DE VINIFICATIE VAN WITTE DRUIVEN.
|
|
- Ine van Loon
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 DE VINIFICATIE VAN WITTE DRUIVEN.
2 DE VINIFICATIE VAN WITTE DRUIVEN. Presentatie voor de Brabantse Wijnbouwers op 5 september 2009 door Geert Jespers
3 Overzicht van de presentatie 1. Inleiding 2. Algemene voorbereidingen 3. Rijping 4. Stappen in de vinificatie 5. Botteling
4 1. Inleiding Wijnbouw : 2 specifieke specialiteiten 1 de druiventeelt 2 de vinificatie Hoe van mijn met zorg geteelde druiven kwaliteitswijn maken? Vandaag: de vinificatie van de witte druif
5 2. Algemene voorbereidingen 1 rijping druiven opvolgen + oogst plannen 2 reinigen + ontsmetten wijnmakersgerei vóór het gebruik! - micro-organismen - mostbesmetting/wijnziekten - reinigen (chemicaliën, afstomen...) - ontsmetten met sulfietoplossing (2%, zuur) 3 actieve giststarter aanmaken 4 hebben we alle benodigdheden bij de hand? - producten - materialen
6 Rijping (Phoenix 23/08/09)
7 Rijping (Sirius 23/08/09)
8 3. Rijping rijpheidsgraad van de druiven opvolgen: -rijpheidsgraad R = Ö x 10 -beursheid z -fenolytische rijpheid (pitten) -indrogen trossteel zo laat mogelijk oogsten: klimatologische omstandigheden!? afhankelijk van de weergoden wordt het oogsttijdstip bepaald door de rijpheid van de druif
9 4. Stappen in de vinificatie Stap voor stap... Tijdsschaal wordt gegeven in de bovenhoek rechts: 0 = dag van de oogst -3 = 3 dagen vóór de oogst 5 = 5 dagen ná de oogst 4 m = 4 maanden ná de oogst (4 14) = duur van de vinificatiestap
10 4.1. De giststarter -3 Aanmaak actieve giststarter: 1 welke reingist? (keuze belangrijk) -koude gist (15 C), aromatische type -beetje restsuiker toelaten 2 druivensap zonder bewaarmiddel (uit wijngaard) 3 verder... -geschikt recipiënt (wijde hals, watten) -druivensap op KT -mespunt gistvoeding, beetje suiker -luchtzuurstof: opschudden -+ reingist (2 g/10 L), laten conditioneren -regelmatig opschudden -vorming: schuim, troebel, gistlaag, koolzuurgas
11 de giststarter
12 Reingist, cultuurgist = exogene gist de eigenschappen zijn op voorhand gekend: -vlotte vergisting -zuivere aroma s ( nevenproducten) -representatief -geproduceerde restsuiker endogene gist : gisten voortkomend in de wijngaard (bodem, druiven) de eigenschappen zijn op voorhand niet gekend -risicovol bvb. Appiculatus, Brettanomyces Br....
13 Bentonietbehandeling, al dan niet? -1 Wat? Bentoniet = delfstof, een aluminiumsilicaat (Na- of Ca-type) dat in waterig milieu opzwelt en een groter oplosbaar deeltje vormt (colloïd) dat een negatieve lading draagt. Werking: positief geladen eiwitdeeltjes (troebels) vormen met bentonietdeeltjes een neutraal deeltje dat gravimetrisch neerslaat. + _ + _
14 Bentonietbehandeling, al dan niet? -1 Doel: eiwitstabilisering (troebels) Wanneer?... bij voorklaring OF 3 dag van de gisting 1 Bij voorklaring: -ook tanninestabilisering met mostgelatine (= eiwit!) -nawerking van toegevoegde enzymes t.o.v. pectines (bevatten eiwitdeel) DUS: Bentoniet minstens enkele uren ná mostgelatine toevoegen -andere nadelen: omslachtige werkwijze vrijkomen van ijzer bij langdurig contact (blauwschönung) steeds een bijkomende klaring noodzakelijk (!) -bijkomend voordeel: beter en compacter sediment
15 Bentonietbehandeling, al dan niet? -1 2 Bij de gisting: - betere vergisting als dragerstof (ethanolrendement) - beter en compacter sediment Conclusie: aangewezen bij de voorklaring: indien eiwittroebel problemen worden verwacht (gebruikte druivensoort) eiwitstabilisatie kan echter nog steeds later via de kiezelsol-gelatine klaring (eiwittroebel test)! aangewezen bij de gisting: indien de gisting moeilijk start/verloopt
16 Benodigdheden? -1 Hebben we alle benodigdheden bij de hand? - producten - materialen Gereinigd en ontsmet?
17 Oogst 0
18 4.2. Oogst 0 oxidatie vermijden! -koud/droog plukken -de druiven niet of zo weinig mogelijk kwetsen -triëren : tijdens de oogst -zo snel als mogelijk verwerken... ontstelen/kneuzen OF koud opslaan
19 OXIDATIE WAT? een chemische reactie van zuurstof uit de lucht met : 1 Aromatische stoffen (geur, smaakstoffen) waarbij fruitigheid en fijne geuren verloren gaan 2 Fenolytische stoffen waarbij fenoloxidasen een belangrijke rol spelen De reactieproducten geven een bruine kleur aan het sap en er ontstaan bittere smaken. Voorkomen van oxidatie : gebruik van KDS (K 2 S 2 O 5 ) KDS = kaliumdisulfiet = kaliummetabisulfiet = kaliumpyrosulfiet
20 TOEVOEGEN VAN KDS WAT GEBEURT ER? K 2 S 2 O H + H 2 SO 3 + SO K + zuur midden H 2 SO 3 H 2 O + SO 2 1 molecule KDS geeft 2 moleculen SO 2 1 gewichtsdeel KDS geeft 0,58 gewichtsdeel SO 2 Van dit SO 2 + ná stabilisatie: -verdwijnt 1/3 als gasvormig SO 2 -wordt 1/3 vast gebonden (SO 4 ) -1/3 : als vrij beschikbaar (functioneel) sulfiet + los gebonden aan o.a. glucose, ketoglutaraat, pyruvaat en blijft dus beschikbaar als buffer!
21 ROL VAN KDS 1 Remmend effect op micro-organismen 2 Anti-oxiderende eigenschappen 3 Reducerende eigenschappen 4 Rol in smaakvorming 5 Rol in kleurvorming
22 ROL VAN KDS 1 Remmend effect op micro-organismen (m.o.) wilde gisten o.a. Appiculatus gisten (laag alcoholgeh., nevenproducten, slecht aroma) azijnzuurbacteriën o.a. Acetobacter (azijnzuursteek) melkzuurbacteriën o.a. Lactobacillus (zuurverlaging, melkzuursteek) schimmels (wijnziekten)
23 ROL VAN KDS 2 Anti-oxiderende eigenschappen (oxidatiedriehoek) -oxidatie = verouderen, bederven rotten -oxidatiedriehoek: vrij sulfiet bindt O 2 tot sulfaat zuurstof oxidatie tot bruine, bittersmakende stoffen inhibitie door vrij sulfiet fenoloxydasen (enzymen) fenolytische stoffen (looistoffen)
24 ROL VAN KDS 3 Reducerende eigenschappen (reductans): K 2 S 2 O H + fi H 2 SO 3 + SO K + (onlangs) geoxideerde stof + SO 2 stof + SO 4 2- Bij een onlangs licht geoxideerde most/wijn kan deze oxidatie nog deels worden opgeheven!
25 ROL VAN KDS 4 Rol in de smaakvorming : -neutraliseert acetaldehyde (pyrodruivenzuur, α ketoglutaarzuur) -ondersteunt vorming van glycerol GLYCOLYSE EIGENLIJKE GISTING (10 omzettingen, aëroob & anaëroob) (2, anaëroob proces) saccharose fruktose,glucose pyrodruivenzuur acetaldehyde ethanol SO 2 acetalzwaveligzuur glycerol
26 ROL VAN KDS 5 Rol in kleurvorming - algemeen: t.o.v. bruinverkleuring (vb. appel)
27 Ontstelen, kneuzen 0 Bron: Brouwland Beverlo
28 4.3. Ontstelen, kneuzen 0 Ontstelen : moet enkel indien koude maceratie (inweking)... voorkomen sapcontact met steeltjes (groene/bittere smaken)... ontstelen is facultatief indien géén maceratie uitgevoerd!... ontstelen/kneuzen gebeurt echter meestal in 1 procesgang Kneuzen : wordt steeds toegepast, doel:... grotere sapopbrengst... betere afgifte van smaak/geurstoffen
29 4.4. Koude maceratie 0 VOORDELEN: -meer sap bij lagere persdruk -meer vrije uitloop... meer pulp in pers... persbeurten -zuiverder sap... snellere voorklaring... compacter sneller + meer kwaliteit! NODIG : -ontsteelde/gekneusde druiven -inweektank, perfect afsluitbaar -PE = pectolytisch enzymepreparaat -lage temperatuur (~ 15 C, precursoren) -bescherming van inert gas (CO 2 of N 2 ) OF afwezigheid van luchtzuurstof (volle afgesloten tank)
30 4.4. Koude maceratie 0 Mechanisme: celwandversmelting -vrijkomen van kwaliteitsbepalende aroma s -aanzienlijke kwaliteitsverbetering van het sap -duur van inweking:... enkele tot max. 24 u afhankelijk van gebruikt PE 1 ontsteelde/gekneusde druiven in de inweektank 2 onmiddelijk + 0,5 g KDS/10 L inweektijd: 3 ná 0,5 uur + 0,2 ml pectinase /10 L 24 u, 15 C of + 1,0 ml Bukett /10 L 4 u, 15 C of + 1,2 ml Trenolin 4000 /10 L 2 u, 15 C Langere rust afgeraden, aroma bouwt snel op MAAR zal ook sneller afbouwen
31 PE = pectolytisch enzyme Trenolin Bukett DF, Trenolin 4000 DF Bron: Brouwland Beverlo
32 TRENOLIN 4000 DF Wat? = pectolytisch enzymepreparaat = PE Werking: -celwandafbraak door pectine splitsende werking -hoger saprendement (persen met druk) -snellere, compactere droesem -bentoniet vernietigt de werking van enzymen!...
33 Persen 1 Bron: Brouwland Beverlo
34 Persen 1
35 4.5. Persen 1 1 pulp persen: matige druk (1,5 1,8 bar) 2 + 0,5 g KDS/10 L in opvangemmer 3 opslaan: volle vaten/mandfles OF inert gas ml mostgelatine / 10 L 5 indien bentoniet, deze enkele uren ná mostgelatine toevoegen! 6 + waterslot (niet indien inert gas)
36 4.6. Voorklaring 1 Gedurende u : 1 inwerking mostgelatine: neutralisatie harde tannines 2 (bentoniet), precipitatie: most bestaat nu uit 3 fasen: helder: opgeloste moleculen... suikers, zuren, fenolen, zouten/mineralen, AZ, vitaminen, enzymen... midden: eiwitten, pectine, glucanen, vetzuren, sterolen, gisten, bacteriën zware: stof, aarde, celfragmenten, spuitresten, onoplosbare zwaardere deeltjes Bij overheveling een deel van de middenfase mee hevelen als gistvoeding + dragerstof. (2 % van totaal volume most, als gistvoeding/dragerstof)
37 MOSTGELATINE WAT? = hoogwaardig gelatine + caseinat (caseïne) WERKING: 1 reductie van harde tannines (smaakverbetering) - gelatine t.o.v. polyfenolen (algemeen) - caseinat t.o.v. bepaalde polyfenolen (catechine: groene thee...) 2 snellere, compactere droesemvorming (natuurlijke klaring)
38 MOSTGELATINE Bron: Brouwland Beverlo
39 overheveling 2 Vervolgens overhevelen naar gistingsvat tot 2/3 vol : 1 deel van fijne troebele fase mee overhevelen 2 staal nemen voor metingen (V, z, densiteit) 3 eventuele zuuraanpassing (zelden, wijnsteenzuur) 4 op temperatuur 15 C 4 volledige suikernood toevoegen (t.o.v. stress, H 2 S) 5 + actieve giststarter 6 onder waterslot (watten... ethanol/glycerol) NIET gedenatureerd! GEVOLG: most met een beter aromapotentieel (zuiver, fruitig) + minder groene tonen
40 Meten is weten! WAT? -volume most : voor berekeningen -zuurtegraad : in g/l als wijnsteenzuur -densiteit... voor bepaling suikernood Géén boekjes, géén tabellen... de S formule : (Ö - z) x 2,5 = suikergehalte most in g/l Ö x 2,6 = verband ts. suikergehalte en densiteit van een suikeroplossing z x 2,6 = verband ts. zuurtegraad en densiteit van de zurenoplossing in most reductie van factor 2,6 met 4 % voor de niet-suiker en de niet-zuur bestanddelen in het sap... 2,6 wordt 2,5 Werkelijk suikergehalte = (Ö x 2,6) (z x 2,6) = (Ö z) x 2,6 fi = (Ö z) x 2,5
41 Aanpassingen SUIKERNOOD: - gewenst alcoholgehalte = 11% - totaal suiker nodig = 11% x 17 g/l,% x aantal L = 187 g/l x aantal L most - suikergehalte most = (Ö z) x 2,5 x aantal L suikernood = totaal suiker nodig suikergehalte most ZUURTEGRAAD: - 6,8 8,5 g/l als wijnsteenzuur kan nog tot 2 g/l - aanzuren bij z < 6,8 - over het algemeen eerder te hoog... ontzuren ná gisting
42 4.7. Alcoholische sapgisting 2 WAT? = biochemisch proces: gisten, gistenzymes suikers (most) ethanol + CO2 + warmte 12 hoofdreacties: -eerste 10 : de glycolise (aeroob of anaeroob) -omzetting vergistbare suikers tot pyrodruivenzuur -laatste 2 : de eigenlijke alcoholische gisting (anaëroob) -via acetaldehyde tot ethanol, koolzuurgas, warmte Nevenproducten: Ontstaan van een groot aantal nevenproducten meestal in zeer kleine concentraties. Sommigen zijn waardevol voor de eindkwaliteit o.a. glycerol, vluchtige zuren, hogere alcoholen, esters, aldehyden
43 4.7. Alcoholische sapgisting 1 VERLOOP : 1 Rustfase : - jonge gistcellen vermenigvuldigen zich vrnmlk. tot alle bovenstaande O 2 is opgebruikt -glycolise tot pyrodruivenzuur 2 Woelige gistingsfase : actieve anaërobe omzetting van suiker! bij te gistingstemperatuur (> 30 C) verlies van fijne aroma s + mogelijk stilvallen gisting 3 Rustige fase : gisting verloopt steeds trager, stopt tenslotte wegens vermindering van beschikbare voedingsstoffen + aanwezigheid van steeds grotere hoeveelheden alcohol 4 Gistingsstop : meestal bij een densiteit < 1000 vertragen van ontwijken CO 2 SOORTEN: koude gisting : C Duur : meestal 2 tot 4 weken gemiddelde : C warmegisting : C
44 Gistvoeding toevoegen 3 Op de 2 gistingsdag: + 2 g gistvoeding / 10 L (stikstof en fosfor bron) Reden: -gistvoeding is er voor de gisten! -op de 1 gistingsdag is er nog competitie met andere m.o.... deze gaan we niet helpen!
45 Gistvoeding toevoegen Bron: Brouwland Beverlo
46 GISTVOEDING WAT? = stikstof en fosforbron -als diammoniumfosfaat = DAF = (NH 4 ) 2 HPO 4 (Vitamon) -als Vitamon Combi: DAF + vitamine B1 WERKING: -als Vitamon Ultra :DAF + vitamine B1+ gistextract is minimaal bij druiven met Botrytis -voor een goed functioneren hebben ook gisten een evenwichtige voeding nodig... bij gebrek aan N, P, gaan ze deze halen uit aanwezige aminozuren... om amines achter te laten (lees hoofdpijn ) -ook vitamine B1 is een voedingsbron -gistextract voor een beter aromaprofiel
47 Vitamine B1... een probleem bij druiven met Botrytis... trage gisting!
48 Bentonietbehandeling? Indien de sapgisting niet goed aanzet kan een bentonietbehandeling de nodige dragerstof leveren: -aanmaak -toevoeging -regelmatig oproeren + luchtinbreng -nadelen blijven: omslachtig Voordeel: compacter sediment Fe inbreng bijkomende klaring noodzakelijk...
49 2 overheveling 14
50 4.8. vroege 2 overheveling WAT? = scheiden van de jonge wijn van de droesem (afgestorven gistcellen, rijpingsproducten o.a. wijnsteen) WANNEER? - vroege oversteek (vlieggist), enkele dagen ná gistingsstop HOE? -voorzichtig, moer niet beroeren! -hevel, pomp, rijpingsvat... rein/ontsmet - +1,5 g KDS/10L in rijpingsvat vóór de overheveling -tot vol rijpingsvat + waterslot OF inerte atmosfeer (CO 2, N 2...) De beluchting bij het overhevelen verdrijft storend H 2 S en voorkomt zo later vorming van mercaptaan, diëthylsulfide...!
51 inerte atmosfeer Koolzuurgas (CO2), stikstof (N2), argon (Ar) Bron: Brouwland Beverlo
52 de SUR LIE techniek De SUR LIE techniek: -o.a. in de Loire toegepast op wijnen van de Melon de Bourgogne (Muscadet) Verlengd droesemcontact. De overheveling wordt uitgesteld. Men kiest voor een verlengd contact van de wijn op houten vat (micro-oxidatie) met de moer bij lage T. Hierbij komen specifieke smaken vrij die afhankelijk van het type wijn al dan niet gewenst zijn. Succes is hierbij afhankelijk van de kwaliteit van de sapwinning, de voorklaring, de vinificatie en lage T.
53 SUR LIE
54 de aangepaste SUR LIE techniek! Bijzondere techniek: -ná strenge voorklaring + gisting : een vroege oversteek uitvoeren op het moment dat nog niet alle gisten zijn afgezet! -wijn overwintert in contact met de vlieggist waardoor een specifiek aroma wordt bekomen (fruitiger, matuur, lichte champagnetoets )
55 Meten 14 WAT? -de zuurtegraad (!koolzuurgas uitschudden/verwarmen) WANNEER? -onmiddelijk ná de 2 overheveling HOE? -titratie met blauwloog tot olijfgroen STREEFWAARDE afgewerkte wijn: 6,5-7,0 g/l als wijnsteenzuur -evenwicht tussen de smaakcomponenten
56 Ontzuren 14 WAT? = methode om de zuurtegraad te verlagen (van het wijnsteenzuur, appelzuur...) WANNEER? -ná de 2 overheveling + ná zuurtegraad controle + indien zuurtegraad > 7,0 g/l als wijnsteenzuur
57 Ontzuren 14 HOE? -bij z = 7,0 8,0 : natuurlijke ontzuring (koude, winter) - bij z = 8,0 10 : met «kalinat» (kaliumbicarbonaat) OF «neerslagkalk» (calciumcarbonaat) 0,67 g/l verlaagt de zuurtegraad met 1 g/l als wijnsteenzuur ONTZURING: vorming van respectievelijk kaliumwaterstoftartraat (wijnsteen) OF calciumtartraat langzaam uitvoeren (CO 2 )... best met kalinat voor een beter mondgevoel (Ca)
58 Ontzuren Bron: Brouwland Beverlo
59 Ontzuren 14 HOE? -bij z > 10 : dubbelzoutontzuring (voor prof s!) met «neoanticid» een klein deel van de te ontzuren wijn volledig ontzuren (ook appelzuur, PH > 4,5) affiltreren neergeslagen calciummalaattartraat bij rest van de wijn voegen
60 Aanzuren 14 WAT? = methode om de zuurtegraad te verhogen WANNEER? -ná de 2 overheveling + ná zuurtegraadcontrole + indien zuurtegraad < 6,5 g/l als wijnsteenzuur en aanvullen tot 7,0 WAAROM? -een te lage zuurtegraad in deze fase is niet gewenst (besmettingsgevaar) HOE? -met wijnsteenzuur: stabilisatie
61 rijpingsfase (14 d 5 m) WAT? = stabilisatiefase, vorming typische wijneigen aroma s (esters) + de wijn verwerft complexiteit + van sommige componenten Wijnsteen (kaliumwaterstoftartraat) : wijnsteenzuur + K + wijnsteen (neutraal) Calciumtartraat : wijnsteenzuur + Ca 2+ calciumtartraat (neutraal) Wijnsteenzuur : uitkristalliseren van oververzadigd wijnsteenzuur bij koude Andere afzettingen : - achtergebleven gistcellen, rijpingsproducten, eiwitten gecombineerd met looistoffen verloopt beter bij temperaturen... zo koel mogelijk (winter)
62 overheveling voorjaar WAT? Afscheiden van de wijn van zijn licht bezinksel DOEL Heldere wijn bekomen voor botteling OF overzomering VOORWAARDEN: 1 indien niet helder (eiwittest) een kiezelsol-gelatineklaring uitvoeren + na 1 à 2 weken een 4 overheveling 2 zuurtegraad tussen 6,8-7,2 g/l als wijnsteenzuur (evenwicht smaakcomponenten), zoniet aanpassen (aanzuren, appelzuur) 3 + 0,75 g KDS/10L in rijpingsvat vóór overheveling 4 overhevelen/bottelen vóór het begin van de lente (1 april, m.o., besmettingsgevaar)
63 kiezelsol-gelatineklaring
64 4.11. Overzomering = facultatief WAT, DOEL? Een periode waarin de wijn verder uitrijpt, nog zelden toegepast voor witte wijn VOORWAARDEN: 1 vol vat, onder waterslot 2 de wijn in deze periode absoluut met rust laten OVERZOMEREN, MOET HET? Is facultatief van toepassing MAAR soms aangeraden. Indien niet toegepast, laatste overheveling/filtratie en botteling na elkaar uitvoeren... in de winter!
65 4.12. Laatse overheveling of filtratie HOEVEELHEID WIJN Kleine hoeveelheden: - overhevelen + X g KDS /10L in opvangvat + eventueel 0,5 g ascorbinezuur (vitamine C) /10L
66 4.12. Laatse overheveling of filtratie HOEVEELHEID WIJN Grotere hoeveelheden: - filtreren over batterij van 5-7 filterplaten, afnemend in poriëngrootte, laatste 2 zijn bacteriefilters - allerlaatste steriel gemaakt d.m.v. kokend water of stoom (max. 0,5 bar stoomdruk) - max. inlaatdruk is 1,5 bar (loskomen filtervezels) - bij stijging van tegendruk > 1,5 bar dan voorlaatste bacteriefilter vervangen of ze beiden vervangen - + X g KDS /10L in opvangvat + eventueel 0,5 g ascorbinezuur (vitamine C) /10L... ná filtratie, vrij SO 2 controle uitvoeren/eventueel aanpassen + 2 weken wachten met bottelen
67 X = hoeveel KDS in g /10 L wijn toe te voegen? = [ gewenst vrij sulfiet (ppm) gemeten vrij sulfiet (ppm) ] x 0,05 Concentratie gewenst vrij sulfiet ná 3 maand botteling: wit droge wijn ppm (restsuiker ( ) (restsuiker (>1005) ppm) ppm) 1 g KDS/10 L = 0,1 g KDS/L = 0,058 g totaal SO 2 /L ~1/3 van dit totaal SO 2 blijft ná stabilisatie over als beschikbaar vrij SO 2 rekening houdend met 5 mg/l reductonen (vit. C) + normale ph 0,058 : 3 0,020 g/l 20 mg/l 20 ppm beschikbaar vrij SO 2
68 Filtratiemogelijkheden amateur BEPERKINGEN: 1 Vinamat, Vinoferm filter (ronde schijven): -grof, fijn, steriel (? houdt gistcellen tegen) 2 Schijvenfilter (rechthoekig, Seitz, Beco): -grof, fijn, zeer fijn 3 Patronenfilter Enol-Matic -grof, fijn, steriel (poriëngrootte tot 0,2 µm) 4 Inox platenfilter zeer grof, grof, fijn, zeer fijn, ultra fijn, steriel
69 Filtratie van jonge witte wijn Bron: Brouwland Beverlo
70 Filtratie van jonge witte wijn
71 4.13. Botteling VOORWAARDEN: 1 de wijn moet stabiel zijn -behoudt van eigenschappen, stabiel vrij SO 2 2 liefst in hartje winter + altijd vóór 1 april 3 absolute reinheid is vereist : ontsmette kurken/stoppen, flessen en bottelapparatuur 4 speciale behandeling kurken (drukreinigen, glycerol) SOORTEN: Koud bottelen: - niet steriel door overhevelen -steriel d.m.v. bacteriefilters Warm steriel bottelen : -wijn korte tijd op 52 C opwarmen en bottelen -gevaar voor kwaliteitsverlies
72 Botteling Bron: Brouwland Beverlo
73 Botteling
74 Een mooie afwerking een lust voor het oog!
VINIFICATIE VAN WITTE WIJN
VINIFICATIE VAN WITTE WIJN Stap :1 oogsten Druiven zo lang mogelijk laten hangen. Het uitzicht van de plant verandert van groeien naar het opslaan van reservestoffen de loofwand verkleurt van groen naar
Nadere informatiewerkblad vinificatie witte wijn (jong drinkbaar, ca 11,5% alc)
werkblad vinificatie witte wijn (jong drinkbaar, ca 11,5% alc) Toelichting door Siem Zwaard Brabantse Wijnbouwers Wintercursus dag 1 1 september 2012 Biezenmortel WITTE WIJN [gist] [gist] Suiker (glucose
Nadere informatieVAN WAT KAN MEN FRUITWIJN MAKEN?
1 VAN WAT KAN MEN FRUITWIJN MAKEN? Hard fruit appelen en peren Zacht fruit kersen, krieken, alle bessen, pruimen, sleedoorn, perzik, aardbeien. Druiven rode en witte Gedroogde vruchten krenten en rozijnen
Nadere informatievrijdag 30 januari 2015 Europees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland
9 e Studiedag Druiventeelt Rijping op gist van witte en mousserende wijn door Gerhard Horstink vrijdag 30 januari 2015 Europees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland
Nadere informatieToelichting werkblad vinificatie witte wijn (jong drinkbaar, droog, ca 11,5% alc)
Toelichting werkblad vinificatie witte wijn (jong drinkbaar, droog, ca 11,5% alc) door Siem Zwaard Brabantse wijnbouwers Presentatie werkblad vinificatie witte wijn Brabantse Wijnbouwers Siem Zwaard WITTE
Nadere informatieBrouwland, 26 mei 2012
Zuurstof, een vloek of een zegen? Jacques Bertens Een vet verhaal Brouwland, 26 mei 2012 Vet Dit verhaal gaat over zuurstof en vet Verzadigde vetzuren worden onder invloed van zuurstof omgezet in onverzadigde
Nadere informatieVan Wijngaard tot Albertin Boisé. Wijndomein Sint Hubertushof Paul Spierings
Van Wijngaard tot Albertin Boisé Wijndomein Sint Hubertushof Paul Spierings Opzet presentatie Wijntuin, uitgaande van het groeiseizoen 2011 Het maken van Rode Wijn in 2011: Albertin Boisé Aanplant Aanplant
Nadere informatieHoe maak je goede witte wijn? Jan Oude Voshaar, Wijngaard Wageningse Berg gepubliceerd in De Wijngaard, april 2009
Hoe maak je goede witte wijn? Jan Oude Voshaar, Wijngaard Wageningse Berg gepubliceerd in De Wijngaard, april 2009 Het blijkt voor veel Nederlandse wijnmakers moeilijk om een goede witte wijn maken, zowel
Nadere informatieVINIFICATIEMETHODEN VOOR WITTE WIJN 1. DROGE WITTE WIJN
VINIFICATIEMETHODEN VOOR WITTE WIJN Wijnen die minder dan 4 g/l restsuikers bevatten 1. DROGE WITTE WIJN 0.5 tot 2 g/l reducerende suikers (arabinose,xylose, reageren met het Fehlingsreagens) zijn onvergistbaar
Nadere informatiezuur en zuurmanagement
zuur en zuurmanagement in de wijnmakerij welke zuren in vruchten? zuurgraad en zuurgehalte hoeveel zuur in wijn wat doet zuur hoe bepalen we het zuurgehalte waarvoor is de zuurgraad van belang? correctie
Nadere informatieHET GEBRUIK VAN SULFIET (SO 2 ) IN DE OENOLOGIE 1. SCHEIKUNDIGE ASPECTEN VAN SO 2
HET GEBRUIK VAN SULFIET (SO 2 ) IN DE OENOLOGIE 1. SCHEIKUNDIGE ASPECTEN VAN SO 2 1.1 VERSCHILLENDE VORMEN VAN SO 2 S + O 2 (g) SO 2 (g) SO 2 (g) + H 2 O H 2 SO 3 H 2 SO 3 HSO 3 - + H + SO 3 2- + 2 H +
Nadere informatiewerkblad vinificatie rode wijn (jong drinkbaar)
werkblad vinificatie rode wijn (jong drinkbaar) Toelichting door Siem Zwaard Brabantse Wijnbouwers Wintercursus dag 1 1 september 2012 Biezenmortel 6 Monster, meten RODE WIJN [gist] [gist] Basisomzettingen
Nadere informatieToelichting werkbladen vinificatie witte en rode wijn
Toelichting werkbladen vinificatie witte en rode wijn (jong drinkbaar, droog, ca 11,5% alc) door Siem Zwaard Brabantse wijnbouwers Werkwijze vandaag Doel van de dag Veel kennis vergaren en uitwisselen
Nadere informatieGratis E-book Wijn maken druivenwijnmaken.nl
Gratis E-book Wijn maken druivenwijnmaken.nl Hoe maak je wijn? Op de volgende pagina s leer je stap voor stap wijn maken van druiven. Zelf doe ik dit nu al 17 jaar, in begin met wisselend succes, maar
Nadere informatieToelichting biologische wijn
Statiestraat 164 B-2600 Berchem-Antwerpen +32 3 287 37 60 +32 3 287 37 61 www.tuv-nord-integra.com info@tuv-nord-integra.com BE 0465 666 712 Toelichting biologische wijn Inhoudsopgave 1 INLEIDING 2 2 PRODUCTIEREGELS
Nadere informatieVergisting: van most tot basiswijn
Vergisting: van most tot basiswijn Wijngaard Druivenstok Vinificatie Wetgeving en etikettering Smaak van wijn Figuur 4.1: Het proces van wijn maken De alcoholische vergisting is zonder twijfel het belangrijkste
Nadere informatieVinificatie en sulfiden
Vinificatie en sulfiden over H 2 S en Böcksers Open deur dagen 2018 presentatie door Siem Zwaard Vanaf 21/5/2018 online op www.rubinus.nl (downloads) Troubleshooting wijn maken: Sulfiden - Siem Zwaard
Nadere informatiePreventie problemen bij vinificatie. Brabantse Wijnbouwers Wintercursus dag 1. 1 september 2012 Biezenmortel
Preventie problemen bij vinificatie door Siem Zwaard Brabantse Wijnbouwers Wintercursus dag 1 1 september 2012 Biezenmortel Siem Zwaard 2012 Grootste gevaren bij vinificatie Top 4 van problemen Oxidatie
Nadere informatieO 2 en zijn invloed op het brouwproces. Dipl Brmstr JW den Hartog Amersfoort
O 2 en zijn invloed op het brouwproces Dipl Brmstr JW den Hartog Amersfoort 30-03-18 Wat is zuurstof, ook wel O 2 genoemd Dizuurstof of moleculaire zuurstof (O 2 ) is de belangrijkste enkelvoudige stof
Nadere informatieBodegraven 6 juni Ed Montforts Wijn is goed tegen slangen-beten; neem dus altijd een fles wijn mee en een kleine, niet giftige slang.
Bodegraven 6 juni 2015 Ed Montforts 2016 Wijn is goed tegen slangen-beten; neem dus altijd een fles wijn mee en een kleine, niet giftige slang. Van simpel ontzuren om een teveel aan zuur kwijt te raken
Nadere informatieGIST. Van wort naar bier. Chris Talbot
GIST Van wort naar bier Chris Talbot Inhoud Gist Welke gist gebruik je? Hoeveel gist moet je toevoegen? Berekening korrelgist Hoofd- en nagisting Hergisting Gist Bijzondere ingrediënt Ééncellige schimmel,
Nadere informatieVan druif tot most. Figuur 4.1: Het proces van wijn maken. Wijngaard Druivenstok Vinificatie Wetgeving en etikettering Smaak van wijn
Van druif tot most Wijngaard Druivenstok Vinificatie Wetgeving en etikettering Smaak van wijn Figuur 4.1: Het proces van wijn maken De eigenschappen van de druif zijn de basis voor de kenmerken van de
Nadere informatieInformatie hulpstoffen 2015.
Informatie hulpstoffen 2015. 1. Panzym Extract G (granulaat) is een wijnenzym speciaal voor de extractie van aroma's en kleurstoffen uit most voor witte en rode wijn. We gebruiken 0,3-0,4 gram per 10 kilo
Nadere informatieGebruik van sulfiet in wijn
Gebruik van sulfiet in wijn Jan Oude Voshaar, Wijngaard Wageningse Berg / Triple E Lezing tijdens de Wijngaardeniersdag op 14 april 2012 te Wijchen Veel beginnende wijnmakers proberen wijn te maken zonder
Nadere informatieROZENBOTTEL (uit de Proost)
ROZENBOTTEL (uit de Proost) De rozenbottel behoort tot de Rosaceae-soorten (roosachtigen). Men onderscheidt de wilde en de gekweekte vorm. De wilde vorm is de Rosa canina, ook wel hondsroos genaamd. Deze
Nadere informatieGratis E-book Wijn maken druivenwijnmaken.nl
Gratis E-book Wijn maken druivenwijnmaken.nl Hoe maak je wijn? Op de volgende pagina s leer je stap voor stap wijn maken van druiven. Zelf doe ik dit nu al 18 jaar, in begin met wisselend succes, maar
Nadere informatieappels citroen zuurstok chablis kwaliteit sinaasappel gras limoen kruisbes selderij viooltjes bloesem ananas groene Wit fris en fruitig
5. Wit fris en fruitig Wat zijn fris fruitige witte wijnen nu eigenlijk? Proef ik nu appels, peren of lente viooltjes? Laat ik voorop stellen, dat frisse witte en fruitige wijnen vaak in koele klimaten
Nadere informatieVinificatie Nascholing Vinologen opleiding 2014 Ir. Stan Beurskens (Msc)
Vinificatie Nascholing Vinologen opleiding 2014 Copyright 2014 Achtergrond Bachelor degree: Procestechnologie (Wageningen) Master degree: Procestechnologie/Oenologie (Wageningen, Stellenbosch, Geisenheim)
Nadere informatieKwaliteit van bier wordt voor een groot stuk bepaald door het maischen
Maischen Kwaliteit van bier wordt voor een groot stuk bepaald door het maischen de vergistinggraad van het wort; de viscositeit van het wort en bier; de hoeveelheid door de gist opneembare eiwitten (aminozuren);
Nadere informatieVan basiswijn tot wijn: rijping van wijn
Van basiswijn tot wijn: rijping van wijn Wijngaard Druivenstok Vinificatie Wetgeving en etikettering Smaak van wijn Figuur 4.1: Het proces van wijn maken Nadat de wijn gemaakt is, volgt de periode van
Nadere informatiePraktische opdracht ANW Wijn Maken
Praktische opdracht ANW Wijn Maken Praktische-opdracht door een scholier 2994 woorden 18 november 2002 5,8 46 keer beoordeeld Vak ANW 1. Inleiding Wijn is in principe niets meer dan vergist druivensap.
Nadere informatieInformatie artikelnummers en prijzen assortiment hulpstoffen BWB 2017.
Informatie artikelnummers en prijzen assortiment hulpstoffen BWB 2017. Ons assortiment voor witte wijn 2017 1. Panzym Extract G (granulaat) is een wijnenzym speciaal voor de extractie van aroma's en kleurstoffen
Nadere informatieKLAREN, STABILISEREN EN TROEBELS
KLAREN, STABILISEREN EN TROEBELS WIE ZIJN VROUW SLAAT, MAAR VAN WIJN HOUDT, KAN GEEN SLECHT MENS ZIJN. BWB Wintercursus 2013 16-11-2013 ed montforts Klaren. Helder maken. Waarom? Onaanvaardbaar: sediment
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 + 2 Samenvatting door K. 1077 woorden 22 maart 2016 6,1 9 keer beoordeeld Vak Scheikunde Impact 3 vwo Scheikunde hoofdstuk 1 + 2 Paragraaf 1: Stoffen bijv. Glas en hout,
Nadere informatieAanduiding voor basiswijn, die dagelijks wordt genuttigd, aantrekkelijk van prijs is en vaak massaal in bulk wordt geproduceerd.
Tafelwijn Aanduiding voor basiswijn, die dagelijks wordt genuttigd, aantrekkelijk van prijs is en vaak massaal in bulk wordt geproduceerd. Tannat Blauwe druif die voorkomt in Frankrijk (Madiran) en Uruguay.
Nadere informatie2 - Geelgroene druif. De wijn is geparfumeerd. Kan goede wijn uit Franken geven
Bacchus 1 - Romeinse god van de wijn. 2 - Geelgroene druif. De wijn is geparfumeerd. Kan goede wijn uit Franken geven Baden De meest zuidelijke wijnregio van Duitsland, van de Bodensee tot Heidelberg.
Nadere informatieToelichting beslisbomen Oogst en Vinificatie Suzukii, versie Simon Crone en Henk Stiekema, juni 2015
Toelichting beslisbomen Oogst en Vinificatie Suzukii, versie 3.1.4 Simon Crone en Henk Stiekema, juni 2015 Beslisboom acties bij de oogst: Tijdens de oogst wordt de onderstaande beslisboom gebruikt, die
Nadere informatieBROUWFOUTEN OF SMAAKEIGENSCHAP? LUC PAUWELS
BROUWFOUTEN OF SMAAKEIGENSCHAP? LUC PAUWELS VEROUDERING - OXIDATIE VETZUREN - STRECKER DEGRADATIE - LICHTDEGRADATIE DIACETYL DMS 4 VG ETHYLACETAAT MELKZUUR VERSUS AZIJNZUUR VEROUDERING - OXIDATIE VAN VETZUREN
Nadere informatieHet gebruik van gemodificeerde atmosfeer voor vers vlees
Prof.dr.ir. Frank Devlieghere Het gebruik van gemodificeerde atmosfeer voor vers vlees Vakgroep Voedselveiligheid en Voedselkwaliteit Laboratorium voor Levensmiddelenmicrobiologie en - conservering Food2Know-Interfacultair
Nadere informatiefourapples news In deze editie van appel tot appelsap van appelsap tot cider van cider tot destillaat en afgewerkt product...
fourapples news Bij fourapples draait alles rond appels. We produceren... - *fourbubbels* (een cider van 4% vol. alc.) - *sweetshine* (een zoete appel likeur - 18% vol. alc.) - *sweetshine cherry* (een
Nadere informatieIr. Stan Beurskens (Msc)
Inleiding over de kansen voor Nederland als gevolg van het veranderende klimaat Hebben de kansen te maken met het klimaat of de nieuwe ontwikkelingen? Ir. Stan Beurskens (Msc) Achtergrond Bachelor degree:
Nadere informatieChemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held
Chemie (ph) bij het inkuilen Scheikunde klas V41a en V41b door Erik Held Inkuilproces Proces bij het inkuilen: In de kuil ondergaat het gewas een biochemisch proces onder invloed van micro-organismen Een
Nadere informatieDe Wijn deel II. De druiven geplukt toen ze nèt goed rijp waren. Dit proefondervindelijk vastgesteld.
De Wijn deel II De druiven geplukt toen ze nèt goed rijp waren. Dit proefondervindelijk vastgesteld. Ontsteeld, gewassen en gekneusd in twee emmers. Een heel subtiele met de neus heerlijk waarneembare
Nadere informatieWIJN. Inleiding: Wat is wijn?
WIJN Inleiding: Wat is wijn? Wijn is een drank die ontstaat na het vergisten van het sap van druiven. Deze vergisting of natuurlijke fermentatie gebeurt met behulp van gistcellen, die de suikers (fructose
Nadere informatiePresentatie PAUL HOUBEN
AMARONE PROEVERIJ Presentatie PAUL HOUBEN AMARONE GEBIED ITALIË WIJNGEBIEDEN VALPOLICELLA Valpolicella wijnen worden gemaakt volgens de gebruikelijke methode van wijn maken. Alle rode wijnen worden gemaakt
Nadere informatieVan druif tot wijn. Druif. Wijnbereiding. De gisting
Van druif tot wijn Druif De druif is een klimplant, die wordt gekweekt als de druivenstok, ook wel wijnstok, wijnrank of druivenboom genoemd. Naast de wilde soort zijn er veel cultivars, gekweekte varianten:
Nadere informatieWijngaard de Heuvel. Brouwen met BREWFERM Moutextracten omslaat 8 nauw op te volgen stappen:
Brouwen met BREWFERM Moutextracten omslaat 8 nauw op te volgen stappen: 1. Koken 2. Koelen van het wort 3. Giststarter aanmaken en overheveling 4. Gist toevoegen en gisting 5. Controle gisting 6. Lagering
Nadere informatieToelichting werkbladen vinificatie jong drinkbare witte en rode wijn. een rondje troubleshooten
Toelichting werkbladen vinificatie jong drinkbare witte en rode wijn & een rondje troubleshooten door Siem Zwaard Brabantse wijnbouwers 19 september 2015 Werkwijze vandaag Doel van de dag Uitleg gebruik
Nadere informatieHet opzetten van je gisting
Science in School Issue 24: Autumn 2012 1 Vertaald door Piet Das Het opzetten van je gisting Voor het uitvoeren van alle practica, heeft elk studententeam ongeveer 200 ml gefermenteerde most, 200 ml druivensap
Nadere informatieOnderzoekscompetenties 6 de jaar
Onderzoekscompetenties 6 de jaar Werkschema: Bier brouwen Werkschema 1. Algemene lesgegevens Brouwproces leren kennen met chemische reacties, zelf brouwen, etiketontwerp. 2. Lesverloop Planning: les 1:
Nadere informatieBewaren van voedsel. Biotechniek
Bewaren van voedsel Biotechniek Vraag 1 Additieven of E-nummers zijn stoffen die opzettelijk aan voedingsmiddelen worden toegevoegd. Om welke reden? Technologisch (bewaring) Organoleptisch (smaak, geur
Nadere informatie0,0001-0,003 0,0001-0,0002 0,010-0,10 0, ,001
Over zwavel. Zoals eerder gezegd was het Jan S. die mij aanzette tot dit verhaaltje. Tijdens het proeven van bokbieren maakte iemand de opmerking: typisch een ondergister. Ik snapte niet wat er nou typisch
Nadere informatieWijn maken van druiven
Wijn maken van druiven Inleiding Wie druiven in zijn tuin kweekt voor de wijnbereiding zal tegen de tijd van de oogst angstvallig naar het weer kijken. Op dat moment hebben de trossen veel zon en warmte
Nadere informatieWijnproeverij zaterdag 13 oktober 2012
Wijnproeverij zaterdag 13 oktober 2012 Een wijnreis in 2 uur Wijn is niets anders dan het resultaat van de alcoholistische vergisting van druivensap. Zet druivensap in een niet te koude ruimte en binnen
Nadere informatieDe verwijzende letters (W t/m Z) refereren aan de erop volgende alinea's.
Toelichting beslisbomen Oogst en Vinificatie Suzukii, versie 3.1.5 Simon Crone en Henk Stiekema, juli 2015 Beslisboom acties bij de oogst: Tijdens de oogst wordt de onderstaande beslisboom gebruikt, die
Nadere informatieBEROEPSKWALIFICATIE (BK 0051) Oenoloog (m/v)
BEROEPSKWALIFICATIE (BK 0051) Oenoloog (m/v) 1. GLOBAAL 1.1 Titel Oenoloog (m/v) 1.2 Definitie Adviseert bij het proces van wijn maken teneinde de gewenste kwaliteit van de wijn te bekomen. 1.3 Niveau
Nadere informatieDe Maillard reactie. Dit wordt een ingewikkeld verhaal, maar het is niet anders.
De Maillard reactie Dit wordt een ingewikkeld verhaal, maar het is niet anders. Levensmiddelen kunnen bruin kleuren. We kennen allemaal wel wat voorbeelden: als je een appel dóórsnijdt wordt-ie na een
Nadere informatieIn opmars Niet zo goed gekend door ons. 27/06/2017 MVS - Rosé 1
In opmars Niet zo goed gekend door ons 27/06/2017 MVS - Rosé 1 IN OPMARS Consumptie steeg wereldwijd met 20% in de laatste 5 jaar Frankrijk consumeert meer rosé dan witte wijn België: 9% van de wijnen
Nadere informatieVinificatie. Enkele aspecten van zuurstofbeheer
Vinificatie Enkele aspecten van zuurstofbeheer Open deur dagen 2018 presentatie door Siem Zwaard Vanaf 21/5/2018 online op www.rubinus.nl (downloads) Aspecten zuurstofbeheer - Siem Zwaard 2018 sheet 1
Nadere informatiePeterseliewijn Recept van Luc Volders
Peterseliewijn Recept van Luc Volders De meesten van ons kennen de strip Asterix en Obelix wel. Onoverwinnelijke Galliers die het tegen de Romeinse overheersers opnamen. In de strip komt ook altijd de
Nadere informatieWordt wijn van alleen druif gemaakt?
Wordt wijn van alleen druif gemaakt? Door Jan Oude Voshaar, 17 jaar wijnboer te Wageningen, nu wijnbouwadviseur (www.wijnbouwadviesoudevoshaar.nl) Op 3 december 2015 besteedde de Keuringsdienst van Waarde
Nadere informatieAls voorbeeld zullen we Sancerre gebruiken. De bevindingen voor wat kleur en geur betreft, hebben we inmiddels in dit tabelletje ingevuld:
De kunst van het schrijven van een bruikbare proefnotitie door Cees van Casteren De grootste uitdaging van elke wijncursus voor mij is mijn studenten te leren een bruikbare proefnotitie te schrijven. Voor
Nadere informatieVAN OMGEVINGSLUCHT NAAR MEDICINALE ZUURSTOF. Denise Daems Verpleegkundig specialiste ventilatie Pneumologie
VAN OMGEVINGSLUCHT NAAR MEDICINALE ZUURSTOF Denise Daems Verpleegkundig specialiste ventilatie Pneumologie Gas Lucht Zuurstof Inhoud 1. Algemeenheden 2. Fysische en chemische eigenschappen 3. Toepassingen
Nadere informatieZuurstofbeheer. draaien aan knoppen bij het maken van wijn
Zuurstofbeheer draaien aan knoppen bij het maken van wijn door Siem Zwaard Brabantse wijnbouwers Biezenmortel 2013 Vandaag op de menukaart Wat is zuurstof Basisnoties over zuurstof en wijn Zuurstof en
Nadere informatieDE CHEMIE VAN WIJN. Wat zit er in wijn? Prof.Dr.Ir. R.L.M. Pierik
DE CHEMIE VAN WIJN Wat zit er in wijn? Prof.Dr.Ir. R.L.M. Pierik 2016 Rudolf Pierik Eerste druk september 2016 Titel: DE CHEMIE VAN WIJN Wat zit er in wijn? Auteur: Rudolf Pierik Uitgeverij: U2pi BV, Den
Nadere informatieBiologische zuurafbouw
Biologische zuurafbouw Wel of niet? Wanneer? Hoe? Zaterdag 7 juni 2014-16:30 u Brouwland - Beverlo Wijn wordt al meer dan zesduizend jaar gemaakt. Dus zo moeilijk kan het niet zijn. 1 Natuur A. Alcoholische
Nadere informatieBotrytis Cinerea: pourriture noble. Bottelen, botteling: het afvullen van een drank in flessen. Versie maart 2015
Versie maart 2015 WIJNBESCHRIJVINGEN /Fiche techniques (FT) Wijnbeschrijvingen zijn gemaakt om de gemiddelde wijn over een aantal jaargangen te beschrijven en dus niet een individuele jaargang. Elk jaar
Nadere informatieDe wijnen van de Jura
De wijnen van de Jura Onbekend is onbemind Hoe komt het dat de wijnen van de Jura bij ons nauwelijks bekend zijn? 1. Moeilijk te vinden 2. Relatief duur 3. Enkele onbekende druivensoorten savagnin, poulsard,
Nadere informatieSulfiet en andere zwavelverbindingen
Themales sulfiet Sulfiet en andere zwavelverbindingen 1 Waaruit bestaat een mens? Als voorbeeld is een mens van zeventig kilo genomen. Deze mens is hier opgesplitst in al zijn grondstoffen. Waterstof 6.7
Nadere informatieVinificatie van verschillende wijntypen
Vinificatie van verschillende wijntypen Wijngaard Druivenstok Vinificatie Wetgeving en etikettering Smaak van wijn Figuur 4.1: Het proces van wijn maken In deze paragraaf komt de vinificatie van de verschillende
Nadere informatieOnderzoek waterkwaliteit en waterzuivering
Onderzoek waterkwaliteit en Onderzoek waterkwaliteit en waterzuivering Met behulp van kiezel, grof en fijn zand, actieve kool en wat watten werd het natuurlijk zuiveringssysteem van de bodem nagebootst.
Nadere informatieOEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO
OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO Gesloten vragen 1. Carolien wil de zuurgraad van een oplossing onderzoeken met twee verschillende zuur-baseindicatoren en neemt hierbij het volgende waar: I de oplossing
Nadere informatieProefverslag proeverij 6: Biowijn
Proefverslag biowijn Donderdag 15 april 2004 Proefverslag proeverij 6: Biowijn Voor de laatste proeverij van Den Bloeyenden Wijngaerdt van het proefjaar 2003-2004 ontvingen we een gastspreker. Annemie
Nadere informatieEindexamen havo scheikunde II
Radon 1 maximumscore 1 edelgassen 2 maximumscore 1 2+ Indien het antwoord positieve lading is gegeven 0 3 maximumscore 3 aantal protonen: 84 aantal neutronen: 134 naam element X: polonium aantal protonen:
Nadere informatieBasisscheikunde voor het hbo ISBN e druk Uitgeverij Syntax media
Hoofdstuk 14 Chemische processen bladzijde 1 Opgave 1 Wat denk je, zijn de volgende processen continuprocessen of batch-processen? a productie van verschillende soorten medicijnen b productie van verschillende
Nadere informatie1. Wat is wijn? 2. Wat is wijnproeven? 3. Proefmethodiek van het degusteren. Het oog De neus De mond. 4. Proefcommentaren + veel gebruikt vocabularium
Commanderij OSIRIS : INTRODUCTIE TOT HET WIJNPROEVEN 04/10/06 1. Wat is wijn? 2. Wat is wijnproeven? 3. Proefmethodiek van het degusteren Het oog De neus De mond 4. Proefcommentaren + veel gebruikt vocabularium
Nadere informatieWaterkwaliteit 2: Natuur/chemie
Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie Prof. ir. Hans van Dijk 1 Afdeling Watermanagement Sectie Gezondheidstechniek Inhoud hydrologische kringloop kwalitatief 1. regenwater 2. afstromend/oppervlaktewater. infiltratie
Nadere informatiePACCO-PARAMETERS DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR. PaccoParameters
PACCO-PARAMETERS PH DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR PH De ph geeft de zuurtegraad van het water weer. Ze varieert doorgaans op een schaal
Nadere informatieNATIONALE SCHEIKUNDEOLYMPIADE
NATINALE SHEIKUNDELYMPIADE RRETIEMDEL VRRNDE 1 (de week van) woensdag 4 februari 2009 Deze voorronde bestaat uit 24 meerkeuzevragen verdeeld over 5 onderwerpen en 3 open vragen met in totaal 13 deelvragen
Nadere informatieGistexperimenten Jacques Bertens
Gistexperimenten Jacques Bertens Verantwoording experimenten Praktische insteek Aansluiten praktijk hobbybrouwer Keukenexperimenten Geen laboratorium Geen wetenschappelijke verantwoording Wel zorgvuldige
Nadere informatieScheikundige begrippen
Scheikundige begrippen Door: Ruby Vreedenburgh, Jesse Bosman, Colana van Klink en Fleur Jansen Scheikunde begrippen 1 Chemische reactie Ruby Vreedenburgh Overal om ons heen vinden er chemische reacties
Nadere informatieBrouwafwijkingen (Off-flavors) Page 1
Brouwafwijkingen (Off-flavors) Page 1 Brouwafwijkingen Brouwafwijkingen zijn (ongewenste) smaak en-/of geurafwijkingen te wijten aan: een fout in één of meer van de stappen in het gehele brouwproces de
Nadere informatieDe alcoholische gisting
De alcoholische gisting Herhaling van de definitie van de gisting Werking van de alcoholische gisting De rol van Pasteur BRON: INSTITUT PASTEUR De gisten Oorsprong, structuur Voortplanting: het ontknoppen,
Nadere informatie1 Voedingselementen Voedingselementen Zuurgraad Elektrische geleidbaarheid (EC) Afsluiting 14
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Voedingselementen 9 1.1 Voedingselementen 9 1.2 Zuurgraad 12 1.3 Elektrische geleidbaarheid (EC) 13 1.4 Afsluiting 14 2 Kunstmeststoffen 15 2.1 Indeling kunstmeststoffen
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 3
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 3 Samenvatting door K. 1467 woorden 5 maart 2016 5,5 2 keer beoordeeld Vak Scheikunde Scheikunde Samenvatting H3 3V 3.1 Energie Fossiele brandstoffen -> nu nog er afhankelijk
Nadere informatieWater is een heel bekend begrip. De bekende molecuul formule voor water is uiteraard H2O, de stof heeft
Werkstuk door een scholier 996 woorden 14 mei 2003 5 152 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inhoudsopgave Wat is waterstof? Wat is water? Wat is filtreren? Wat is destilleren? Drie fasen van water. Wat is
Nadere informatie4,54 inkoop 19,75 verkoop. Santa Caterina Chardonnay Igt Salento
Santa Caterina Chardonnay Igt Salento De wijnstreek Puglia in Zuid- Italië is gespecialiseerd in de productie van rode wijnen. De hoge temperaturen lijken minder geschikt voor de verbouw van witte druivensoorten.
Nadere informatie3. Welke van onderstaande formules geeft een zout aan? A. Al 2O 3 B. P 2O 3 C. C 2H 6 D. NH 3
Toelatingsexamens en Ondersteunend Onderwijs VOORBLAD EXAMENOPGAVEN Toetsdatum: n.v.t. Vak: Scheikunde voorbeeldexamen 2015 Tijdsduur: 2 uur en 30 minuten De volgende hulpmiddelen zijn toegestaan bij het
Nadere informatieRekenen aan reacties (de mol)
Rekenen aan reacties (de mol) 1. Reactievergelijkingen oefenen: Scheikunde Deze opgaven zijn bedoeld voor diegenen die moeite hebben met rekenen aan reacties 1. Reactievergelijkingen http://www.nassau-sg.nl/scheikunde/tutorials/deeltjes/deeltjes.html
Nadere informatieWijn inkopen, serveren en consumeren
Wijn inkopen, serveren en consumeren Wijngaard Druivenstok Vinificatie Wetgeving en etikettering Smaak van wijn Figuur 6.1: Het proces van wijn maken Tot slot besteedt dit hoofdstuk aandacht aan het serveren
Nadere informatieEindexamen scheikunde havo 2006-I
4 Beoordelingsmodel Rood licht Maximumscore 1 1 edelgassen 2 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: De (negatieve) elektronen bewegen zich richting elektrode A dus is elektrode A de positieve elektrode.
Nadere informatieEindexamen scheikunde havo 2002-II
4 Antwoordmodel Zuurstofvoorziening 1 aantal protonen: 16 aantal elektronen: 17 aantal protonen: 16 1 aantal elektronen: aantal protonen vermeerderd met 1 1 2 4 KO 2 2 K 2 O + 3 O 2 alleen KO 2 voor de
Nadere informatieZelfs zuiver water geleidt in zeer kleine mate elektrische stroom en dus wijst dit op de aanwezigheid van geladen deeltjes.
Cursus Chemie 4-1 Hoofdstuk 4: CHEMISCH EVENWICHT 1. DE STERKTE VAN ZUREN EN BASEN Als HCl in water opgelost wordt dan bekomen we een oplossing die bijna geen enkele covalente HCl meer bevat. In de reactievergelijking
Nadere informatieSE voorbeeldtoets 5HAVO antwoordmodel
SE voorbeeldtoets 5AV antwoordmodel Stikstof Zwaar stikstofgas bestaat uit stikstofmoleculen waarin uitsluitend stikstofatomen voorkomen met massagetal 15. 2p 1 oeveel protonen en hoeveel neutronen bevat
Nadere informatieInformatie hulpstoffen 2019.
Informatie hulpstoffen 2019. 1. Panzym Extract G (granulaat) is een wijnenzym speciaal voor de extractie van aroma's en kleurstoffen uit most voor witte en rode wijn. We gebruiken 0,3-0,4 gram per 10 kilo
Nadere informatieOrganismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof
Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme
Nadere informatieInformatie gisten. Beter is het om een geavanceerd product te gebruiken zoals Siha Uvavital. (zie: nieuwe vinificatie) Uvaferm 228 Wit Maximaal 25
Informatie gisten. Het gaat om professionele gisten. Dat betekent soms ook een professionele behandeling. De leveranciers adviseren soms om van gist een giststarter te maken. Geen slecht advies als u niet
Nadere informatieHoofdstuk 3: Water, zuren en basen
Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen NaSk II Vmbo 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen NaSk II 1. Bouw van materie 2. Verbranding 3. Water, zuren en basen 4. Basis chemie voor beroep
Nadere informatie