Jaarverslag 2005 VEILIG GEZOND EN LEGAAL OP HET WERK

Transcriptie

1 omslag jaarverslag AI.indd, Spread 1 van 2 - Pagina's (1, 2) :01 De Arbeidsinspectie maakt deel uit van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en is toezichthouder en handhaver ten aanzien van de wetten op het terrein van arbeidsbescherming, arbeidsmarktfraude en arbeidstijden. In dit jaarverslag 2005 wordt inzicht gegeven in de activiteiten die in het verslagjaar zijn uitgevoerd en in de resultaten die daarbij zijn geboekt. Jaarverslag 2005 VEILIG GEZOND EN LEGAAL OP HET WERK Postbus AN Den Haag SZW 05F449

2 omslag jaarverslag AI.indd, Spread 2 van 2 - Pagina's (3, 4) :01 Hoofdkantoor Den Haag Prinses Beatrixlaan AL Den Haag Postbus AN Den Haag Telefoon Fax Kantoor Groningen Engelse Kamp AX Groningen Postbus RM Groningen Telefoon Fax Kantoor Arnhem Janspoort GR Arnhem Postbus DX Arnhem Telefoon Fax Kantoor Amsterdam Radarweg NT Amsterdam Postbus HJ Amsterdam Telefoon Fax Kantoor Rotterdam Stadionweg 43c 3077 AS Rotterdam Postbus AN Rotterdam Telefoon Fax Kantoor Roermond Godsweerdersingel GL Roermond Postbus AX Roermond Telefoon Fax Publieksinformatie Ministerie van Sociale Zaken enwerkgelegenheid Postbus LV Den Haag Telefoon Fax Internetsites Voor vragen van de pers: Ministerie van Sociale Zaken enwerkgelegenheid Afdeling Persvoorlichting Telefoon Kantoor Utrecht Oudenoord ER Utrecht Postbus AV Utrecht Telefoon Fax

3 Inhoud 3 Vooraf 5 Totaalbeeld en Kerncijfers 2005 Algemeen beeld Arbeidsomstandighedenwetgeving Risico s op zware ongevallen en Major Hazards Aanpak illegale tewerkstelling 11 Samenwerking in het toezicht Maatschappelijke en politieke ontwikkelingen Samenwerking en taakverdeling met andere inspectiediensten Algemeen beeld van de arbeidsomstandigheden Risicoanalyse Organisatie van het toezicht op arbeidsomstandigheden Resultaten actieve inspectieprojecten Onderzoeken van arbeids ongevallen Onderzoeken van klachten van werknemers Bestuurlijke boetes Werk- en rusttijden Kinder- en jeugdarbeid Arbobevindingen in afzonderlijke sectoren: Industrie Commerciële dienstverlening Publieke dienstverlening Bouwsector 31 Bestrijding Arbeidsmarktfraude Algemeen beeld Controle op nieuwe regelingen Interventieteams Risicoanalyse Inspectiecapaciteit Bestuurlijke boetes Wet arbeid vreemdelingen 35 Major Hazard Control Algemeen beeld Ongevallen en incidenten Veiligheidsontwikkelingen in de procesindustrie Resultaten Major Hazard Control 41 Overige activiteiten Vrijstellingen en ontheffi ngen Arbeidstijdenwet Taken in het kader van de Kernenergiewet Beoordelingen subsidieaanvraag Farbo-regeling Toezicht op Lloyd s Register Nederland Internationale ontwikkelingen en activiteiten 43 Interne ontwikkelingen Organisatieontwikkelingen Kwaliteitsontwikkelingen Personeelsontwikkeling en professionalisering Personeelsbeleid Informatievoorziening en automatisering Integriteit 47 Financieel Amendementen Verburg Uitgaven en ontvangsten Producten en uitgaven 51 Bijlagen Bijlage 1 Context, taken, bevoegdheden, visie, missie en werkterrein Bijlage 2 Organisatie en positionering Bijlage 3 Overzicht relevante wet- en regelgeving Bijlage 4 Cijfermatige overzichten arbeidsomstandigheden Bijlage 5 Cijfermatige overzichten bestrijding arbeidsmarktfraude Bijlage 6 Cijfermatig overzicht Major Hazard Control Bijlage 7 Overzicht AI-management Bijlage 8 Overzicht van gebruikte afkortingen Bijlage 9 Overall picture and key figures 2005 T ITEL VAN DE BROCH U R E 1

4 Jaarverslag JAARVERSLAG 2005

5 Vooraf In dit jaarverslag is een aantal voorbeelden gegeven van de wijze waarop de Arbeidsinspectie een bijdrage levert aan het bereiken van maatschappelijke effecten, op terreinen waarop de Arbeidsinspectie verantwoordelijk is voor de handhaving. Steeds meer worden daarom inspanningen verricht in de follow-up van inspectieprojecten, teneinde zelfwerkzaamheid te stimuleren en zo het naleven van de wetgeving te bevorderen. Dit past tevens goed in één van de belangrijke nieuwe ontwikkelingen waaraan door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de sociale partners wordt gewerkt: de vernieuwing van de Arbowet. Deze zal een aantal fundamentele veranderingen voor de wijze waarop het arbobeleid in Nederland wordt vormgegeven, teweeg brengen. Bedrijven en instanties krijgen meer verantwoordelijkheden, maar tegelijkertijd ook meer mogelijkheden om zelf invulling te geven aan (middel)oplossingen op sectorniveau. Hierop anticiperend is de AI, via de ontwikkeling van een op de nieuwe situatie aangepast inspectiebeleid, medio 2005 met de voorbereidingen gestart. Er zijn ook andere ontwikkelingen die de wereld van het toezicht opschudden. In 2005 is de nieuwe, van kabinetswege opgestelde, Kaderstellende Visie op Toezicht gepubliceerd. Hierin zijn, naast toespitsing op categorieën van toezicht, en de drie al bestaande kernpunten van het inspectiebeleid - onafhankelijk, professioneel en transparant - drie nieuwe kernpunten voor het toezicht geïntroduceerd: selectief, slagvaardig en samenwerkend. Wat het kernpunt samenwerking betreft: aan de inspanningen die de AI zich al langer getroostte, om meer inhoud aan de samenwerking met andere inspectiediensten en overheden te geven, is in 2005 met nog meer intensiteit inhoud gegeven. Dit heeft er in het verslagjaar in geresulteerd, dat reeds binnen 50 % van de inspectieprojecten op het terrein van de arbeidsomstandigheden, sprake was van vormen van samenwerking met andere inspectiediensten. Dit naast de inmiddels vanzelfsprekende en geïnstitutionaliseerde vormen van samenwerking op het terrein van de aanpak van arbeidsmarktfraude: via het opereren in z.g. interventieteams en via informatie-uitwisseling met de diverse betrokken instanties. Daarnaast bestaat er de al langer van toepassing zijnde samenwerking met andere (overheids)instanties op het terrein van het Besluit Risico s Zware Ongevallen en de major hazard control, die verder is geïntensiveerd met onder andere gezamenlijke inspecties. In dit jaarverslag wordt (mede vanuit de ambitie om, als publieke- en toezichthoudende organisatie, optimaal transparant te zijn) zo concreet mogelijk uiteengezet, wat de AI heeft gepresteerd, wat dat aan direct resultaat heeft opgeleverd en - waar dat mogelijk is - wat het effect daarvan op de doelgroepen is geweest. De Algemeen directeur van de Arbeidsinspectie Dr. J.J.M. (Jaap) Uijlenbroek JAARVERSLAG

6 De arbeidsinspectie in kort bestek De Missie De Arbeidsinspectie bevordert door middel van handhaving de naleving van de wetgeving op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk en bestrijdt illegale tewerk-stelling. Daarbij wordt prioriteit gegeven aan de aanpak van misstanden en ernstige overtredingen. De AI levert relevante informatie over de naleving op deze terreinen en draagt daarmee bij aan het inzicht in de werking en vergroting van de effectiviteit van het overheidsbeleid. Hoofdtaken Handhaven wetten op het gebied van arbeidsomstandigheden (o.a. Arbeidsomstandighedenwet, Arbeidstijdenwet en Kernenergiewet, Warenwet en de aanpak van illegale arbeid (Wet Arbeid Vreemdelingen). Onderzoek naar aanleiding van klachten over arbeidsomstandigheden en meldingen van ernstige arbeidsongevallen en zware ongevallen met gevaarlijke stoffen. Jaarplan AI, prioriteiten en taken Het jaarplan AI wordt in het najaar vastgesteld en gaat voor het begin van het planjaar naar de Tweede Kamer Aanpak van misstanden; prioriteit aan branches en onderwerpen met hoge risico s en lage naleving; op basis van Risico-analyse. Projectmatig werk: per (bedrijfstak)directie wordt aangegeven hoeveel inspectietrajecten er per project uitgevoerd zullen worden. Een inspectietraject omvat een bezoek aan een bedrijf en alle daaruit voortvloeiende handelingen, inclusief eventuele (her)controles en de inzet van handhavinginstrumenten, indien overtredingen zijn geconstateerd. Onderzoek naar- en behandeling van klachten van werknemers over hun arbeidsomstandigheden. Onderzoek van meldingen van ernstige arbeidsongevallen en zware ongevallen met gevaarlijke stoffen. Major Hazard Control: beoordelen van z.g. BRZO bedrijven (apart regime op bedrijven met risico op zware ongevallen). Inspecties, controles, handhaving; inspecties ARIE-bedrijven (bedrijven met aanvullende verplichtingen op risico-inventarisatie). Arbeidsmarktfraude: Bestrijding van illegale tewerkstelling en verdringing van legale arbeid; Branchegewijze aanpak en samenwerking in multidisciplinaire interventieteams; controles naar aanleiding van fraudesignalen. Handhavingsinstrumenten het geven van een waarschuwing; het stellen van een eis tot naleving van de wet; het stellen van een eis tot naleving van de wet; het stilleggen van de werkzaamheden in geval van acuut ernstig gevaar voor de veiligheid of gezondheid van werknemers; het aanzeggen en opmaken van een boeterapport of een proces-verbaal; Bestuurlijke Boetes. Kerncijfers AI Aantal Arbo/ATW trajecten Aantal Bestuurlijke Boetes Arbo/ATW Aantal WAV-trajecten Opgelegd boetbedrag Arbo/ATW ca. 7 miljoen - Aantal Klachtenonderzoeken arbo Aantal opgespoorde illegaal werkenden Aantal Ongevalsonderzoeken Aantal bestuurlijke boetes WAV Major Hazard Control onderzoeken Opgelegd boetebedrag WAV ca 13 miljoen - Aantal Overige onderzoeken Ingezette uren voor inspecties totaal Totaal aantal interventies Arbo/ATW Totale uitgaven AI ca 62,6 miljoen - Personeel AI totaal 953 fte 4 JAARVERSLAG 2005

7 1 Totaalbeeld en kerncijfers Algemeen beeld Toezicht op de naleving De Arbeidsinspectie (AI) maakt, samen met de Inspectie Werk en Inkomen (IWI), deel uit van het Inspectoraat -Generaal SZW-inspecties van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en valt organisatorisch onder de Inspecteur-generaal van de SZW-inspectiediensten. De AI draagt door het houden van toezicht op de naleving van de relevante wet- en regelgeving, bij aan het bevorderen van veilige en gezonde arbeidsomstandigheden en verantwoorde arbeids- en rusttijden van werknemers. Daarnaast levert de AI een belangrijke bijdrage aan de aanpak van arbeidsmarktfraude (w.o. illegale arbeid). De Arbeidsomstandighedenwet, de Arbeidstijdenwet, de Wet arbeid vreemdelingen en het Besluit Risico s Zware Ongevallen zijn de belangrijkste wetten waar de AI toezicht op houdt. In de inspectieaanpak ligt de prioriteit bij het opsporen en het tenietdoen van ernstige overtredingen. Handhaving van de wet- en regelgeving en het verstrekken van (beleids)relevante informatie aan de beleidsmakers, zijn daarbij de kerntaken. Dynamiserend effect van branchegerichte inspectieprojecten De inspectie-, opsporings- en controle-inzet van de Arbeidsinspectie, is er in eerste instantie op gericht de naleving van de wet- en regelgeving bij geïnspecteerde bedrijven te bevorderen. Bij hercontroles in het kader van de Arbo-wet, blijkt dat in 96% van de in eerdere instantie geconstateerde situaties, de tekortkomingen/ overtredingen zijn opgeheven. Het inspecteren in bedrijfstakgerichte projecten impliceert dat de aanpak - vanaf de voorbereiding van het inspectieproject tot en met de bespreking van de projectrapportage met betreffende branches - specifi ek op de betreffende branche is gericht. Hierdoor kan effectief met de betrokken werkgevers- en werkne- mersorganisaties over de projectresultaten worden overlegd. Zo wordt bijgedragen aan een scherper inzicht van branches in de actuele stand van zaken binnen hun sector. Hiermee wordt tevens de door de AI beoogde zelfwerkzaamheid van de betrokken branchepartijen gestimuleerd. De branche-initiatieven die hieruit voortkomen, kunnen zo bedrijven die niet zijn geïnspecteerd dan alsnog aanzetten om de nodige arbo-maatregelen te nemen. Dit z.g. dynamiserend effect van de inspectieprojecten wordt bewust door de AI nagestreefd. Steeds meer inspectieprojecten worden gevolgd door-, of begeleid met activiteiten door of in samenwerking met de geïnspecteerde branches. De binnen de branches geconstateerde problematiek wordt hierdoor vaak adequater en meer structureel aangepakt. Om de inspectieprojectrapportages wereldkundig te maken, worden ze op de website van de Arbeidsinspectie ( en op gepubliceerd. Ook de media worden hierop geattendeerd. Figuur 1.1 in 2005 aangezegde bestuurlijke boetes, gerelateerd aan wetgeving Wet Aantal aangezegde Totaal boetes opgelegd bedrag Arbeidsomstandighedenwet waarvan aan werknemers Arbeidstijdenwet Wet Arbeid Vreemdelingen Totaal De bestuurlijke boete is nu zes jaar als sanctiemiddel voor de handhaving van de Arbeidsomstandighedenwet beschikbaar. Uit onderzoek hiernaar is gebleken dat de bestuurlijke boete een uiterst effectief handhavinginstrument is. Sinds 1 oktober 2004 is ook voor de Arbeidstijdenwet de bestuurlijke boete van toepassing en vanaf 1 januari 2005 geldt dit tevens voor de Wet Arbeid Vreemdelingen. JAARVERSLAG

8 6 JAARVERSLAG 2005

9 Bezwaar en beroep In 2005 zijn door de Arbeidsinspectie 900 bezwaarschriften ontvangen, waarvan er 696 zijn afgehandeld. Hiervan zijn er 93 (13,3 %) gegrond verklaard, 468 (67%) bezwaren ongegrond, 53 bezwaren bleken niet-ontvankelijk en 47 bezwaren zijn gedeeltelijk gegrond verklaard. In 2005 zijn 111 beroepen ingediend, vooral in het kader van de Arbo-wet (66) en de Wet arbeid vreemdelingen (44). Dat betekent dat tegen 16,6% van de beslissingen op bezwaar, beroep is ingesteld. Eind december 2005 waren 72 beroepschriften bij diverse rechtbanken in behandeling. Dat is een fl inke stijging ten opzichte van 2004 (+ 41%), die verklaard wordt door invoering van de bestuurlijke boete in de Wet Arbeid Vreemdelingen. Van de afgehandelde beroepen zijn er 13 gegrond verklaard. Eind 2005 waren m.b.t. beschikkingen van de Arbeidsinspectie, 12 (hoger) beroepszaken bij de Raad van State in behandeling en over heel 2005 zijn 10 hoger beroepszaken afgehandeld. Hiervan zijn er 3 ongegrond verklaard, 2 niet-ontvankelijk en 2 ingetrokken. 1.2 Arbeidsomstandighedenwetgeving De wijze waarop in Nederlandse bedrijven en instellingen met de arbeidsomstandigheden wordt omgegaan, verschilt sterk per sector. Er zijn sectoren - zoals de bouwsector - waar veel wordt gedaan aan normontwikkeling en voorlichting, maar waar in de dagelijkse praktijk nog steeds veel onverantwoorde risico s worden genomen. Een veelvuldig voorkomend en telkens terugkerend risico is: geen of inadequate bescherming tegen vallen van hoogte, waardoor jaarlijks veel slachtoffers vallen, ondanks dat dit risico in brede kring bekend is. De bouwsector pakt dit risico nog onvoldoende aan. De bouwsector heeft ten aanzien van het aanpakken van de arbeidsomstandighedenproblematiek, nog steeds de neiging om in klassieke oplossingen te blijven steken. Binnen de sector industrie is een positief effect waarneembaar van inspectiedruk en van inspanningen die zijn bedoeld om marktpartijen zelf aan het werk te zetten om hun arbo-knelpunten aan te pakken. Daar is in de meeste gevallen wel sterke druk vanuit de overheid voor nodig, in combinatie met het hanteren van de z.g. stok achter de deur via forse inspectiedruk of sanctiedreiging. In de sector commerciële dienstverlening is het beeld diffuus. Belangrijke aspecten als werkdruk, agressie en geweld en gevaarlijke stoffen scoren hoog als risicofactor. De strategie om branches zelf aan het werk te zetten om risico s aan te pakken heeft in een aantal gevallen goed gewerkt, maar moet in andere gevallen nog van de grond komen. De publieke sector heeft het werken met z.g. arboconvenanten omarmd. Dat is goed merkbaar in de wijze waarop arbeidsomstandigheden op de agenda zijn gezet. De doorwerking van de afspraken naar de werkvloer, blijft in afzonderlijke instellingen helaas nog achter. De Arbeidsinspectie houdt in de aanpak rekening met de specifi eke kenmerken van de sectoren, niet alleen gericht op de risico s, maar ook op de mate van naleving en de wijze waarop de diverse actoren in de branche omgaan met hun verantwoordelijkheden. Inspectieprojecten In 2005 zijn 39 inspectieprojecten binnen diverse bedrijfstakken en branches uitgevoerd, waarbij totaal inspecties zijn uitgevoerd. Bij 56 % van die inspecties zijn bij eerste interventie één of meer overtredingen geconstateerd. In het totaal zijn daarbij handhavinginstrumenten ingezet. In tweederde van de gevallen werden z.g. offi ciële waarschuwingen gegeven of eisen tot naleving van de wet gesteld, waarbij bedrijven nog de gelegenheid kregen om de tekortkomingen binnen een bepaalde, afgesproken tijd weg te nemen. In de overige gevallen ging het om zwaardere handhavingsinstrumenten als inzet van bestuurlijke boetes, stillegging van betreffende werkzaamheden, het aanzeggen van een proces-verbaal of combinaties daarvan. In vervolginterventies is in 4 % van de gevallen een handhavingsinstrument ingezet. Meestal betrof dit de bestuurlijke boete. In 2005 is voor bijna 7 miljoen aan bestuurlijke boetes opgelegd, waarvan voor ,- aan 154 werknemers. De tekortkomingen waartegen in 2005 het meest is opgetreden, zijn: gebruikmaking van onveilige arbeidsmiddelen (machines, werktuigen, gereedschappen, installaties), ondoelmatige inrichting van arbeidsplaatsen/werkplekken; te hoge fysieke belasting voor de werknemer; ondoelmatige of geen inzet van-, bescherming tegenen afscherming van gevaarlijke stoffen en biologische agentia; een tekortkomende of in het geheel geen (wettelijke verplichte) risico inventarisatie & -evaluatie en plan van aanpak in het geïnspecteerde bedrijf aanwezig; Enerzijds is dit resultaat een bevestiging van de bewuste keuze om in inspectieprojecten voorrang te geven aan thema s die gezien vanuit de risicobenadering prioriteit hebben. Anderzijds geeft het een beeld van de mate van (niet) naleving van voornoemde thema s. JAARVERSLAG

10 Onderzoek van klachten en ongevallen Er zijn in 2005 totaal 1918 klachten en 2350 arbeidsongevallen onderzocht. Bij 91% van de (geheel of gedeeltelijk) door de AI gegrond verklaarde klachten, is bij het onderzoeken hiervan een handhavingsinstrument ingezet. Bij 63% van de onderzochte ongevallen is een zwaar handhavingsinstrument 1 ingezet. In de meeste gevallen was dat een boeterapport, al of niet gecombineerd met stillegging van het werk/de werkzaamheden, of andere aanvullende maatregelen ter voorkoming van herhaling van het ongeval. Het Project Andere Overheid en samenwerking tussen inspectiediensten Op het terrein van arbeidsomstandigheden is in 2005 intensief met andere rijksinspecties samengewerkt, zoals de Onderwijsinspectie, de Inspectie Verkeer en Waterstaat, de Voedsel- en Warenautoriteit, de Inspectie Gezondheidszorg, de VROM-inspectiedienst en het Staatstoezicht op de Mijnen. De omvang en intensiteit van de samenwerking is daarmee in 2005 aanzienlijk toegenomen. Naast uitwisseling van gegevens en afstemming van de activiteiten, was in ongeveer de helft van de inspectieprojecten sprake van een of andere vorm van (meer specifi eke) samenwerking. In een aantal gevallen zijn gezamenlijke inspecties uitgevoerd. In 2005 is een nieuwe samenwerkingsovereenkomst afgesloten met de KLPD/Politie te Water. De overeenkomst met het Staatstoezicht op de Mijnen is met 5 jaar verlengd. De AI heeft actief bijgedragen aan het door de overheid geïnitieerde Programma Andere Overheid 2, met nadruk op het project samenwerkende inspectiediensten. Daarnaast is actief bijgedragen aan de overheidsprojecten Kaderstellende Visie op Toezicht 2005 en Aanpak Strijdige Regels. 1.3 Risico s op Zware Ongevallen en Major Hazards Bij de toezichtactiviteiten door de Arbeidsinspectie in het kader van de risicobeheersing van zware ongevallen en de aanpak van deze risico s, wordt op basis van het Besluit Risico s Zware Ongevallen (BRZO) samengewerkt met gemeenten, provincies, waterschappen, brandweer en de VROM-inspectiedienst. Op grond van het BRZO beoordeelt de AI veiligheidsrapporten van bedrijven met gevaarlijke installaties en/of van bedrijven die met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen opereren. In 2005 zijn 24 veiligheidsrapporten ontvangen en binnen de daarvoor geldende wettelijke termijn door de AI beoordeeld en afgehandeld. Nieuw in 2005 waren de inspecties in het kader van de Aanvullende Risico-inventarisatie (ARIE) 3. Bedrijven die in het verleden onder de Regeling Arbeidsveiligheidrapport (AVR) vielen en bedrijven met ammoniakkoelinstallaties met meer dan 5000 kg Ammoniak (NH3) zijn het eerst geïnspecteerd. Daarnaast zijn in de Rijnmond pilot-inspecties gehouden bij z.g. vervoersgebonden inrichtingen. Verder zijn inspecties in het kader van BRZO uitgevoerd, z.g. kennisgevingen BRZO behandeld en ongevallen onderzocht. Ten opzichte van 2004 en in overeenstemming met de planning, is de totale productie toegenomen. Gebrek aan aandacht voor onderhoudsactiviteiten, oorzaak van veel ongevallen Uit de z.g. Major Hazard incidents reports blijkt telkens, dat een gebrek aan aandacht voor het onderhoud(smanagement), de belangrijkste achterliggende oorzaak is voor de nog regelmatig voorkomende ongevallen en incidenten. Op grond van een aantal indicatoren kan wel worden gesteld dat in de afgelopen twintig jaar het nodige is verbeterd. De algehele veiligheidssituatie zal naar het zich laat aanzien de komende 10 jaar niet fundamenteel veranderen Er worden in het onderzoek van COT 4 een aantal ontwikkelingen gesig- 1 Tot de zware handhavingsinstrumenten worden gerekend: bestuurlijke boete, stillegging van werk en proces-verbaal 2 Doel: Het Programma Andere Overheid werkt aan een krachtige overheid, die de samenleving centraal stelt én slagvaardig is. Het actieprogramma omvat verbeteracties en initiatieven rond de thema s: Betere dienstverlening, Minder bureaucratie en Slagvaardige organisatie. Bij alle thema s is een Andere werkwijze van belang, zoals samenwerken en luisteren naar burgers. (zie ook 3 Aanvullende voorschriften risico-inventarisatie en -evaluatie ter voorkoming en beperking van zware ongevallen met gevaarlijke stoffen (art 2 lid 2 t/m 6 van het Arbobesluit) 4 Rapport trend of incident, een verkennend onderzoek naar de relatie tussen organisatie, onderhoud en veiligheid in de procesindustrie; COT Instituut voor veiligheid en crisismanagement, oktober 2004 in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 8 JAARVERSLAG 2005

11 naleerd die zowel positief als negatief op het veiligheidsniveau inwerken Negatieve impulsen zijn: vergroting van de concurrentie, fusies van bedrijven, veroudering van installaties en vergrijzing van de beroepsbevolking en gebrek aan instroom van deskundig personeel. Positief zijn: verbeterde wetgeving, horizontale samenwerking in de branche, samenwerking in het toezicht, aandacht voor incidenten en aandacht voor de veiligheidscultuur. ICT- ontwikkelingen hebben zowel negatief als positief op de veiligheid inwerkende kenmerken. De waarnemingen van de Arbeidsinspectie bevestigen de uitkomsten van de onderzoeken. In 2004 werd een project gestart om een nieuwe inspectiemethodiek te ontwikkelen. Vanuit kringen van het z.g. Bevoegd Gezag ex. Wet Milieubeheer (provincies en gemeenten) en de Brandweer is de wens geuit om in het project te participeren. Een eenduidige methodiek versterkt zo de eenheid van beoordelen en optreden door de verschillende overheden, die een rol vervullen in het toezicht op z.g. BRZO-plichtige bedrijven. Het ISO-9001 certificaat van de AI voor de major hazard aanpak is in 2005 geaudit en akkoord bevonden. Daarnaast is het uitgebreid met de aanpak van de inspecties in de z.g. ARIE-bedrijven. 1.4 Aanpak illegale tewerkstelling Ook in 2005 werd weer actief tegen illegale tewerkstelling opgetreden. Het was het eerste jaar waar bij constatering van overtreding van de wetgeving, bestuurlijke boetes konden worden opgelegd. Naast veel media-aandacht, leverde dit een aanzienlijk (fi nancieel) resultaat op aan opgelegde boetes. Hoewel de effectiviteit nog niet goed kan worden ingeschat, bestaat de indruk dat de combinatie van verhoogde pakkans en forse beboeting, een duidelijk preventieve werking heeft. Zo was bijvoorbeeld in de landen tuinbouwsector sprake van een sterke verhoging van het aantal aanvragen voor tewerkstellingsvergunningen voor met name de zogenaamde MOE-landers 1, hetgeen hier op verschuiving van illegale naar legale tewerkstelling duidt. Er zijn in 2005 circa 8600 opsporingszaken gestart. Dat waren er 2270 meer dan in Bij circa 2200 van deze zaken zijn overtredingen van de Wet Arbeid Vreemdelingen (Wav) geconstateerd, waarbij boeterapporten tegen één of meer overtreders zijn opgemaakt. Het ging hierbij om circa 4650 illegaal tewerkgestelden. De Arbeidsinspectie werkt in de aanpak van de illegale arbeid intensief samen met andere overheden en toezichtouders. In interventieteams participeren naast de AI, de Belastingdienst, het Uitvoeringsorgaan Werknemers Verzekeringen (UWV), de Sociale Verzekeringsbank, het Openbaar Ministerie (OM) en (wisselend) een aantal relevante gemeenten. De interventieteams richten zich op vooraf bepaalde sectoren of op een bepaalde regio. Daarnaast voert de AI op basis van analyse eigen inspectieprojecten uit en worden controles uitgevoerd op basis van signalen en meldingen. Binnen het kader van de interventieteams werden 1395 gezamenlijk acties uitgevoerd. In 341 gevallen leverde dat één of meer boeterapporten op, waarbij 682 illegaal tewerkgestelden werden aangetroffen. Interventies In 2005 zijn in het totaal ruim 2500 bestuurlijke boetes in het kader van de Wav aangezegd. Het totaalbedrag aan tot 31 december 2005 opgelegde boetebeschikkingen bedroeg ruim Daarnaast zijn in 2005 circa 730 processen-verbaal bij het OM aangeboden. Hierbij ging het voornamelijk om zaken waar in 2004 overtreding van de Wav was vastgesteld (de bestuurlijke boete in het kader van de Wav was toen nog niet van kracht). Tips en meldingen In 2005 zijn totaal 2641 meldingen over vermoedens van illegale tewerkstelling binnengekomen. Hiervan zijn er ruim 1800 in onderzoek genomen. De meldingen die niet in onderzoek zijn genomen, konden niet worden onderzocht, omdat: geen locatie bekend was waar illegaal zou worden gewerkt; omdat de melding niet actueel was; of omdat er onvoldoende gegronde redenen waren om nader onderzoek in te stellen. 1 Met Moe-landers worden bedoeld: werkzoekenden uit de recent bij de EU aangesloten landen: Estland, Letland, Litouwen, Slowakije, Hongarije, Tsjechië, Polen, Slovenië.. JAARVERSLAG

12 Inzet van de inspectiecapaciteit Ook in de aanpak van illegale arbeid streeft de Arbeidsinspectie ernaar om de beschikbare inspectiecapaciteit zo effi ciënt mogelijk in te zetten en wel zodanig, dat optimaal rendement wordt bereikt. De inzet van de risicoanalyse is hierbij een onmisbaar (hulp)middel. Een belangrijk onderdeel van de risicoanalyse is het formuleren van z.g. risico-indicatoren, zoals: veel aanbod van laaggeschoold-, vuil- en onaangenaam werk, of: er is sprake van grote fluctuaties in het werkaanbod (piek- en seizoenarbeid). In samenwerking met de Sociale Inlichtingen en Opsporings Dienst (SIOD), is in 2005 aan verdere perfectionering van het analysemodel gewerkt, door o.a. gebruik te maken van risico-indicatoren en het ontsluiten, koppelen en analyseren van bestanden van de ketenpartners 1. Daarnaast is in 2005 het aantal inspecteurs dat zich met de bestrijding van arbeidsmarktfraude bezighoudt, verhoogd van 131 naar De Belastingdienst, het Uitvoeringsorgaan Werknemers Verzekeringen, de Sociale Verzekeringsbank en de Sociale Inspectie en Opsporings Dienst 10 JAARVERSLAG 2005

13 2 Samenwerking in het toezicht 2.1 Maatschappelijke en politieke ontwikkelingen De Arbeidsinspectie staat midden in de (m.n. werkende) samenleving. Wanneer die samenleving verandert heeft dat consequenties heeft voor het werk van de AI. De discussies en ontwikkelingen rond het rijksbrede Programma Andere Overheid (PAO) en de Kaderstellende Visie op Toezicht (zie onder: 2.3) zijn niet alleen met veel belangstelling gevolgd, maar de AI heeft ook actief aan deze discussies meegedaan. In het kader van het PAO-project: Samenwerkende Inspectiediensten is aan een aantal pilots meegewerkt. Samen met andere inspectiediensten is intensief naar mogelijkheden gekeken of voor bepaalde sectoren het toezicht efficiënter kan worden ingericht en uitgevoerd. Begin 2005 heeft dit het rapport Samen werkt opgeleverd. Ook in de tweede fase van dit samenwerkingstraject, dat doorloopt in 2006, werkt de AI actief en intensief mee aan volgende samenwerkingprojecten. Voor de toezichtstaken in het kader van het Besluit Risico s Zware Ongevallen (major hazards), zijn de rapporten van de Commissie Alders, over het interbestuurlijk toezicht en van de commissie de Grave, over bestuurlijke drukte, belangrijk. Daarin wordt gesteld dat het toezicht op het besluit, dat - ondanks goedbedoelde pogingen tot samenwerking tussen de overheden - nogal versnipperd is, meer geconcentreerd moet gaan plaatsvinden. In 2005 is een belangrijke eerste stap gezet ten aanzien van de vernieuwing van de Arbowetgeving. Op basis van een SER-advies werden in 2005 bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid voorbereidingen getroffen om de Arbo-wetgeving zodanig aan te passen, dat bij invulling van de wijze waarop de verschillende sectoren aan de wettelijke normen moeten gaan voldoen, een grotere rol en verantwoordelijkheid is weggelegd voor de sociale partners. De AI is volop bij dit proces betrokken en is met de voorbereidingen gestart voor een hierbij passend inspectiebeleid. De invoering van de bestuurlijke boete met betrekking tot de Wet Arbeid Vreemdelingen heeft tot veel aandacht van de media en het bedrijfsleven geleid en had daarmee aanzienlijke invloed op de discussies over het fenomeen illegale arbeid en de maatschappelijke gevolgen daarvan. Kaderstellende Visie op Toezicht In de nota Kaderstellende Visie op het Toezicht 2001 (KVoT) heeft het Kabinet een standpunt bepaald over de verhoudingen tussen beleid, uitvoering en toezicht. Het Kabinet is van oordeel dat: de toezichthouder, zonder beïnvloeding van de onder toezicht staande partijen, de verantwoordelijke bestuurder of anderen, objectief feitenonderzoek moet kunnen uitvoeren en op basis daarvan tot een helder oordeel moet kunnen komen. Daarmee moet worden geborgd dat in gelijke gevallen gelijk wordt gehandeld, dat de rechtsgelijkheid en rechtszekerheid worden gediend en dat een getrouw beeld ontstaat van het beleid en de resultaten van de handhaving. In 2005 is een nieuwe Kaderstellende visie op toezicht vastgesteld, die onderscheid maakt tussen de verschillende vormen van toezicht, zoals: nalevingstoezicht (in het geval van de Arbeidsinspectie), uitvoeringstoezicht en interbestuurlijk toezicht. Naast de al gehanteerde kernbegrippen: onafhankelijk, transparant en professioneel, introduceert de nieuwe KVoT drie nieuwe kernbegrippen: selectief, samenwerkend en slagvaardig. De implementatie daarvan bij de AI, is in een vergevorderd stadium. Er is een programmaleider aangesteld om de samenwerking met andere inspectiediensten voortvarend aan te pakken. Het opleidingsprogramma van de AI - in kringen van de Europese Arbeidsinspecties toch al bekend staand als een voorbeeld voor anderen - wordt op dit soort aspecten doorontwikkeld. JAARVERSLAG

14 2.2 Samenwerking en taakverdeling met andere inspectiediensten Een van de belangrijke aspecten van het Programma Andere Overheid en de Kaderstellende Visie op Toezicht is de (bevordering van de) samenwerking tussen de verschillende toezichthouders. De belangstelling voor- en de opvattingen over de wijze waarop het overheidstoezicht op burgers en bedrijven is geregeld, is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Niet alleen wordt het van belang geacht dat - waar dat nodig is - sprake is van stevige en consequente handhaving; tegelijkertijd mag de last die met het toezicht gepaard gaat niet onnodig hoog zijn. Terugdringing van onnodig zware toezichtslast kan worden bereikt door het schrappen van overbodige regelgeving, maar ook door meer en betere samenwerking tussen de toezichthouders. De Arbeidsinspectie heeft - als bijna geen andere toezichthouder - te maken met het feit dat er veel raakpunten zijn met vrijwel alle in Nederland opererende toezichthouders. Dit is sterk afhankelijk van het werkterrein waarop de AI opereert. Vrijwel alle ondernemingen (dit geldt zowel voor werkgevers als voor werknemers), organisaties en instellingen in Nederland behoren tot het taakveld, c.q. tot de objecten van toezicht van de AI. In een aantal van de sectoren zijn andere rijksinspectiediensten (mede)belast met het toezicht op de Arbowet en/of Arbeidstijdenwet. In dat licht zijn de volgende samenwerkingsovereenkomsten afgesloten of verlengd: Samenwerkingsovereenkomst met het Staatstoezicht op de Mijnen: januari 2005 Samenwerkingsovereenkomst met de Politie te Water: februari 2005 Samenwerkingsovereenkomst met de Inspectie Verkeer en Waterstaat: november 2005 Samenwerking en overheveling taken Staatstoezicht op de Mijnen In het kader van de door de centrale overheid gepropageerde één-loket-benadering en het meer integraal inspecteren door inspectiediensten, wordt de handhaving van de Arbowetgeving bij mijnbouwinstallaties in Nederland en bij installaties die op het Nederlandse deel van het continentaal plat opereren, uitgevoerd door het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM). Hoewel het SodM onder het Ministerie van Economische Zaken ressorteert, vallen de arbotaken onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). In dit kader is het SodM door de Minister van SZW aangewezen voor het toezicht op de Arbo- en Arbeidstijdenwet in de mijnbouwsectoren en hebben de Arbeidsinspectie en het SodM in 2002 een samenwerkingsovereenkomst gesloten. Deze overeenkomst is inmiddels geëvalueerd en begin 2005 geactualiseerd. Om in dit jaarverslag een compleet beeld van de ministeriële verantwoordelijkheid op arbo-gebied te geven, wordt hierna kort op de arbo-activiteiten van het SodM ingegaan. In 2005 zijn door het SodM 93 actieve inspecties uitgevoerd, waarin tevens tot de arbo-wetgeving behorende onderwerpen zijn meegenomen. Het SodM doet dat op projectbasis en neemt daar integraal veiligheids-, gezondheids- en milieuaspecten in mee. De thema s gaslekkage, onderhoud van mijnbouwinstallaties en blootstelling aan gevaarlijke stoffen kwamen dit jaar aan bod. Naar aanleiding van die inspecties zijn 48 bevindingsbrieven verstuurd, waarin de resultaten van de inspecties en de betekenis daarvan zijn weergegeven. Daarvan waren er 36 waarschuwingsbrieven, waarin een termijn is gesteld om de beboetbare feiten te laten opheffen. In 2005 hebben zich in deze sectoren twee ernstige ongevallen voorgedaan, waarbij drie doden waren te betreuren en één persoon ernstige brandwonden heeft opgelopen. In beide gevallen heeft het SodM in samenwerking met de AI een onderzoek ingesteld. De daarbij opgemaakte processen-verbaal, zullen begin 2006 worden afgerond. Daarnaast vonden nog drie eveneens als ernstig gekwalifi ceerde ongevallen plaats. Naar aanleiding daarvan heeft het SodM drie ongevalsboeterapporten en één proces-verbaal opgesteld. Zoals eerder opgemerkt, is het SodM tevens belast met het toezicht op- en de handhaving van de Arbeidstijdenwet. In dat kader zijn vier z.g. bevindingsbrieven gestuurd; er zijn geen overtredingen vastgesteld. In het kader van het SodM inspectieproject Gebruik en beheer van ingekapselde radioactieve bronnen, hebben het SodM en de AI gezamenlijk inspecties uitgevoerd bij bedrijven die dit soort bronnen ten behoeve van geofysische metingen in boorgaten toepassen (z.g. well logging ). In het kader van het rijksbrede Programma Andere Overheid, waren deze inspecties onderdeel van het project gezamenlijke bedrijfsbezoeken rijksinspecties. Dit project is in 2005 afgerond. Nadere toelichting op de resultaten en bevindingen van het inspectiewerk van het SodM is te vinden in de jaarrapportage van het SodM: 12 JAARVERSLAG 2005

15 Samenwerking met de Inspectie Verkeer en Waterstaat De Inspectie Verkeer en Waterstaat (IVW) is ten aanzien van de sectoren: beroepsgoederenvervoer, personenvervoer, en (delen van) de luchtvaart en zeevaart, medetoezichthouder op het terrein van de Arbowet. In 2005 is het in dit kader gehanteerde regiemodel nader uitgewerkt en toegepast. Kern van het regiemodel is, dat voor de als gemeenschappelijke beleidsterrein aangewezen taakvelden, één van de beide diensten het aanspreekpunt is voor de onder-toezicht-gestelden. Met de IVW zijn in 2005 drie inspectieprojecten uitgevoerd, waarbij volgens het z.g. regiemodel is geïnspecteerd. Het doel hiervan was: het realiseren van een meer effi ciënte uitvoering van de inspecties op deze terreinen; het instellen van één overheidsloket voor de betreffende sectoren; het terugdringen van de toezichtslast. De ervaringen waren zodanig, dat hier in 2006 verder mee wordt geëxperimenteerd. Eind 2005 is ingestapt in het PAO 1 -traject rond Schiphol, dat onder de leiding van de IVW wordt uitgevoerd. De samenwerking met de IVW is eind 2005 in een officiële overeenkomst geformaliseerd. Het project Vloeibare Chemicaliën, waarbij op laaden loslocaties werd geïnspecteerd, kenmerkte zich door een gezamenlijke start en uitvoering. De inspectiediensten keken naar eigen onderwerpen maar zorgden voor een gezamenlijke afsluiting van elke inspectie. De resultaten werden dermate als nuttig ervaren, dat in de toekomst herhaling van dit soort projecten zal plaatsvinden. Wel zullen dan duidelijke(r) afspraken moeten worden gemaakt over de communicatie, de te hanteren procedures en de afbakening van de verantwoordelijkheden. Het project Rangeren bij goederenvervoerders was zodanig georganiseerd, dat de beide inspectiediensten elkaar op de aangewezen inspectieonderwerpen aanvulden. De samenwerking was vanaf het begin goed, het beleggen van de regierol vormde een belangrijk leerproces en het versturen van de (handhaving)correspondentie kostte extra tijd. Voor de betreffende branche was in ieder geval sprake van verminderde inspectiedruk. Bij het project Ladingoverslag zeeschepen waren de inspecties uitsluitend op onder Nederlandse vlag varende zeeschepen gericht. De inspecties waren niet uitsluitend op overslag van lading gericht, maar ook op de arbeidsveiligheid van machinekamers en - in gevallen dat er overtredingen werden geconstateerd - ook op de organisatie van de arbeid (de RisicoInventarisatie en -evaluatie). Ook hier was de samenwerking goed en vormde vooral de onderlinge kennisoverdracht een belangrijk winstpunt. Ook de Politie te Water (PtW) is - mede - belast met toezicht op de Arbo-wet. Dit betreft zowel het Korps Landelijke Politie Diensten te Water als de Zeehavenpolitie te Rotterdam. De taken van de PtW beperken zich tot het signaleren van overtredingen en op basis daarvan het opstellen van een rapport van bevindingen. De AI zorgt voor de verdere afhandeling. In het project Binnenvaart is nauw samengewerkt bij de controles op varende binnenvaartschepen. Behalve naar arbeidsomstandigheden is ook naar illegale tewerkstelling gekeken. De samenwerkingsresultaten waren ook hier positief. Overige samenwerking Met de andere inspectiediensten, waar geen sprake was van medetoezichthoudende bevoegdheden in het kader van de Arbo-wet, was wel sprake van andere vormen van samenwerking. In de meeste gevallen betrof dit afstemming van de activiteiten, of uitwisseling van generale of meer specifi eke informatie. In sommige gevallen werden gezamenlijke inspecties bij bedrijven uitgevoerd. Binnen circa 50 % van de in 2005 uitgevoerde inspectieprojecten was sprake van een of andere vorm van samenwerking! Met de Vrom Inspectiedienst wordt, voorafgaand aan het jaarplan, ieder jaar afgestemd waar kan worden samengewerkt. Tevens wordt een z.g. samenwerkingslijst gehanteerd, dat regelmatig wordt geactualiseerd. Er werd onder andere met betrekking tot onderzoeken van asbestmeldingen, ammoniakkoelinstallaties en inspectie van gegaste containers intensief samengewerkt. In het kader van het Besluit Risico s Zware Ongevallen wordt continu samengewerkt (zie verder hoofdstuk 1, major hazard control). 1 Het door het Kabinet geïnitieerde Project Andere Overheid JAARVERSLAG

16 Met de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) is afgesproken om samen naar onderwerpen te kijken, die kansen voor samenwerking bieden. De Arbeidsinspectie heeft bijvoorbeeld in bepaalde inspectieprojecten de z.g. VWA-rookmodule 1 in bepaalde inspectieprojecten meegenomen, terwijl de VWA signalen aan de AI heeft gegeven over mogelijke illegale tewerkstelling. Ten aanzien van de bestrijding van illegale tewerkstelling in bedrijven, wordt al gedurende langere tijd in z.g. interventieteams met de Vreemdelingendienst, het Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen (UWV), de Belastingdienst en verschillende gemeenten samengewerkt (zie verder hoofdstuk 5: Bestrijding van Arbeidsmarktfraude). Op het terrein van de major hazard control tenslotte, wordt in het kader van het toezicht en handhaving van het Besluit Risico s Zware Ongevallen, samengewerkt met de Brandweer, de plaatselijke, regionale en provinciale overheidsorganisaties, met hulpdiensten en met andere relevante toezicht- en inspectiediensten. Alle inspecties in dit kader worden in gezamenlijkheid uitgevoerd. Ook in de publieke sector wordt intensief samenge- werkt met vooral de Inspectie Gezondheidszorg (Ziekenhuizen), Onderwijsinspectie (Scholen) en Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (Brandweer). De gezamenlijke aanpak van Ziekenhuizen is een project onder de vlag van het PAO. Met vrijwel alle andere (hier niet genoemde) rijksinspectiediensten zijn - wel of niet in het kader van het project Samenwerkende inspectiediensten - in 2005 gesprekken gevoerd over verdergaande samenwerking. Tenslotte is er, ter voorbereiding van individuele inspectiebezoeken aan bedrijven, regelmatig contact gezocht met vergunningverleners en regionale milieudiensten Al deze vormen van samen inspecteren en afstemmen hebben erin geresulteerd dat er beter begrip is ontstaan voor de wijze van opereren door de andere inspectiediensten en dat onderling relevante kennis is uitgewisseld. Door de bedrijven die door gezamenlijke inspecties zijn geïnspecteerd, is dit echter nog niet in alle gevallen als een pluspunt ervaren. In bepaalde gevallen was volgens de betrokken bedrijven zelfs sprake van toename van de inspectiedruk. De les hieruit was dat gezamenlijk inspecteren alleen dan moet worden uitgevoerd, als dat meerwaarde (afname van de inspectiedruk) heeft voor het bedrijfsleven, of als dat mogelijk is: om één van de toezichthouders tevens met de inspectiepunten van de ander te belasten (in de vorm van signalering of taakoverdracht). 1 Met de z.g. rookmodule wordt gecontroleerd of bedrijven zich aan de Tabakswet houden. 14 JAARVERSLAG 2005

17 3 Arbeidsomstandigheden, werk- en rusttijden 3.1 Algemeen beeld van de arbeidsomstandigheden In 2005 zijn in diverse sectoren en branches 39 inspectieprojecten op het terrein van de arbeidsomstandigheden uitgevoerd, een aantal daarvan loopt nog door in Daarbij zijn bedrijven 1 geïnspecteerd en in 56% van de gevallen is handhavend opgetreden. Het aantal monitorbezoeken bedroeg circa De wijze waarop in bedrijven en instellingen met arbeidsomstandigheden wordt omgegaan, verschilt sterk per sector. Er zijn sectoren - zoals de bouwsector - waar veel wordt gedaan aan normontwikkeling en voorlichting, maar waar in de dagelijkse praktijk nog steeds onverantwoorde risico s aanwezig zijn en/of worden genomen, zoals risico s op valgevaar. Het risico is vrijwel aan iedereen bekend, er vindt nog een aanzienlijk aantal ongevallen plaats, maar in de bouwsector handelt men er vaak nog niet naar. De bouwsector is, als het arbeidsomstandigheden gaat, er veelal toe geneigd om in klassieke oplossingen te blijven steken. Binnen de sector industrie kan een positief effect van de inspanningen die bedoeld zijn om de marktpartijen zelf aan het werk te zetten als het gaat om het aanpakken van risico s, worden waargenomen. Daar is meesttijds wel een sterke druk vanuit de overheid voor nodig en een stok achter de deur in de vorm van forse inspectiedruk en sanctiedreiging. In de commerciële dienstverlening is het beeld diffuus. Belangrijke knelpunten als werkdruk, agressie en geweld en gevaarlijke stoffen, scoren hoog als risicofactor. De aanpak om de branches zelf aan het werk te zetten en met oplossingen te komen, heeft in enkele gevallen goed gewerkt, maar moet in andere gevallen nog van de grond komen. De publieke sector heeft het werken met arboconvenanten omarmd. Dat is goed merkbaar in de wijze waarop arbeidsomstandigheden op de agenda zijn gezet. Praktische doorwerking in afzonderlijke instellingen op de werkvloer, blijft daar helaas nog bij achter. De inzet van de Arbeidsinspectie is er op gericht, om rekening te houden met de specifi eke kenmerken van de verschillende branches; om branches zelf branchegerichte oplossingen te laten bedenken en deze binnen de bedrijven en instellingen toe te laten passen; en om rekening te houden met de mate waarin de branches zelf acties ondernemen om arboknelpunten in beeld te brengen. De inspectieprojecten van de AI zijn niet alleen gericht op het bereiken van versterking van de naleving in geïnspecteerde bedrijven, maar ook op het stimuleren van uitstralingseffecten naar niet-geïnspecteerde bedrijven. 3.2 Risicoanalyse Ter bepaling van de strategie, de prioritering en de capaciteitsinzet in de verschillende sectoren in het bedrijfsleven, wordt gebruik gemaakt van een gevalideerd risicoanalysemodel: het Arbeidsinspectie Risicomodel Arbeidsomstandigheden (AIRA). Deze analyse resulteert in een mix van te inspecteren branches en inspectieonderwerpen (het inspectieprogramma). Dit programma wordt mede op basis van een z.g. meerjarenbeeld samengesteld, aangevuld met de eigen inspectie- en onderzoekservaringen, de opvattingen van beleidsmakers en die van de sociale partners. 1 Dit aantal is exclusief de onderzoeken naar aanleiding van ongevallen en klachten en exclusief de inspecties en bezoeken naar aanleiding van de Monitor Arbeidsvoorwaarden. JAARVERSLAG

18 De analyse en de daarop gebaseerde planning van de inspecties wordt vervolgens aan de staatssecretaris voorgelegd, die deze vaststelt. Top 5 van door de Arbeidsinspectie benoemde arborisico s (en prioriteiten) in 2005 Gevaarlijke stoffen Fysieke overbelasting Gevaarlijke machines & transportmiddelen Omvallende en vallende voorwerpen/ valgevaar Psychische overbelasting/ werkdruk/ agressie en geweld De aanpak van deze risico s is terug te vinden in de jaarplannen en (meer gedetailleerd) in de inspectieprojectplannen voor de betreffende sectoren. De invulling van de inspectieprojecten hangt ondermeer af van de risicoanalyses in de sectoren en de afspraken, die zijn gemaakt in de afstemming met de SZW- beleidskolom, de politiek en (voorzover relevant) met de andere toezichthouders. 3.3 Organisatie van het toezicht op arbeidsomstandigheden De toezichtstaken op het terrein van de arbeidsomstandigheden zijn bij de Arbeidsinspectie in vier bedrijfstakdirecties en een directie Major Hazard Control ondergebracht. De arbo-bedrijfstakdirecties zijn wat hun toezicht- en onderzoekstaken betreft sectoraal ingericht: Bouw, Commerciële dienstverlening, Publieke dienstverlening, inclusief land- en tuinbouw en Industrie. De directie Major Hazard Control heeft een specifi ek werkterrein. Zij houdt op grond van het Besluit Risico s Zware Ongevallen en de Aanvullende Risico-Inventarisatie en -Evaluatie, toezicht op bedrijven met bovengemiddelde veiligheids- en gezondheidsrisico s, die zich voornamelijk in de (zware) chemische industrie bevinden. De hoofdproductgroepen die de Arbeidsinspectie onderscheidt zijn: actief (de jaarlijks geplande inspectieprojecten), reactief (onderzoeken van meldingen van klachten van werknemers en meldingen van ernstige arbeidsongevallen) overig reactief (bijvoorbeeld meldingen en vergun- ningen van asbestsloop) Het reactieve aanbod is niet te sturen en de duur van de afhandeling van reactieve zaken (onderzoek ongevallen, klachten en overig reactief) dat op de Arbeidsinspectie afkomt, is maar beperkt beïnvloedbaar. De afgelopen jaren is het aanbod overigens redelijk constant geweest. Het onderzoeken van ernstige ongevallen en het afhandelen van asbestsloopmeldingen (overheersend in de productgroep overig reactief ), heeft echter meer capaciteit gevergd dan voorzien. De capaciteit voor het uitvoeren van actieve inspecties was daardoor minder dan gepland, wat resulteert in enkele honderden minder uitgevoerde inspecties dan aanvankelijk voorzien. 3.4 Resultaten actieve inspectieprojecten Voor alle projecten en activiteiten ten aanzien van het taakveld arbeidsomstandigheden en de daaruit voortvloeiende handhavingstrajecten zijn prestatie-indicatoren van toepassing. In de volgende overzichten wordt per prestatie-indicator, zowel de streefwaarde als de realisatie in 2005 weergegeven. Tabel Verdeling geplande inspectiecapaciteit over de vier (hoofd)productgroepen Productgroep Geplande Geplande Gerealiseerde Gerealiseerde Actieve inspectieprojecten 58% % Onderzoek meldingen ongevallen 26% % Onderzoek meldingen klachten 11% % Overig reactief 1 5% % Totaal 100% % Onder overig reactief worden onder andere onderzoeken naar aanleiding van asbestmeldingen geschaard. 16 JAARVERSLAG 2005

19 Tabel Prestatie-indicatoren m.b.t. actieve inspectieprojecten arbeidsomstandigheden Prestatie-indicatoren actieve inspecties Streefwaarde in 2005 Realisatie in 2005 arbeidsomstandigheden Doorlooptijd volledige handhavingstrajecten 75 % binnen 1 jaar afgesloten 90% binnen 1 jaar afgesloten (Percentage zaken dat na interventie en controle kan worden afgesloten) Extra handhavingpercentage t.o.v. de Arbomonitor % boven Arbomonitor % boven Arbomonitor 2003 De beoogde 10% extra handhaving boven de uitkomst van de Arbo-monitor 2003 (de gemiddelde naleving van arbowetgeving in Nederland) is niet volledig gerealiseerd. Dit wordt veroorzaakt door een aantal z.g. sectoroverstijgende projecten, zoals het project Vakantiewerk, dat jaarlijks op verzoek van de Tweede Kamer wordt uitgevoerd en waarin relatief weinig overtredingen of misstanden worden aangetroffen, met als gevolg een lager dan gemiddelde inzet van handhavingsinstrumenten. In 2006 zal de indicator zodanig worden aangepast, dat uitsluitend binnen de sectorspecifi eke projecten wordt gemeten. Tabel Overzicht van in 2005 geheel afgesloten actieve arbozaken (inclusief zaken i.k.v. de Arbeidstijdenwet) Aantallen afgesloten actieve arbozaken Sector Industrie Bouw Commerciële Dienstverlening Publieke Dienstverlening (incl. land- en tuinbouw) Grootteklasse 2 Kleinbedrijf Middenbedrijf Grootbedrijf Onbekend 708 Totaal gerealiseerd in Totaal gepland in Inzet handhavinginstrumenten De Arbeidsinspectie richt zich zoveel mogelijk op branches en bedrijven waar op basis van risicoanalyse wordt verwacht dat zich daar de grootste veiligheidsen gezondheidsrisico s voordoen. De inzet van handhavingsinstrumenten bij eerste interventies, geeft een goede indruk van de mate waarin misstanden (en dus - ernstige - overtredingen) zijn geconstateerd. In relatie met de inzet van handhavingsinstrumenten bij vervolginterventies, geven ze een indicatie van de effectiviteit van de inzet bij eerste interventies. De AI spreekt van een effectieve capaciteitsinzet, als aan twee voorwaarden is voldaan: ten eerste moet de capaciteit dáár worden ingezet, waar veel overtredingen worden verwacht] (wat een indicatie is voor een laag nalevingsniveau). Op de tweede plaats moet de inzet ertoe hebben geleid, dat de betreffende overtredingen na het eerste inspectiebezoek zijn opgeheven. Er is dus sprake van succesvolle interventie-effectiviteit: als een hoog percentage aan overtredingen bij eerste interventies, wordt gevolgd door een laag percentage overtredingen bij vervolginterventies. In 2005 was het percentage waar bij eerste interventie overtredingen werden geconstateerd: 56 %. In 2004 was dit percentage nog 55 %. Het verschil is dus niet erg groot. Het percentage overtredingen dat nog in vervolginterventies (controle-inspecties) werd geconstateerd, is voor het tweede achtereenvolgende jaar gedaald: voor 2005 was dit bij 4% van de controles het geval, in 2004 bij 5 % van de controles (een daling van 20%). Deze cijfers zijn enigszins geflatteerd, omdat m.i.v. 1 juli 2005 het handhavingbeleid m.b.t. de Risico-inventarisatie en - evaluatie bij bedrijven met een personeelsbestand tot 25 werknemers in bepaalde opzichten is versoepeld. Toch lijkt sprake van geleidelijke toename van de effectiviteit van de interventie-inzet. 1 De Arbomonitor is een onderzoek naar arbeidsomstandigheden bij bedrijven die op basis van een z.g. a-selecte steekproef zijn geselecteerd. Het aantal tekortkomingen die daarbij wordt gemeten wordt als maat genomen voor de gemiddelde naleving. 2 Kleinbedrijf is tot 50 werknemers, middenbedrijf tot 200 werknemers, grootbedrijf vanaf 200 werknemers JAARVERSLAG

20 Top vijf van overtredingen in actieve arbo-inspecties naar mate van constateren in 2004 en 2005 Rangorde 2005 % Rangorde 2004 % 1. Ondoelmatige arbeidsmiddelen aanwezig 22% Inrichting arbeidsplaatsen voldoet niet 19% 2. Inrichting arbeidsplaatsen voldoet niet 21% Geheel of deels niet in orde: Risico-inventarisatie en/of plan van aanpak 17% 3. Fysieke overbelasting 13% Ondoelmatige arbeidsmiddelen aanwezig 16% 4. Risico s m.b.t. gevaarlijke stoffen 9% Risico s m.b.t. gevaarlijke stoffen 10% 5. Geheel of deels niet in orde: Risico- 7% Fysieke overbelasting 7% inventarisatie en/of plan van aanpak 6. Overige overtredingen 29% Overige overtredingen 31% Totaal generaal 100% 100% Toelichting bij figuur In de tabel is te zien dat in 2005, 22% van alle geconstateerde overtredingen betrekking had op de aanwezigheid van ondoelmatige arbeidsmiddelen. Dit is een forse toename in vergelijking met 2004, toen het 16 % was. Op de vijfde plaats in 2005 staan de overtredingen met betrekking tot de (onvoldoende kwaliteit, of het ontbreken van de) Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) en het plan van aanpak (7%). Dit is een fl inke daling ten opzichte van 2004 (toen nog met 17% op een tweede plaats). Het gewijzigde handhavingsbeleid m.b.t. de RI&E speelt hierin een doorslaggevende rol. Het percentage van de overtredingen ten aanzien van het aspect fysieke overbelasting is ten opzichte van 2004 bijna verdubbeld. De verklaring is dat fysieke (over)belasting in 2005 als een van de prioriteiten in veel van de uitgevoerde inspectieprojecten is opgenomen en dat er ook daadwerkelijk tegen geconstateerde overtredingen op dit aspect kon worden opgetreden. Figuur 3.4.4: Totaalinzet van handhavingsinstrumenten in actieve arbozaken in 2005 Eis; 8% Kennisgeving eis; 4% Stillegging; 10% Boete; 4% Stillegging+boete/ PV; 4% Waarschuw ing; 69% PV; 1% Toelichting op figuur In de fi guur zijn de in 2005 ingezette handhavingsinstrumenten in actieve arbozaken procentueel weergegeven. Deze instrumenten hebben met name betrekking op de in 2005 geconstateerde top vijf van overtredingen (zie tabel 4.6). In de fi guur is te zien dat 69% van de ingezette instrumenten een z.g. waarschuwing was. Samen met de eis (8%) en de kennisgeving-eis (4%) behoort dit instrument tot de z.g. lichte handhavingsinstrumenten. De stillegging (van het werk), de bestuurlijke boete, het proces-verbaal en de stillegging in combinatie met een boete of proces-verbaal behoren tot de z.g. zware handhavingsinstrumenten. Duidelijk is te zien, dat de waarschuwing het grootste aandeel heeft. Bij het geven van een waarschuwing wordt de werkgever nog in de gelegenheid gesteld om, zonder dat de Arbeidsinspectie een sanctiemiddel inzet, binnen een (vastgelegde) redelijke periode aan de wettelijke verplichtingen te voldoen. Het bedrijf heeft dan, voorzover dat binnen de wettelijke grenzen valt, tevens de ruimte om voor (maatwerk)oplossingen te kiezen, zodanig dat deze binnen het bedrijfsbeleid, de beschikbare (technische) mogelijkheden en/of de beschikbare (fi nanciële) middelen passen. Bij het stellen van eisen, geeft de AI aan op welke wijze het bedrijf aan de wettelijke verplichting dient te voldoen. Aan stilleggingen zijn meestal ook eisen tot naleving van de wet verbonden. Betaling van een opgelegde bestuurlijke boete tenslotte, ontslaat bedrijven niet van de verplichting om aan de wettelijke verplichting(en) te voldoen. 18 JAARVERSLAG 2005