Orioncollege Amsterdam, 13 maart

Transcriptie

1 Orioncollege Amsterdam, 13 maart Prof. Dr. Xavier M.H. Moonen Bijzonder Hoogleraar Universiteit van Amsterdam Bijzonder lector Zuyd Hogeschool Heerlen Beleidsadviseur Koraal Groep Sittard

2 Een niet zichtbare beperking

3 Scholen leveren maatwerk 3

4 Maar dan moet je wel de maten van je leerlingen wel kennen 4

5 Niet iedereen heeft dezelfde maat 5

6 De mate van ondersteuningsbehoefte verschilt per kind 6

7 Iedereen dezelfde aanpak bieden laat ongelijkheid bestaan 7

8 Gelijke kansen voor iedereen bereiken we alleen als we kinderen ongelijk behandelen! 8

9 Ieder kind is uniek Iedere ontmoeting is uniek Er zijn geen gelijke monniken met gelijke kappen 9

10 classificeren Classificeren is het ordenen van gegevens door ze in te delen in categorieën, gebaseerd op overeenkomstige en onderscheidende kenmerken. Classificeren betekent een situatie ontdoen van bijzondere en individuele kenmerken, zodat groepering mogelijk is. Daarbij zijn overeenkomsten belangrijker dan verschillen. Classificering is nodig om onderzoek te kunnen doen naar behandelingen, voor het bespreken van cliënten met andere hulpverleners en voor een efficiënte organisatie van de zorg.

11 De classificatie van verstandelijke beperkingen in de DSM 5 Problemen op het gebied van intellectueel functioneren Problemen op gebied van adaptief functioneren (alledaags aanpassingsvermogen) Start vroeg in de ontwikkeling van een persoon (door alle domeinen heen)

12 Intellectueel en adaptief functioneren: drie domeinen Conceptuele domein: geheugen, taal, schoolse vaardigheden, probleemoplossend vermogen Sociale domein: inleven, empathie, vriendschappen sluiten, dagelijkse omgang Praktische domein: zelfmanagement, zelfverzorging

13 Theoretisch intelligentiemodel

14 Voorzichtig met IQ gegevens Normering Vermelden van betrouwbaarheidsintervallen Verschillende constructen Waardeer het oordeel van de professional! Momentopname 14

15 Kijk naar de adaptieve vaardigheden! Wat doet iemand met zijn talenten? 15

16 LVB niet één groep Typologieën van mensen met LVB (met vele mengtypen) Meetfouten Moeizaam leven Levenslange conditie LVB ziekte of ongeval ACE Achterstandsituatie 16

17 ACEs model Gebeurtenissen in de kindertijd, variërend in ernst en vaak chronisch, die voorkomen in de familie of sociale omgeving van een kind en die schade of angst veroorzaken, waardoor de fysieke of psychische gezondheid en ontwikkeling van het kind wordt verstoord (p.1489) Veerkracht! Fysiek Psychisch Emotioneel Gedragsmatig Sociaal Welbevinden (Kalmakis & Chandler, 2014, p. 1495)

18 ACEs Felitti studie Fysieke mishandeling Fysieke verwaarlozing Ouder in de gevangenis Ouders psychische problemen Ouders gescheiden Emotionele mishandeling Seksueel misbruik Emotionele verwaarlozing Getuige van geweld tegen ouders Middelengebruik ouders (Felitti et al.,

19 Aanbevelingen uit later onderzoek Peer relaties Community stressoren discriminatie Gescheiden zijn van je ouders: o.a. ziekenhuisopnamen, pleegzorg, residentiele plaatsing Economische tegenspoed Familie relaties Negatieve schoolervaringen Veel (plotselinge) verplaatsingen

20

21 hechting Dissociatie Sociale vaardigheden gedragsproblemen Zelfregulatie emotieregulatie Cognitieve vaardigheden taalvaardigheden depressie drugsgebruik PTSS Suïcidaal gedrag angst Agressie Hartaandoeningen Persoonlijkheidsproblemen Leverproblemen Diabetes obesita s roken

22 Veranderingen in breinstructuur en functie? Ontwikkeling vindt plaats in interactie met anderen! Toxic stress

23 Toxische stress

24 Onherstelbaar beschadigd?

25 (Deels) Beschermende factoren Veilige hechtingsrelatie met ten minste één volwassene Behandeling (trauma)

26 Trauma en sociale problemen Verhoogde kans Depressie, angst, PTSS invloed op stressresponssysteem waar betrokkene overdreven of juist niet reageert Afwijkende sociale reacties: situaties worden sneller als bedreigend geïnterpreteerd met veel sociale problemen ten gevolge

27 Veerkracht Masten (2018) defines resilience as the capacity of a system to adapt successfully to challenges that threaten the function, survival or future development of the system.

28 LVB niet één groep Typologieën van mensen met LVB (met vele mengtypen) Meetfouten Moeizaam leven Levenslange conditie LVB ziekte of ongeval ACE Achterstandsituatie 28

29 Nieuwenhuis e.a Ongeveer 200 psychiatrische patiënten gemeten met de SCIL: 43.8% functioneert op niveau van mensen met LVB. Grotere kans op onvrijwillige opname en vrijheidsbeperkende maatregelen

30

31 Rekening houden met het emotionele niveau Makkelijker gezegd dan gedaan Niet zo makkelijk in te schatten Situationele invloeden (stress) 31

32 Emotionele ontwikkeling Emotionele ontwikkeling: de manier waarop kinderen in toenemende mate hun emoties bewust ervaren en greep krijgen op hun emoties. Emoties spelen een belangrijke rol bij contacten tussen mensen en de aanpassing van mensen aan hun omgeving. Kinderen doorlopen een aantal fasen, maar niet alle kinderen komen op het hoogste niveau van emotionele ontwikkeling aan. 32

33 Eerste identificatiefase / kleuterfase (3-7 jaar) Anderen zijn rolmodellen Kinderen zijn nog niet goed in staat om te bepalen hoe hun doen en laten overkomt op een ander, ze zijn volop bezig met sociaal leren Denken en doen gaan gelijk op, er is veel impulsiviteit Fantasie en werkelijkheid lopen nogal eens door elkaar 33

34 Wat betekent dit voor jou als leerkracht als het kind op dit niveau functioneert? Vertrouwensrelatie opbouwen Je bent rolmodel én extern geweten Uitnodigend en stimulerend zijn Werken aan het dragen van verantwoordelijkheid en het opdoen van succeservaringen Stimuleren van initiatief 34

35 Realiteitsbewustwording / schoolkindfase (7-12 jaar) leefwereld wordt groter, vaardigheden worden op meer plaatsen toegepast Meer zelfvertrouwen en eigenwaarde Frustratietolerantie neemt toe Geweten wordt gedifferentieerder 35

36 Wat betekent dit voor jou als leerkracht als het kind op dit niveau functioneert? Beschikbaar zijn op momenten die anders gaan dan normaal Vaardigheden oefen Ingaan op vragen, informatie geven Samen herinterpreteren van als negatief beleefde gebeurtenissen 36

37 Niveau van emotionele ontwikkeling Morisse, F., & Došen, A. (red.). (2016). SEO-R². Schaal voor Emotionele Ontwikkeling Revised². Antwerpen-Apeldoorn. Garant

38 LVB Sommige kinderen zullen de classificatie hun hele leven houden Sommige kinderen hebben de classificatie eerst niet maar later in hun leven wel Sommige kinderen hebben de classificatie eerst wel maar later niet meer Sommige kinderen krijgen de classificatie terwijl ze geen LVB hebben 38

39 Gebruik LVB als werkhypothese Kinderen en ouders herkennen het niet Kinderen en ouders willen niet tot de groep mensen met VB behoren Het kan een foute meting zijn Het kan een tijdelijk bruikbare classificatie zijn Soms zijn andere problemen voorliggend

40 Vele subgroepen /vele problemen Onwaarschijnlijk dat één aanpak werkt

41 Zwakbegaafd, LVB, Verstandelijke Beperking Wij zijn niet goed in verklaren en voorspellen maar wel in vaststellen van huidig toestandsbeeld Daarom spreken over: kinderen die functioneren op het niveau van een licht verstandelijke beperking sociaal kwetsbare kinderen met beperkte cognitieve vaardigheden

42 Screenen Korte eenvoudige procedure Aanpassen gedrag Inzetten vervolgacties 42

43 43

44 SCIL

45 (plus) LVB betekent Altijd aanpassen van taal Altijd aanpassen van werkwijzen 45

46 Problemen van mensen met een LVB: de Wit, Moonen & Douma, 2012 Informatieverwerking Regulerende functies (aandacht, inhibitie, planning) Probleem oplossend vermogen (metacognitie en sociaal perspectief nemen) Generalisatie van kennis (worden de belangrijke elementen in een situatie wel waargenomen en welke gedragsalternatieven hanteert de persoon)

47 Menselijke gedrag in afstemming met de omgeving Voorkeurstrategieën Matige omgevingsscan

48 Model voor onaangepast gedrag

49 Keuzes maken Betrokken zijn 2 specifieke gebieden de Cortex cingularis anterior, die gelinkt is aan beslissingen nemen en het striatum, dat gelinkt is aan het beslissen over de waarde van een beslissing Gemiddeld begaafde mensen hebben er last van als ze té veel keuzemogelijkheden hebben Choice overload reduces neural signatures of choice set value in dorsal striatum and anterior cingulate cortex. Reutskaja, Lindner, Nagel, Andersen, & Camerer Nature Human Behaviour (2018) Oct Waarschijnlijk is dit punt voor mensen met LVB eerder bereikt maar dat zou nader onderzoek moeten uitwijzen 49

50 Ze kunnen het wel maar ze doen het niet! (of niet?) Snel schakelen Stress

51 Toxische stress

52 Afwijkend Gedrag Abnormaal gedrag in normale omstandigheden Organisme en omgeving

53 Psychiatrische en gedragsproblemen: epidemiologie, risicofactoren en beloop - Mensen met LVB hebben veel meer risicofactoren en minder beschermende factoren dan normaal begaafde leeftijdsgenoten - Syndromale en neurologische aandoeningen - LVB-specifiek: gevolgen van handelingen niet goed kunnen overzien, zelfsturing, te weinig begeleiding/hulp/toezicht, verschil kunnen -aankunnen, neuropsychologische factoren, profielen, etc (????)

54 Groot aantal risicofactoren

55 Theorievorming Sociale informatieverwerking: cognitieve verstoringen, beperkt probleemoplossend vermogen Stressregulatie problemen Hechting: onveilig gehecht & stress Leertheorie: aangeleerde gedragspatronen, inadaptief gedrag Biologisch: syndromen, neuropsychiatrie Sociale vaardigheden: wensen kenbaar maken, controle hebben Systeem/interacties: interacties met opvoeders/begeleiders Ontwikkelingsfactoren: (niet) aansluiten bij sociaal-emotioneel ontwikkelingsniveau ACE Etc.

56 Voorbeeld: Gedragsproblemen bij kind en jeugd (studies Dekker et al.) 3-4 x meer kans vergeleken met leeftijdsgenootjes Beste voorspellers: Ontoereikende adaptieve vaardigheden/moeite met sociale aanpassing Gezinsproblemen, psychische problemen ouder(s), lage SES, een-oudergezin (meisjes) Belastende levensgebeurtenissen

57 communicatievalkuilen

58 Waarom zijn leerlingen met LVB kwetsbaar in communicatie? Inschikkelijkheid: (compliance) neiging om (onder druk) zich te conformeren, terwijl dit niet strookt met de eigen kennis of eigen moraal (sociale druk, opkijken, stress verminderen) Acquiescence (instemmingstendentie): persoon heeft de neiging om met alle vragen akkoord te gaan of ze steeds positief te bevestigen (ja-zeggers)

59 Acquiescence De neiging om in te stemmen of ja te zeggen bij stellingen of vragen, ongeacht de inhoud. Finlay & Lyons, 2002.

60 Acquiescence Cognitieve mogelijkheden Psychologische neiging Submissiveness suggestibility De context van een interview Alleen bij mensen met een LVB? Bentler, Jackson, & Messick, 1971; Sigelman, Budd, Spanhel, & Schoenrock, 1981; Gudjonsson, 1990; Krosnick, 1991; Perlman, Ericson, Esses, & Isaacs, 1994;. Everington & Fulero, 1999; Finlay and Lyons, 2002; Karpinski & Scullin, 2009; Aichholzer, 2015.

61 Acquiescence bij participanten met en zonder LVB Average acquiescence score with the 11-item scale Group 1 (IQ 50-85) Group 2 (IQ > 85) Independent t test M (SD) N M (SD) N P Total score 2,284 (2,088) (.614) *

62 Diagnostiek: Waarom functioneert de leerling op dit niveau? Onderzoeken WAAROM iemand functioneert op het niveau van een LVB. Nader onderzoek naar: 1. Aandacht 2. Informatie verwerken 3. Plannen / onthouden 4. Leren en opgedane kennis 5. Andere verklaringen (medisch, psychologisch, sociaal) 62

63 Diagnostiek: Waarom functioneert de leerling op dit niveau? Onderzoeken WAAROM betrokkene functioneert op het niveau van een LVB. Nader onderzoek naar: Levens- en leergeschiedenis Ouder- kind relatie Onderwijskwaliteit (afstemming op deze persoon) Functioneren ouderlijk gezin Ondersteunende kwaliteit van de sociale context 63

64 De SAF en de VALT

65 Ontwikkelen van de SAF samen met GGD Amsterdam Zicht krijgen op de mate waarin psychosociale problemen en een licht verstandelijke beperking (LVB) zich voordoen onder de Amsterdamse jeugd. Kinderen met LVB kunnen ernstige gedrags- en emotionele problemen ontwikkelen wanneer ze te weinig ondersteuning krijgen bij hun problemen. We zien nogal wat kinderen met LVB in sociaal achtergebleven omstandigheden die zich niet optimaal kunnen ontwikkelen. Onwikkelen van de SAF (Schaal Adaptief Functioneren) drie subschalen: conceptueel, sociaal en praktisch Een uitslag op de SAF is een goede voorspeller voor een LVB van leerlingen in groep 5 van het BO

66 getrapte screeningsmethode 1) de cito-scores en SDQ-scores ( Strengths and Difficulties Questionnaire ; prosociaal gedrag) van leerlingen in groep 5 en 6 van het basisonderwijs. Wanneer leerlingen mogelijk-lvb dan 2) het invullen van een Instrument Sociaal Aanpassingsvermogen (ISAbasisonderwijs; Instrument Social Adaptation) door de leerkracht in het basisonderwijs (inclusief herhaalmeting van dit Instrument Sociaal Aanpassingsvermogen. De leerlingen die daarna als waarschijnlijk-lvb, worden geboekstaaft vervolgens 3) een uitgebreide intelligente intelligentietest om na te gaan of er daadwerkelijk sprake is van LVB plus verkorte WISC III.

67 Gekozen is om ons te richten op kinderen vanaf groep 5 (8-9 jaar) Piaget s theorie: kinderen in deze leeftijdsgroep zich middenin de zogenaamde concreet-operationele fase. Tijdens deze fase kunnen kinderen maken gebruik maken van alle typen kennis (fysieke, logischrekenkundige en sociale kennis) om zo op een hoog niveau te presteren. Intelligentie is tijdens deze fase gebaseerd op een logische en systematische manipulatie van concrete objecten en van gerelateerde symbolen. Op deze leeftijd vinden kinderen het ook leuk om problemen onafhankelijk op te lossen (zonder gebruik van hulp van volwassenen) en zijn ze in staat om zich voor langere tijdsperioden te concentreren op taken. Op jongere leeftijd (in de pre-operationele fase) worden intelligentieuitingen nog sterk bepaald door de taalontwikkeling (Lutz & Huitt, 2004).

68 Screener voor adaptief functioneren (SAF) Conceptueel: Heeft een instructie vaak opnieuw nodig om een taak te begrijpen. Heeft moeite om een verhaallijn te volgen. Sociaal: Troost een verdrietig vriendje/vriendinnetje. Lijkt zich in een ander te kunnen verplaatsen. Praktisch: Controleert taak (kijkt eigen werk na). Maakt taak onvoldoende zorgvuldig af.

69 Maar dan blijft de vraag Waarom functioneert deze leerling op het niveau van een LVB?

70 Intelligentie: CHC model Gf: fluid intelligence Redeneren in nieuwe situaties; meer cultuurfair dan Gc Gc: crystalised intelligence Vaardigheid om zich kennis, aanwezig in de cultuur, eigen te maken en effectief toe te passen Gsm: korte termijn geheugen Gv: visuele informatieverwerking Ga: auditieve informatieverwerking Glr: lange termijngeheugen Gs: verwerkingssnelheid 70

71 Executieve functies DENKEN Werkgeheugen Planning Prioritering Organisatie Time management Metacognitie DOEN Respons inhibitie Emotie regulatie Volgehouden aandacht Doelgerichtheid Flexibiliteit Taak initiatie 71

72 Maar Op moment van samenstellen van de screener (2015/16) was er nog geen volledig kant en klaar pakket op de markt. Daarom zijn we zelf gaan knutselen. We hebben de screener de VALT genoemd (Verkorte Adaptieve Leertest). We hebben gebruik gemaakt van subtests uit verschillende intelligentietesten. 72

73 73

74 Naglieri & Das (1997, 2005) Gebaseerd op de theorie van Luria Planning, Attentie, Simultane en Successieve informatieverwerking (PASS) Toegepast in de CAS (Cognitive Assessment System) In het boekje LVB? Daar kun je wat mee! staat Simpele oplossing voor die professionals die deze Test niet hebben om toch aan de 3 benodigde subtests te komen 74

75 Want dan blijft de vraag Waarom functioneert deze leerling op het niveau van een LVB?

76 Verkorte adaptieve Leertest (VALT) Intelligentietest WISC-III (Wechsler IQ-test voor kinderen van 6 tot 17 jaar) RAKIT-2 (Revisie Amsterdamse Kinder Intelligentietest 2 voor kinderen van 4-11 jaar) Subtest Substitutie Informatie Woordkennis Cijferreeksen voorwaarts nazeggen Blokpatronen Ontbrekende figuren Cijferreeksen achterwaarts nazeggen Woordbetekenis Vertelplaat CAS (Cognitive Assessment Sytem voor kinderen van 5-18 jaar) Woordreeksen nazeggen Ontbrekende figuren Coderen

77 SUBTEST Verkorte Adaptieve Leertest (VALT) Substitutie x 02. Informatie x 03. Woordkennis x 04. Woordbetekenis x 05. Cijferreeksen vooruit x 06. Woordreeksen nazeggen x 07. Ontbrekende figuren x 08. Blokpatronen x 09. Onvolledige tekeningen x 10. Coderen x 11. Cijferreeksen achteruit x 12. Vertelplaat x

78 Verkorte Adaptieve Leertest (VALT) SUBTEST A. Aandacht (01) x B. Crystallized intelligence (02, 03, 04) x C. Succesieve informatieverwerking en SMT (05, 06) x D. Fluid Intelligence (07) x E. Simultane informatieverwerking (07, 08, 09) F. Executieve functies (10, 11, 12) x x

79 Mogelijk dat we de subtests van de VALT kunnen vervangen door subtests uit de WISC-V of de IDS-2 maar dat moet nog onderzocht worden 79

80 IDS2 (Hogrefe) 80

81 Heel veel praktische tips Plannen en organiseren Met het plannen en organiseren wordt het vermogen om gedachten, taken, spel en opbergruimtes te organiseren bedoeld. Leerlingen die moeite hebben met plannen en organiseren, zijn slecht in het opdelen van een taak in kleinere deeltaken. Daarnaast hebben zij moeite met het structureren van nieuwe informatie, die in hun gedachten niet in een bepaalde categorie of hiërarchie wordt ingedeeld. Tips voor het klassenmanagement en de klasseninrichting Gebruik bij het aanleren van planningsvaardigheden eerst dingen die de leerling wil hebben of doen. Spoor de leerling aan om aan te geven wat als eerste moet gebeuren, zodat hij leert prioriteren. Stel wanneer de taak gedaan is hier een beloning tegenover; Als je de belangrijkste taken gedaan hebt, mag je. Maak gebruik van agenda s en laat leerlingen daar iedere les notities in plaatsen, ook de notitie geen is mogelijk als er niks hoeft te gebeuren. Wijs werkdagen toe voor lange termijn projecten. Bijvoorbeeld door vaste momenten in te roosteren in de schooldagen waarop leerlingen werken aan een werkstuk/ tekening/ ander project dat meer tijd in beslag zal nemen. Doe elke donderdag een controle van de cijfers (vanaf groep 7), zodat leerlingen een realistisch beeld krijgen van hun cijfers. Door de leerlingen inzicht te verschaffen in hoe zij ervoor staan en wat voor cijfers zij halen, kunnen zij inschatten hoe hard zij moeten werken om een goed/beter cijfer te halen.

82 Testen en interventies hebben past zin als je geïnvesteerd hebt in Een veilige alliantie

83 Meer info over diagnostiek bij LVB Richtlijn Diagnostisch Onderzoek LVB Aanbevelingen voor het ontwikkelen, aanpassen en afnemen van diagnostische instrumenten bij mensen met een licht verstandelijke beperking Jolanda Douma, Xavier Moonen, Linda Noordhof, Albert Ponsioen, juni

84 Afstemmen van de communicatie Veel mensen met LVB hebben een geringe woordenschat en hebben moeite met het onthouden en verwerken van verbale informatie; daarnaast kunnen zij ook moeite hebben met communiceren Daarom: vereenvoudig het taalgebruik; controleer of de hulpverlener en persoon met LVB elkaar begrijpen; gebruik visuele ondersteuning

85 Taal: wat wij doen als wij merken dat mensen ons niet begrijpen Harder praten Uitleggen (meer taal) Voorbeelden geven 85

86 LVB of (zeer) lage taalvaardigheden 86

87 Mensen met (zeer) lage taalvaardigheden 2,5 miljoen mensen laaggeletterd = ca 18% bevolking: Moeite met lezen, schrijven en/of rekenen Moeite met functioneren in maatschappij: toepassen van informatie Probleemoplossend vermogen

88 Mensen met (zeer) lage taalvaardigheden Mogelijke oorzaken: Taalarme thuisomgeving Weinig opleiding gehad Onvoldoende aandacht en begeleiding op school Verwaarlozen taalvaardigheden Beperkingen: hersenletsel, LVB, dyslexie Combinatie

89 Mensen met (zeer) lage taalvaardigheden Vaak verborgen Trucjes Geletterdheid is contextgevoelig Onbekende context lagere geletterdheid, bijv. medische wereld 31% van laaggeletterden LVB

90 Begrijpen Spreken A1 A2 B1 Luisteren Lezen Productie Gesprekken voeren Begrijpt vertrouwde uitdrukkingen en eenvoudige zinnen als er heel langzaam en duidelijk gesproken wordt. Begrijpt de belangrijkste punten van korte en eenvoudige boodschappen en aankondigingen als er langzaam en duidelijk gesproken wordt. Begrijpt feitelijke informatie over veel voorkomende onderwerpen uit dagelijks leven en werk. Kan vertrouwde namen, woorden en zeer eenvoudige zinnen begrijpen in standaardteksten als mededelingen, posters, catalogi. Kan korte en eenvoudige teksten lezen over concrete onderwerpen uit de eigen werk- of leefomgeving. Kan feitelijke teksten over onderwerpen uit de eigen werk- of leefomgeving lezen met een redelijke mate van begrip. Kan zich uitdrukken in losse woorden en in korte, eenvoudige zinnen over concrete zaken uit de eigen leefof werkomgeving. Kan in eenvoudige bewoordingen een beschrijving geven van mensen, leef- en werkomstandigheden, dagelijkse routines enzovoort. Kan een eenvoudige uiteenzetting geven over vertrouwde onderwerpen uit de eigen leef- en werkomgeving. Kan deelnemen aan eenvoudige gesprekken in situaties die veel voorkomen in het dagelijks leven en op de werkplek. Kan korte gesprekken voeren in standaardsituaties. Kan vragen stellen en beantwoorden en ideeën en informatie uitwisselen over vertrouwde onderwerpen in voorspelbare, alledaagse situaties. Kan met redelijk gemak deelnemen aan gesprekken over onderwerpen uit het dagelijkse leven, gericht op het onderhouden van sociaal contact en het regelen van zaken. Europese taalniveaus Om het taalonderwijs binnen Europa op elkaar af te stemmen en een platform te hebben waarop taalkwalificaties op Europese schaal erkend kunnen worden, is in 1998 het Europees Referentiekader voor de moderne talen verschenen. Het Referentiekader is in opdracht van de Raad van Europa opgesteld. Referentiekader Het Referentiekader beschrijft een Europese schaal van taalvaardigheid in zes niveaus voor de beheersing van diverse vaardigheden, zoals luisteren, spreken en schrijven. Er zijn drie niveaus (A, B en C) en ieder niveau is weer onderverdeeld in twee subniveaus (1 en 2). A is voor de basisgebruiker (beginner) B is voor de zelfstandige gebruiker (gevorderde) C is voor de vaardige gebruiker (zeer gevorderde) Website: NIOW de taalexperts 90

91 Belang van begrijpelijke taal 75% 15% 5% 0% 0% 40% 25% 15% 5% 15% 5% 0% aanbod lezer A1 A2 B1 B2 C1 C2 Figuur 1: verschil aanbod en ontvanger leesniveau van overheidsteksten een bewerking van de figuur van Stichting Accessibilty (g.j.).

92 Taal voor allemaal Aanpak voor (zeer) lage taalvaardigheden (A1 en A2 niet B1) Prof. Dr. Xavier Moonen UvA Zuyd Koraal Team: Tessie Wittelings, Karin Cortenbach, Enid Reichrath, Frank Hovens, Gemeente Maastricht, Amsterdam, Vgn, Platform 31, onderzoek Kunst van het schrappen Geen gouden standaard iedere keer op maat Afgestemd op lezersgroep, eventuele voorkennis, interesses

93 Waarom we dit doen 1. Zoveel mogelijk mensen begrijpen de boodschap 2. Iedereen heeft recht op begrijpelijke informatie 3. Inclusie 4. Vermindering vragen en no shows, verkorting processen 5. Product moet door bepaalde groepen niet negatief beoordeeld worden Er is geen vast recept voor Taal voor allemaal Ieder taalproduct is anders en kent een bepaalde doelgroep ontvangers Het is meer dan louter de regels toepassen Zal steeds onderlinge afstemming vergen

94 Taal voor allemaal 1. Regels voor woorden, zinnen, teksten, getallen en tekens, opmaak, papier, plaatjes 2. Gebruik beeldmateriaal 3. Beoordeling concept taalproduct door eindgebruikers 4. Wetenschappelijk onderzoek

95 De regels voor Taal voor allemaal + Voor mensen met lage taalvaardigheden

96

97 Taal voor allemaal : beeld Plaatjes: zijn ondersteunend aan de tekst leiden de aandacht niet af hebben risico voor onbedoelde associaties Bij voorkeur zo dicht mogelijk bij waarheid Schema s en tabellen zijn moeilijk

98 Taal voor allemaal : beoordeling Lezers van beoogde doelgroep(en) A1 en A2 lezers: Wat is moeilijk, wat is makkelijk Wat vinden ze van tekst en de plaatjes Free recall, vragen, sorteertaak, schemataak Onthouden, terug zoeken en begrijpen B1 lezers: voldoende aansprekend/ niet kinderachtig Makers van product bepalen wat wel/niet aangepast wordt

99 Taal voor allemaal varianten Taal voor allemaal zeer lage taalvaardigheden Taal voor allemaal op maat specifieke lezersgroep Taal voor allemaal + lage taalvaardigheden Combinatie voor gemengde groep

100 10 vragen vóór je begint 1. Wie is je lezer? Kind en/of volwassene Homogeen versus heterogeen wat betreft leesniveau welke leesniveau? Voorkennis 2. Wat is het doel van de informatie? 3. Wat is de belangrijkste boodschap de kern? 4. Welke informatie voegt niets toe/ leidt af van de boodschap/ roept vragen op? 5. Welk medium kan ik het best gebruiken 6. Welke woorden kunnen ook makkelijker gezegd worden? 7. Welke plaatjes ondersteunen de boodschap? 8. Welke opmaak nodigt uit tot lezen? 9. Wat vinden de beoogde lezers? (3 tot en met 8) 10. Moeten we doorgaan of stoppen?

101 A professionals guide to succes Moeite met prioriteren Trager Kleiner werkgeheugen Moeite met verbale input Inhibitieproblemen Negatieve interpretatie sociale informatie Overschatten mogelijkheden Negatief zelfbeeld Moeite met zelfregulering Moeite met generalisatie Maak samen keuzes Neem meer tijd Doe minder Laat meer zien Hele kleine stappen Leg uit, bespreek, geef aanwijzingen Vraag om het te laten zien Beloon en stimuleer Begrens Oefen heel veel en betrek het sociale netwerk

102 Vragen? Wat zei die ook al weer?