Bijzonder hoogleraar UvA Bijzonder lector Zuyd Hogeschool Heerlen Beleidsadviseur Koraal Sittard

Transcriptie

1 Tilburg, 28 September 2018 Prof. Dr. Xavier M.H. Moonen Bijzonder hoogleraar UvA Bijzonder lector Zuyd Hogeschool Heerlen Beleidsadviseur Koraal Sittard

2 2 Wat roept de term LVB bij u op?

3 Ieder mens in uniek Iedere ontmoeting is uniek Er zijn geen gelijke monniken met gelijke kappen 3

4 classificeren Classificeren is het ordenen van gegevens door ze in te delen in categorieën, gebaseerd op overeenkomstige en onderscheidende kenmerken. Classificeren betekent een situatie ontdoen van bijzondere en individuele kenmerken, zodat groepering mogelijk is. Daarbij zijn overeenkomsten belangrijker dan verschillen. Classificering is nodig om onderzoek te kunnen doen naar behandelingen, voor het bespreken van cliënten met andere hulpverleners en voor een efficiënte organisatie van de zorg.

5 De classificatie van licht verstandelijke beperkingen in de DSM 5 Problemen op het gebied van intellectueel functioneren Problemen op gebied van adaptief functioneren (alledaags aanpassingsvermogen) Start vroeg in de ontwikkeling van een persoon (door alle domeinen heen)

6 Intellectueel en adaptief functioneren: drie domeinen Conceptuele domein: geheugen, taal, schoolse vaardigheden, probleemoplossend vermogen Sociale domein: inleven, empathie, vriendschappen sluiten, dagelijkse omgang Praktische domein: zelfmanagement, zelfverzorging

7 Intelligentie Binet (1905): the ability to judge well, to understand well, to reason well Wechsler (1944):the capacity of the individual to act purposefully, to think rationally, and to deal effectively with the environment 7

8 Theoretisch intelligentiemodel

9 49 man likely MID (around age 30) met 3 tests for intelligence (van Toorn en Bon, 2010) Range Highest achievement on Highest achievement on Highest achievement on WAIS GIT KAIT WAIS-GIT -23 tot x 13x - WAIS-KAIT -14 tot x - 6x GIT-KAIT -30 tot x 13x 9

10 Voorzichtig met IQ gegevens Normering Vermelden van betrouwbaarheidsintervallen Verschillende constructen Waardeer het oordeel van de professional! Momentopname 10

11 Complexe samenleving (Woittiez e.a., 2014) 11

12 LVB in vele systemen terug te vinden (onder allerlei namen) Gehandicapten Criminelen Zorgwekkende zorgmijders Dak- en thuislozen Mensen met verward gedrag Psychiatrie Schoolmijders Laag opgeleiden Probleemgebruikers Multiproblem gezinnen Etc. 12

13 LVB niet één groep Typologieën van mensen met LVB (met vele mengtypen) Meetfouten Moeizaam leven Levenslange conditie LVB ziekte of ongeval ACE Achterstandssituatie 13

14 Genetisch en epigenetisch

15 Het verhaal van Jozé (Limburgs Dagblad 11 oktober 2007) Mijn moeder kon me niet meer verzorgen Met 10 jaar opname in OBC (gestructureerd leven) Gezondheidsproblemen (reuma) Met 18 jaar vriend, trouwen Met 23 jaar 3 kinderen, vriend verlaat haar als jongste 11 dagen is blijf van mijn lijf huis 3 kinderen allen speciaal onderwijs 4 e kind nakomertje, speciaal onderwijs Schuldhulpverlening armoede

16

17

18 LVB niet één groep Typologieën van mensen met LVB (met vele mengtypen) Meetfouten Moeizaam leven Levenslange conditie LVB ziekte of ongeval ACE Achterstandssituatie 18

19 ACEs model Gebeurtenissen in de kindertijd, variërend in ernst en vaak chronisch, die voorkomen in de familie of sociale omgeving van een kind en die schade of angst veroorzaken, waardoor de fysieke of psychische gezondheid en ontwikkeling van het kind wordt verstoord (p.1489) Veerkracht! Fysiek Psychisch Emotioneel Gedragsmatig Sociaal Welbevinden (Kalmakis & Chandler, 2014, p. 1495)

20 ACEs Felitti studie Fysieke mishandeling Fysieke verwaarlozing Ouder in de gevangenis Ouders psychische problemen Ouders gescheiden Emotionele mishandeling Seksueel misbruik Emotionele verwaarlozing Getuige van geweld tegen ouders Middelengebruik ouders (Felitti et al., 1998)

21 Aanbevelingen uit later onderzoek Peer relaties Community stressoren discriminatie Gescheiden zijn van je ouders: o.a. ziekenhuisopnamen, pleegzorg, residentiele plaatsing Economische tegenspoed Familie relaties Negatieve schoolervaringen Veel (plotselinge) verplaatsingen

22

23 Dissociatie hechting Sociale vaardigheden Zelfregulatie gedragsproblemen Suïcidaal gedrag emotieregulatie Persoonlijkheidsproblemen Diabetes obesitas Cognitieve vaardigheden taalvaardigheden depressie PTSS drugsgebruik angst Agressie Hartaandoeningen Leverproblemen roken

24 (Deels) Beschermende factoren Veilige hechtingsrelatie met ten minste één volwassene Behandeling (trauma)

25 Wat te doen? Kijk individueel en indien nodig grijp in Maar kijk niet alleen individueel maar kijk ook wijk of buurtgericht Betrek inzichten uit wetenschappelijk onderzoek Betrek burgers zelf (sluit aan bij hun niveau en maak samen de volgende haalbare stap) Gebruik informatie die voorhanden is op een creatieve manier op basis van een leidend concept Gebruik interventies die al goed werken Meet verandering en stel bij

26 LVB niet één groep Typologieën van mensen met LVB (met vele mengtypen) Levenslange conditie Meetfouten Moeizaam leven LVB ziekte of ongeval ACE Achterstandssituatie 26

27 LVB Sommige mensen zullen de classificatie hun hele leven houden Sommige mensen hebben de classificatie eerst niet maar later in hun leven wel Sommige mensen hebben de classificatie eerst wel maar later niet meer Sommige mensen krijgen de classificatie terwijl ze geen LVB hebben 27

28 Vele subgroepen /vele problemen Onwaarschijnlijk dat één aanpak werkt

29 Zwakbegaafd, LVB, Verstandelijke Beperking Wij zijn niet goed in verklaren en voorspellen maar wel in vaststellen van huidig toestandsbeeld Daarom spreken over: mensen die functioneren op het niveau van een licht verstandelijke beperking sociaal kwetsbare mensen met beperkte cognitieve vaardigheden

30 Gebruik LVB als werkhypothese Cliënten herkennen het niet Cliënten willen niet tot de groep mensen met VB behoren Het kan een foute meting zijn Het kan een tijdelijk bruikbare classificatie zijn Soms zijn andere problemen voorliggend

31 Screenen Korte eenvoudige procedure Aanpassen gedrag Inzetten vervolgacties 31

32 32

33 SCIL

34 SCAF Zelfrapportage over sociaal aanpassingsvermogen voor 16+ ABVV Proxy instrument over sociaal aanpassingsvermogen

35 (plus) LVB betekent Altijd aanpassen van taal Altijd aanpassen van werkwijzen 35

36 Problemen van mensen met een LVB: de Wit, Moonen & Douma, 2011 Informatieverwerking Regulerende functies (aandacht, inhibitie, planning) Probleem oplossend vermogen (metacognitie en sociaal perspectief nemen) Generalisatie van kennis (worden de belangrijke elementen in een situatie wel waargenomen en welke gedragsalternatieven hanteert de persoon)

37 Menselijke gedrag in afstemming met de omgeving Voorkeurstrategieën Matige omgevingsscan

38 Ze kunnen het wel maar ze doen het niet! (of niet?) Snel schakelen Stress

39 Wat vinden mensen met LVB vaak lastig in communicatie? 39

40 Afstemmen van de communicatie Veel mensen met LVB hebben een geringe woordenschat en hebben moeite met het onthouden en verwerken van verbale informatie; daarnaast kunnen zij ook moeite hebben met communiceren Daarom: vereenvoudig het taalgebruik; controleer of de hulpverlener en persoon met LVB elkaar begrijpen; gebruik visuele ondersteuning

41 Lastig Lezen Lange woorden moeilijk ontrafelen en uitspreken Slecht werkgeheugen -> moeilijk lange woorden en zinnen onthouden Lage motivatie : passieve leesstrategie -> minder goed opslaan

42 Lastig Begrijpen Kleinere woordenschat Moeite met beeldspraak, gezegden Woorden vaak maar 1 betekenis Moeite met koppeling woorden aan beelden

43 Lastig Bevatten Waarnemingsproblemen (waar gaat het om) Geheugen problemen (hoeveel info kan verwerkt en gecodeerd en hervonden worden) Onvoldoende zicht op waarde van de informatie (waarderen/ hoofden bijzaken, urgentie)

44 Lastig Benutten Moet ik wat doen? Wil ik wat doen? Wat moet ik doen? Hoe pak ik het aan? Kan ik dat wel? (waarbij ik soms ver buiten mijn comfortzone kom) Wie kan mij helpen?

45 Taal Harder praten Uitleggen (meer taal) Voorbeelden geven 45

46 Begrijpen Spreken A1 A2 B1 Luisteren Lezen Productie Gesprekken voeren Begrijpt vertrouwde uitdrukkingen en eenvoudige zinnen als er heel langzaam en duidelijk gesproken wordt. Begrijpt de belangrijkste punten van korte en eenvoudige boodschappen en aankondigingen als er langzaam en duidelijk gesproken wordt. Begrijpt feitelijke informatie over veel voorkomende onderwerpen uit dagelijks leven en werk. Kan vertrouwde namen, woorden en zeer eenvoudige zinnen begrijpen in standaardteksten als mededelingen, posters, catalogi. Kan korte en eenvoudige teksten lezen over concrete onderwerpen uit de eigen werk- of leefomgeving. Kan feitelijke teksten over onderwerpen uit de eigen werk- of leefomgeving lezen met een redelijke mate van begrip. Kan zich uitdrukken in losse woorden en in korte, eenvoudige zinnen over concrete zaken uit de eigen leefof werkomgeving. Kan in eenvoudige bewoordingen een beschrijving geven van mensen, leef- en werkomstandigheden, dagelijkse routines enzovoort. Kan een eenvoudige uiteenzetting geven over vertrouwde onderwerpen uit de eigen leef- en werkomgeving. Kan deelnemen aan eenvoudige gesprekken in situaties die veel voorkomen in het dagelijks leven en op de werkplek. Kan korte gesprekken voeren in standaardsituaties. Kan vragen stellen en beantwoorden en ideeën en informatie uitwisselen over vertrouwde onderwerpen in voorspelbare, alledaagse situaties. Kan met redelijk gemak deelnemen aan gesprekken over onderwerpen uit het dagelijkse leven, gericht op het onderhouden van sociaal contact en het regelen van zaken. Europese taalniveaus Om het taalonderwijs binnen Europa op elkaar af te stemmen en een platform te hebben waarop taalkwalificaties op Europese schaal erkend kunnen worden, is in 1998 het Europees Referentiekader voor de moderne talen verschenen. Het Referentiekader is in opdracht van de Raad van Europa opgesteld. Referentiekader Het Referentiekader beschrijft een Europese schaal van taalvaardigheid in zes niveaus voor de beheersing van diverse vaardigheden, zoals luisteren, spreken en schrijven. Er zijn drie niveaus (A, B en C) en ieder niveau is weer onderverdeeld in twee subniveaus (1 en 2). A is voor de basisgebruiker (beginner) B is voor de zelfstandige gebruiker (gevorderde) C is voor de vaardige gebruiker (zeer gevorderde) Website: NIOW de taalexperts 46

47 Aanbod en ontvanger 5% 15% 40% 25% 15% 0% Uit onderzoek blijkt dat veel communicatie niet effectief is omdat de teksten te moeilijk geschreven zijn. Figuur 1 laat zien dat de piek van het gemiddelde leesniveau in Nederland ligt op taalniveau B1 (40%) terwijl het tekstniveau waarop tekst meestal wordt geschreven rond taalniveau C1 ligt (75%). 80% leest B1 of hoger aanbod B2: je mist 60% lezers Bron: Stichting Accessibility

48 Omgang met taal en taalproducten Begrijpen (kennis van de taal en woordkennis) Bevatten (verwerkingscapaciteit, interesse, motivatie) Benutten (kunnen en durven handelen) 48

49 De gevolgen. 49

50 Hebben wij niet allemaal baat bij Begrijpelijke teksten? Korte teksten? Teksten zonder voor niet-ingewijden onbegrijpelijke vaktermen? Aantrekkelijke teksten? Teksten waarbij we niet het gevoel krijgen er ingeluisd te worden? Communicatie die op maat is? 50

51 Als wij teksten gebruiken die mensen met (zeer) laaggeletterheid (ook) begrijpen Gaat de appreciatie van mensen met meer taalvaardigheden niet verloren 51

52 Om rekening mee te houden Heldere taalboodschap (stop er niet té veel in) Aantrekkelijk vormgegeven Beeldmateriaal dat ondersteunend is aan het kunnen begrijpen van de taalboodschap De kenmerken van de beoogde doelgroep Veel mensen functioneren op meerdere taalniveaus bepaalt door cultuur, gewoonte, ervaring en interesse 52

53 MITS Teksten (inclusief opmaak) maar niet kinderachtig gevonden worden Dit ligt vaak heel gevoelig bij (jonge) mensen met LVB Mogen beeldverhalen dan niet? Jawel als de doelgroep ze apprecieert Mogen andere vormen dan niet? Jawel als de doelgroep er baat bij heeft (spel stichting Unal zorg) 53

54 Valkuilen Vormgeving belangrijker dan begrijpelijkheid Corporate identity (zo doen wij dit nu eenmaal) Onvoldoende kennis van de beoogde eindgebruiker Handelen zonder goed onderzoek te doen Voorbeeld Binnenlands Bestuur : Meerdere gemeenteraadsfracties in Eindhoven werken samen aan een voorstel om filmpjes in te zetten voor de communicatie met inwoners met een lichte verstandelijke beperking en laaggeletterde burgers. Die moeten een stuk begrijpelijker worden dan de met ambtelijke taal doorspekte brieven die de gemeente nu nog stuurt. 54

55 In Nederland geen eenduidige aanpak voor (zeer) laaggeletterheid Prof. Dr. Xavier Moonen: hoogleraar UvA, lector Zuyd, Koraal Sittard Team: Tessie Wittelings, Karin Cortenbach, Enid Reichrath, Frank Hovens, Dirk Reynders (3 vacatures) Leichte Sprache en Easy to Read language Project Koraal - Onderzoek UvA Onderzoek Zuyd, Project Maastricht Project Amsterdam Project VGN etc.

56 Set van taalregels (zoals) --Korte eenvoudige zinnen --Gangbare concrete woorden --Kernachtige teksten Visuele ondersteuning Beoordeling van concept taalproducten door gebruikers 56

57 Trainingen Makers van taalboodschappen om in (varianten van) Tva te schrijven en te spreken Gebruikers van taalboodschappen om kritisch commentaar te geven op beoogde eindproducten 57

58 Wetenschappelijk onderzoek Naar de begrijpelijkheid van teksten Naar de noodzaak van bepaalde regels Gebruikswaarde van beeldmateriaal Screenen van taalniveaus Effectieve inzet van toetsers Naar de effecten van Taal voor allemaal Etc. 58

59 De kern in TvA 3 dingen van belang: 1. Deze brief is voor mij. 2. Ik weet waarom ik deze brief krijg/ waarom hij belangrijk is; en dat ik iets moet doen; en wat het nadeel is als ik het niet doe (kernboodschap). 3. Ik weet wie ik kan bellen, of waar ik naar toe kan voor hulp en meer informatie ( echt mens ).

60 Beeldmateriaal moet iets toevoegen of tekst vervangen Functioneel Volledig zijn met je beeld/ plaatje Liever geen beelden op achtergrond Niet opleuken hier ligt kinderachtigheid op de loer Leesmotivatie versus begrijpelijkheid en de rol van beelden Beelden mogen geen discussie oproepen

61 opmaak Een aantrekkelijke opmaak kan de gebruikswaarde van een tekst maken of breken (let wel op geëigende lettertype) Opmaak mag nooit ten koste gaan van de begrijpelijkheid van de inhoud van de boodschap 61

62 Onze missie Het project Taal voor allemaal heeft als ultieme doel dat iedereen taal gebruikt die door iedereen voor wie die taalboodschap bedoeld is begrepen kan worden. Zodat ook mensen met (zeer) lage taalvaardigheden desgewenst aan alle aspecten van het maatschappelijke verkeer kunnen deelnemen. Taal voor allemaal wil inclusie bevorderen en mensen met (zeer) lage taalvaardigheden empoweren. 62

63 Er is nog veel te ontdekken! In wetenschap Maar vooral ook in de ontmoeting 63

64 Dank! Dat is veel informatie 64