Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen"

Transcriptie

1 Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen NVMETC scholingsdagen 2017 Monique Al Sr wetenschappelijk stafmedewerker CCMO

2 Ontwikkelingen wetgeving 1. Onderzoek met minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen 2. EU-Verordening geneesmiddelenonderzoek 3. EU-verordening medische hulpmiddelen en in-vitro diagnostica 4. Consultatie Wet Zeggenschap lichaamsmateriaal 5. Embryowet

3 Ontwikkelingen wetgeving 1. Onderzoek met minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen 2. EU-Verordening geneesmiddelenonderzoek 3. EU-verordening medische hulpmiddelen en in-vitro diagnostica 4. Consultatie Wet Zeggenschap lichaamsmateriaal 5. Embryowet

4 Onderzoek met minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen Wijziging WMO, 1 maart 2017 Verruiming toetsingscriteria niet therapeutisch onderzoek Leeftijdsgrens voor geven zelfstandig toestemming deelname onderzoek verlaagd naar 16 jaar Nieuw toetsingscriterium: de hoogte van de vergoeding voor proefpersonen jonger dan 18 jaar mag niet van invloed zijn op beslissing tot deelname Kinderarts in toetsingscommissie igv toetsing onderzoek met minderjarige proefpersonen

5 Verruiming toetsingscriteria Niet-therapeutisch onderzoek: absolute bovengrens van minimale risico en belasting wordt gerelateerd aan de standaard behandeling van de aandoening Standaardbehandeling mag ook gericht op symptoombestrijding Geen standaardbehandeling: minimale risico s en belasting gezien de aard en de ernst van de aandoening Gezonde proefpersonen: minimale risico s en belasting Aandacht voor de groep waartoe de proefpersoon behoort ( benefit for the group ) à Toetsingskader onderzoek met minderjarigen (CCMO/NVMETC), januari 2017 à Notitie therap. vs niet-therapeutisch, januari 2017

6 Leeftijdsgrens naar 16 jaar en lopend onderzoek Informed consent en lopend onderzoek 16/17 jaar in de loop van het onderzoek: geen nieuw ICF. Ook niet als de minderjarige bij inclusie niet zelf toestemming heeft gegeven. Toestemming ouders/voogd volstaat 16/17 jaar en protocol amendement met gewijzigd ICF: wel toestemming vragen aan 16,17 jarigen. Geen toestemming ouders/voogd.

7 Vergoeding proefpersonen < 18 jaar Vergoeding mag niet van invloed zijn op beslissing tot deelname Aanpassing CCMO notitie vergoedingen, januari 2017 Bij het vaststellen van de vergoeding aan proefpersonen van 16, 17 jaar kan eveneens worden uitgegaan van het wage payment model, waarbij de vergoeding dan wel duidelijk lager komt te liggen dan voor iemand van 18 jaar en ouder. Voor proefpersonen jonger dan 16 jaar is een vergoeding voor deelname aan onderzoek niet aangewezen. Een klein presentje na afloop van het onderzoek is wel toegestaan.

8 Kinderarts in commissie Aanpassing CCMO richtlijn deskundigheidseisen, januari 2017 Disciplines arts en kinderarts kan verenigd zijn in één persoon

9 Ontwikkelingen wetgeving 1. Onderzoek met minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen 2. EU-Verordening geneesmiddelenonderzoek 3. EU-verordening medische hulpmiddelen en in-vitro diagnostica 4. Consultatie Wet Zeggenschap lichaamsmateriaal 5. Embryowet

10 EU-Verordening geneesmiddelenonderzoek Wijziging WMO, 21 maart 2017 akkoord1e kamer van toepassing als EU-Verordening 536/2014 van toepassing is (2019) Start VHP-pilot met 12 erkende METCs en landelijk bureau - gezamenlijke (met andere lidstaten) beoordeling deel I onderzoeksdossier.

11 Status VHP-pilot voor Verordening TC Erasmus MC AMC BEBO Number of VHP dossiers 5 (2 x Ref NCA) 7 (1 x Ref NCA) 5 (2 x Ref NCA) UMCG 4 METC Brabant, CCMO 3 UMCU, LUMC, MEC/U, NKI 1 VUMC, CMO A-N, MUMC 0 Totaal 31

12 Ontwikkelingen wetgeving 1. Onderzoek met minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen 2. EU-Verordening geneesmiddelenonderzoek 3. EU-verordening medische hulpmiddelen en in-vitro diagnostica 4. Consultatie Wet Zeggenschap lichaamsmateriaal 5. Embryowet

13 EU-Verordeningen medische hulpmiddelen en in-vitro-diagnosticia 5 mei 2017 publicatie nieuwe verordeningen 26 mei 2017 inwerkingtreding Voorjaar 2020 van toepassing op medische hulpmiddelen Voorjaar 2022 van toepassing op in-vitro diagnostica VWS werkgroep implementatie klinisch onderzoek medische hulpmiddelen en IVD (VWS, IGJ io, CCMO en NVMETC) gestart aug 2017

14 Ontwikkelingen wetgeving 1. Onderzoek met minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen 2. EU-Verordening geneesmiddelenonderzoek 3. EU-verordening medische hulpmiddelen en in-vitro diagnostica 4. Consultatie Wet Zeggenschap lichaamsmateriaal 5. Embryowet

15 Consultatie Wet Zeggenschap Lichaamsmateriaal Algemeen kader voor het afnemen, bewaren, verstrekken, gebruiken en vernietigen van menselijk materiaal voor andere doeleinden dan actuele diagnostiek of geneeskundige behandeling van de donor Toetsing van afname en gebruik van lichaamsmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek is belegd bij METCs 23 juni 2017 gezamenlijke reactie CCMO en METCs

16 Ontwikkelingen wetgeving 1. Onderzoek met minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen 2. EU-Verordening geneesmiddelenonderzoek 3. EU-verordening medische hulpmiddelen en in-vitro diagnostica 4. Consultatie Wet Zeggenschap lichaamsmateriaal 5. Embryowet

17 Voorstel wijziging Embryowet Min. Schippers met voorstel verruiming Embryowet, dd 27 mei 2016 Voorstel: toestaan tot stand brengen van embryo s speciaal voor onderzoek voor drie specifieke situaties : 1. onderzoek naar de behandeling van onvruchtbaarheid met ingevroren en buiten het lichaam gerijpt weefsel; 2. met uit stamcellen verkregen geslachtscellen; 3. onderzoek naar voorkoming van mitochondriale aandoeningen met behulp van mitochondriale donatie. Onderzoeken op deze gebieden zullen na het ingaan van de wetswijziging beoordeeld worden door de CCMO. Bespreking Tweede Kamer in afwachting van advies Raad van State

18 25 oktober 2017

19 Wat was er nog meer in het nieuws?

20

21

22

23

24

25 contact information

26 Disclaimer No rights can be derived form this presentation. Although the CCMO takes every effort to ensue the information contained in this presentation is accurate, it cannot accept any liability for the accuracy of this information. The views and opinions expressed in this presentation are those of the author and do not necessarily represent those of the CCMO. The CCMO accepts no responsibility for the consequences of using this presentation contained therein. The information in this presentation may be used if the source is quoted.

Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk

Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk Actuele ontwikkelingen ten aanzien van toetsen van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen NVMETC scholingsdagen 2016 Monique Al Sr wetenschappelijk stafmedewerker CCMO Ontwikkelingen wetgeving 1.

Nadere informatie

MDR (2017/745) en klinisch onderzoek - Implementatie in Nederland -

MDR (2017/745) en klinisch onderzoek - Implementatie in Nederland - MDR (2017/745) en klinisch onderzoek - Implementatie in Nederland - DCRF 26 september 2018 Monique Al Teamcoördinator Landelijk Bureau CCMO MDR: Drie hoofdcategoriën klinisch onderzoek I II III Klinisch

Nadere informatie

Update implementatie bepalingen klinisch onderzoek MDR in Nederland

Update implementatie bepalingen klinisch onderzoek MDR in Nederland Update implementatie bepalingen klinisch onderzoek MDR in Nederland Sabina Hoekstra-van den Bosch Verdiepende sessie Klinisch Onderzoek VWS, Den Haag, 23 mei 2019 Samenvatting 1. Inleiding 2. Nieuwe EU

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen in regelgeving

Nieuwe ontwikkelingen in regelgeving Nieuwe ontwikkelingen in regelgeving klinisch i onderzoek Monique Al NVMETC scholingsdagen 2015 Zwolle/Amsterdam Nieuwe en toekomstige wijzigingen WMO 1. Verzekeringsbesluit en CCMO richtlijn externe toetsing

Nadere informatie

Klinisch onderzoek met medische hulpmiddelen: de rol van de METC

Klinisch onderzoek met medische hulpmiddelen: de rol van de METC Klinisch onderzoek met medische hulpmiddelen: de rol van de METC Invitational conference KO met MH Utrecht, 15 december 2016 Monique Al Wetenschappelijk stafmedewerker CCMO Beoordeling klinisch onderzoek

Nadere informatie

Europese verordening klinische proeven. Harrie Storms (VWS)

Europese verordening klinische proeven. Harrie Storms (VWS) Europese verordening klinische proeven Harrie Storms (VWS) 1 Veranderingen EU verordening Indiening via EU-portal (nationale studies en multinationale studies) Centrale beoordeling van multinationaal onderzoek

Nadere informatie

Cijfers jaarverslag CCMO 2015

Cijfers jaarverslag CCMO 2015 Cijfers jaarverslag CCMO 2015 Bron ToetsingOnline Peildatum 19 januari 2016 Sortering 2015 De commissies zijn gerangschikt naar het aantal besluiten dat zij over 2015 namen De cijfers Aan de in het Excel

Nadere informatie

EU verordening no 536/2014 betreffende klinische proeven met geneesmiddelen voor menselijk gebruik

EU verordening no 536/2014 betreffende klinische proeven met geneesmiddelen voor menselijk gebruik EU verordening no 536/2014 betreffende klinische proeven met geneesmiddelen voor menselijk gebruik -Implicaties voor onderzoekers- Paula Vossebeld Symposium van de V&VN RP 10 november 2015 Verordening

Nadere informatie

Therapeutisch versus niet-therapeutisch onderzoek bij minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen

Therapeutisch versus niet-therapeutisch onderzoek bij minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen Therapeutisch versus niet-therapeutisch onderzoek bij minderjarige en wilsonbekwame proefpersonen In de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO) staat: Het is verboden wetenschappelijk onderzoek

Nadere informatie

Toetsingskader nwmo. Peggy Manders 4 november 2016 Symposium V&VN Research Professionals

Toetsingskader nwmo. Peggy Manders 4 november 2016 Symposium V&VN Research Professionals Toetsingskader nwmo Peggy Manders 4 november 2016 Symposium V&VN Research Professionals Biobank: definitie en rationale Wat is een biobank? + + Waarom een biobank starten? Verbeteren gezondheidszorg voor

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 33 508 Wijziging van de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen in verband met het wijzigen van de mogelijkheden voor het verrichten

Nadere informatie

KLINISCH GENEESMIDDELEN- ONDERZOEK

KLINISCH GENEESMIDDELEN- ONDERZOEK KLINISCH GENEESMIDDELEN- ONDERZOEK HET PROCES VAN HET OPSTARTEN VAN KLINISCH ONDERZOEK MET GENEESMIDDELEN GAAT VERANDEREN De ECTR verandert het klinisch onderzoek met geneesmiddelen in Europa. Dit heeft

Nadere informatie

EU verordening no 536/2014 betreffende klinische proeven met geneesmiddelen voor menselijk gebruik

EU verordening no 536/2014 betreffende klinische proeven met geneesmiddelen voor menselijk gebruik EU verordening no 536/2014 betreffende klinische proeven met geneesmiddelen voor menselijk gebruik -Implicaties voor CCMO, METC s en onderzoekers- Paula Vossebeld DCTF jaarcongres 7 oktober 2015 Verordening

Nadere informatie

Ethiek van onderzoek met kinderen. Dr. Rieke van der Graaf DCRF Jaarcongres 26 september 2018, Ede

Ethiek van onderzoek met kinderen. Dr. Rieke van der Graaf DCRF Jaarcongres 26 september 2018, Ede Ethiek van onderzoek met kinderen Dr. Rieke van der Graaf DCRF Jaarcongres 26 september 2018, Ede Disclosure Slides geven mijn mening weer en niet die van het UMC Utrecht of het Julius Centrum Ethische

Nadere informatie

Jouw GCP up-to-date in 45 minuten. Marieke Meulemans, oprichter GCP Central

Jouw GCP up-to-date in 45 minuten. Marieke Meulemans, oprichter GCP Central Jouw GCP up-to-date in 45 minuten Marieke Meulemans, oprichter GCP Central Waarom een GCP update tijdens de CRA dag? Gedreven Meesterschap. Meesterschap is vakmanschap. Vakmanschap is beheersing van het

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 33 508 Wijziging van de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen in verband met het wijzigen van de mogelijkheden voor het verrichten

Nadere informatie

Bijlage 2 bij het Convenant PSI Samenstelling en werkwijze toetsingscommissie

Bijlage 2 bij het Convenant PSI Samenstelling en werkwijze toetsingscommissie Bijlage 2 bij het Convenant PSI Samenstelling en werkwijze toetsingscommissie 1. Samenstelling toetsingscommissie De kerncommissie betstaat uit leden met ten minste de volgende specialismes 1 : Arts of

Nadere informatie

Vergoedingen voor proefpersonen en onderzoekers

Vergoedingen voor proefpersonen en onderzoekers CCMO-statement Vergoedingen voor proefpersonen en onderzoekers 1. Inleiding Voor de hoogte van de vergoeding aan proefpersonen en onderzoekers bij deelname aan een klinisch onderzoek bestaan geen gedetailleerde

Nadere informatie

website www.nvmetc.nl

website www.nvmetc.nl Verslag NVMETC secretarissenoverleg 19 juni 2014 1. Opening en vaststelling agenda Dhr. Davids geeft aan, dat een belangrijke reden van dit secretarissenoverleg is, dat we van elkaar horen wat er speelt

Nadere informatie

Op naar het snel opstarten van klinisch onderzoek in Nederland!

Op naar het snel opstarten van klinisch onderzoek in Nederland! Op naar het snel opstarten van klinisch onderzoek in Nederland! Marika Trieling Voorzitter DCRF werkgroep Lokale uitvoerbaarheid 12 februari 2019 Wat is er in Nederland nodig? Verkorten tijdslijnen van

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: VC8 Beoordeling amendement toetsende commissie (centraal) Distributielijst : STZ Datum : 10-03-2014 Revisiedatum : 10-03-2015 Veranderingen ten opzichte van eerdere

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek met Karakter

Wetenschappelijk onderzoek met Karakter Wetenschappelijk onderzoek met Karakter 1 Inleiding Karakter is als academisch centrum partner in een groot aantal multicenter studies. Voor het uitvoeren van uw onderzoek in samenwerking met Karakter

Nadere informatie

Biobanking UMC UTRECHT-KADERREGLEMENT

Biobanking UMC UTRECHT-KADERREGLEMENT Biobanking UMC UTRECHT-KADERREGLEMENT Versie 19 juni 2013 Preambule Dit reglement beschrijft met inachtneming van toepasselijke nationale en internationale wet- en regelgeving de wijze waarop de Raad van

Nadere informatie

EU verordening geneesmiddelenonderzoek

EU verordening geneesmiddelenonderzoek EU verordening geneesmiddelenonderzoek Beoordelingen Europese s/jl mul/na/onaal vs. na/onale aanvraag Let op: de beoordeling wordt niet bij u ingediend maar in Europa via een Europese portal De beoordeling

Nadere informatie

Vergoedingen voor proefpersonen en onderzoekers

Vergoedingen voor proefpersonen en onderzoekers NOTITIE CCMO-statement Vergoedingen voor proefpersonen en onderzoekers 1. Inleiding Voor de hoogte van de vergoeding aan proefpersonen en onderzoekers bij deelname aan een klinisch onderzoek bestaan geen

Nadere informatie

Vragen en antwoorden over de gegevenssectie van de model-pif

Vragen en antwoorden over de gegevenssectie van de model-pif Vragen en antwoorden over de gegevenssectie van de model-pif Algemene informatie over de Algemene Verordening Gegevensbescherming Waar vind ik algemene informatie over de gevolgen van de Algemene Verordening

Nadere informatie

Veel gestelde vragen Melden voorvallen/bijwerkingen bij geneesmiddelenonderzoek

Veel gestelde vragen Melden voorvallen/bijwerkingen bij geneesmiddelenonderzoek Veel gestelde vragen Melden voorvallen/bijwerkingen bij geneesmiddelenonderzoek Wat is een SUSAR? SUSAR is de afkorting van Suspected Unexpected Serious Adverse Reaction. In het Nederlands betekent dit

Nadere informatie

Verdiepende sessie Klinisch onderzoek MHM

Verdiepende sessie Klinisch onderzoek MHM Verdiepende sessie Klinisch onderzoek MHM Opbrengsten en actiepunten Woensdag 14 februari 2018 Sufficient clinical evidence Wat is voldoende klinisch bewijs (voor medische hulpmiddelen zonder directe relatie

Nadere informatie

Regelgeving inzake lichaamsmateriaal

Regelgeving inzake lichaamsmateriaal Regelgeving inzake lichaamsmateriaal Wegwijs in de wetgeving 1 Marie Claire de Vries Inhoud 1. VWS en medische producten 2. Wetgeving inzake lichaamsmateriaal 2 VWS en medische producten. Voorzien in de

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2012 2013 32 610 Wijziging van de Embryowet in verband met de evaluatie van deze wet C MEMORIE VAN ANTWOORD Ontvangen 24 juni 2013 Met belangstelling hebben

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: VL5 Protocolamendement (lokaal) Distributielijst : STZ Datum : 03-06-2014 Revisiedatum : 03-06-2015 Veranderingen ten opzichte van eerdere versies Versiedatum Opmerkingen

Nadere informatie

ambtelijk concept consultatie voorjaar 2017 Wij Willem-Alexander, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, enz. enz. enz.

ambtelijk concept consultatie voorjaar 2017 Wij Willem-Alexander, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, enz. enz. enz. Regels voor het afnemen, bewaren, verstrekken, gebruiken en vernietigen van menselijk materiaal voor andere doeleinden dan actuele diagnostiek of geneeskundige behandeling van de donor (Wet zeggenschap

Nadere informatie

Toezicht op IIT: bevindingen vanuit de praktijk

Toezicht op IIT: bevindingen vanuit de praktijk Toezicht op IIT: bevindingen vanuit de praktijk Elysée Hille, senior inspecteur namens deelteam KO-GCP Teamcoördinator KO-GCP/PhV/GZH Afdeling Farmaceutische Bedrijven Wat doet de IGZ? Toezicht op klinisch

Nadere informatie

Derde evaluatie van de WMO

Derde evaluatie van de WMO Derde evaluatie van de WMO Belangrijkste conclusies en aanbevelingen Nicolette Woestenburg Corrette Ploem Sjef Gevers Voorjaarsbijeenkomst, NVMETC 6 juni 2018 Opdrachtgever: ministerie van VWS/ZonMw Onderzoekers

Nadere informatie

De laatste versie van dit document is te downloaden op: www.umcutrecht.nl/metc. Indienen documenten bij de METC UMC Utrecht

De laatste versie van dit document is te downloaden op: www.umcutrecht.nl/metc. Indienen documenten bij de METC UMC Utrecht Indienen documenten bij de METC UMC Utrecht Begin hier Bekijk in onderstaande tabel wat u wilt indienen. Kijk daarna welke methode van indiening en welke documenten bij uw indiening horen. Volg bij het

Nadere informatie

Veel gestelde vragen Medisch-wetenschappelijk onderzoek met medische hulpmiddelen 1

Veel gestelde vragen Medisch-wetenschappelijk onderzoek met medische hulpmiddelen 1 Veel gestelde vragen Medisch-wetenschappelijk onderzoek met medische hulpmiddelen 1 1. Wat is een medisch hulpmiddel? De wettelijke definitie 2 van een medisch hulpmiddel luidt: Een medisch hulpmiddel

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar 00 0 3 60 Wijziging van de Embryowet in verband met de evaluatie van deze wet Nr. 4 ADVIES RAAD VAN STATE EN NADER RAPPORT Hieronder zijn opgenomen het advies

Nadere informatie

Bewonerservaringen bij doorgedreven renovatie: input voor bedrijfsmodellen. Erwin Mlecnik, TU Delft i.s.m. PHP Ad Straub, TU Delft

Bewonerservaringen bij doorgedreven renovatie: input voor bedrijfsmodellen. Erwin Mlecnik, TU Delft i.s.m. PHP Ad Straub, TU Delft Bewonerservaringen bij doorgedreven renovatie: input voor bedrijfsmodellen Erwin Mlecnik, TU Delft i.s.m. PHP Ad Straub, TU Delft Inhoud Inleiding Doel Onderzoeksaanpak Resultaten/ analyse Conclusie Vooruitzichten

Nadere informatie

Toezicht op onderzoeker geïnitieerd klinisch onderzoek (IIT) Team Klinisch Onderzoek

Toezicht op onderzoeker geïnitieerd klinisch onderzoek (IIT) Team Klinisch Onderzoek Toezicht op onderzoeker geïnitieerd klinisch onderzoek (IIT) 2014-2016 Team Klinisch Onderzoek Toezicht op IIT 2014-2016 Aanleiding en werkwijze Bevindingen vanuit de praktijk Conclusies en aandachtspunten

Nadere informatie

Bijlage I bij het Kaderreglement van het Parelsnoer Initiatief. Handleiding Parelspecifiek reglement

Bijlage I bij het Kaderreglement van het Parelsnoer Initiatief. Handleiding Parelspecifiek reglement Bijlage I bij het Kaderreglement van het Parelsnoer Initiatief Handleiding Parelspecifiek reglement Op grond van artikel 4 lid 17 van het Kaderreglement Parelsnoer Initiatief dient per Parel een reglement

Nadere informatie

1. Het verzoek en hetgeen daaraan ten grondslag wordt gelegd

1. Het verzoek en hetgeen daaraan ten grondslag wordt gelegd 15 januari 2013 ADVIES (AA12.109) van de Codecommissie op verzoek van [X] op de voet van artikel 59 van het Reglement van de Codecommissie en de Commissie van Beroep van de Stichting Code Geneesmiddelenreclame,

Nadere informatie

AMC Uitvoeringsrichtlijnen: Goedkeuring medisch-wetenschappelijk onderzoek door de Raad van Bestuur

AMC Uitvoeringsrichtlijnen: Goedkeuring medisch-wetenschappelijk onderzoek door de Raad van Bestuur AMC Uitvoeringsrichtlijnen: Goedkeuring medisch-wetenschappelijk onderzoek door de Raad van Bestuur en Deelname van personeelsleden en studenten aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Versie 1.1 Dit document

Nadere informatie

Includeer hem maar in de studie. De familie is onderweg!

Includeer hem maar in de studie. De familie is onderweg! Includeer hem maar in de studie. De familie is onderweg! Ethiek van toestemming voor onderzoek in spoedeisende situaties dr Erwin J.O. Kompanje Department of Intensive Care Spoedeisend onderzoek op intensive

Nadere informatie

De MKB Energy Check Up. VNO-NCW Midden & CCS Energieadvies

De MKB Energy Check Up. VNO-NCW Midden & CCS Energieadvies The sole responsibility for the content of this publication lies with the authors. It does not necessarily reflect the opinion of the European Union. Neither the EACI nor the European Commission are responsiblefor

Nadere informatie

Toenemende vraag naar nwmo studies Kwaliteit en transparantie voorop

Toenemende vraag naar nwmo studies Kwaliteit en transparantie voorop Beterdan Toenemende vraag naar nwmo studies Kwaliteit en transparantie voorop Joke Eggermont, Medisch Directeur Bristol-Myers Squibb Voorzitter Nefarma projectgroep niet-wmo plichtig onderzoek 1 Waarom?

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: VL2 Aanpassen proefpersoneninformatie / toestemmingsformulier aan lokale situatie Distributielijst : STZ Datum : 20-03-2014 Revisiedatum : 20-03-2015 Veranderingen

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 34 429 Wijziging van de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen en de Geneesmiddelenwet in verband met de uitvoering van verordening

Nadere informatie

Impact van de ECTR en hoe zorgen we dat NL als beste uit de bus komt. Annelies van Woudenberg, ACRON Najaarsvergadering, 2 november 2016

Impact van de ECTR en hoe zorgen we dat NL als beste uit de bus komt. Annelies van Woudenberg, ACRON Najaarsvergadering, 2 november 2016 Impact van de ECTR en hoe zorgen we dat NL als beste uit de bus komt Annelies van Woudenberg, ACRON Najaarsvergadering, 2 november 2016 2 Dutch Clinical Research Foundation (DCRF) European Clinical Trial

Nadere informatie

Privacyverklaring Sanquin Research & Labservices v10juli

Privacyverklaring Sanquin Research & Labservices v10juli Deze privacyverklaring is voor het laatst aangepast in juni 2018 en komt in de plaats van eerdere versies. We kunnen deze privacyverklaring van tijd tot tijd aanpassen. We stellen je van eventuele wijzigingen

Nadere informatie

De WMO wijzigingen in de toetsingsprak3jk Standaardbehandeling, individuele propor3onaliteit, het kind als moreel subject

De WMO wijzigingen in de toetsingsprak3jk Standaardbehandeling, individuele propor3onaliteit, het kind als moreel subject De WMO wijzigingen in de toetsingsprak3jk Standaardbehandeling, individuele propor3onaliteit, het kind als moreel subject Mar$ne C. de Vries, MD, PhD Sec$e Ethiek & Recht Disclaimer De standpunten verwoord

Nadere informatie

Jaarverslag Medisch Ethische Toetsingscommissie. Universitair Medisch Centrum Groningen. van de. van het. Universitair Medisch Centrum Groningen

Jaarverslag Medisch Ethische Toetsingscommissie. Universitair Medisch Centrum Groningen. van de. van het. Universitair Medisch Centrum Groningen Jaarverslag 2017 van de Medisch Ethische Toetsingscommissie van het Universitair Medisch Centrum Groningen Universitair Medisch Centrum Groningen Postbus 30.001 9700 RB Groningen Tel. 050-361 42 04 Fax.

Nadere informatie

Informatiebrief en Toestemmingsformulier Pre-Screening

Informatiebrief en Toestemmingsformulier Pre-Screening Informatiebrief en Toestemmingsformulier Pre-Screening Behorend bij het hoofdonderzoek: Een onderzoek naar de werking van ABT-414 ter aanvulling op de standaardbehandeling bij patiënten, waarbij onlangs

Nadere informatie

Energie Prestatie Contracten Standaardisatie proces en documentatie Lessen uit Europa

Energie Prestatie Contracten Standaardisatie proces en documentatie Lessen uit Europa Energie Prestatie Contracten Standaardisatie proces en documentatie Lessen uit Europa Marijke Menkveld, ECN Beleidsstudies Rotterdam, 29 September 2015 1 Inhoud EU project Transparense Voordelen Energie

Nadere informatie

OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELG EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE

OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELG EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE hellocrowd.be @hellocrowdnl @hellobankbelgie OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELG EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE RESULTATEN 13 oktober 2017 METHODOLOGIE - Een jaar na het eerste

Nadere informatie

De ECTR: een kans voor Nederland! Annelies van Woudenberg, DCRF congres, 5 oktober 2016

De ECTR: een kans voor Nederland! Annelies van Woudenberg, DCRF congres, 5 oktober 2016 De ECTR: een kans voor Nederland! Annelies van Woudenberg, DCRF congres, 5 oktober 2016 European Clinical Trial Regulation 536/ 2014 European Clinical Trial Regulation (ECTR): EU Verordening betreffende

Nadere informatie

European Clinical Trial Regulation: Kans voor Nederland

European Clinical Trial Regulation: Kans voor Nederland European Clinical Trial Regulation: Kans voor Nederland Annelies van Woudenberg, 13 november 2017 European Clinical Trial Regulation 536/ 2014 EU Verordening betreffende klinische proeven met geneesmiddelen

Nadere informatie

Medisch-wetenschappelijk onderzoek

Medisch-wetenschappelijk onderzoek Medisch-wetenschappelijk onderzoek Met uw lichaamsmateriaal en/of weefsel U bezoekt het Maastricht UMC+ (MUMC+) voor onderzoek en/of behandeling. Dit kan poliklinisch zijn of misschien bent u opgenomen.

Nadere informatie

OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELGISCHE ONDERNEMER EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE RESULTATEN

OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELGISCHE ONDERNEMER EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE RESULTATEN OVERZICHT DEEL I ONDERZOEK: DE BELGISCHE ONDERNEMER EN CROWDFUNDING DEEL II HELLO CROWD!, TWEE JAAR LATER: DE RESULTATEN 13 oktober 2017 hellocrowd.be @hellocrowdnl @hellobankbelgie METHODOLOGIE - Een

Nadere informatie

RESULTAATGERELATEERDE

RESULTAATGERELATEERDE erde OVER NO CURE NO PAY RESULTAATGERELATEERDE BELONING Resultaatgerelateerde beloning Over no cure no pay OVER NO CURE NO PAY RESULT AATGERELATEERDE BELONING RESULTAATGERELATEERDE BELONING 02 Resultaatgerelateerde

Nadere informatie

Checklist Lokale Uitvoerbaarheid

Checklist Lokale Uitvoerbaarheid Primaire indieningsproces Lokale Uitvoerbaarheid in METC Management, screening door Assistent Secretaris. Hieronder staan de generieke uitgangspunten en is toegelicht hoe de toetsing indiening Lokale Uitvoerbaarheid

Nadere informatie

Nader gebruik lichaamsmateriaal

Nader gebruik lichaamsmateriaal Universitair Medisch Centrum Commissie Mensgebonden Onderzoek Nader gebruik lichaamsmateriaal Hoofdstuk Patiënt en zorg Toelichting Het voorschrift Nader gebruik Lichaamsmateriaal is gebaseerd op de Code

Nadere informatie

Jaarverslag 2018 Medisch Ethische Toetsingscommissie AMC

Jaarverslag 2018 Medisch Ethische Toetsingscommissie AMC Jaarverslag 208 Medisch Ethische Toetsingscommissie AMC Voorwoord Voor u ligt het jaarverslag 208 van de Medisch Ethische Toetsingscommissie van de Amsterdam Universitair Medische Centra locatie AMC. Wat

Nadere informatie

European Clinical Trial Regulation: Kans voor Nederland. Annelies van Woudenberg, ClinOps-dag NVFG, 20 april 2017

European Clinical Trial Regulation: Kans voor Nederland. Annelies van Woudenberg, ClinOps-dag NVFG, 20 april 2017 European Clinical Trial Regulation: Kans voor Nederland Annelies van Woudenberg, ClinOps-dag NVFG, 20 april 2017 2 Dutch Clinical Research Foundation (DCRF) Doel ECTR project In oktober 2018 is Nederland

Nadere informatie

leeftijd van zestien jaar nog niet hebben bereikt of die wilsonbekwaam zijn

leeftijd van zestien jaar nog niet hebben bereikt of die wilsonbekwaam zijn 33 508 Wijziging van de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen in verband met het wijzigen van de mogelijkheden voor het verrichten van medischwetenschappelijk onderzoek met proefpersonen die

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 34 429 Wijziging van de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen en de Geneesmiddelenwet in verband met de uitvoering van verordening

Nadere informatie

Praktische implementatie Europese verordening Geneesmiddelen onderzoek

Praktische implementatie Europese verordening Geneesmiddelen onderzoek Praktische implementatie Europese verordening Geneesmiddelen onderzoek Dr. Joost Keers Hoofd Wetenschappelijk Instituut j.keers@mzh.nl 050 524 5826 http://www.ccmo.nl/nl/europese-verordening Belangrijke

Nadere informatie

Richtlijnen voor onderzoek. met vrijwilligers in het AMC. met geneesmiddelen, hulpmiddelen of ingrepen die niet eerder bij de mens zijn toegepast

Richtlijnen voor onderzoek. met vrijwilligers in het AMC. met geneesmiddelen, hulpmiddelen of ingrepen die niet eerder bij de mens zijn toegepast Richtlijnen voor onderzoek met vrijwilligers in het AMC en met geneesmiddelen, hulpmiddelen of ingrepen die niet eerder bij de mens zijn toegepast bij patiënten in het AMC augustus 2008 Inhoud Inleiding

Nadere informatie

Procedure voor de selectie van installateurs

Procedure voor de selectie van installateurs Procedure voor de selectie van installateurs Project: MKB Energy CheckUP Contract Number: IEE/13/384/S12.675577 Deliverable: D 4.1 rev 7 Status: Openbaar Datum: 1/06/2015 Auteurs: Daniele Forni, Claudia

Nadere informatie

Welkom. Klinisch geneesmiddelenonderzoek: samen sneller! Denk je mee?

Welkom. Klinisch geneesmiddelenonderzoek: samen sneller! Denk je mee? Welkom Klinisch geneesmiddelenonderzoek: samen sneller! Denk je mee? WELKOM! De ACRON, een introductie ACRON introductie Vereniging, opgericht in 1995 44 leden, 1,200 medewerkers Branche-vereniging Belangenbehartiging

Nadere informatie

Waar draait het om bij de METC? Yvonne Donselaar

Waar draait het om bij de METC? Yvonne Donselaar Waar draait het om bij de METC? Yvonne Donselaar Yvonne Donselaar METC AMC Waarom dit verhaal? details naar de geest proefpersoon grote lijnen naar de letter naleven van regels Axel Munthe (1857 1949):

Nadere informatie

Hoe gaan we het in Groningen doen? De Energiekoepel van de Provincie Groningen

Hoe gaan we het in Groningen doen? De Energiekoepel van de Provincie Groningen Hoe gaan we het in Groningen doen? De Energiekoepel van de Provincie Groningen Froombosch Frans N. Stokman frans.stokman@grunnegerpower.nl 28 mei 2013 Hoe realiseren wij duurzaamheid? Decentrale duurzame

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 29 323 Prenatale screening Nr. 101 BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

3 april 2014 Partnership in Clinical Trials Martijn Griep, PhD Associate Director Kwaliteit en Naleving Janssen GCO Benelux, Tilburg

3 april 2014 Partnership in Clinical Trials Martijn Griep, PhD Associate Director Kwaliteit en Naleving Janssen GCO Benelux, Tilburg Ideale site ideale samenwerking in clinical trials 3 april 2014 Partnership in Clinical Trials Martijn Griep, PhD Associate Director Kwaliteit en Naleving Janssen GCO Benelux, Tilburg MICROSOFT CORPORATION

Nadere informatie

Toetsingskader niet-wmo plichtig onderzoek

Toetsingskader niet-wmo plichtig onderzoek Toetsingskader niet-wmo plichtig onderzoek Mieke D Trip, internist Voorzitter METC, AMC te Amsterdam Voorzitter BROK commissie, NFU 22 september 2011 Toetsingskader niet-wmo plichtig onderzoek Huidige

Nadere informatie

[modelbrief informatiebrief niet WMO-plichtig onderzoek 6 november 2010]

[modelbrief informatiebrief niet WMO-plichtig onderzoek 6 november 2010] Model informatiebrief niet WMO-plichtig onderzoek Met voorbeeldpassages en toestemmingsformulieren De informatiebrief aan de proefpersoon zo kort mogelijk houden. Onderwerpen uit de modelbrief die niet

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE. Basis Selectie Document METC s van algemene ziekenhuizen en zelfstandige stichtingen in Nederland, en VU medisch centrum in Amsterdam

INHOUDSOPGAVE. Basis Selectie Document METC s van algemene ziekenhuizen en zelfstandige stichtingen in Nederland, en VU medisch centrum in Amsterdam Basisselectiedocument voor Medische Ethische Toetsingscommissies (METC s) van algemene ziekenhuizen en zelfstandige stichtingen in Nederland en VU medisch centrum in Amsterdam Periode 1999 - Versie vastgesteld

Nadere informatie

CCMO Structuur documenten Technische Toetsing (ass.secr.) Inhoudelijke Toetsing (secretaris)

CCMO Structuur documenten Technische Toetsing (ass.secr.) Inhoudelijke Toetsing (secretaris) CHECKLIST WMO Primaire indieningsproces WMO in METC Management, screening door Assistent Secretaris. Hieronder staan de generieke uitgangspunten en is toegelicht hoe de primaire toetsing indiening WMO

Nadere informatie

Kennerschap en juridische haken en ogen. Vereniging van Nederlandse Kunsthistorici Amsterdam, 10 juni 2016 R.J.Q. Klomp

Kennerschap en juridische haken en ogen. Vereniging van Nederlandse Kunsthistorici Amsterdam, 10 juni 2016 R.J.Q. Klomp Kennerschap en juridische haken en ogen Vereniging van Nederlandse Kunsthistorici Amsterdam, 10 juni 2016 R.J.Q. Klomp De Emmaüsgangers () Lucas 24, 13-35 Juridische haken en ogen Wat te doen als koper

Nadere informatie

concept Wij Beatrix, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz. enz. enz.

concept Wij Beatrix, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz. enz. enz. Regels voor het beschikbaar komen, afnemen, bewaren en gebruiken van menselijk materiaal voor andere doeleinden dan actuele diagnostiek of geneeskundige behandeling van de donor (Wet zeggenschap lichaamsmateriaal)

Nadere informatie

nwmo toetsingskader Eveline Loriaux projectleider 4 oktober 2017 Jaarcongres DCRF

nwmo toetsingskader Eveline Loriaux projectleider 4 oktober 2017 Jaarcongres DCRF nwmo toetsingskader Eveline Loriaux projectleider 4 oktober 2017 Jaarcongres DCRF Zien we door de bomen nog het bos? nwmo Toetsingskader Overzicht Start: juli 2015 In 2017 zijn 39 aanvragen ingediend

Nadere informatie

Consumentenvertrouwen door kwaliteitsborging

Consumentenvertrouwen door kwaliteitsborging Consumentenvertrouwen door kwaliteitsborging COHERENO Business Collaboration Event Arnhem, 08/10/2014 Erwin Mlecnik OTB, Faculteit Bouwkunde, TU Delft BENG-renovatie: een complexe uitdaging Rijtjeswoning

Nadere informatie

Model Verklaring lokale uitvoerbaarheid instellingsleiding (bij Richtlijn Externe Toetsing)

Model Verklaring lokale uitvoerbaarheid instellingsleiding (bij Richtlijn Externe Toetsing) Model Verklaring lokale uitvoerbaarheid instellingsleiding (bij Richtlijn Externe Toetsing) Aan de indiener van het onderzoeksdossier getiteld: Chronic pain experience in Down syndrome, with and without

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2018 2019 29 963 Evaluatie Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen B BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: VC9 Proefpersonen- en aansprakelijkheidsverzekering (centraal) Distributielijst : STZ Datum : 10-03-2014 Revisiedatum : 10-03-2015 Veranderingen ten opzichte van eerdere

Nadere informatie

Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek

Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek Prof dr JJM van Delden Julius Centrum, UMC Utrecht j.j.m.vandelden@umcutrecht.nl Inleiding Medisch-wetenschappelijk

Nadere informatie

PATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA ARTERIËLE

PATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA ARTERIËLE PATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA ARTERIËLE BEHANDELING OP DE GEZONDHEIDSTOESTAND BIJ EEN HERSENINFARCT Geachte heer / mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch

Nadere informatie

Toezicht op uitvoering kan beter. Aanbevelingen uit rapport Toezicht op Medisch Wetenschappelijk Onderzoek met mensen

Toezicht op uitvoering kan beter. Aanbevelingen uit rapport Toezicht op Medisch Wetenschappelijk Onderzoek met mensen Toezicht op uitvoering kan beter Aanbevelingen uit rapport Toezicht op Medisch Wetenschappelijk Onderzoek met mensen Najaarsbijeenkomst NVMETC 25 november 2015 Kor Grit, Jacqueline van Oijen 2 Inhoud presentatie

Nadere informatie

Inhoudstafel per onderwerp volume 2 experimenten op de mens en menselijk lichaamsmateriaal

Inhoudstafel per onderwerp volume 2 experimenten op de mens en menselijk lichaamsmateriaal Inhoudstafel per onderwerp volume 2 experimenten op de mens en menselijk lichaamsmateriaal Pharma Codex Deel I vol. 2 vii Voor de bijlagen bij de omzendbrieven en de nota s, raadpleeg de website van het

Nadere informatie

De rol van de verpleegkundige binnen Medischwetenschappelijk

De rol van de verpleegkundige binnen Medischwetenschappelijk De rol van de verpleegkundige binnen Medischwetenschappelijk onderzoek Moderator Mevr. R.C.A. Veldhoen-Tijben 1st author / speaker Miriam Gelderloos Co-author Erna Helmantel Belangenverklaring In overeenstemming

Nadere informatie

Medisch-ethische toetsing van gezondheidsonderzoek. Agnes van der Heide Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC

Medisch-ethische toetsing van gezondheidsonderzoek. Agnes van der Heide Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Medisch-ethische toetsing van gezondheidsonderzoek Agnes van der Heide Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Rotterdam, Erasmus MC Afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg Arbeid en gezondheid

Nadere informatie

Inhoud onderzoeksdossier

Inhoud onderzoeksdossier Inhoud onderzoeksdossier (documenten in de witte box zijn nodig voor de primaire beoordeling) A. Brieven B. Formulieren C. Onderzoeksprotocol en protocolamendementen D. Productinformatie E. Informatie

Nadere informatie

European Clinical Trial Regulation: Kans voor Nederland

European Clinical Trial Regulation: Kans voor Nederland European Clinical Trial Regulation: Kans voor Nederland Annelies van Woudenberg, 9 juni 2017 ECTR biedt kans ambitie NL waar te maken Eenduidige toestemmingsprocedures Europa interessant voor internationale

Nadere informatie

VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG 2009D33485 27 428 Beleidsnota Biotechnologie VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld... 2009 In de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport bestond er bij enkele fracties behoefte

Nadere informatie

Weefselcodering in Nederland

Weefselcodering in Nederland Weefselcodering in Nederland Frank J.M. van Linden Ministerie van VWS Den Haag fj.v.linden@minvws.nl Inhoud 1. Weefselcodering in het kort (doel, middelen) 2. Wetgeving 3. Actoren 4. Weefselcodering in

Nadere informatie

Bewaarovereenkomst met betrekking tot embryo s

Bewaarovereenkomst met betrekking tot embryo s Bewaarovereenkomst met betrekking tot embryo s IVF is in het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw in Nederland geïntroduceerd als een methode van kunstmatige voortplanting. IVF bracht een belangrijke

Nadere informatie

REGLEMENT B CEL MALIGNITEITEN

REGLEMENT B CEL MALIGNITEITEN REGLEMENT B CEL MALIGNITEITEN Inleiding:Dit reglement is van toepassing op iedere handeling met lichaamsmateriaal en/of medische gegevens die in deze biobank worden bewaard, en de reglementsbepalingen

Nadere informatie

Gegeven voor de wetenschap Regulering van onderzoek met gegevens, lichaamsmateriaal en biobanken Preadvies VGR mr dr M.C. Ploem Referaat Jasper

Gegeven voor de wetenschap Regulering van onderzoek met gegevens, lichaamsmateriaal en biobanken Preadvies VGR mr dr M.C. Ploem Referaat Jasper Gegeven voor de wetenschap Regulering van onderzoek met gegevens, lichaamsmateriaal en biobanken Preadvies VGR mr dr M.C. Ploem Referaat Jasper Bovenberg Overzicht Huidige regels voor wetenschappelijk

Nadere informatie

Handleiding. Spelregelbewijs in Sportlink Club

Handleiding. Spelregelbewijs in Sportlink Club Handleiding Spelregelbewijs in Sportlink Club Inhoudsopgave 1. Inleiding 1.1. Spelregelbewijs voor O-17 1.1.1. Kennen, begrijpen, accepteren en toepassen 1.1.2. Oefenen en Eindtoets 1.1.3. Proces en planning

Nadere informatie

Wilt u uw elektriciteitsfactuur te verminderen?

Wilt u uw elektriciteitsfactuur te verminderen? Wilt u uw elektriciteitsfactuur te verminderen? De Universiteit van Luik is betrokken geweest bij vele jaren in Europese projecten op het vlak van het milieu en energie. Dit jaar zijn we op zoek naar partners

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag T 070 340 79 11 F 070 340

Nadere informatie