Inhoud. Woord vooraf 15. Inleiding 17. Articulatiestoornissen: het leermodel voor fonemische/ fonetische stoornissen 19

Transcriptie

1 Inhoud Inhoud Inhoud Woord vooraf 15 Inleiding 17 Deel 1 Articulatiestoornissen: het leermodel voor fonemische/ fonetische stoornissen Articulatie : een interactie van biofysische en psycho-socio-culturele factoren Ziekte- en leermodel ter verklaring van afwijkend articulatiegedrag Articulatie Elementen uit de psycholinguïstische component van de articulatie Elementen van het biologisch substraat bij het articuleren Elementen uit de psycho-akoestiek van de articulatie Intensiteit, frequenties en duur van de spraakklanken Spraakklanken herkennen De ontwikkeling van de articulatie Elementen uit de fenomenologie van de articulatieontwikkeling : fasen in de ontwikkeling Hoe leren kinderen articuleren? Theorieën over de articulatieontwikkeling Besluit Articulatiestoornissen : de verschijnselen Definitie Fonologische stoornissen Fonetische stoornissen 66

2 6 Inhoud Hoe een articulatiefout klinkt Hoe de foutieve beweging gemaakt wordt Algemene bewegingsfouten bij het articuleren Specifieke articulatiestoornissen Overte en coverte reacties Cognitieve reacties : attitudes Gevoelens van bestraffing, frustratie De prevalentie en incidentie van articulatiestoornissen Het voorkomen van spraakstoornissen in het algemeen Het voorkomen van articulatiestoornissen Cijfers over de co-occurence Besluit Predisponerende, precipiterende en persisterende oorzaken van articulatie (articulatiestoornissen) Inleiding Het leren van de betekenis (voorspelbaarheid) en het leren van gedrag (controleerbaarheid van de omgeving) : algemene principes Modaliteiten bij klassieke en operante conditionering Basisprincipes - elementen van sociaal-cognitief leren : modeling Modeling heeft verschillende belangrijke effecten Basisinstrumenten voor modeling Basisprincipes - elementen van sociaal-cognitief leren : zelfregulerende mechanismen Zelfobservatie Oordelen Zelf-reactie Specifieke factoren en processen die het (leren) articuleren beïnvloeden Auditieve feedback, delayed auditory feedback, spraakklankdiscriminatie en (leren) articuleren Auditieve feedback - delayed auditory feedback Auditieve discriminatie - spraakklankdiscriminatie - effectiviteit van spraakklankdiscriminatietraining Productievaardigheid en spraakklankdiscriminatie Orale sensorische vaardigheid en articulatie Synthese : perceptueel-motorische vaardigheden Linguïstische en psycholinguïstische factoren, taalontwikkelingsstoornissen en articulatiestoornissen Taalontwikkeling, de ontwikkeling van de fonologie Metafonologische vaardigheden Lezen en schrijven Auditieve verwerking 131

3 Inhoud Andere variabelen Culturele variabelen Psychische factoren (Psycho)motorische vaardigheden Ontwikkeling en algemene gezondheid Besluit : heterogeniteit van de groep Diagnostiek Inleiding : situering binnen het therapeutische proces Taxatiefase Aanmelding - kennismaking - probleemkeuze Articulatiescreening : algemene bedenkingen ASIA Metingen : spreekstalen voor het articulatieonderzoek Spontaan spreken Driepositietestprocedure : klassiek articulatieonderzoek Stimulatietest De invloed van de fonetische context nagaan : coarticulatie Productievariabiliteit Metingen : instrumenten en scoringprocedures Spontaan spreken beoordelen - video-opname maken AAO - Antwerps Articulatie-Onderzoek Articulatiedieptest naar McDonald Proef voor het nagaan van de productievariabiliteit Het interview Klachten Reconstructie van de geschiedenis Emotionele en cognitieve invloeden Bekrachtigende factoren Aanvullend onderzoek Onderzoek van de spraakorganen Elementaire metingen van de spraakmotorische capaciteiten Audiometrisch onderzoek Spraakklankdiscriminatie Familiaal voorkomen van spraak-, taal- en gehoorstoornissen Taalonderzoek Stotteren Functie- en betekenisanalyse - holistische theorie - interventieplan opmaken - prognose Functie- en betekenisanalyse - holistische theorie Prognose Voortdurend meten, analyseren - het meten van effecten van interventies 173

4 8 Inhoud Het gedrag noteren - tellen Data tabellariseren Grafieken Functionele relatie bepalen Besluit Articulatietherapie Inleiding Bespreking van verschillende benaderingen De traditionele therapie volgens Charles Van Riper Programmed conditioning for articulation De senso-motorische benadering De paired-stimuli-techniek De linguïstische of psycholinguïstische benadering Een eclectische, sociaal-cognitieve gedragstherapeutische articulatietherapie De basisingrediënten Structuur en therapievorm Materiaal De betekenis wijzigen : emotionele en cognitieve herstructurering Andere emotionele betekenissen toekennen : articuleren (opnieuw) aangenaam maken Nieuwe (andere) cognitieve betekenissen toekennen Articulatiegedrag wijzigen Het aanleren van het juiste articulatiegedrag Het transfereren van het juiste articulatiegedrag Het consolideren van het nieuwe articulatiegedrag Besluit 234 Deel 2 Orofaciale en myofunctionele afwijkingen Articulatiestoornissen geassocieerd met orofaciale afwijkingen Inleiding : articulatiestoornissen en organische oorzaken Articulatiestoornissen en erfelijkheid Articulatiestoornissen en orofaciale afwijkingen Articulatiestoornissen en afwijkingen ter hoogte van de oropharynx Articulatiestoornissen en velopharyngale afwijkingen 247

5 Inhoud Articulatiestoornissen en adenoïdvegetaties, amygdalitis Articulatiestoornissen en afwijkingen ter hoogte van de tong Articulatiestoornissen en nasopalatale afwijkingen Articulatiestoornissen en neusobstructie Articulatiestoornissen en cheilognatopalatoschisis Articulatiestoornissen en dentomaxillofaciale afwijkingen Afwijkingen in de mondopening Tandafwijkingen Articuleren met een tandprothese of een vreemd voorwerp in de mond Articulatiestoornissen en malocclusies Articulatiestoornissen en specifieke craniofaciale syndromen Syndroom van Down Fragiel X-syndroom Apert-syndroom Syndroom van Crouzon Stickler-syndroom Syndroom van Treacher Collins Syndroom van Van der Woude Orofaciaal-digitaal type II syndroom Oto-palataal-digitaal syndroom Pierre-Robin-syndroom Osteogenesis imperfecta - type I Foetaal Alcohol Syndroom Enkele zeldzame syndromen Besluit Articulatiestoornissen en orofaciale myofunctionele afwijkingen : algemene inleiding Inleiding Orofaciale functies Zuigen, kauwen en slikken Ontwikkeling van de orale sensomotoriek Orale motoriek en tandplaatsing, het tempomandibulair gewricht, neusademen Types van orofaciale myofunctionele afwijkingen Articulatiestoornissen en orofaciale myofunctionele afwijkingen Algemeen Articulatiestoornissen en enkele specifieke vormen van OMA Oorzaken van orofaciale myofunctionele afwijkingen Frequentie van voorkomen van orofaciale myofunctionele afwijkingen Besluit 296

6 10 Inhoud 3. Articulatiestoornissen en orofaciale myofunctionele afwijkingen : onderzoek en behandeling Inleiding Onderzoek bij OMA Anamnese Onderzoek Bespreking met de patiënt en de ouders (omgeving) De behandeling van OMA Teamwerk Basisprincipes van de therapie voor OMA De behandeling van afwijkend slikken - het programma volgens Barrett Voorbeelden van benaderingen Preventieve maatregelen Effecten van de oefentherapie Besluit 332 Deel 3 Neurogene articulatiestoornissen Situering van de neurogene articulatiestoornissen Inleiding Classificatie Aphasia Taalstoornissen bij confusie Taalstoornissen ten gevolge van veralgemeende intellectuele stoornissen Dysarthria Apraxia van de spraak Lokalisatie van het neurologisch letsel Oorzaken Verwarring rond deze stoornissen Besluit Dysartrie : symptomen en oorzaken Inleiding : definitie Voorkomen 345

7 Inhoud Oorzaken Volgens het tijdstip van ontstaan Algemene oorzaken Volgens de neuro-anatomische lokalisatie Volgens de zenuwen die aangetast worden Indelingen - symptomen Algemene symptomen - indelingen Volgens leeftijd Neuro-anatomisch Volgens het type verlamming Volgens de aangetaste ledematen Volgens de neuromusculaire conditie Volgens de ernst van de aandoening Symptomen - indelingen van dysartrie Componenten van het motorische spreeksysteem Klepmechanisme Perceptuele kenmerken - indeling Besluit Dysartrie : logopedische diagnose Inleiding Niveaus in de diagnostiek - doelstellingen Symptomen bepalen Algemeen onderzoek : checklist Structuur en functie van de spraakorganen (spreekvrije proeven) Slikken - dysfagie Onderzoek van de spraakcomponenten Spreekademhaling Stemgeving Resonantie Articulatie Vloeiendheid - prosodie Functionele analyse Verstaanbaarheid Begrepen worden Diagnostische therapie Gestandaardiseerde proeven (tests) Frenchay Dysarthria Assessment Testvorm Normatieve gegevens Interscore betrouwbaarheid 371

8 12 Inhoud Validiteit Assessment of Intelligibility of Dysartric Speech Besluit Dysartrie : logopedische therapie Inleiding Team Logopedische therapie Counseling en begeleiding van de omgeving De actieve ingesteldheid bevorderen en de patiënt motiveren Houding, spiertonus en kracht wijzigen Houding Algemene houding Houding voor spreekademhaling Houding voor stemgeving Houding voor resonantie Houding voor articulatie Spierspanning Spierkracht Technieken voor het wijzigen van de spreekademhaling Spraakvrije ademhalingsoefeningen Ademhalingsoefeningen met spreken Afwijkende ademhalingspatronen Technieken voor het wijzigen van de stemgeving Technieken voor het wijzigen van de resonantie Technieken voor het wijzigen van de articulatie Technieken voor het wijzigen van de suprasegmentale elementen (prosodie) Ritme Beklemtoning Intonatie Ondersteunende communicatie Begeleiding van de omgeving van de patiënt Besluit Apraxie (dyspraxie) van de spraak : etiologie, symptomen en diagnose Inleiding Kenmerken van apraxie van de spraak bij volwassenen Kenmerken van verbale ontwikkelingsapraxie 400

9 Inhoud Assemblage van het fonetisch programma Implementatie van het spraakmotorisch programma Uitvoering van het motorisch programma Oorzaken van apraxie van de spraak Evaluatie, diagnose en differentiaaldiagnose Evaluatie van apraxie van de spraak bij volwassenen Biografische gegevens Medische gegevens Gedragsanalyse Differentiaaldiagnose Evaluatie van apraxie van de spraak bij kinderen (VOD) Prognose Apraxie van de spraak : behandeling De behandeling van apraxie van de spraak bij volwassenen De behandeling van patiënten met acute, ernstige apraxie van de spraak De behandeling van patiënten met chronische, ernstige apraxie van de spraak De behandeling van patiënten met matige apraxie van de spraak De behandeling van patiënten met lichte apraxie van de spraak De behandeling van verbale ontwikkelingsapraxie Algemene principes Specifieke technieken - dyspraxieprogramma Besluit 423 Appendices 425 Appendix 1 : ASIA Appendix 2 : PCC-meting 426 Appendix 3 : Articulatiedieptest - woorden 427 Appendix 4 : Articulatiedieptest - voorbeeld 428 Appendix 5 : Productievariabiliteit 429 Appendix 6 : Fonologische processen 430 Appendix 7 : Normatieve gegevens - percentielen voor de productievariabiliteit en het aantal fonologische processen volgens leeftijd 431 Appendix 8 : Elementaire metingen van de spraakmotorische capaciteiten : de repetition rate 432

10 14 Inhoud Appendix 9 : Situational Intelligibility Survey 433 Appendix 10 : Aanbevelingen dysartrische sprekers 434 Bibliografie 435