Psychiatrische stoornissen bij zwangeren en kraamvrouwen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Psychiatrische stoornissen bij zwangeren en kraamvrouwen"

Transcriptie

1 capita selecta Psychiatrische stoornissen bij zwangeren en kraamvrouwen A.Wewerinke, A.Honig, M.H.B.Heres en J.M.B.Wennink De frequentst voorkomende psychiatrische ziektebeelden pre en post partum zijn vooral depressie en, in mindere mate, paniekstoornis en psychose. Deze ziektebeelden hebben niet alleen negatieve gevolgen voor het welbevinden van de moeder, maar kunnen ook leiden tot obstetrische complicaties en een gestoorde moeder-kindrelatie. Daarom is het belangrijk vrouwen met een verhoogd risico op een psychiatrische stoornis te identificeren, bij voorkeur voor of tijdens de zwangerschap. De belangrijkste risicofactor is een psychiatrische stoornis in de anamnese. Obstetrische risicofactoren voor een depressie zijn: ongeplande of ongewenste zwangerschap, zwangerschapshypertensie, een spoedsectio-caesarea, en een vroeg ontslag uit het ziekenhuis. Overige factoren zijn: lage sociaaleconomische status, recent life event, negatief zelfbeeld, weinig sociale ondersteuning, immigratie in de laatste 5 jaar, een gevoel van controleverlies tijdens de bevalling, en voedingsproblemen met het kind. Voor de behandeling van een zwangere of kraamvrouw met mogelijk een psychiatrische stoornis wordt zij verwezen naar, bij voorkeur, een gecombineerde polikliniek voor psychiatrie en obstetrie dan wel naar een psychiater in een algemeen ziekenhuis, in geval van een zwaarwegende risicofactor zoals een eerder doorgemaakte psychiatrische stoornis (al dan niet in het kraambed), ernstige, actuele psychiatrische symptomen of langdurig gebruik van psychofarmaca. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150:294-8 Universiteit van Amsterdam, Faculteit der Geneeskunde, Amsterdam. Mw.A.Wewerinke, huisarts in opleiding. Sint Lucas Andreas Ziekenhuis, Postbus 9243, 1006 AE Amsterdam. Afd. Psychiatrie: hr.dr.a.honig, psychiater. Afd. Gynaecologie: mw.dr.m.h.b.heres, gynaecoloog. Afd. Kindergeneeskunde: mw.dr.j.m.b.wennink, kinderarts. Correspondentieadres: hr.dr.a.honig (a.honig@slaz.nl). Tijdens zwangerschap en bevalling vinden aanzienlijke fysieke, psychologische en sociale veranderingen plaats. Deze kunnen gepaard gaan met stress en zowel direct als indirect leiden tot het ontwikkelen van psychiatrische ziekten. 1 Het is dan ook niet verwonderlijk dat zwangeren en kraamvrouwen een verhoogd risico hebben op het (opnieuw) krijgen van een psychiatrische stoornis. Een psychiatrische stoornis tijdens de perinatale periode heeft over het algemeen invloed op gevoelens van een moeder jegens haar kind, en daarmee op haar rol als moeder. Stemmingsstoornissen komen voor bij 1 op de 8 zwangerschappen en zijn daarmee de meest voorkomende psychiatrische stoornissen in de perinatale periode. Een psychose tijdens de zwangerschap of in het kraambed komt daarentegen slechts sporadisch voor (zie verder). 2 De kans op een gestoorde interactie tussen moeder en kind is groter bij vrouwen die lijden aan een psychotische stoornis dan bij vrouwen die aan een stemmingsstoornis lijden. 3 Psychiatrisch onderzoek wordt in obstetrische settings nauwelijks verricht. Miskenning van psychiatrische stoornissen bij zwangeren en kraamvrouwen gaat gepaard met aanzienlijke risico s. Gezien het verhoogde risico op psychiatrische stoornissen in de perinatale periode en de gevolgen daarvan voor moeder en pasgeborene, is het van belang om in een zo vroeg mogelijk stadium van zwangerschapswens of zwangerschap het risico op perinatale psychiatrische problemen te identificeren en adviezen te geven over de hantering en de begeleiding ervan. In dit artikel geven wij een overzicht van psychose en stemmingsstoornissen (depressie en paniekstoornis) tijdens zwangerschap en perinatale periode. Tevens gaan wij in op risicofactoren voor (hernieuwde) psychiatrische problemen tijdens deze periode, indicaties voor verwijzen, en preventieve maatregelen. ziektebeelden Psychose. De kans voor een vrouw op het doormaken van een psychotische episode tijdens de zwangerschap of in het kraambed is 1-2 op Veel psychosen ontstaan in het kader van een pre-existente stoornis, zoals schizofrenie of een bipolaire stoornis. 5 Met name bij een psychose in het kader van een bipolaire stoornis is een bevalling een luxerende factor. 6 Verondersteld wordt dat bij patiënten met schizofrenie de bevalling in mindere mate een risicofactor voor een hernieuwde ziekteperiode is. 2 4 Depressieve stoornissen. Veel vrouwen ervaren somberheid in de post-partumperiode, variërend van normale stemmingsvarianten, ook wel de baby blues genoemd, tot stemmingsstoornissen zoals depressie. De baby blues of kraamtranen komen bij 30-75% van de moeders voor. 7 Kraam- 294

2 vrouwen beschrijven dan plotse, kortdurende (minuten tot enkele uren), onverwachte stemmingsveranderingen, gepaard gaande met gespannenheid, irritatie en huilbuien. Over het algemeen zijn deze klachten tijdelijk van aard en verdwijnen ze binnen enkele dagen tot een week, zonder specifieke maatregelen. Daarentegen maakt 12% van de zwangere vrouwen en 13% van de kraamvrouwen een ernstige depressieve episode door. 8 Vaak worden depressieve klachten zoals slaapproblemen aan een normale zwangerschap toegeschreven. Hierdoor wordt depressie als ziektebeeld in deze periode vaak niet onderkend. Paniekstoornis. Paniekstoornis heeft een lifetime -prevalentie van ongeveer 5%. Er is weinig bekend over de prevalentie en het beloop ervan tijdens de zwangerschap en de post-partumperiode. In een recent longitudinaal onderzoek onder 8323 zwangere vrouwen uit de algemene bevolking stelde men bij 21% klinisch relevante symptomen van angst vast. 9 Ongeveer 40% van de vrouwen met een paniekstoornis ervaart vaak somberheid en eenzelfde percentage van de vrouwen met een depressie heeft tevens paniekaanvallen. Zwangerschap heeft een wisselende invloed op het beloop van een paniekstoornis. De post-partumperiode blijkt een periode te zijn waarin vrouwen die bekend zijn wegens paniekstoornis het risico lopen om recidieven te krijgen. 10 De paniekstoornis wordt, behalve door paniekaanvallen, gekenmerkt door gespannenheid en angst tussen de aanvallen door. Klachten als misselijkheid, tintelende vingers en sterretjes zien kunnen aangezien worden voor symptomen van pre-eclampsie, terwijl het gaat om symptomen van een paniekaanval. risicofactoren Aangezien een psychiatrische stoornis post partum belangrijke consequenties kan hebben voor moeder en kind, is het belangrijk deze aandoening of het risico hierop vroegtijdig te herkennen en zo mogelijk te behandelen. Vroegtijdige herkenning van een post-partumdepressie is moeilijk, omdat slechts een klein deel (20%) van de patiënten hulp zoekt. 11 Daarnaast wordt de aandoening bij de helft van de hulpzoekende patiënten niet herkend. Van degenen bij wie de diagnose wel wordt gesteld en bij wie behandeling volgt, komt 30% follow-upafspraken niet na. 12 Om te voorkomen dat jonge moeders met een psychiatrische aandoening te lang onbehandeld blijven, moet de stoornis tijdig worden geïdentificeerd. Alert zijn op de symptomen en risicofactoren voor het ontstaan van een psychiatrische stoornis post partum kan vroege opsporing van psychiatrische ziektebeelden bevorderen. Psychose. De aanwezigheid van bipolaire stoornissen in de voorgeschiedenis of in de familie van een vrouw is de belangrijkste risicofactor voor het ontstaan van een psychotische stoornis. 2 Vrouwen die bekend zijn wegens een bipolaire stoornis hebben een risico van 1-2 op 5 (in plaats van 1-2 op 1000 in de algemene populatie) op een psychose in het kraambed. Dit hoge risico geldt ook voor kraamvrouwen met een blanco psychiatrische voorgeschiedenis, maar een belaste familieanamnese voor bipolaire stoornissen bij eerstegraadsfamilieleden. 2 Het vóórkomen van een psychose in de voorgeschiedenis draagt op zich bij aan een hoger risico voor herhaling ervan in het kraambed. 13 Voor psychotische stoornissen in het kraambed is een recidiefkans tot 75-80% bij een volgende zwangerschap beschreven. 14 Obstetrische risicofactoren voor post-partumpsychose zijn: primigraviditeit, het doormaken van een spoedsectiocaesarea en perinatale sterfte van het kind Ook zijn er aanwijzingen dat een langdurige, nachtelijke bevalling (met als gevolg oververmoeidheid) een risicofactor is voor het ontstaan van een kraambedpsychose. 15 Overige risicofactoren voor post-partumpsychose zijn: het ontbreken van een partner door scheiding of weduwschap en gebrek aan sociale steun In India is het een risicofactor als de baby van het vrouwelijk geslacht is. 13 Depressie. Een belangrijke psychiatrische risicofactor voor het ontstaan van een post-partumdepressie is de aanwezigheid van stemmingsstoornissen in de voorgeschiedenis. Na het doormaken van een depressieve stoornis tijdens het kraambed is de kans op een recidief bij een volgend kraambed 25-30%. 14 Daarnaast zijn de volgende factoren van invloed: de aanwezigheid van stemmingsstoornissen bij eerstegraadsfamilieleden en symptomen van depressie tijdens de zwangerschap Onderzoeken naar obstetrische risicofactoren geven wisselende resultaten. Er zijn aanwijzingen dat de volgende factoren een rol spelen bij het ontstaan van een depressie: ongeplande of ongewenste zwangerschap, zwangerschapshypertensie, ontslag uit het ziekenhuis, terwijl patiënte daar naar eigen mening nog niet aan toe is, ontevredenheid over het voedingsadvies van de behandelaar of over het niet op gang komen van borstvoeding, en een gevoel van controleverlies tijdens de bevalling. 18 Ook vrouwen die bevallen zijn door middel van een spoedsectio-caesarea hebben een verhoogde kans op een post-partumdepressie. 19 Andere studies toonden geen verband aan tussen obstetrische complicaties en depressie Overige, met name psychosociale, risicofactoren spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van depressie tijdens en na de zwangerschap: geringe sociale steun, lage zelfwaardering, alleenstaande burgerlijke status en een lage socio-economische status. Naast bevalling zijn recente life events, zoals gezondheidsproblemen, relationele problemen en immigratie in de laatste 5 jaar, van belang (tabel). 295

3 Risicofactoren voor het ontstaan van een peripartale depressie, psychose of paniekstoornis depressie psychose paniekstoornis psychiatrische factoren depressie in de anamnese 2 22 psychose in de anamnese 4 13 paniekstoornis in de anamnese psychiatrische klachten in zwangerschap bipolaire stoornis in de anamnese of familieanamnese 2 obstetrische factoren ongeplande/ongewenste zwangerschap 22 primigravida 4 13 zwangerschapshypertensie 18 sectio caesarea 4 13 spoedsectio-caesarea 19 peri- of prenatale foetale sterfte 4 13 vroeg ontslag uit ziekenhuis 18 langdurige bevalling 15 overige factoren lage sociaal-economische status alleenstaand moederschap 4 16 recent life event 21 weinig sociale ondersteuning 16 negatief zelfbeeld 22 weinig sociale ondersteuning 22 immigratie < 5 jaar 18 voedingsproblemen kind 18 gevoel van controleverlies tijdens bevalling 18 Paniekstoornis. Voor het ontstaan van een paniekstoornis tijdens of na de zwangerschap zijn, behoudens het hebben van een pre-existente paniekstoornis, geen risicofactoren bekend. 10 verwijzen Gezien de hoge prevalentie van psychiatrische ziektebeelden tijdens zwangerschap en in de perinatale periode, en de gevolgen daarvan voor moeder en kind, doen wij een aantal aanbevelingen aan huisartsen, verloskundigen, gynaecologen en psychiaters. De clinicus die zorg draagt voor de begeleiding van de zwangere of kraamvrouw moet naast het monitoren van actuele psychiatrische problemen een eerste inschatting maken van verhoogd risico op het (opnieuw) krijgen van een psychiatrische aandoening. Gezien de beschikbare gegevens is het niet mogelijk een exacte weging te maken van elke afzonderlijke risicofactor. Het blijft een inschatting die de clinicus per patiënt moet maken. Symptomen van depressie en paniekstoornis kunnen in kaart worden gebracht met de Hospital anxiety and depression scale. 23 Voor het vaststellen van een psychose bestaat geen door de patiënt zelf in te vullen vragenlijst. Ons advies is om een zwangere vrouw of kraamvrouw te verwijzen naar, bij voorkeur, een gecombineerde polikliniek voor psychiatrie en obstetrie, dan wel naar een psychiater werkzaam in een algemeen ziekenhuis in geval van een zwaarwegende risicofactor, zoals een eerder doorgemaakte psychiatrische stoornis (al dan niet in het kraambed) of ernstige actuele psychiatrische symptomen. Langdurig psychofarmacagebruik is daarnaast ook een goede reden voor verwijzing: men kan dan nagaan of er een indicatie bestaat voor gebruik in dezelfde dosis, voor een eventuele verandering van de dosis gedurende de zwangerschap (bijvoorbeeld lithium) of voor een combinatie van psychofarmaca; ook kan men bekijken welk medicament kan worden gebruikt tijdens de zwangerschap en bij een eventuele wens om borstvoeding te geven. In geval van een aantal minder zwaarwegende risicofactoren, zoals een recente immigratie met gering steunsysteem, een ongeplande zwangerschap, en actuele, ernstige moeheidsklachten, is extra oplettendheid en, zo nodig, verwijzing geïndiceerd. Op de multidisciplinaire polikliniek van gynaecoloog, kinderarts en psychiater wordt een advies gegeven voor verdere controles in de periode voor en rond de bevalling en het kraambed. Als de patiënt al in psychiatrische behandeling is, worden adviezen gegeven aan de verwijzend behandelaar. Het opstellen van een noodplan kan onderdeel van een psychiatrisch advies zijn. Een dergelijk plan kan beschrijven hoe er ingegrepen kan worden bij het plots optreden van een hernieuwde psychose en hoe een eventuele herhaling van een langdurige bevalling kan worden voorkomen, door bijvoorbeeld een tijdslimiet voor de duur van de bevalling af te spreken, en hoe de bevalling dragelijker gemaakt kan worden door bijvoorbeeld adequate pijnstilling te geven. Herkenning van vroege symptomen van bijvoorbeeld depressieve decompensatie (zoals aanhoudende sombere stemming, emotionele labiliteit, slapeloosheid en angst) leidt dan tot snel, voorspelbaar en effectief handelen. 24 Indien te verwachten is dat bevalling en kraambed met ernstige problemen gepaard zullen gaan, en in het geval van psychofarmacagebruik tijdens de zwangerschap, adviseren wij voor de perinatale, psychiatrische en obstetrische zorg een klinisch kraambed. De patiënte verblijft in dat geval gedurende de perinatale periode in het ziekenhuis, zodat de omgang van de moeder met de pasgeborene geobserveerd kan worden en zij daarbij steun kan ontvangen. Daarnaast kunnen eventuele effecten van psychofarmacagebruik op de neonaat beoordeeld worden. 296

4 preventie Indien een patiënte eerder een psychiatrische stoornis post partum heeft doorgemaakt, moet men, gezien de hoge recidiefkans, overwegen of bij een volgende zwangerschap profylactische behandeling zinvol is. Er zijn slechts twee onderzoeken naar farmacotherapie ter preventie van postnatale depressie beschreven. In het ene was er geen statistisch significant verschil tussen pla cebobehandeling en behandeling met nortriptyline, 25 in het andere was er wel een statistisch significante reductie bij behandeling met sertraline in vergelijking met placebo. 26 Er is geen bewijs dat preventieve psychologische interventie (zoals interpersoonlijke psychotherapie) het risico op post-partumdepressie kan verkleinen. 27 Een meta-analyse waarin niet-psychofarmacologische, biologische interventies, zoals behandelingen met progestagenen of levothyroxine, werden getoetst op effectieve preventie van postpartumdepressie gaf geen statistisch significante resultaten. 28 Indien er een indicatie bestaat om een zwangere profylactisch medicamenteus te behandelen, moet men zich afvragen of blootstelling aan de medicatie opweegt tegen blootstelling aan de ziekte. In recente onderzoeken naar de veiligheid van het gebruik van psychofarmaca tijdens de zwangerschap was er voor antipsychotica (zowel typische als atypische) en moderne, selectief werkende antidepressiva geen verhoogd risico op congenitale afwijkingen Er moet echter wel rekening gehouden worden met andere mogelijke effecten van psychofarmaca op de pasgeborene, zoals onthoudingsverschijnselen, het floppy infant syndrome en extrapiramidale stoornissen. 32 Psychofarmacologische behandeling van zwangeren met een bipolaire stoornis is gecompliceerd en vereist actuele kennis van zaken. 33 Multidisciplinaire benadering. Vroegtijdige identificatie van risicofactoren door een multidisciplinaire benadering kan leiden tot een adequate, tijdige interventie en vervolgens tot het toepassen van preventieve maatregelen. Hiermee kan men post-partumdecompensatie voorkomen, en daarmee ingrijpende gevolgen beperken. In het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis in Amsterdam heeft men met een dergelijk expertisecentrum voor psychiatrie, obstetrie en pediatrie goede ervaring opgedaan. Dit expertisecentrum is bedoeld ter ondersteuning van de eerste en, zo nodig, tweede lijn en bestaat uit drie voorzieningen. Op een website zal informatie beschikbaar komen voor verloskundigen, huisartsen en specialisten buiten het centrum. Daarnaast is er een poliklinische voorziening waar de zwangere of kraamvrouw op een gezamenlijk spreekuur van psychiater, gynaecoloog en kinderarts gezien kan worden. Tenslotte is er een multidisciplinaire, klinische voorziening waar (aanstaande) moeders met een indicatie voor een klinisch kraambed kunnen verblijven. conclusie Psychiatrische aandoeningen komen frequent voor bij zwangeren en kraamvrouwen, hebben een hoge recidiefkans en worden over het algemeen onderbehandeld. Er zijn psychiatrische, obstetrische en psychosociale risicofactoren voor het ontstaan van een psychiatrische stoornis tijdens de zwangerschap of in het kraambed. Het is echter moeilijk deze te kwantificeren, zodat de behandelaar per patiënt het risico op psychiatrische decompensatie moet schatten. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Aanvaard op 17 oktober 2005 Literatuur 1 Stocky A, Lynch J. Acute psychiatric disturbance in pregnancy and the puerperium. Baillieres Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol. 2000;14: Klompenhouwer JL, Hulst AM van. Psychiatrische stoornissen bij kraamvrouwen. Ned Tijdschr Geneeskd. 1994;138: Riordan D, Appleby L, Faragher B. Mother-infant interaction in postpartum woman with schizophrenia and affective disorders. Psychol Med. 1999;29: Kendell RE, Chalmers JC, Platz C. Epidemiology of puerperal psychosis. Br J Psychiatry. 1987;150: Kumar R, Marks M, Platz C, Yoshida K. Clinical survey of a psychiatric mother and baby unit: characteristics of 100 consecutive admissions. J Affect Disord. 1995;33: Chaudron LH, Pies RW. The relationship between postpartum psychosis and bipolar disorder. J Clin Psychiatry. 2003;64: Seyfried LS, Marcus SM. Postpartum mood disorders. Int Rev Psychiatry. 2003;15: Bennett HA, Einarson A, Taddio A, Koren G, Einarson TR. Prevalence of depression during pregnancy: systematic review. Obstet Gynecol. 2004;103: Heron J, O Connor TG, Evans J, Golding J, Glover V. The course of anxiety and depression through pregnancy and the postpartum in a community sample. The ALSPAC Study Team. J Affect Disord. 2004; 80: Cohen LS, Sichel DA, Dimmock JA, Rosenbaum JF. Impact of pregnancy on panic disorder: a case series. J Clin Psychiatry. 1994;55: Marcus SM, Flynn HA, Blow FC, Barry KL. Depressive symptoms among pregnant women screened in obstetrics settings. J Womens Health. 2003;12: Appleby L, Fox H, Shaw M, Kumar R. The psychiatrist in the obstetric unit. Establishing a liaison service. Br J Psychiatry. 1989;154: Singh T, Kaur V. Puerperal psychosis analysis of 35 cases. J Indian Med Assoc. 2000;98:

5 14 Garfield P, Kent A, Paykel ES, Creighton FJ, Jacobson RR. Outcome of postpartum disorders: a 10 year follow-up of hospital admissions. Acta Psychiatr Scand. 2004;109: Sharma V, Smith A, Khan M. The relationship between duration of labour, time of delivery, and puerperal psychosis. J Affect Disord. 2004;83: Terp IM, Engholm G, Moller H, Mortensen PB. A follow-up study of postpartum psychoses: prognosis and risk factors for readmission. Acta Psychiatr Scand. 1999;100: Robertson E, Grace S, Wallington T, Stewart DE. Antenatal risk factors for postpartum depression: a synthesis of recent literature. Gen Hosp Psychiatry. 2004;26: Dennis CL, Janssen PA, Singer J. Identifying woman at-risk for postpartum depression in the immediate postpartum period. Acta Psy chiatr Scand. 2004;110: Koo V, Lynch J, Cooper S. Risk of postnatal depression after emergency delivery. J Obstet Gynaecol Res. 2003;29: Nielsen Forman D, Videbech P, Hedegaard M, Dalby Salvig J, Secher NL. Postpartum depression: identification of woman at risk. BJOG. 2000;107: Johnstone SJ, Boyce PM, Hickey AR, Morris-Yatees AD, Harris MG. Obstetric risk factors for postnatal depression in urban and rural community samples. Aust N Z J Psychiatry. 2001;35: Beck CT. Predictors of postpartum depression: an update. Nurs Res. 2001;50: Herrmann C. International experiences with the Hospital Anxiety and Depression Scale a review of validation data and clinical results. J Psychosom Res. 1997;42: Hofman A, Honig A, Witt A de. Gebruik van een noodplan bij de behandeling van patiënten met een recidiverende uni- of bipolaire stemmingsstoornis. Tijdschr Psychiatr. 1996;8: Wisner KL, Perel JM, Peindl KS, Hanusa BH, Findling RL, Rapport D. Prevention of recurrent postpartum depression: a randomized clinical trial. J Clin Psychiatry. 2001;62: Wisner KL, Perel JM, Peindl KS, Hanusa BH, Piontek CM, Findling RL. Prevention of postpartum depression: a pilot randomized clinical trial. Am J Psychiatry. 2004;161: Dennis CL. Psychosocial and psychological interventions for prevention of postnatal depression: systematic review. BMJ. 2005;331: Dennis CL. Preventing postpartum depression part I: a review of biological interventions. Can J Psychiatry. 2004;49: Diav-Citrin O, Shechtman S, Ornoy S, Arnon J, Schaefer C, Garbis H, et al. Safety of haloperidol and penfluridol in pregnancy: a multicenter, prospective, controlled study. J Clin Psychiatry. 2005;66: McKenna K, Koren G, Tetelbaum M, Wilton M, Shakir S, Diav-Citrin O, et al. Pregnancy outcome of women using atypical antipsychotic drugs: a prospective comparative study. J Clin Psychiatry. 2005;66: Einarson TR, Einarson A. Newer antidepressants in pregnancy and rates of major malformations: a meta-analysis of prospective comparative studies. Pharmacoepidemiol Drug Saf. 2005;14: Garbis-Berkvens JM, Stricker BHCh, Zijden WA van der. Neurologische verschijnselen bij pasgeborenen als gevolg van het gebruik van psychofarmaca in de zwangerschap. Ned Tijdschr Geneeskd. 1993; 137: Knoppert-Klein EA van der, Kolling P, Gent EM van, Kamp IL van. Consequenties van een bipolaire stoornis en gebruik van stemmingsstabilisatoren voor het beleid rond zwangerschap. Ned Tijdschr Geneeskd. 1997;141: Abstract Psychiatric disorders in pregnant and puerperal women The most frequently occurring pre- and postpartum psychiatric disorders are depression and, to a lesser degree, panic disorder and psychosis. Apart from the negative effects on the psychological well-being of the mother, these psychiatric disorders may also result in obstetric complications and an impaired mother-infant relationship. In order to prevent these negative effects, mothers who are at risk for major psychiatric disorders need to be identified early, preferably before or during pregnancy. The most important risk factor is a history of psychiatric disorders. Obstetric risk factors for depression are unplanned or unwanted pregnancy, pregnancy-related hypertension, emergency caesarean section and early discharge from the hospital. Other factors are low socioeconomic status, recent life event, negative self-image, little social support, immigration in the last 5 years, feelings of loss of control during pregnancy and feeding problems with the child. For treatment, pregnant or puerperal women with a possible psychiatric disorder based on the presence of a serious risk factor, such as a previously experienced psychiatric disorder (related to pregnancy or not), serious current psychiatric symptoms or long-time use of psychoactive drugs, should be referred preferably to a combined psychiatric/obstetric clinic or, if unavailable, to a psychiatrist in a general hospital. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150:

Geen roze wolk. Psychische klachten & zwangerschap. Maaike Kloosterman-de Groot

Geen roze wolk. Psychische klachten & zwangerschap. Maaike Kloosterman-de Groot Geen roze wolk Psychische klachten & zwangerschap Maaike Kloosterman-de Groot Op het internet. Inleidend verhaal Indeling van de presentatie Inleiding Psychiatrische problemen in de zwangerschap Risicofactoren

Nadere informatie

Presentatie. POP poli Aandachtspunten bij kinderwens, zwangerschap en bevalling bij cliënten met psychische klachten/aandoeningen.

Presentatie. POP poli Aandachtspunten bij kinderwens, zwangerschap en bevalling bij cliënten met psychische klachten/aandoeningen. Astrid Pool, CPV/SPV Werkzaam bij GGZ-NHN PEAC Heerhugowaard (Persoonlijkheid, Eetstoornissen, ADHD en Complexe trauma) Ziekenhuispsychiatrie en POP Poli Presentatie POP poli Aandachtspunten bij kinderwens,

Nadere informatie

Slaapverstoring als risicofactor voor psychopathologie in de postpartumperiode bij vrouwen met een bipolaire stoornis.

Slaapverstoring als risicofactor voor psychopathologie in de postpartumperiode bij vrouwen met een bipolaire stoornis. Slaapverstoring als risicofactor voor psychopathologie in de postpartumperiode bij vrouwen met een bipolaire stoornis Anja Stevens NNMHN 15 febr 2013 Post-partum periode bij vrouwen met een bipolaire stoornis

Nadere informatie

Multidisciplinair (pre)conceptioneel advies

Multidisciplinair (pre)conceptioneel advies Multidisciplinair (pre)conceptioneel advies POP expertise centrum Amsterdam Prof.Dr.Adriaan Honig SLAZ/VUmc Verloskunde conferentie 3 februari 2012 Utrecht Marion Heres Adriaan Honig Hanneke Wennink Multidisciplinair

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Zwangerschap en bipolaire stoornis avontuur voor patient en behandelaar. Anja Stevens

Zwangerschap en bipolaire stoornis avontuur voor patient en behandelaar. Anja Stevens Zwangerschap en bipolaire stoornis avontuur voor patient en behandelaar Anja Stevens 14 december 2013 Inhoud Inleiding Kinderwens Zwangerschap Bevalling Kraambed en daarna Zwangerschapsplan Vaders Take

Nadere informatie

Stemmingsstoornissen tijdens de zwangerschap en de postpartumperiode

Stemmingsstoornissen tijdens de zwangerschap en de postpartumperiode Stemmingsstoornissen tijdens de zwangerschap en de postpartumperiode e.a.m. knoppert-van der klein, i.m. van vliet, p. kölling, c.j. sleeboom-van raaij samenvatting Depressies komen in gelijke mate voor

Nadere informatie

Postpartum psychiatrie op de moeder-baby unit

Postpartum psychiatrie op de moeder-baby unit Oprichtingssymposium LKPZ 9 september 2010, Corpus, Oegstgeest Postpartum psychiatrie op de moeder-baby unit Kathelijne Koorengevel, psychiater Monica Ouwens, dans- en bewegingstherapeut Afdeling Psychiatrie

Nadere informatie

Medische indicatie: PIH + sectio in VG 16+3 AD

Medische indicatie: PIH + sectio in VG 16+3 AD PTSS na de bevalling Claire Stramrood Arts onderzoeker Obstetrie/Gynaecologie UMC Groningen Casus 33 jaar, G2P1 Medische indicatie: PIH + sectio in VG 16+3 AD Patiënte: Ik zie die bevalling echt niet zitten,

Nadere informatie

OPPER studie Onderzoeksprogramma Postpartum Psychose Erasmus MC, Rotterdam

OPPER studie Onderzoeksprogramma Postpartum Psychose Erasmus MC, Rotterdam Postpartum Psychose Postpartum psychose patientenvereniging opgericht! www.kraambedpsychose.nl Veerle Bergink 31 Oktober 2012 Postpartum Psychose Binnen 4 weken na de bevalling Incidentie: 1 op de 1.000

Nadere informatie

Psychiatrie, Obstetrie en Pediatrie (POP) POP-adviescentrum

Psychiatrie, Obstetrie en Pediatrie (POP) POP-adviescentrum Psychiatrie, Obstetrie en Pediatrie (POP) POP-adviescentrum Psychiatrie, Obstetrie en Pediatrie (POP) -adviescentrum Kennemer Gasthuis Wat is de POP-poli? POP staat voor Psychiatrie - Obstetrie (verloskunde)

Nadere informatie

Herkenning van psychiatrisch kwetsbare zwangeren

Herkenning van psychiatrisch kwetsbare zwangeren Onderzoek Herkenning van psychiatrisch kwetsbare zwangeren Vragenlijst versus anamnese in de tweede lijn Jan de Waal, Joep H.A.M. Tuerlings, Karin de Boer, Jaime C. Smal en Jeroen A. van Waarde Doel Opzet

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Psychiatrie- Obstetrie- Paediatrie (POP)-poli. Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi.

Patiënteninformatie. Psychiatrie- Obstetrie- Paediatrie (POP)-poli. Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi. Patiënteninformatie Psychiatrie- Obstetrie- Paediatrie (POP)-poli Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi. Inhoudsopgave Pagina Inleiding 4 Psychiatrische aandoeningen en kinderwens of

Nadere informatie

Werkafspraak SSRI in de zwangerschap oktober 2014

Werkafspraak SSRI in de zwangerschap oktober 2014 Werkafspraak SSRI in de zwangerschap oktober 2014 Doel: Praktische leidraad voor psychiaters, verloskundigen, gynaecologen, kinderartsen, ziekenhuisapothekers en andere disciplines betrokken bij adviseren

Nadere informatie

De POP polikliniek Voor zwangeren

De POP polikliniek Voor zwangeren De POP polikliniek Voor zwangeren Afdeling gynaecologie, psychiatrie & kindergeneeskunde Locatie Veldhoven U bent verwezen naar de POP polikliniek. In deze folder leggen we u uit wat deze polikliniek inhoudt.

Nadere informatie

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen

Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positieve, Negatieve en Depressieve Subklinische Psychotische Symptomen en het Effect van Stress en Sekse op deze Subklinische Psychotische Symptomen Positive, Negative and Depressive Subclinical Psychotic

Nadere informatie

Ontwikkeling van een instrument / werkwijze om perinatale zorg te stroomlijnen in psychiatrische en sociaal zwakkere moeders

Ontwikkeling van een instrument / werkwijze om perinatale zorg te stroomlijnen in psychiatrische en sociaal zwakkere moeders POP : Regeren is Vooruitzien Ontwikkeling van een instrument / werkwijze om perinatale zorg te stroomlijnen in psychiatrische en sociaal zwakkere moeders Om een goede dokter te zijn. Logistiek Empathie

Nadere informatie

Bipolaire stoornis en zwangerschap: ervaringen uit de praktijk

Bipolaire stoornis en zwangerschap: ervaringen uit de praktijk g e v a l s b e s c h r i j v i n g Bipolaire stoornis en zwangerschap: ervaringen uit de praktijk a. c. m. k l e i n s m a n, e. a. m. k n o p p e r t - v a n d e r k l e i n samenvatting Patiënten met

Nadere informatie

Stop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap.

Stop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap. Stop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap. Promovendi: Drs. Nina Molenaar, arts, Erasmus MC Marlies Brouwer, MSc, psycholoog, UU Projectleaders:

Nadere informatie

Protocol Obesitas. 1.0 Definitie obesitas

Protocol Obesitas. 1.0 Definitie obesitas Protocol Obesitas 1.0 Definitie obesitas Obesitas is een abnormale gezondheidstoestand waarbij er een overschot aan vetweefsel is. De meest gebruikte definitie is gebaseerd op de Quetelet-index of Body

Nadere informatie

Bipolaire stoornis en zwangerschap. Anja Stevens Dimence, kenniskring SCBS, 22 september 2016

Bipolaire stoornis en zwangerschap. Anja Stevens Dimence, kenniskring SCBS, 22 september 2016 Bipolaire stoornis en zwangerschap Anja Stevens Dimence, kenniskring SCBS, 22 september 2016 Wat willen we? Een gezond kind, maar liefst ook een gezonde moeder en vader/partner! Oftewel een gezond gezin

Nadere informatie

Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi.

Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi. Patiënteninformatie Psychiatrie- Obstetrie- Paediatrie POP-poli Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi. 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Inleiding 4 Psychiatrische aandoeningen

Nadere informatie

ZORGPROGRAMMA PERINATALE GEESTELIJKE GEZONDHEID. Gilbert Lemmens Innovaties in de GGZ Gent 2017

ZORGPROGRAMMA PERINATALE GEESTELIJKE GEZONDHEID. Gilbert Lemmens Innovaties in de GGZ Gent 2017 ZORGPROGRAMMA PERINATALE GEESTELIJKE GEZONDHEID Gilbert Lemmens Innovaties in de GGZ Gent 2017 Zorgprogramma perinatale geestelijke gezondheid? Mentale stoornissen zijn meest voorkomende ziekten tijdens

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker POP POLI Geen (potentiële) belangenverstrengeling Disclosure belangen spreker Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder

Nadere informatie

Stop or Go? TerugvalprevenBe training bij het begeleid ahouwen van anbdepressiva in de zwangerschap.

Stop or Go? TerugvalprevenBe training bij het begeleid ahouwen van anbdepressiva in de zwangerschap. Stop or Go? TerugvalprevenBe training bij het begeleid ahouwen van anbdepressiva in de zwangerschap. Promovendi: Drs. Nina Molenaar, arts, Erasmus MC Marlies Brouwer, MSc, psycholoog, UU Projectleiders:

Nadere informatie

Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie

Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Diagnostische instabiliteit van terugval bij angststoornissen en depressie Willemijn Scholten NEDKAD 2015 Stelling In de DSM 6 zullen angst en depressie één stoornis zijn Achtergrond Waxing and waning

Nadere informatie

Gebruik van SSRI-medicijnen

Gebruik van SSRI-medicijnen Gebruik van SSRI-medicijnen voor en tijdens uw zwangerschap en in uw kraambed Uw huisarts of psychiater heeft u een SSRI voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotonine heropname remmer. SSRI is

Nadere informatie

OBSTETRIE CASUS 2. Ochtendprogramma 5 maart

OBSTETRIE CASUS 2. Ochtendprogramma 5 maart OBSTETRIE CASUS 2 Ochtendprogramma 5 maart Marie Jansen G1P0 AD 10 wkn, 25 jaar Algemene VG: blanco MedicaKe: geen Huidige graviditeit: ongepland Sociaal: Ze is niet zeker van haar huidige relake maar

Nadere informatie

Psychiatrie rond zwangerschap. Corné van Lieshout, psychiater

Psychiatrie rond zwangerschap. Corné van Lieshout, psychiater Psychiatrie rond zwangerschap Corné van Lieshout, psychiater Casus 1 Mw. Pietersen 32 jaar Na 1 e partus (25 e ) depressief, na 2 mnd spontaan over Na 2 e partus (28 e ) weer depressief. HA gaf 50mg sertraline

Nadere informatie

Informatieavond Bipolaire stoornis. Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater

Informatieavond Bipolaire stoornis. Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater Informatieavond Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater Bipolaire Stoornis Bipolaire Stoornis = Manisch Depressieve Stoornis (MDS) Algemeen Ziekteverschijnselen Beloop

Nadere informatie

Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling

Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Het interactieve brein in slaap 12-10-2012 Slaapstoornissen

Nadere informatie

Korte bijdrage Life events bij patiënten in de acute dienst van achttien RIAGG s

Korte bijdrage Life events bij patiënten in de acute dienst van achttien RIAGG s Korte bijdrage Life events bij patiënten in de acute dienst van achttien RIAGG s door B. van der Goot, R.A. van der Pol en V.M. Vladár Rivero Samenvatting In mei 1990 vond een onderzoek plaats naar de

Nadere informatie

Depressie. Postpartum depressie

Depressie. Postpartum depressie Depressie Postpartum depressie juli 2016 Doel Het op eenduidige wijze handelen bij een depressie / postpartum depressie. Definitie Depressie: sombere stemming en/of een duidelijke vermindering van interesse

Nadere informatie

Stadiëring en interepisodisch functioneren bij Bipolaire Stoornissen

Stadiëring en interepisodisch functioneren bij Bipolaire Stoornissen Stadiëring en interepisodisch functioneren bij Bipolaire Stoornissen Ralph Kupka hoogleraar Bipolaire Stoornissen VU Medisch Centrum Academische Zorglijn Bipolair, GGZinGeest Altrecht Bipolair Stabiel

Nadere informatie

Gebruik van antidepressiva (SSRI) voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed

Gebruik van antidepressiva (SSRI) voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Gebruik van antidepressiva (SSRI) voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Inleiding Uw behandelend arts of psychiater heeft u SSRI medicatie voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotonine

Nadere informatie

Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer

Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie en angstklachten tijdens de zwangerschap komen regelmatig voor. Toch wordt dit onderwerp nog vaak als taboe ervaren en is niet duidelijk welke

Nadere informatie

Kraambedpsychose ondanks lithiumgebruik bij vrouwen met een bipolaire stoornis Twee gevalsbeschrijvingen

Kraambedpsychose ondanks lithiumgebruik bij vrouwen met een bipolaire stoornis Twee gevalsbeschrijvingen gevalsbeschrijving Kraambedpsychose ondanks lithiumgebruik bij vrouwen met een bipolaire stoornis Twee gevalsbeschrijvingen a.c. kosters-hoek samenvatting Door twee gevalsbeschrijvingen wordt geïllustreerd

Nadere informatie

Benzodiazepine Bij zwangerschap en in het kraambed. Poli Gynaecologie

Benzodiazepine Bij zwangerschap en in het kraambed. Poli Gynaecologie 00 Benzodiazepine Bij zwangerschap en in het kraambed. Poli Gynaecologie Uw arts heeft u als medicijn benzodiazepine voorgeschreven. Deze medicijnen kunnen tijdens een zwangerschap gebruikt worden. Deze

Nadere informatie

Paniekaanvallen - Moet je daar wat mee? -

Paniekaanvallen - Moet je daar wat mee? - Paniekaanvallen - Moet je daar wat mee? - Neeltje Batelaan Didi Rhebergen, Ron de Graaf, Jan Spijker, Aartjan Beekman en Brenda Penninx Filmfragment College tour 2012 Een vraagje. Vraagt u tijdens anamnese

Nadere informatie

6 a 8 controles afhankelijk van professionele noodzaak en/of behoefte vrouw. -Er is aandacht gegeven aan medische en psychosociale.

6 a 8 controles afhankelijk van professionele noodzaak en/of behoefte vrouw. -Er is aandacht gegeven aan medische en psychosociale. Time task matrix zorgproces SSRI gebruik in de zwangerschap Versie 10 maart 2015 Alles in rood is specifiek voor gebruik SSRI, alles in zwart is gebruikelijke zorg voor iedere zwangere (voor de meest recente

Nadere informatie

SSRI-gebruik tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed

SSRI-gebruik tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed SSRI-gebruik tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed Documentgebied Groep(en) Autorisatie Beoordelaar(s) Verloskunde Alle partijen aangesloten bij het VSV Nijmegen en omstreken F.Vandenbussche R. Verlaak,

Nadere informatie

Stress en Psychose 59 Noord. Stress and Psychosis 59 North. A.N.M. Busch

Stress en Psychose 59 Noord. Stress and Psychosis 59 North. A.N.M. Busch Stress en Psychose 59 Noord Stress and Psychosis 59 North A.N.M. Busch Prevalentie van Subklinische Psychotische Symptomen en de Associatie Met Stress en Sekse bij Noorse Psychologie Studenten Prevalence

Nadere informatie

Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere

Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere vrouwen: Onderzoek naar de relatie tussen angst, depressieve

Nadere informatie

Gebruik van SSRI-medicatie tijdens zwangerschap en borstvoeding. Maatschap Gynaecologie & Kindergeneeskunde IJsselland Ziekenhuis

Gebruik van SSRI-medicatie tijdens zwangerschap en borstvoeding. Maatschap Gynaecologie & Kindergeneeskunde IJsselland Ziekenhuis Gebruik van SSRI-medicatie tijdens zwangerschap en borstvoeding Maatschap Gynaecologie & Kindergeneeskunde IJsselland Ziekenhuis Inleiding Uw huisarts of psychiater heeft u een SSRI voorgeschreven. (Selectieve

Nadere informatie

DE RELATIE TUSSEN TRAUMA EN PSYCHOSE. Tamar Kraan Psycholoog & PhD Student

DE RELATIE TUSSEN TRAUMA EN PSYCHOSE. Tamar Kraan Psycholoog & PhD Student DE RELATIE TUSSEN TRAUMA EN PSYCHOSE Tamar Kraan Psycholoog & PhD Student Definitie trauma in de kindertijd Emotioneel misbruik Emotionele verwaarlozing Fysiek misbruik Fysieke verwaarlozing Seksueel misbruik

Nadere informatie

PSYCHIATRIE EN ZWANGERSCHAP. Just Wernand Psychiater

PSYCHIATRIE EN ZWANGERSCHAP. Just Wernand Psychiater PSYCHIATRIE EN ZWANGERSCHAP Just Wernand Psychiater Intake Vpk Gz psycholoog psychiater Inventarisatie Stadium zwangerschap > consequenties voor zorgplan Gewenst / gepland? (partner?) Verloop fysiek /

Nadere informatie

15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater

15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater 5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?

Nadere informatie

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling

Nadere informatie

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon

Karen J. Rosier - Brattinga. Eerste begeleider: dr. Arjan Bos Tweede begeleider: dr. Ellin Simon Zelfwaardering en Angst bij Kinderen: Zijn Globale en Contingente Zelfwaardering Aanvullende Voorspellers van Angst bovenop Extraversie, Neuroticisme en Gedragsinhibitie? Self-Esteem and Fear or Anxiety

Nadere informatie

Chapter 10. Samenvatting

Chapter 10. Samenvatting Chapter 10 Samenvatting Samenvatting 149 Dit proefschrift richt zich op symptomen van neonatale adaptatie (NA) na blootstelling aan selectieve antidepressiva (SA) in utero. Deze symptomen zijn meestal

Nadere informatie

TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009.

TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009. TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009. Werkafspraken De afdeling psychiatrie, gevestigd in het Academisch Psychiatrisch Centrum van het AMC, kent 4 zorglijnen: 1. Acute zorg 2.

Nadere informatie

Neonatale onttrekkingsverschijnselen kunnen zijn: De bevalling Het kraambed

Neonatale onttrekkingsverschijnselen kunnen zijn: De bevalling Het kraambed SSRI-medicatie Uw huisarts of psychiater heeft u een SSRI voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotine heropnameremmer. Er zijn verschillende soorten SSRI s. Deze medicijnen worden onder andere

Nadere informatie

Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial

Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial dr. T. Verbeek arts-epidemioloog Afd. Huisartsgeneeskunde en Epidemiologie 22 januari

Nadere informatie

POP polikliniek. voor vrouwen vóór, tijdens en na de zwangerschap. Wat moet u echt weten! We kijken samen hoe we u kunnen helpen.

POP polikliniek. voor vrouwen vóór, tijdens en na de zwangerschap. Wat moet u echt weten! We kijken samen hoe we u kunnen helpen. POP polikliniek voor vrouwen vóór, tijdens en na de zwangerschap U heeft een afspraak op de POP-poli. Dit betekent Psychiatrie, Obstetrie (verloskunde) en Pediatrie (kindergeneeskunde). In de POP polikliniek

Nadere informatie

Addendum. Nederlandse Samenvatting

Addendum. Nederlandse Samenvatting Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.

Nadere informatie

Comorbiditeitspatronen bij OCD. Resultaten van de NOCDA studie

Comorbiditeitspatronen bij OCD. Resultaten van de NOCDA studie Comorbiditeitspatronen bij OCD Resultaten van de NOCDA studie Patricia van Oppen, Harold J. van Megen, Neeltje M. Batelaan, Danielle C. Cath, Nic J.A. van der Wee, Brenda W. Penninx Marcel A. van den Hout,

Nadere informatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een Vaste Relatie The Association between Daily Stress, Emotional Intimacy and Affect with Partners in a Commited

Nadere informatie

Van chaos naar structuur: ontpopping van een POP-poli in een perifeer opleidingsziekenhuis

Van chaos naar structuur: ontpopping van een POP-poli in een perifeer opleidingsziekenhuis Van chaos naar structuur: ontpopping van een POP-poli in een perifeer opleidingsziekenhuis LKPZ symposium 9 september 2009 K.M. Paarlberg, Gelre Apeldoorn Ontpopping van een POP-poli KMP 2010 Verloskundige

Nadere informatie

18/03/2016. inhoud. Zorg voor jongeren met psychiatrische problemen. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie

18/03/2016. inhoud. Zorg voor jongeren met psychiatrische problemen. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie. jongeren populatie inhoud Zorg voor jongeren met psychiatrische problemen Jongeren als doelgroep Burden of disease in praktijk Slot: New horizont Marijana Cvitan Sutterland psychiater OPZ Geel, Maart, 2016 Juridische grens

Nadere informatie

Vos&de Kruif2015. Hedwig Vos, huisarts Marjolijn de Kruif, psychiater

Vos&de Kruif2015. Hedwig Vos, huisarts Marjolijn de Kruif, psychiater Vos&de Kruif2015 Hedwig Vos, huisarts Marjolijn de Kruif, psychiater Geen belangen Vos&de Kruif2015 Van menarche tot menopauze: hormonen en neurotransmitters Psychiatrische klachten rondom menstruatie,

Nadere informatie

Gebruik van antidepressiva voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed

Gebruik van antidepressiva voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Gebruik van antidepressiva voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke

Nadere informatie

NVOG Voorlichtingsbrochure GEBRUIK VAN SSRI-MEDICATIE VOOR EN TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED

NVOG Voorlichtingsbrochure GEBRUIK VAN SSRI-MEDICATIE VOOR EN TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED NVOG Voorlichtingsbrochure GEBRUIK VAN SSRI-MEDICATIE VOOR EN TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED 1 GEBRUIK VAN SSRI-MEDICATIE VOOR EN TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED 1. Achtergrond 2.

Nadere informatie

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen. Nikkie Aarts

Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen. Nikkie Aarts Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen Nikkie Aarts Afdeling Epidemiologie & Inwendige Geneeskunde 3 de Lustrum Farmacovigilantie Platform Nederland Dinsdag 19 mei 2015 Promotietraject In de dagelijkse

Nadere informatie

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior Martin. W. van Duijn Student: 838797266 Eerste begeleider:

Nadere informatie

Discussion Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae

Discussion Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae chapter 7 Discussion Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae 140 chapter 7 SAMENVATTING De bipolaire stoornis (of manisch-depressieve stoornis) is een stemmingsstoornis waarin episodes van (hypo)manie

Nadere informatie

SSRI-medicatie en zwangerschap BEHANDELING

SSRI-medicatie en zwangerschap BEHANDELING SSRI-medicatie en zwangerschap BEHANDELING SSRI-medicatie en zwangerschap Je huisarts of psychiater heeft je een SSRI voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotonine heropnameremmer. Het zijn medicijnen

Nadere informatie

De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility.

De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility. RELATIE ANGST EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility Jos Kooy Eerste begeleider Tweede

Nadere informatie

Gedragsmatige activatie en antidepressiva voor (ernstige) depressie: een behandelstudie uit Iran

Gedragsmatige activatie en antidepressiva voor (ernstige) depressie: een behandelstudie uit Iran Gedragsmatige activatie en antidepressiva voor (ernstige) depressie: een behandelstudie uit Iran Marcus Huibers, Latif Moradveisi, Fritz Renner, Modabber Arasteh & Arnoud Arntz Department of Clinical Psychological

Nadere informatie

Gebruik van een noodplan bij de behandeling van patiënten met een recidiverende uni- of bipolaire stemmingsstoornis

Gebruik van een noodplan bij de behandeling van patiënten met een recidiverende uni- of bipolaire stemmingsstoornis Gebruik van een noodplan bij de behandeling van patiënten met een recidiverende uni- of bipolaire stemmingsstoornis door A. Hofman, A. Honig en A. de Witt Gepubliceerd in 1996, no. 8 Samenvatting In het

Nadere informatie

! "! " #)% Lichamelijke Klachten Lichamelijk Onverklaarde Klachten (LOK) Somatoforme stoornissen

! !  #)% Lichamelijke Klachten Lichamelijk Onverklaarde Klachten (LOK) Somatoforme stoornissen Bert van Hemert psychiater Parnassia psycho-medisch centrum Leids Universitair Medisch Centrum L U M C Shakespeare Lichamelijke klachten Door de dokter niet verklaard door pathologische bevindingen Door

Nadere informatie

De Multidisciplinaire Richtlijn SSRI s tijdens zwangerschap, kraambed en lactatie. Tom Schneider, gynaecoloog Mede namens de Richtlijncommissie

De Multidisciplinaire Richtlijn SSRI s tijdens zwangerschap, kraambed en lactatie. Tom Schneider, gynaecoloog Mede namens de Richtlijncommissie De Multidisciplinaire Richtlijn SSRI s tijdens zwangerschap, kraambed en lactatie Tom Schneider, gynaecoloog Mede namens de Richtlijncommissie Waarom een richtlijn Prevalentie depressie 20%, angststoornissen

Nadere informatie

GyPsy screening. Detectie en zorgtoeleiding van zwangeren met psychopathologie en psychosociale problematiek

GyPsy screening. Detectie en zorgtoeleiding van zwangeren met psychopathologie en psychosociale problematiek GyPsy screening Detectie en zorgtoeleiding van zwangeren met psychopathologie en psychosociale problematiek Chantal Quispel Promovenda Verloskunde & Gynaecologie en Psychiatrie Conferentie Kennispoort

Nadere informatie

Angst voor de bevalling in een eerstelijns onderzoeksgroep. Kennispoort 2012, Anne-Marie Sluijs Klinisch verloskundige LUMC/psycholoog

Angst voor de bevalling in een eerstelijns onderzoeksgroep. Kennispoort 2012, Anne-Marie Sluijs Klinisch verloskundige LUMC/psycholoog Angst voor de bevalling in een eerstelijns onderzoeksgroep Kennispoort 2012, Anne-Marie Sluijs Klinisch verloskundige LUMC/psycholoog Indeling Angst voor de bevalling in Nederland Onderzoeksvragen Resultaten

Nadere informatie

Onttrekkingsverschijnselen bij pasgeborenen na het gebruik van SSRI-medicatie door de moeder

Onttrekkingsverschijnselen bij pasgeborenen na het gebruik van SSRI-medicatie door de moeder Onttrekkingsverschijnselen bij pasgeborenen na het gebruik van SSRI-medicatie door de moeder Informatie over onttrekkingsverschijnselen bij pasgeborenen na gebruik van SSRI-medicatie door de moeder tijdens

Nadere informatie

Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed

Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Auteur: dr. J.J. Duvekot namens de werkgroep SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed. 2012 NVOG Het

Nadere informatie

Mood and Resilience in Offspring

Mood and Resilience in Offspring Mood and Resilience in Offspring De Depressie deal 19 februari 2017 Depressie deal ondertekend Doel: 30 procent minder mensen met een depressie in 2030 Investering in vroegherkenning en preventie Huidige

Nadere informatie

Module: Wat is de rol van tranexaminezuur in de preventieve en therapeutische setting van een HPP?

Module: Wat is de rol van tranexaminezuur in de preventieve en therapeutische setting van een HPP? Module: Wat is de rol van tranexaminezuur in de preventieve en therapeutische setting van een HPP? Behorende bij de richtlijn Hemorrhagia postpartum Februari 2019 1 Algemeen Deze uitgangsvraag betreft

Nadere informatie

Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences. Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016

Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences. Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016 Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences Giny Norder NVAB kring Noord 14 april 2016 Common Mental Disorders Prediction of Sickness Absence Durations and Recurrences

Nadere informatie

Addendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011. Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014

Addendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011. Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014 Addendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011 Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014 Uitgangsvraag: Leidt een rescue -behandeling met corticosteroïden

Nadere informatie

Welkom bij Djoke.nl Kraamzorg bij Psychische klachten

Welkom bij Djoke.nl Kraamzorg bij Psychische klachten Welkom bij Djoke.nl Kraamzorg bij Psychische klachten huishoudster maaltijden De Kraamverzorgster beschuitjes smeren lange dagen korte nachten lange werkweken vrouw/moeder mantelzorger kameleon borstvoeding

Nadere informatie

Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed.

Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed. Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed. Ziekenhuis Gelderse Vallei Deze folder geeft informatie over de mogelijke risico s en gevolgen voor moeder en kind van het

Nadere informatie

NVOG Voorlichtingsbrochure BENZODIAZEPINEN BIJ DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED

NVOG Voorlichtingsbrochure BENZODIAZEPINEN BIJ DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED NVOG Voorlichtingsbrochure BENZODIAZEPINEN BIJ DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED 1 BENZODIAZEPINEN BIJ DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED 1. In het kort 2. Wat zijn benzodiazepinen? 3. Als u zwanger wilt

Nadere informatie

Bert Garssen Helen Dowling Instituut, begeleiding bij kanker, Bilthoven

Bert Garssen Helen Dowling Instituut, begeleiding bij kanker, Bilthoven De invloed van psychologische factoren op het ontstaan van kanker Bert Garssen Helen Dowling Instituut, begeleiding bij kanker, Bilthoven Uitgangspunt Zijn er fysiologische mechanismen die zouden kunnen

Nadere informatie

Een behandeling van postpartumdepressie (PPD)

Een behandeling van postpartumdepressie (PPD) Een behandeling van postpartumdepressie (PPD) E. ENGELS verpleegkundige-postpartumdeskundige PROF. DR. A.A. HASPELS hoogleraar gynaecologie Het grootste deel van de vrouwen met een postpartumdepressie

Nadere informatie

Gebruik van SSRI-medicatie Voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed. Poli Gynaecologie

Gebruik van SSRI-medicatie Voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed. Poli Gynaecologie 00 Gebruik van SSRI-medicatie Voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Poli Gynaecologie 1 Uw huisarts of psychiater heeft u een SSRI voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotonine heropname-remmer.

Nadere informatie

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Effecten van een postpartum depressie op kinderen en hun ontwikkeling

Effecten van een postpartum depressie op kinderen en hun ontwikkeling Effecten van een postpartum depressie op kinderen en hun ontwikkeling Marleen van Pelt Psychologie Abstract De postpartum depressie ontstaat bij tien tot vijftien procent van de vrouwen na bevalling. Hoewel

Nadere informatie

Schrik om het hart! CoRPS. Dr. Annelieke Roest. Promotoren: Peter de Jonge, PhD. Johan Denollet, PhD

Schrik om het hart! CoRPS. Dr. Annelieke Roest. Promotoren: Peter de Jonge, PhD. Johan Denollet, PhD Schrik om het hart! Center of Research on Psychology in Somatic diseases Promotoren: Peter de Jonge, PhD Johan Denollet, PhD Dr. Annelieke Roest Anxiety and Depression In Coronary Heart Disease: Annelieke

Nadere informatie

Marlies Peters. Workshop Vermoeidheid

Marlies Peters. Workshop Vermoeidheid Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren

Nadere informatie

IC door de ogen van een ander

IC door de ogen van een ander IC door de ogen van een ander Cathelijne Ziedses des Plantes 1-2-2016 Inhoud Praktische zaken afgewisseld met ervaringen Voorstellen Onderzoek op de IC Post- Intensive Care Syndroom (PICS) PICS- f Wat

Nadere informatie

Korte bijdrage Het belang van subklinische depressies

Korte bijdrage Het belang van subklinische depressies Korte bijdrage Het belang van subklinische depressies door P. Cuijpers Samenvatting Subklinische depressies zijn depressieve beelden waarbij sprake is van depressieve klachten zonder dat voldaan is aan

Nadere informatie

5-12-2012 WELKOM. Depressieve klachten en hulpbehoefte bij diabetes. De komende 45 minuten

5-12-2012 WELKOM. Depressieve klachten en hulpbehoefte bij diabetes. De komende 45 minuten WELKOM 5 december 2012 Depressieve klachten en hulpbehoefte bij diabetes Caroline Lubach: senior verpleegkundig consulent diabetes VUmc Anita Faber: research coördinator Diabetes Research Centrum, Hoogeveen

Nadere informatie

De invloed van veerkracht op de relatie tussen pijn en psychische klachten bij revalidatiecliënten in een verpleeghuis.

De invloed van veerkracht op de relatie tussen pijn en psychische klachten bij revalidatiecliënten in een verpleeghuis. De invloed van veerkracht op de relatie tussen pijn en psychische klachten bij revalidatiecliënten in een verpleeghuis. The influence of resilience on the relationship between pain and psychological symptoms

Nadere informatie

Richtlijn Multidisciplinaire richtlijn Excessief huilen

Richtlijn Multidisciplinaire richtlijn Excessief huilen Richtlijn Multidisciplinaire richtlijn Excessief huilen Onderbouwing Uitgangsvraag Welke effectieve methoden voor preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van een baby die excessief huilt zijn

Nadere informatie

1. In women with bipolar disorder, how does a pregnancy affect bipolar specific outcomes? During pregnancy and in the postpartum period

1. In women with bipolar disorder, how does a pregnancy affect bipolar specific outcomes? During pregnancy and in the postpartum period Appendix Hoofdstuk Wetenschappelijke onderbouwing Kinderwens en zwangerschap De wetenschappelijke onderbouwing van het hoofdstuk kinderwens en zwangerschap viel buiten het kader van de samenwerking met

Nadere informatie

Angst voor de pijn. Prof. dr. Arie Franx. Pre-eclampsia and cardiovascular disease. Kennispoort Verloskunde, 3 februari 2012

Angst voor de pijn. Prof. dr. Arie Franx. Pre-eclampsia and cardiovascular disease. Kennispoort Verloskunde, 3 februari 2012 Angst voor de pijn Pre-eclampsia and cardiovascular disease Kennispoort Verloskunde, 3 februari 2012 Prof. dr. Arie Franx Overdracht van 1 e naar 2 e lijn voor sedatie/pijnbestrijding Nederland 2001-2010,

Nadere informatie

Psychisch welzijn in het peripartum Lokaal Multidisciplinair Netwerk Deurne-Borgerhout

Psychisch welzijn in het peripartum Lokaal Multidisciplinair Netwerk Deurne-Borgerhout Binnen en buiten met aandacht verbonden Psychisch welzijn in het peripartum Lokaal Multidisciplinair Netwerk Deurne-Borgerhout Marijs Lenaerts Psychologe/psychotherapeute Moeder&Baby www.moederbaby.be

Nadere informatie

Psychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe

Psychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe Psychofarmaca bij de ouderen Waarom slikken zij? A. D Hooghe Psychofarmaca Benzodiazepines en aanverwanten Antidepressiva Antipsychotica Antipsychotica Assessment of antipsychotic prescribing in Belgian

Nadere informatie

SSRI-medicijnen. Gynaecologie / Verloskunde. Gebruik rondom de zwangerschap. Inhoud. 1. Achtergrond. 2. Als u zwanger wilt worden

SSRI-medicijnen. Gynaecologie / Verloskunde. Gebruik rondom de zwangerschap. Inhoud. 1. Achtergrond. 2. Als u zwanger wilt worden Gynaecologie / Verloskunde SSRI-medicijnen Gebruik rondom de zwangerschap Inhoud 1. Achtergrond 2. Als u zwanger wilt worden 3. Als u zwanger bent 4. Gevolgen van SSRI-gebruik 5. De bevalling 6. Het kraambed

Nadere informatie