discussienotitie *Woonvïsïe Emmen F Kwalitatief passend wonen in alle levensfasen en leefbaarheid in de hele gemeente

Transcriptie

1 discussienotitie *Woonvïsïe Emmen F Kwalitatief passend wonen in alle levensfasen en leefbaarheid in de hele gemeente

2 1. Inleiding In deze discussienotitie geven wij de aanzet voor de 'Woonvisie Emmen '. Dit gebeurt langs vier thema's:» Emmen in de regio;» passend wonen voor iedereen;» vitale wijken & dorpen; zorgzaam Emmen. Met u willen wij van gedachten wisselen over de keuze vóór en de volledigheid van deze thema's en de verdere uitwerking in de woonvisie. Demografische ontwikkelingen, veranderende woonbehoeften en een stagnerende woningmarkt maken een herziening van het gemeentelijke woonbeleid nodig. In 2010 is het begrip demografische krimp in alle geledingen op de agenda gekomen als onderwerp van grote prioriteit. Duidelijk is geworden dat krimp een gegeven is dat geaccepteerd moet worden. Demografische ontwikkeling vormt het beleidsdecor voor de nieuwe woonvisie. Hierin zijn we aan zet om te kiezen voor beleid en maatregelen om krimp vanuit het wonen zo goed mogelijk te begeleiden. Ontgroening, vergrijzing en bevolkingsdaling zijn in gebieden met krimp niet alleen van invloed op de woningmarkt en woningbouw, maar ook op de sociale samenhang, het voorzieningenniveau, de bereikbaarheid en participatie. Kortom, krimp is een maatschappelijk fenomeen dat in vele facetten van invloed is op de leefbaarheid in dorpen en regio's. In de nieuwe woonvisie staat als werkthema centraal: "Kwalitatief passend wonen in alle levensfasen en leefbaarheid in de hele gemeente". Demografische ontwikkeling vormt daarbij, als genoemd, het beleidsdecor. Leeswijzer In hoofdstuk 2 komt het thema 'Emmen in de regio' aan de orde, in hoofdstuk 3 gaat het over 'passend wonen voor iedereen' en hoofdstuk 4 gaat in op 'vitale wijken en dorpen'. Afgesloten wordt met het hoofdstuk'zorgzaam Emmen'.

3 2. Emmen in de regio 2.1. Krimp als decor In de gemeente Emmen zijn de prognoses voor de bevolkingsontwikkeling bijgesteld in neerwaartse richting. Geen inwoners maar een pas op de plaats met een bandbreedte rondom inwoners in In onze collegebrief is dit uitgangspunt al kenbaar gemaakt. Zowel de inmigratie als de natuurlijke groei hebben in onze gemeente vrijwel de nullijn bereikt. Naar verwachting zal het aantal geboorten niet meer dalen, het sterftecijfer zal echter stijgen. Eventuele bevolkingsgroei moet daarom volledig behaald worden door een vestigingsoverschot. De cijfers van de afgelopen jaren zijn hierin niet hoopgevend. Emmen heeft tot voor kort een groeiverwachting van de bevolking gehad. Het beleid gericht op deze groei is neergelegd in de strategienota "120 in 2020". Ook voor het woonbeleid was deze kwantitatieve groei leidend. Zowel de 'Actualisatie Woonplan 2020' als de 'Nota Zorgeloos Wonen, Wonen met Zorg' (2007), hadden in hoge mate de focus op aantallen woningen om deze gewenste bevolkingsontwikkeling mogelijk te maken. Een grote voorraad aan bouwrijpe en uitgeefbare woningbouwlocaties in de gemeente zijn het resultaat van dit groeidenken. Want was niet lang de gedachte dat woningbouw leidt tot bevolkingsgroei i.p.v. andersom? Deze kwantitatieve planning dekt de lading van de huidige kwaliteitsopgaven duidelijk niet meer. Met de demografische ontwikkelingen gaat ook de huishoudenssamenstelling sterk veranderen. Met name het aantal en aandeel seniorenhuishoudens neemt sterk toe, bij een ongeveer gelijk blijvende bevolking. Over 10 jaar zijn de babyboomers 70 tot 75 jaar, de leeftijd waarop de behoefte aan wonen met zorg kenbaar wordt. In het woonbeleid komt hiermee de focus te liggen op het kwalitatief goed wonen en leven van de bewoners van de gemeente Emmen, in alle levensfasen. Een belangrijke bijkomstigheid van de gevolgen van krimp is het gebrek aan verdiencapaciteit en investeringsruimte om de duurzame kwaliteitsopgaven vorm te geven. Overheid, corporaties, maatschappelijke organisaties en bewonersorganisaties moeten in creatieve samenwerking tot maatwerkoplossingen komen. Opgaven voor de woonvisie zijn: in het algemeen, zo goed mogelijk in spelen op de maatschappelijke gevolgen van ontgroening, vergrijzing en bevolkingsdaling, met het centrale doel de leefbaarheid te behouden; hiertoe: bepalen waar krimp het meest kwetsbaar is voor de leefbaarheid; bepalen waar en welke maatregelen op het gebied van wonen en leefbaarheid het meest effectief kunnen worden ingezet;» het beleid en uitvoeringsprogramma in de woonvisie hier op inrichten waarbij afstemming gezocht wordt met het nieuwe beleidskader Wmo en het nieuwe accommodatiebeleid dat in 2011 moet worden vastgesteld.

4 2.2. Sterke stad en vitaal platteland Emmen ligt met Borger-Odoorn en Coevorden in de regio Zuid-Oost Drenthe. In onze regio dienen zich de eerste tekenen van structurele bevolkingsdaling, vergrijzing en ontgroening aan. Ook landelijk komt onze regio steeds meer in beeld als krimpregio. Het SNN ziet krimp, ontgroening en vergrijzing als een autonoom gegeven in Noord Nederland. We staan voor de opgave om te zorgen voor een sterke stad in een vitale regio. Binnen de veranderende demografische en sociaal-economische context, moet Emmen zich bezinnen op haar positie. Met het maken van de nieuwe woonvisie willen we vooral keuzes maken voor de positie die de kern Emmen inneemt in de eigen gemeente en in de regio Zuid- Oost Drenthe. Ambitie In samenwerking met de buurgemeenten, de regio Zuid Oost Drenthe nog verder versterken als een samenhangend woningmarktgebied met een breed palet aan woonmilieus. Opgave voor de woonvisie is: de bijzondere positie van de gemeente Emmen met de kern Emmen erkennen en verstevigen. Naast het bieden van een diversiteit aan woonmilieus, wil Emmen de sterke centrumgemeente voor de samenhangende woon-werk-recreatie regio Zuid-Oost Drenthe zijn. Emmen is hierbij de belangrijkste leverancier van toegesneden (zorg) voorzieningen, onderwijs en werkgelegenheid Regionale afstemming Met de demografische ontwikkelingen als beleidsdecor, stelt de provincie dat woningbouwprogramma's van de gemeenten op elkaar afgestemd moeten worden om concurrentie te voorkomen en de diversiteit van het regionale aanbod te vergroten. Deze afstemming moet plaatsvinden in een regionale woonvisie. Binnen de regio Zuid Oost Drenthe zijn de deelnemende gemeenten van mening dat er gelet op de sterk afgenomen kwantitatieve woningvraag in de regio (krimp en economische recessie), geen sprake is van inwonerkanibalisme. Veelmeer is het van belang dat wij samen met de buurgemeenten tot beleidsafstemming komen. Daarbij is aandacht nodig voor kwaliteit van wonen, werken en leefbaarheid, met het doel de natuurlijke verbindende kenmerken van de regio te versterken. Op het gebied van wonen is het belangrijk dat in de regio voldoende gevarieerde en leefbare woonmilieus beschikbaar zijn om te voorzien in de kwalitatieve woonvraag en de mogelijkheden om een wooncarière te maken. Opgaven voor de gemeentelijk woonvisie en aandachtsgebieden voor de regionale woonvisie ziin: e schrappen van een overmaat aan plancapaciteit waarbij volkshuisvestelijke en woningmarkt-motieven leidend zijn;» de toedeling van resterende bouwcapaciteit laten plaatsvinden naar perspectief en specifieke kwaliteiten van dorpen en wijken met als uitgangspunt dat inbreiding in principe voor uitbreiding gaat;

5 bepalen welke woonmilieus complementair kunnen zijn op het Emmense en regionale aanbod, met het doel de aantrekkelijkheid en samenhang van het woningmarktgebied Zuid-Oost Drenthe te versterken, onderzoeken welke sterke kanten de regio Zuid-Oost Drenthe heeft en in welke mate de samenwerkende gemeenten zich kunnen en willen profileren met behulp van een strategie voor regiomarketing.

6 3 H Passend wonen voor iedereen 3.1. Prettig en goed wonen voor iedereen De gemeente Emmen wil dat alle inwoners prettig en goed wonen. Inwoners die minder zelfredzaam zijn op de woningmarkt geven wij daarbij ondersteuning. Wij vinden dat wij een zorgtaak hebben voor huishoudens met lage inkomens en bijzondere doelgroepen. Tot die bijzondere doelgroepen rekenen wij mensen die zorg en/of begeleiding nodig hebben bij het wonen. Dit zijn relatief kleine groepen die vooral vanuit het thema 'zorgzaam Emmen' aandacht krijgen. Bewoners van woonwagens en woonschepen rekenen wij tot reguliere doelgroepen. De midden en hogere inkomens willen wij faciliteren met ons woonbeleid. Wij vinden het belangrijk dat er in aantal en kwaliteit voldoende woningen zijn voor onze inwoners en dat er keuzemogelijkheden zijn. Wij richten ons in het woonbeleid vooral op de mensen die nu al in de gemeente Emmen wonen. Belangrijk gegeven voor het woonbeleid is dat de woningmarkt in Emmen een vragersmarkt is. De focus ligt daarom op het bieden van kwaliteit. Ambitie In de gemeente staan voldoende en kwalitatief goede woningen voor onze inwoners. Deze ambitie werken wij in de woonvisie uit voor lagere inkomensgroepen, senioren, starters en midden- en hogere inkomensgroepen Lagere inkomensgroepen Wij hebben samen met de corporaties een blijvende zorgplicht voor de huisvesting van huishoudens met lagere inkomens. Dit zijn de huishoudens die gezien de hoogte van hun inkomen (tot ca ) in aanmerking komen voor huurtoeslag, de zogenoemde doelgroepen van beleid. Voor lage inkomensgroepen moeten voldoende betaalbare woningen beschikbaar zijn en hierop leggen wij in de uitvoering van ons beleid het accent. Dit doen wij vooral door het maken van prestatieafspraken met corporaties. Betaalbaar gaat in dit perspectief niet alleen om de hoogte van de huur of de maandelijkse hypotheeklast, maar om de totale woonlasten. Met name de energierekening vormt een steeds groter aandeel van de woonlasten. Waar het gaat om passend wonen voor lagere inkomensgroepen kijken wij niet alleen naar de hoogte van de huur, maar nemen wij de woonlasten als uitgangspunt. In Emmen wonen en blijven relatief veel huishoudens uit de lage inkomensgroepen wonen. Voor deze huishoudens moet de woningmarkt toegankelijk blijven. Dit is niet vanzelfsprekend. Herstructurering en verkoop van corporatiewoningen verkleinen de goedkope en betaalbare woningvoorraad. De gestegen koopprijzen en, vanaf 2011, de strengere financieringseisen maken de koopmarkt voor deze huishoudens vrijwel onbereikbaar. Op basis van de resultaten uit het Onderzoek Wonen en Leefbaarheid 2010 is een betrouwbare inschatting te maken van de omvang van de lagere inkomensgroep. In het onderzoek worden op basis van leefstijlen verschillende typen huishoudens

7 onderscheiden. Starters, gebonden kleine huishoudens, gebonden gezinnen en een deel van de gebonden senioren zijn de huishoudens die tot de lagere inkomensgroepen worden gerekend. Dit zijn ca huishoudens. Huishoudens met een inkomen net boven de inkomensgrens voor huurtoeslag komen niet meer in aanmerking voor een sociale huurwoning wanneer zij willen verhuizen. Daarmee kunnen de kansen voor deze huishoudens op het vinden van een passende woning verkleinen. Dit is een aandachtspunt in de verdere uitwerking van de woonvisie. Opgaven voor de woonvisie zijn:» inzicht geven in de huidige omvang en samenstelling van deze doelgroep en hun woonsituatie en een verwachting voor de nabije toekomst (tussen nu en 2015) over de ontwikkeling van de doelgroep; bepalen van de gewenste omvang 'kernvoorraad' in de huursector; bepalen van de herstructurerings- en nieuwbouwopgave voor de doelgroep van beleid ook in relatie tot leefstijlen; inzicht geven in de gevolgen van de 90% norm voor nieuwe verhuringen in de sociale voorraad voor het woonbeleid en de betekenis hiervan voor de uitvoering van het woonbeleid, met name de consequenties voor huishoudens met een inkomen dat iets hoger is dan ; uitwerken van een bredere woonlastenbenadering voor het bieden van passend wonen aan de lagere inkomensgroepen. Wat betreft de herstructureringsopgave: hierbij gaat het over de gewenste kwaliteit van de voorraad. De bevolking van Emmen verandert van samenstelling. Er komen steeds meer kleine en oudere huishoudens (ook in die combinatie) en daarmee veranderen ook de woonwensen en behoeften. Deze veranderende behoeften moeten voor een belangrijk deel in de bestaande voorraad worden opgevangen Senioren Senioren zijn een steeds belangrijker doelgroep van het gemeentelijk woonbeleid; Het aantal (en aandeel) seniorenhuishoudens gaat toenemen en wij vinden het belangrijk dat ook senioren prettig en goed in Emmen kunnen wonen. Seniorenhuishoudens bevinden zich in alle inkomensgroepen van hoog tot laag. Het merendeel van deze huishoudens woont al ergens in de gemeente. Seniorenhuishoudens zijn minder geneigd tot verhuizen; een groot aantal huishoudens wil zo lang mogelijk zelfstandig in de eigen woning -die ook steeds vaker een koopwoning is- blijven wonen. Dus ook wanneer de zorgvraag toeneemt. Wij willen deze wens met ons woonbeleid faciliteren. Onder het thema 'Zorgzaam Emmen' besteden wij daarom aandacht aan wonen met zorg en/of de levering van andere diensten aan huis. Binnen het thema 'Passend wonen' gaat het om het bedienen van de vitale senioren zonder zorgbehoefte. Wij zetten hierbij in op levensloopbestendig bouwen en verbouwen zodat senioren ook in staat worden gesteld zo lang mogelijk zelfstandig te wonen. Ons uitgangspunt daarbij is dat bewoners hun eigen keuzes maken en een eigen verantwoordelijkheid hebben. De corporaties bieden woningen aan voor senioren met lagere inkomens die willen huren. Senioren met een koopwoning moeten in principe zelf hun woning op het gewenste comfortniveau brengen. Hiervoor zijn wij in financieel opzicht niet verantwoordelijk, wel kunnen wij anderszins ondersteuning bieden of organiseren.

8 Van seniorenhuishoudens die willen verhuizen is uit het onderzoek Wonen en Leefbaarheid 2010 bekend wat de wensen zijn. Veel senioren willen een huurwoning, maar er zijn ook senioren die een koopwoning wensen. Men zoekt een seniorenwoning, maar dit is niet per definitie een appartement. Opgaven voor de woonvisie ziin: bepalen aan welke eisen seniorenwoningen moet voldoen (van nultrede tot volledig toegankelijk); dit relateren aan de woonwensen van senioren zoals die uit het onderzoek Wonen en Leefbaarheid 2010 blijken, dus ook gecombineerd met leefstijlen; «bepalen van de opgave voor senjorenwoningen; dit gaat om aanpassing van bestaande huur- en koopwoningen plus nieuwbouw van nultrede tot volledig toegankelijke woningen in de huur- en koopsector; e bepalen van de gemeentelijke rol bij het aanpassen van de bestaande koopvoorraad (tot waar gaat de gemeentelijke verantwoordelijkheid/hoe kunnen wij bewoners faciliteren) Starters Een andere vaak onderscheiden groep op de woningmarkt zijn de starters (ca huishoudens in 2010). Starters zijn mensen die niet een zelfstandige woning hebben en voor het eerst een eigen woning betrekken in de huur- of koopsector. De afgelopen jaren hebben wij starters op de koopmarkt ondersteund met de zogenoemde starterslening. Op de huurmarkt hebben starters hun eigen weg gevonden. Wij willen -voor zover dat binnen onze mogelijkheden ligt- starters aan de gemeente binden. Voor het woonbeleid betekent dit dat er voldoende voor starters bereikbare en geschikte woningen moeten zijn in de verschillende kernen. Uit het onderzoek Wonen en Leefbaarheid 2010 blijkt dat vooral goedkope huurwoningen gewild zijn. In dit perspectief is de bestaande sociale huurvoorraad belangrijk. Hier ligt een duidelijke link met de opgave voor de lagere inkomensgroepen (waartoe ook veel starters behoren). Koopwoningen (zeker nieuwbouw) zijn steeds minder bereikbaar voor starters op de woningmarkt door de strengere financieringseisen en de stijging van de koopprijzen. Wij zijn van mening dat de bestaande woningvoorraad, zeker vanuit financieel oogpunt, belangrijk is voor starters op de woningmarkt. Voor de huisvesting van starters leggen wij dan ook het accent op het bieden van mogelijkheden in die bestaande voorraad in zowel de huur- als de (goedkope) koopsector. Wij denken hierbij onder andere aan opwaarderen van delen van die bestaande voorraad met inzet van de starters zelf. Het Fonds Herstructerering kan hierbij een rol spelen. Opgaven voor de woonvisie ziin:» verkenning van de woonmogelijkheden voor starters in alle dorpen van de gemeente in zowel de huur- als koopsector;» aanbieden van aantrekkelijke woonconcepten voor starters, bijvoorbeeld kluswoningen of collectief particulier opdrachtgeverschap; «standpunt bepalen over het al dan niet (meer) inzetten van het instrument starterslening.

9 3.5. Midden- en hogere Inkomensgroepen Ons beleidsuitgangspunt is dat al onze inwoners prettig en goed kunnen wonen. Wij willen ook midden- en hogere inkomens graag aan de gemeente Emmen binden. Onder andere omdat deze inkomensgroepen belangrijk zijn voor het in stand houden van voorzieningen waar iedereen van profiteert. Ons uitgangspunt is dat midden- en hoge inkomens zich prima zelf kunnen redden op de woningmarkt omdat zij over de financiële middelen beschikken om hun wensen te realiseren. Wij hebben een faciliterende en regisserende rol bij het op de markt brengen van nieuwbouwlocaties voor deze groepen. Tot de midden- en hogere inkomensgroepen behoren mobiele kleine huishouden, mobiele gezinnen en de mobiele plus bemiddelde senioren. In totaal ca huishoudens (Onderzoek Wonen en Leefbaarheid 2010). De afgelopen jaren (periode ) heeft het accent in het woningbouwprogramma/de programmaontwikkeling gelegen op de bouwvan woningen voor midden- en hogere inkomens. De grootste bouwlocatie voor deze groep is Delftlanden in Emmen, maar ook in de overige kernen zijn veel mogelijkheden voor deze inkomensgroepen in de vorm van vrije gemeentelijke kavels. De huidige economische situatie is van invloed op het verhuisgedrag van de midden- en hogere Inkomensgroepen. Deze groepen wonen nu vaak in een wat duurdere koopwoning en dit is de categorie woningen die moeilijker wordt verkocht. Dit werkt door in de verkoop van duurdere nieuwbouwprojecten en kavels. Daarbij komt dat er in Emmen sprake is van een vragersmarkt en om die reden is het nodig kritisch te kijken naar het aanbod voor midden- en hogere inkomens in relatie tot de vraag. Opgaven voor de woonvisie: bepalen (herijken?) aandeel van midden- en hogere inkomensgroepen in nieuwbouwprogramma; bepalen gewenste kwaliteit nieuwbouwprogramma voor deze doelgroepen in relatie tot de vraag (ruimte voor bijzondere concepten?); relatie leggen met afzetmogelijkheden gemeentelijke bouwkavels en programma voor Delftlanden (in de tijd) Woningbouwprogramma De hiervoor gekozen richting per doelgroep moet uitmonden in beleidsuitgangspunten per doelgroep. In het uitvoeringsprogramma komt daar een prioriteitsstelling bij. Wat betreft het te formuleren woningbouwprogramma: het gaat om kwantiteit, maar vooral ook om kwaliteit (type; huur/koop; prijsklasssen en gewenste woonmilieus en woongebieden). Kwaliteit van wonen heeft niet alleen te maken met de woning, maar ook met de omgeving waarin die woning staat! Opgave voor de woonvisie: Het bepalen van de marktopnamecapaciteit per doelgroep voor de verschillende woningmarktsegmenten. Hiermee wordt duidelijk hoe de bestaande woningbouwplanning zich verhoudt tot de vraag van de doelgroepen op de Emmense woningmarkt.

10 4 B Vitale wijken en dorpen 4.1. Perspectief voor wijken en dorpen Wij willen met ons woonbeleid perspectief bieden voor alle wijken en dorpen. Wij leggen daarom in de uitvoering van het woonbeleid een accent op het niveau van wijken en dorpen. Dit is het schaalniveau wat herkenbaar is voor onze inwoners. Dit is ook de invalshoek voor Emmen Revisited. Wij vinden het belangrijk dat wijken en dorpen in onze gemeente nu en in de toekomst vitaal zijn. Dit gaat verder dan de kwaliteit van de woningvoorraad en de bouw van nieuwe woningen, het gaat ook om leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit. Wij willen met ons woonbeleid bijdragen aan die vitaliteit van wijken en dorpen. Dit betekent dat het woonbeleid bijdraagt aan het versterken van bestaande kwaliteiten en het toevoegen van nieuwe kwaliteiten, passend bij en aanvullend op de leefstijlen in wijken en dorpen. Dit vraagt niet voor iedere wijk of dorp om hetzelfde maatregelenpakket. Met het woonbeleid willen wij ook aansluiten op de doelen die in de nieuwste wijk- en dorpsprogramma's van ER onder het kopje verbeteren van het wonen steevast worden benoemd: betere afstemming vraag- en aanbod en grotere kwaliteit van het wonen. Hiermee ontstaat ook een verbinding tussen beleidskader en uitvoering. Gemeentebreed is aandacht nodig voor de combinatie van veroudering van de woningvoorraad, zowel in bouwtechnisch opzicht als met betrekking tot de indeling en het wooncomfort (in het bijzonder energieverbruik) en» de veranderende bevolkingssamenstelling, namelijk meer ouderen en kleinere huishoudens en minder gezinnen met kinderen. In de uitwerking van het woonbeleid op wijk- en dorpsniveau houden wij rekening met deze ontwikkelingen. De focus komt meer te liggen op het duurzaam bouwen en renoveren voor ouderen en kleine huishoudens. Ook kan er sprake zijn van verdunning/ontdichting: slopen en minder terugbouwen. Uitgangspunt bij het werken aan vitale wijken en dorpen is dat de Emmense woningmarkt een vragersmarkt is, waar het vooral gaat om de toevoeging van kwaliteit. Dit is ook tegen de achtergrond van krimp een belangrijk insteek. Niet alle woningen zijn even gewild. Uit het onderzoek Wonen en Leefbaaheid 2010 komt naar voren wat kansrijke en kwetsbare marktsegmenten zijn. In de tabel hieronder worden deze weergegeven. huur koop Kansrijke marktsegmenten» seniorenwoningen met huur tussen 357 en 512 seniorenwoningen met huur vanaf 512 vrijstaande woning tot «vrijstaande woningen tussen en Kwetsbare marktsegmenten «eengezinswoningen met huur tussen 357 en 512 «rijwoning tot » rijwoning tussen en » 2 A 1 kapwoning tot » 2 A 1 kapwoning tussen en Op het niveau van de kwadranten (Stad, De Monden, De Blokken en De Velden) zijn er nuances aan te brengen wat betreft de kansrijke en kwetsbare

11 marktsegmenten. Wat opvalt is dat in de landelijke kwadranten (De Monden, De Blokken en De Velden) de tekorten beperkt zijn. Ook is de verwachting dat bevolkingskrimp zich gaat manifesteren in de veenkoloniale dorpen in het landelijke gebied. Dit betekent dat bij aanpak van de woningvoorraad en nieuwbouw in die landelijke kwadranten sprake moet zijn van maatwerk. In Emmen-stad is de spreiding van kansrijke en kansarme woningsegmenten niet gelijkmatig. Een aantal wijken is vanuit het perspectief van de woonwensen gecombineerd met de samenstelling van de woningvoorraad kwetsbaar. Het betreft de wijken Emmermeer, Angelslo, Emmerhout en Bargeres. Ambities Het woonbeleid draagt bij aan de vitaliteit van wijken en dorpen en biedt voor het wonen de kaders voor het opstellen van wijk- en dorpsprogramma's binnen Emmen Revisited. Duurzaamheid is hierbij een kernwaarde. Het benutten van de bestaande kwaliteiten van wijken in Emmen-stad en dorpen leidt tot een onderscheidend aanbod van woningen en woonmilieus en tot differenitiatie in en tussen wijken en dorpen. Opgave voor de woonvisie is: bepalen wat wij verstaan onder vitaliteit van wijken en dorpen en de belangrijke/bepalende elementen hierin Identiteit van wijken en dorpen Identiteit kan een van die bepalende elementen voor vitaliteit zijn. Vitale wijken en dorpen zijn wijken en dorpen waar mensen zich thuis voelen en waarmee zij zich verbonden voelen. Identiteit is in dit kader belangrijk. Kader: identiteit volgens KEI Volgens KEI (Kenniscentrum Stedelijke Vernieuwing) wordt de identiteit van een wijk of buurt bepaald door de unieke combinatie van: fysieke (gebouwen, architectuur); sociale (sociale, culturele en demografische aspecten); immateriële; symbolische kenmerken of kwaliteiten (verhalen, historie, beleving) van die wijk (dorp) of buurt. Wijk en dorpsbewoners die zich sterk met hun wijk of dorp identificeren, zijn meer geneigd een positieve grondhouding te tonen ten opzicht van hun wijk of dorp. In de praktijk blijkt dat succesvolle wijken of dorpen een duidelijke identiteit hebben, plekken zijn waar mensen vanuit een positieve keuze met plezier wonen en waar mensen trots op zijn en zich mee verbonden voelen. Met het woonbeleid willen wij bereiken dat mensen zich kunnen identificeren met hun wijk, buurt of dorp en vanuit positieve motieven kiezen voor het wonen in die wijk, buurt of dat dorp. Dit betekent niet alleen aandacht voor de woning, maar ook aandacht voor de woonomgeving. Bij de planvorming voor nieuwbouw en/of woningverbetering wordt aangesloten bij de identiteit van een gebied. De aard en kwaliteit van de woonomgeving zijn van groot belang voor het woongenot. In onze gemeente is er bijvoorbeeld onderscheid tussen zand en veen waar het gaat om identiteit. Ambitie De gemeente Emmen is in 2015 een aantrekkelijke woongemeente met voor alle leefstijlen een passend woonmilieu. Deze woonmilieus sluiten aan bij en versterken de bestaande kwaliteiten van wijken en dorpen. 10

12 Wij maken bij de aanpak van wijken en dorpen vanuit het woonbeleid gebruik van de uitkomsten van het Onderzoek Wonen en Leefbaarheid 2010 waarin leefstijlen en gewenste woonmilieus aan elkaar gekoppeld worden, Opgaven voor de woonvisie zijn: vaststellen wat de identiteit van wijken en dorpen is en waardoor die bepaald wordt; «vaststellen hoe die identiteit vanuit het wonen versterkt kan worden Particuliere woninghezit Een steeds groter deel van de gemeentelijke woningvoorraad bestaat uit koopwoningen. De verkoop van huurwoningen heeft hieraan in belangrijke mate bijgedragen en koopwoningen op grotere schaal bereikbaar gemaakt voor mensen met lagere inkomens. De verkoop van huurwoningen heeft onmiskenbaar positieve effecten en is voor corporaties noodzakelijk om de herstructureringsopgave mede te financieren. De laatste tijd is er ook aandacht voor de negatieve effecten van verkoop van huurwoningen. Niet altijd hebben de nieuwe huiseigenaren zelf voldoende financiële armslag om woningen goed te onderhouden en/of op te knappen. Hierdoor ontstaat achterstallig onderhoud. Verkoop is niet altijd een optie, zeker niet in de huidige woningmarkt waar sprake is van waardedaling. Hierdoor kunnen huiseigenaren met een hoge restschuld bijven zitten. Omdat de corporatiewoningen wel ingrijpend zijn verbeterd, steekt de kwaliteit van delen van het particuliere bezit schraal aftegen de huurvoorraad. Dit probleem doet zich onder andere in Angelslo voor. In het Lokaal Akkoord hebben wij ervoor gekozen om samen met de corporaties een rol te spelen in het doorbreken van een neergaande spiraal van achterstallig onderhoud en waardedaling in delen van het particuliere bezit. Met het Fonds Herstructurering hebben wij geld beschikbaar voor (een beperkte) aanpak van de onderkant van de koopmarkt. In 2011 worden verbeterpilots uitgevoerd die moeten leiden tot een breder inzetbare, nieuwe aanpak van de particuliere woningvoorraad. Met deze aanpak moet verloedering en waardedaling van het particuliere bezit worden bestreden en voorkomen en de verkoopbaarheid van woningen worden bevorderd. In een vragersmarkt en in het licht van bevolkingsen huishoudenskrimp is dit zeker van belang. Wij willen die breed inzetbare, nieuwe aanpak samen met andere partijen (corporaties en hypotheekverstrekkers) ontwikkelen. Uitgangspunt is dat de eerste verantwoordelijkheid voor het onderhoud en waardevast houden van de woning ligt bij de eigenaar. De gemeente, corporaties en hypotheekverstrekker kunnen faciliteren. Via het Fonds Herstructurering faciliteren en/of financieren wij experimenten. Waar de kwaliteit van de woningvoorraad een bedreiging vormt voor de leefbaarheid grijpen wij actief in (handhaving). Ambitie In 2015 heeft Emmen een bewezen methode ontwikkeld voor de aanpak van de onderkant van de particuliere voorraad. Wij delen de kennis die wij opdoen met andere gemeenten in het land en staan open om te leren van ervaringen elders. De opgave voor de woonvisie is: het ontwikkelen van een methode voor verbetering van de kwaliteit van de onderkant van de particuliere voorraad met daarin een duidelijke omschrijving van de verantwoordelijkheden en rollen van eigenaren, banken, corporaties en projectontwikkelaars. 11

13 5. Zorgzaam Emmert 5.1. Van verzorgingsstaat naar participatiestaat "Mee blijven doen in de samenleving", is een groot goed in Nederland. Bij de formulering van een visie op het woonbeleid in samenhang met welzijn en zorg, houden we rekening met een aantal trends en ontwikkelingen in de samenleving, die ook in Emmen zichtbaar zijn. Belangrijke trends zijn de toenemende individualisering, de snelle digitalisering, de vergrijzing, ontgroening en demografische krimp en de vermaatschappelijking van de zorg. Deze trends zijn van betekenis voor de ontwikkeling van de mogelijkheden en (woon) wensen van Emmenaren in het algemeen en van senioren en mensen met een ondersteuningsvraag in het bijzonder. Wij spelen met het beleid op deze trends en ontwikkelingen in. Richtsnoeren voor eigentijds woon-welzijn-zorg beleid zijn "Zo lang mogelijk op eigen kracht" en "Regie houden over het eigen leven". De verzorgingsstaat ligt achter ons. Participatie in het verschiet Wonen met welzijn en zorg Om in te spelen op de toenemende vergrijzing en de behoefte zo lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen voor senioren en mensen met een ondersteuningsvraag, heeft de raad in 2007 de "Nota Zorgeloos Wonen, wonen met welzijn en zorg " vastgesteld. De nadruk in de nota ligt op het beleidsmatig anticiperen op de aankomende woon-zorg vraag van een grote groep senioren. De Nota heeft twee pijlers: 1. voldoende woningen die geschikt zijn voor het leveren van zorg aan huis; 2. een infrastructuur van zorg- en servicezones en steunpunten van waaruit zorg en welzijn in samenwerking geleverd kunnen worden. De 'Nota Zorgeloos Wonen' is tot stand gekomen in de periode dat Emmen nog een groeiverwachting had. Getalsmatig is de Nota niet meer actueel nu de bevolkingsprognose tot 2020 is bijgesteld tot min of meer inwoners, waarbij verhoudingsgewijs verdergaande vergrijzing, ontgroening en bevolkingsafname in delen van de gemeente aan de orde zijn. Met deze bevolkingsverdunning in plattelandsgebieden is het de vraag of de gewenste kwaliteit van welzijn en zorg nog in elke woning geleverd kan worden tegen een acceptabele prijs. Op de zorgmarkt is het aantal aanbieders toegenomen die in dezelfde vijver vissen, terwijl juist een zeker mate van schaalvergroting nodig is voor zorgaanbieders om financieel haalbaar de gewenste kwaliteit aan huis te kunnen blijven leveren. De concurrentie tussen zorgpartijen heeft ook als gevolg dat de zekerheden voor vastgoedaanbieders, zoals corporaties, minder zijn geworden. Zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen in de eigen leefomgeving, heeft daarmee ook zijn financiële haalbaarheidsgrenzen. De toename van het aantal zorgvragers heeft ook consequenties voor de werkgelegenheid in de zorg. De beroepsbevolking loopt met een dalende bevolking terug. Dit zet een adequaat zorgaanbod onder druk. De vraag is hoe we hier in de toekomst mee om kunnen gaan. 12

14 5.3. Leefstijlen en leeftijden Gezien de aangegeven trends in de samenleving, is het goed het beleid van zorgen servicezones uit de Nota Zorgeloos wonen, tegen het licht te houden. De vraag is of dit beleid nog aansluit op de veranderende leefstijlen en leeftijden van de senioren in Emmen. Met de trend van individualisering en digitalisering ontstaat er grofweg een tweedeling onder de senioren; er ontstaat een groep senioren die deze trend volgt en er blijft (voorlopig) een groep die deze aansluiting mist. De eerst genoemde groep betreft een groep van servicegerichte senioren die zelf actief inkoopt en (digitaal) inhuurt wat nodig is ter ondersteuning van een plezierig zelfstandig leven. De individualisering brengt met zich mee dat men minder genoegen neemt met doorsnee aanbod. De vermarkting van het serviceen zorgaanbod zorgt in ras tempo voor een differentiatie aan keuzemogelijkheden voor de consument. De digitalisering brengt voordeel voor zowel consument als voor de zorg/service leverende partij. Fysieke nabijheid van diensten en voorzieningen is daarmee niet altijd noodzakelijk. De bereikbaarheid wordt daarentegen des te belangrijker. Hiernaast blijft voorlopig ook een tweede grote groep senioren bestaan, die gebruik blijft maken van het klassieke welzijn-zorg aanbod. Deze minder zelfredzame groep krijgt het steeds moeilijker met het appèl dat de samenleving doet op het zelf keuzes maken en zelfredzaamheid met behulp van o.a. digitalisering en internet (bijvoorbeeld internetbankieren). Het aanbod aan zorg en welzijn moet daarom rekening houden met het vraagniveau van de verschillende senioren. Naast leefstijl is leeftijd bepalend voor de mate waarin men een beroep op welzijn/zorg gaat doen. Er bestaat grofweg een tweedeling in relatief gezonde, vaak jongere senioren en ouder wordende mensen, die vanaf ongeveer 75 jaar in toenemende mate een beroep moeten doen op zorg en welzijn. Naarmate de zorgvraag groter wordt, wordt de kans om zelfstandig te kunnen blijven wonen in de vertrouwde omgeving uiteindelijk kleiner. Verhuizen naar een aanleunwoning of een verzorgingshuis buiten de eigen woonplaats of in hoofdkern Emmen, is nu en in de toekomst soms onvermijdelijk. De gemeente, corporaties, welzijn- en zorgorganisaties, hebben nu nog onvoldoende zicht op de ontwikkeling van de leefstijlen en ondersteuningswensen van de senioren in Emmen. In samenspraak zal gezocht worden naar mogelijkheden om op de veranderende wensen in te spelen. Doel hierbij is zo lang mogelijk zorg en welzijn lokaal te blijven bieden. Ambitie» Wij bieden op basis van de Wmo en met de woonvisie een beleidskader waarbinnen zorg-en welzijn leverende partijen de vermaatschappelijking van de zorg verder vorm kunnen geven; «Wij geven de uitwerking van het beleid op het gebied van welzijn-zorg nader vorm in het nieuwe Beleidskader Wmo , waarmee in januari 2011 wordt gestart. In dit beleidskader worden vernieuwende concepten WWZ ontwikkeld en een doelmatige spreiding van voorzieningen bepaald. Opgaven voor de Woonvisie zijn: In de Woonvisie is bij het thema wonen-welzijn-zorg, de aandacht gericht op het bieden van voldoende passende woningen en leefmilieus waar 13

15 welzijn en (mantel)zorg op maat geleverd kunnen worden (zorggeschikte woning). Hiertoe ontwikkelen wij een programma van eisen voor : - zorggeschikte woningen en leefmilieus; - de gewenste omvang en geografische spreiding van die zorggeschikte woningvoorraad; Koppeling van de spreiding van voorzieningen uit het Beleidskader Wmo aan het programma voor zorggeschikte woningen uit de Woonvisie; In afstemming tot stand brengen van de woonvisie en het beleidskader Wmo Huisvesting bijzondere doelgroepen Wij hebben voor de huisvesting van bijzondere doelgroepen een rol als bemiddelaar tussen vraag en aanbod. Dit hebben wij ook omschreven in het huidige Beleidsplan Wmo. Ten behoeve van de uitwerking van dit thema in het Lokaal Akkoord stellen wij voor de volgende centrale doelstelling voor de komende jaren te hanteren: "De gemeente en de corporaties werken samen met hulp- en zorginstellingen aan het invulling geven aan hun gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de opvang en huisvesting van kwetsbare personen. Kwetsbare personen behoren tot die doelgroepen die behoefte hebben aan een (bijzondere) woonvorm in combinatie met zorg en of begeleiding." Te denken valt aan mensen met een fysieke en/of verstandelijke beperking, een autismespectrum stoornis, een psychiatrische stoornis of dementie. Ook de opvang van daklozen en vrouwen uit de vrouwenopvang valt binnen deze verantwoordelijkheid. Om deze taak goed te kunnen vervullen is het nodig om zicht te krijgen op de aard en omvang van deze doelgroepen. Een goede definiëring van de doelgroepen en een accurate informatievoorziening is van belang voor een goede samenwerking tussen corporaties en gemeente. Op basis hiervan kunnen wij wederzijdse afspraken maken over de huisvesting van de bijzondere doelgroepen. Ook over de huisvesting van verblijfsgerechtigde asielzoekers hebben wij afspraken gemaakt met de provincie en met de corporaties. Het beleid voor de huisvesting van bijzondere doelgroepen in combinatie met zorg en/of begeleiding, wordt in hoofdzaak in het huidige beleidsplan Wmo en in het te maken beleidskader Wmo weergegeven. De concrete samenwerking met corporaties wordt uitgewerkt in het Lokaal Akkoord. Ambitie Wij bieden voldoende woonruimte voor bijzondere doelgroepen en doen dit door het leveren van maatwerk. Opgaven voor de woonvisie: «Voor de woonvisie geldt als maatstaf dat bij de locatiekeuze van nieuwe woon-zorgvormen voldoende draagvlak aanwezig is op dorp/buurtniveau. Behoud van leefbaarheid in de buurt is uitgangspunt; Vanuit de woovisie zoeken wij afstemming met het Beleidskader Wmo en het verstrekkingenboek over het maken van keuzes voor het (informatief en/of financieel) stimuleren van preventieve aanpassingen aan woningen tot het niveau van "zorggeschikte woning". 14

16