NAVO-plus en Bosnië-missie Publieke opinies in vier landen

Transcriptie

1 NAVO-plus en Bosnië-missie Publieke opinies in vier landen Marijke de Konink Voor 1998 zijn de belangrijkste onderwerpen op de agenda van de NAVO de parlementaire ratificatie van het NAVO-uitbreidingsproces en de rol van de NAVO in Bosnië. Op 16 december 1997 hebben de NAVO-ministers van Buitenlandse Zaken de toetredingsprotocollen voor de NAVO getekend en is de toetreding van Tsjechië, Polen en Hongarije tot de NAVO bekrachtigd. Elk protocol moet nu in de negentien landen worden geratificeerd. In 1999, het jaar waarin de NAVO haar vijftigste verjaardag viert, is het de bedoeling dat de drie landen volwaardig lid worden. In dat jaar wordt ook besloten of er een vervolg aan de uitbreiding zal worden gegeven en of landen als Roemenië en Slovenië ook mogen toetreden. Wat de rol van de NAVO in Bosnië betreft, zal op korte termijn een beslissing moeten worden genomen over het vervolg op SFOR en de invulling daarvan. In juli 1998 loopt deze missie ten einde. In dit licht zijn uitkomsten van opiniepeilingen, om de stemming van de burgers te bepalen, relevant en interessant. De resultaten die in dit artikel worden beschreven, zijn uitkomsten van vragen die zijn gesteld in een opinie-onderzoek van de Stichting Maatschappij en Krijgsmacht, uitgevoerd door het NIPO in oktober Het onderzoek is gehouden in Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Nederland, waarbij per land circa personen van vijftien jaar en ouder zijn ondervraagd. De vragen hebben met name betrekking op uitbreiding van de NAVO met andere Oost-Europese landen en de wenselijkheid van het leveren van troepen voor een vervolgmissie in Bosnië. Verdere NAVOuitbreiding komt pas in de volgende eeuw aan de orde, maar de discussie erover is natuurlijk al bezig. Meningen van de bevolking hierover kunnen een bijdrage leveren aan deze discussie. Daarnaast biedt het een eerste aanzet tot het volgen van ontwikkelingen in de publieke opinie over NAVO-uitbreiding. NAVO-uitbreiding De formulering van de vraag over de uitbreiding van de NAVO is als volgt: Onlangs zijn Tsjechië, Polen en Hongarije toegelaten als NAVO-lid. Vindt u dat in de nabije toekomst andere Oost-Europese landen als Roemenië, Slowakije en Slovenië ook lid moeten worden? 1 In Frankrijk (49%) en het Verenigd Koninkrijk (47%) zijn de meeste voorstanders van in ieder geval uitbreiden te vinden. Het verschil met Nederland en Duitsland (beide 34%) is tamelijk groot. De Nederlanders en de Duitsers zijn iets sterkere mate voor de instemming van Rusland als voorwaarde voor uitbreiding dan de Franse en de Engelse bevolking. Dat Duitsland de relatie met Rusland zoveel

2 mogelijk probeert te ontzien, is algemeen bekend. Gezien de veel bediscussieerde reactie van Rusland op de NAVO-uitbreiding, is het aantal respondenten dat instemming van Rusland als voorwaarde stelt echter laag. Het aantal tegenstanders van uitbreiding is in alle vier de landen in de minderheid, maar ligt in Duitsland toch beduidend hoger dan in de andere landen: 28% van de Duitsers kiest de optie in geen geval uitbreiden. Voor Duitsland is er sprake van een dilemma tussen enerzijds het nut van uitbreiding voor de Duitse veiligheid en anderzijds het mogelijk negatieve effect op de relatie met Rusland. Dit verklaart echter niet waarom in Duitsland het aantal tegenstanders relatief hoog ligt; eerder zou men verwachten dat het percentage respondenten dat instemming van Rusland verlangt, hoger zou liggen. Nadere inspectie van de cijfers toont dat van de respondenten uit het oosten van Duitsland 42% voor het in ieder geval uitbreiden van de NAVO is en 17% kiest voor in geen geval uitbreiden. Dit is een opmerkelijk verschil met de respondenten uit het noorden, westen en zuiden van Duitsland, die veel negatiever staan tegenover NAVO-uitbreiding. Wat misschien meespeelt, is een gevoel van verwantschap van mensen uit het oosten van Duitsland met andere voormalige Oostbloklanden. In ieder geval schijnen de Oost-Duitsers, niet geheel verwonderlijk, een wat andere visie te hebben op de relatie met Oost-Europa dan de West-Duitsers. Opvallend is het hoge aantal respondenten dat weet niet antwoordt. Dit zal deels te verklaren zijn door het feit dat verdere NAVO-uitbreiding op het moment geen dringende kwestie is. Vooral in Nederland ligt dit percentage hoog. Politiek gezien heeft Nederland zich lang van een definitief, eenduidig standpunt onthouden waar het ging om het aantal landen dat mocht worden toegelaten. Uiteindelijk nam Nederland een flexibele positie in, hetgeen inhield dat zowel met het Amerikaanse scenario kon worden ingestemd (Tsjechië, Polen en Hongarije toelaten), als met het standpunt van met name de Zuid-Europese lidstaten om ook Roemenië en Slovenië uit te nodigen. Mogelijk is deze onzekere stellingname van invloed op de opinievorming. Verschillen in steun voor NAVO-plus In alle landen zijn hoog opgeleide respondenten relatief vaker dan de laagste opgeleide respondenten voorstander van uitbreiding, al dan niet met instemming van Rusland. Verder zijn er verschillen naar politieke voorkeur in de mate waarin men voorstander is van in ieder geval uitbreiden. De meeste voorstanders zijn te vinden bij de Nederlandse PvdA, de Franse Socialistische Partij en de Duitse CDU en FDP. Instemming van Rusland is in Nederland, meer dan voor de aanhang van andere partijen, een issue voor de VVD-aanhang (28% kiest voor deze optie). Dit is in overeenstemming met de politieke discussie, waarin vooral deze partij, met hun leider Bolkestein voorop, waarschuwt voor de Russische reactie. In Duitsland kiezen de aanhangers van de SDP relatief vaak de optie alleen met instemming van Rusland. De optie in geen geval uitbreiden wordt relatief vaak gekozen door de aanhangers van het Franse Front National en de Duitse Republikaner. Nationalistische gevoelens zullen bij de mening van deze respondenten een belangrijke rol spelen. In het Verenigd Koninkrijk zijn er geen noemenswaardige verschillen waarneembaar onder aanhangers van de Conservatieven en Labour. Zonder uitzondering kiezen in alle landen vooral vrouwen en de laagst opgeleide respondenten het antwoord weet niet. In het geval van opleiding zijn verklaringen eenvoudig aan te dragen, bijvoorbeeld dat laag opgeleiden ten aanzien van dit onderwerp over onvoldoende informatie en kennis beschikken om zich een oordeel te vormen (andere verklaringen zijn uiteraard denkbaar). Dat vrouwen vaker dan mannen aangeven geen mening te hebben, is ten aanzien van defensievraagstukken niet nieuw. Er wordt wel gesuggereerd dat ook hier het ontbreken van kennis de oorzaak is. Tenminste even waarschijnlijk is dat mannen meer geneigd zijn altijd een standpunt te tonen, ook als ze niet zeker van hun zaak zijn. 2

3 NAVO-missie Dat de NAVO zich niet alleen richt op bescherming van het bondgenootschappelijk grondgebied blijkt uit de NAVO-operatie in Bosnië (SFOR). De volgende vraag werd aan het publiek gesteld: Midden 1998 loopt het mandaat af van SFOR, de NAVO-troepenmacht die toeziet op het vredesakkoord in Bosnië. Als besloten zou worden tot een vervolgmissie, zou (...) dan wel of niet troepen moeten leveren? Nederland is het minst sterk voorstander van in ieder geval troepen leveren voor een vervolgmissie (24%). Dit is in overeenstemming met de heersende politieke opvattingen dat Nederland als kleine mogendheid niet snel (meer) alleen zal opereren. In het toetsingskader voor uitzending van militaire eenheden ten behoeve van internationale operaties staat ook dat voor Nederland niet zozeer een leidende, als wel een actief ondersteunende of complementaire rol is weggelegd. De Engelsen, een van de grootste troepenleveranciers van SFOR, zijn het meest voor het in ieder geval leveren van troepen (42%). Amerikaanse deelname wordt in de Nederlandse politiek vaak als voorwaarde genoemd voor een vervolgmissie in Bosnië. De Nederlandse bevolking is hier minder stellig in: 18% vindt Amerikaanse deelname een voorwaarde. Ofschoon de Fransen niet veel afwijken van dit percentage, is het toch frappant dat zij met 20% nog het sterkst voor Amerikaanse deelname opteren. Frankrijk is immers sterk voorstander van een prominentere rol van Europese instellingen voor de verdediging van Europa en voor crisisbeheersingstaken. Over het algemeen blijken burgers minder sterk van mening te zijn dat Amerikaanse deelname een voorwaarde is voor een vervolg op SFOR dan hun politieke leiders. De optie zolang het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk mee blijven doen met grondtroepen wordt door 25% van de Nederlanders gekozen. Samen met de optie alleen als Amerika blijft meedoen met grondtroepen blijkt een meerderheid van de Nederlandse bevolking dus voor meedoen aan een vervolgmissie, mits dit geschiedt onder leiding van een van de grote landen. De Engelsen en de Fransen hechten nauwelijks aan elkaars deelname: van het Engelse publiek kiest 4% voor de optie zolang Frankrijk mee blijft doen met grondtroepen en van het Franse publiek vindt 9% Engelse deelname een voorwaarde. Respondenten die in geen geval troepen willen leveren, zijn in de minderheid. De Duitse bevolking is het sterkst tegen het leveren van troepen voor een vervolgmissie (21%). Met 34% zijn respondenten uit het oosten van Duitsland het sterkst tegen. Militair optreden ligt in Duitsland nog steeds enigszins gevoelig. Ook hier blijkt weer dat respondenten uit het 3

4 oosten van Duitsland een andere visie hebben op de relatie met Oost-Europese landen dan respondenten uit het noorden, westen en zuiden van Duitsland. Verschillen in steun voor NAVO-missie Hoe hoger opgeleid, des te sterker is men voor het in ieder geval leveren van troepen voor een vervolgmissie. Naar politieke voorkeur zijn er in de landen, met uitzondering wederom van het Verenigd Koninkrijk, verschillen in de steun voor het leveren van troepen voor de NAVO-missie. In Nederland en Frankrijk zijn links georiënteerde partijen (Groen Links en de Parti Socialiste) relatief sterker voor het in ieder geval leveren van troepen. In Duitsland kiezen stemmers van de regeringscoalitie van CDU en FDP vooral voor deze optie. De voorwaarde dat de Verenigde Staten mee blijven doen met grondtroepen, wordt in Nederland relatief vaak genoemd door stemmers van het CDA en de ouderenpartijen. Aanhangers van de Franse RPR en de Duitse CSU zijn eveneens oververtegenwoordigd in deze categorie. De Duitse Groenen zijn daarentegen ondervertegenwoordigd in de categorie die Amerikaanse deelname wenst. Deelname van het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk wordt in Nederland vooral op prijs gesteld door kiezers van PvdA, D66 en VVD. De aanhang van de Franse Socialistische Partij staat minder negatief tegenover de voorwaarde van Engelse deelname dan kiezers van andere partijen in Frankrijk. In Duitsland hecht de CSU-aanhang relatief sterk aan Engelse en Franse deelname. Tegenstanders van het leveren van troepen zijn vooral te vinden bij het Franse Front National en in Duitsland bij de aanhang van de Groenen en van de PDS, de opvolger van de communistische partij uit Oost-Duitsland. Dit laatste is interessant, omdat praktisch alle stemmers van de PDS uit het oosten van Duitsland komen. Wederom blijkt hieruit de enigszins ambivalente houding van respondenten uit het oosten van Duitsland jegens Oost- Europa. Andere samenhangen In het onderzoek zijn naast vragen over de NAVO nog andere vragen gesteld aan de Franse, Engelse, Duitse en Nederlandse bevolking. Een daarvan is de vraag welke taak men het belangrijkste vindt voor de krijgsmacht in het eigen land. Er blijken enkele belangrijke verschillen te bestaan tussen de prioriteit die men aan een taak geeft en de meningen die men er op na houdt omtrent NAVO-uitbreiding en de NAVO-missie. Opmerkelijk is het gegeven dat respondenten die crisisbeheersing (en in Engeland humanitaire hulpverlening) als de belangrijkste taak van de krijgsmacht zien, in sterkere mate voor uitbreiding van de NAVO zijn en voor het leveren van troepen aan een vervolgmissie dan respondenten die de klassieke taak (verdediging van eigen en bondgenootschappelijk grondgebied) prioriteit geven. In het geval van de missie in Bosnië is het logisch dat mensen die crisisbeheersing belangrijk vinden, in een concreet geval ook zo'n missie zullen steunen. Dat zij ook sterker voor NAVO-uitbreiding zijn, wijst wellicht op een veranderend beeld van burgers over de rol van de NAVO. Van oudsher een organisatie die haar bestaansgrond ontleent aan de verdediging van het bondgenootschappelijk grondgebied, is de NAVO zich na het einde van de Koude Oorlog meer gaan richten op nieuwe taken, zoals crisisbeheersing. Het feit dat voorstanders van uitbreiding van de NAVO vooral de nieuwe taken belangrijk vinden, zou dus kunnen betekenen dat deze heroriëntatie al enigszins is doorgedrongen tot de burgers. Een vergezochte verklaring, maar interessant om over te speculeren. Over het algemeen geldt: respondenten die in ieder geval voor NAVO-uitbreiding zijn, zijn tevens meer voor het in ieder geval leveren van troepen voor een vervolgmissie in Bosnië. Respondenten die in geen geval NAVO-uitbreiding wensen, vinden ook vaker dat in geen geval troepen moeten worden geleverd. Tenslotte is er een samenhang tussen enerzijds de voorwaarde dat Rusland in moet stemmen met de uitbreiding van de NAVO en anderzijds de 4

5 voorwaarde dat Amerika, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk deelnemen aan de vervolgmissie. Conclusies Betekent dit nu dat er op dit gebied samenhangende visies zijn te onderscheiden? Ten eerste is er een daadkrachtige groep: uitbreiden en troepen leveren, ongeacht de bezwaren of beslissingen van andere landen. Ten tweede een coöperatieve groep: uitbreiden en troepen leveren, mits andere landen meewerken (misschien is het etiket pragmatisch hier meer op zijn plaats). Ten derde een isolationistische groep: niet uitbreiden en geen troepen leveren. Voegen we hieraan de groep onzekeren toe ( weet niet op beide vragen), dan is 51% van het totale aantal respondenten in te delen volgens deze typologie (42% van de Nederlanders, 53% van de Fransen, 58% van de Engelsen en 49% van de Duitsers). Natuurlijk zijn er ook veel mengvormen, maar wanneer alleen van de ideaaltypen wordt uitgegaan, zijn de Nederlanders vooral coöperatief (dan wel pragmatisch), de Fransen en de Engelsen zijn het meest daadkrachtig en de Duitsers zijn het meest isolationistisch. Hardere conclusies die we kunnen trekken zijn: tegenstanders van NAVO-uitbreiding en een vervolg op de NAVO-missie zijn in de minderheid. Amerikaanse deelname met grondtroepen lijkt voor het publiek in mindere mate een voorwaarde voor een vervolgmissie dan voor de politieke leiding van de betreffende landen. Afgaand op meerderheden in de publieke opinie, krijgen zowel de NAVO-uitbreiding als de NAVO-missie in Bosnië een vervolg als het aan het publiek ligt. Mevrouw drs. M. de Konink is stafmedewerker bij de Stichting Maatschappij en Krijgsmacht. 5