Adem- en ontspanningsoefeningen, volgens een procesmodel*

Transcriptie

1 Adem- en ontspanningsoefeningen, volgens een procesmodel* *Van Dixhoorn. Ontspanningsinstructie. Principes en Oefeningen. Hfdst 5.1, Elsevier/Gezondheidszorg. Maarssen, 1998 *Van Dixhoorn, Adem- en ontspanningstherapie, een complete behandelmethode. Ned T Fysiotherapie.Special, 2001; 4-10 Lineair model Een vaste relatie tussen een specifieke interventie en een specifiek effect De interventie wordt ingezet na voorafgaande probleemanalyse en diagnose, waarbij andere oorzaken worden uitgesloten De interventie is doelgericht en wordt (na enige tijd) geëvalueerd op van tevoren vastgestelde effecten 1

2 Voorbeelden lineair model Hyperventilatie hypothese: Uw klachten zijn gevolg van te snel / diep / sterk ademen: ze zullen overgaan wanneer u minder ademt, langzamer ademt, in een plastic zak of door een ademcassette ademt, adempauzes maakt, de adem vasthoudt Voorbeelden lineair model Angst en spanningshypothese: Uw klachten zijn gevolg van te hoge gespannenheid: ze zullen overgaan wanneer u vaak rust neemt, bewust diep ontspant, ontspanningsoefeningen doet, vaker ontspannende activiteiten doet 2

3 Voorbeelden lineair model Verkeerde adem hypothese: Uw klachten zijn gevolg van een verkeerde ademhaling, u ademt te hoog, teveel met de borst: ze zullen overgaan wanneer u meer met de buik ademt, de borst stilhoudt, meer diafragmaal ademt Voorbeelden lineair model Stresshypothese: Uw klachten zijn gevolg van te hoge belasting of ingrijpende levensgebeurtenissen: ze zullen overgaan wanneer u uzelf minder belast, de omstandigheden verandert, stressoren vermijdt of beter hanteert, de gevolgen beter verwerkt 3

4 Voorbeelden lineair model Deconditionering hypothese: Uw klachten zijn gevolg van bewegingsarmoede en geringe belastbaarheid: ze zullen overgaan wanneer u zich vaker en meer inspant, de belastbaarheid van uw lichaam langzaam opvoert Voorbeelden lineair model Angstconditionering hypothese: Uw klachten zijn gevolg van angst en negatieve interpretatie van gewone verschijnselen: ze zullen overgaan wanneer u zich langzaamaan vaker blootstelt aan onprettige prikkels en deze niet meer vermijdt 4

5 Voordelen lineair model Je kunt een stellige uitspraak doen over oorzaak en gevolg Je kunt positieve verwachtingen creëren (placebo-effect) Je reduceert het probleem tot een hanteerbare grootheid Je kunt de interventie voortzetten totdat effect optreedt Nadelen lineair model Je moet zeker zijn van de diagnose Het verwachtte effect treedt niet altijd op, in dat geval heb je geen andere opties De reductie was niet terecht en je miskent de kern van het probleem, of de achtergrond ervan Je zet de interventie veel te lang en zinloos voort 5

6 Procesmodel Je kiest een globaal doel, laat de relatie met de interventie open, observeert de effecten* Je vraagt bereidheid diverse tactieken te proberen, om samen te zoeken of en welk effect optreedt Je evalueert elke keer en past de interventie aan het proces dat optreedt aan *Wilson & Holt. Complexity and clinical care. Br Med J, 2001; 323: Voorbeeld procesmodel Het kan zijn dat uw klachten samenhangen met spanning of een gespannen ademhaling In enkele sessies krijgen we duidelijkheid hierover. We zoeken naar een ingang voor een voor u zinvolle verandering. Vinden we dat niet, dan is daar een reden voor, waar u mogelijk ook wat mee kunt 6

7 Voordelen procesmodel Je kunt beginnen zonder zekerheid over de diagnose: dit sluit perfect aan bij hv-klachten Je appelleert aan de neutrale zelfwaarneming en zelfwerkzaamheid van het individu Je hebt oog voor de (eventuele) complexiteit van het probleem, terwijl je zoekt naar een werkzaam middel Je stopt de interventie tijdig Voordelen procesmodel Het sluit aan bij het meerdimensionale belasting-belastbaarheidsmodel* De therapeut is meer een coach en verheldert problemen dan een oplosser en behandelaar van problemen * Hagenaars, Bernards, Oostendorp. Over de kunst van hulpverlenen. Het meerdimensionale belasting-belastbaarheidsmodel: een vakfilosofisch model voor een menswaardige gezondheidszorg. Nederlands Paramedisch Instituut, Amersfoort,

8 Nadelen procesmodel Je mist de stelligheid en het placebo-effect, zolang je geen specifieke relatie vindt Je leeft met onzekerheid; niet iedereen (patiënt en therapeut) is daartoe bereid Je stopt misschien te vroeg Je hebt veel, verschillende tactieken nodig Conclusie Bij het procesmodel houd je de uitkomst van een instructie open, je observeert de gevolgen en zoekt naar een specifieke relatie tussen interventie en probleem, voor het specifieke individu Je kunt snel beginnen, als je maar stopt wanneer geen ingang is te vinden of beperkende factoren duidelijk zijn 8

9 Tactieken = modaliteiten van instructie* Herleid diverse methodes tot hun kern elementen = modaliteiten Formuleer instructies met een of meer kernelementen * Van Dixhoorn. Ontspanningsinstructie, principes en oefeningen. Hoofdstuk 2, 3. Elsevier/Gezondheidszorg. Maarssen, 1998 Aandacht Actief: gericht, op een focus, geconcentreerd op iets bepaalds Passief: ongericht, diffuus, voelen wat zich voordoet Passieve instelling: geen resultaat verwachten 9

10 Beweging Groot / klein Herhalend: cyclische, ritmische herhalingen van dezelfde beweging Eenmalig: aanspannen en loslaten Perifeer: van ledematen en hoofd Centraal: van romp Ademhaling Direct: willekeurig sturen van tempo, plaats, diepte, pauzes van ademen, neus of mond Indirect: faciliteren van meer ontspannen ademhaling via voorstelling en beweging instructies 10

11 Inhoud Doen: directieve opdrachten geven voor beweging of voorstelling Voelen: beschrijven wat er waargenomen zal worden, welke effecten verwacht worden Gesprek / interactie Tijdens: verduidelijken van waargenomen veranderingen tijdens instructie Erna: idem na afloop van instructie tijdens navoelen Concreet: sensaties benoemen Algemeen: mening / interpretatie formuleren 11

12 Gesprek / interactie Neutraal: geen intentie of bedoeling koesteren, maar concreet, exact waarnemen wat zich voordoet Sturend: een richting of inhoud nastreven, een voorkeur koesteren, een bedoeling of intentie hebben, naar een oplossing toewerken of tot iets uitnodigen Tempo Volgend: aansluiten bij bewegings- of ademtempo van patiënt ( matching ) Trager: langzamer tempo aanhouden ( pacing ) Sneller: hoger tempo aanhouden 12

13 Aanraken Passief: handcontact maken en waarnemen hoe lichaam beweegt, uit zichzelf of tijdens instructie Actief: het lichaam beetpakken en bewegen Plaats van spanningsprobleem Erbij: op de locatie van de klacht handgreep of instructie inzetten Ertegenover: de verst verwijderde plaats op het lichaam van de klacht kiezen als aangrijpingspunt Ernaast: in de buurt van de plaats van de klacht, eerst omringende gebied 13

14 Huiswerk Precies: afspreken wat patiënt gaat oefenen Open: herhaal dit nog eens, zie wat er van komt, blijft hangen, effect sorteert Kort: vaak even tijd nemen om te voelen hoe het is Lang: tijd nemen om hele instructie te herhalen Keuze van modaliteiten vuistregels Beweging >* aandacht Instructie > handgreep Ademen indirect > direct Perifeer > centraal Neutraal > suggestief Weg van > op de plaats van probleem * > = voorkeur boven 14

15 Basisprocedure Voelen neem de toestand van het lichaam waar Doen geef voorstel iets te doen stop daarmee Voelen neem de verandering waar Evalueer elke instructie D = Doen: lukte de instructie? V = Voelen: was er verschil na afloop? W = waardering: hoe voelde het aan? + = Goed/makkelijk? 0 = Matig - = Moeilijk + = Concreet/ duidelijk 0 = Onduidelijk - = Niet + = Aangenaam 0 = Gemengd/ neutraal - = Onaangenaam 15

16 Vinden van een ingang Een ingang bestaat uit een instructie die goed lukt, concrete verandering teweeg brengt, aangenaam of gemengd: 3 x plus. Observeer het Doen, vraag naar Voelen en Waardering. Als herhaling thuis lukt, met concrete effecten, is de ingang definitief. Uitzonderingen op ingang Het kan zijn dat iemand niet de instructie herhaalt maar een gedeelte of aspect ervan. Dit omschrijven en noteren dat het geoefend wordt. Het kan zijn dat een instructie thuis niet lukt maar dat een handgreep onmiskenbare ervaringen en een verandering teweeg brengt. Dat is dan de ingang. 16

17 Interpreteren van de ingang Als er een concrete, waarneembare verandering optreedt na instructie of handgreep, dan is de vraag: waar bestaat die verandering uit en wat gebeurt er precies? Dit concreet omschrijven en vervolgens interpreteren: welk proces treedt op? Processen van interne zelfregulatie* De veranderingen na instructie of handgreep zijn te onderscheiden in zeven categorieën, die samen de interne zelfregulatie vormen. Dat is de verhouding tussen het bewuste en het levende lichaam. De externe zelfregulatie betreft de verhouding tussen het individu en de omgeving en omvat het gedrag en het denken over zichzelf. * Van Dixhoorn. Ontspanningsinstructie, principes en oefeningen. Hoofdstuk 2, 3. Elsevier/Gezondheidszorg. Maarssen,

18 Spanningsvermindering Afname van lichamelijke inspanning, in rust (passief ontspannen) of in beweging (actief ontspannen). Het lichaam wordt zachter, warmer, slapper, losser, stiller, schouders hangen meer, bewegingsonrust neemt af, adem en hartslag worden trager. Aandachtverschuiving De mentale component van spanningsvermindering. De aandacht is minder afgeleid, makkelijker bij één ding te houden, het hoofd wordt stiller, leger, soms slaperig. Het centrum van waarneming verschuift van voor, boven naar achter, onder. De aandacht wordt passiever: iets valt op. 18

19 Herstelprocessen Iemand wordt frisser, helderder, uitgeruster, fitter, minder moe, krijgt nieuwe energie, betere stemming Er kunnen tekenen van (te) sterke ontspanning zijn (heel zwaar, moe, duizelig) Er kunnen psycho-emotionele reacties zijn, herbeleving, verwerking Er kunnen nieuwe invallen komen, die bijdragen aan probleemoplossing Lichaamsbewustwording Het individu neemt meer en ook nieuwe signalen van het levende lichaam waar, zowel prettig als onprettig De toegenomen bewustwording doet goed, maakt sterker, beter belastbaar Het individu wordt meer realistisch t.a.v. zichzelf Kan ervaringen beter onder woorden brengen 19

20 Functioneel bewegen De kwaliteit van bewegen neemt toe, de beweging is beter afgestemd op de (skelet)structuur, de verdeling van spanning volgt de lichaamsbouw en zwaartekracht beter Het individu voelt zijn structuur, innerlijke steun, beter De wervelkolomcurves zijn beter in balans Functioneel ademen De ademhaling is meer flexibel en past zich beter aan, zonder storing Kan waargenomen worden zonder dat dit stoort Is beter verdeeld over de romp, geluidloos, met vloeiende overgangen Volgt en reageert op de wervelkolom 20

21 Cognitieve herstructurering Gedachten over spanning en ontspanning die niet kloppen met de eigen (nieuwe) ervaring worden herzien Irreële gedachten over spanning en ontspanning worden herzien 21