alleen indien geïndiceerd individuele begeleiding/behandeling (op school of bij GGZ): gesprekken, EMDR, traumagerichte CGT)

18 1. Veiligheid bieden en praktische ondersteuning Veiligheid bieden: b.v. in klas of school houden, zichtbare beveiliging instellen Medische hulp bieden Kleding, eten, drinken regelen

19 2. Informeren over gebeurtenis Informatie over gebeurtenis: zo volledig mogelijk, bij leerlingen goed afgestemd Vragen van leerlingen/leraren beantwoorden, Niet realistische interpretaties bijsturen Ook ouders informeren

20 3. Een luisterend oor, steun en troost Zo mogelijk in eigen groep kinderen hun verhaal laten doen Eerste dagen na gebeurtenis niet systematisch uitvragen :nadruk op feiten Jongere leerlingen, leerlingen met taalproblemen, LVG: spel, tekenen,e.d. Copingmachanismen aktiveren

21 4. Steun uit eigen sociale omgeving mobiliseren Zo snel mogelijk herenigen met klasgenoten, vriendjes/vriendinnetjes, eigen leerkracht, ouders Modelgedrag belangrijk, ouders zonodig ondersteunen

22 Informatie geven over normale stressreacties Ingaan op wat leerlingen/leraren noemen, geen overzicht van mogelijke reacties geven Geruststellen: normale reacties die wer overgaan Meest getroffen leerlingen (direct getuige, b.v.) samenbrengen Ook ouders informeren (maar ook hier niet teveel)

23 5. Uitleggen wanneer en bij wie hulp te zoeken Laten weten bij wie en waar leerlingen terecht kunnen als ze het niet meer aankunnen of vragen hebben Liefst weer vertrouwde persoon Volwassenen wijzen op mogelijkheden hulpverlening

24 6. De dagelijkse routine weer opnemen De dagelijkse schoolroutine zo snel mogelijk weer opnemen Geeft structuur: veiligheid, realiteit terugvinden, angst verminderen Herdenking en rituelen: helpen bij verwerking maar niet te intensief en te lang

25 Organisatie van de interventies Rollen voor bestuur, directie, interne begeleiding, schoolpsycholoog, schoolmaatschappelijk werk, schoolarts, schoolpsycholoog, ouders Indien specifiek getraind kan schoolpsycholoog een belangrijke adviserende en coördinerende rol spelen

26 Rol van schoolpsycholoog Ondersteunt management, leraar en IB: Adviseert over hoe sociale ondersteuning te realiseren Geeft informatie over stressreacties Doet zo nodig groepsgesprekken met leerlingen / leraren /anderen Signaleert risicoleerlingen (samen met IB, zo mogelijk schoolarts, schoolmaatsch. werkende, evt. GGZ-professional) Begeleiden of verwijzen

27 Training Internationale vijf-daagse training, in kader ISPA, voor schoolpsychologen, aanmelden via NIP-sector Jeugd (gefaciliteerd door Comenius programma) Veel congressen en studiedagen over trauma, maar gaat zelden over de rol van de school en schoolpsycholoog hierbij.

28 Bedankt voor uw aandacht!