Wat doet de Arbeidsinspectie? Alles over de taken en werkwijze van de Arbeidsinspectie

Transcriptie

1 Wat doet de Arbeidsinspectie? Alles over de taken en werkwijze van de Arbeidsinspectie

2 1 De Arbeidsinspectie in het kort De Arbeidsinspectie (AI) maakt deel uit van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De AI houdt ondermeer toezicht op de volgende wetten: Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) Arbeidstijdenwet (ATW) Kernenergiewet (KEW) Warenwet (diverse besluiten) Wet arbeid vreemdelingen (Wav) Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag (WML) Besluit Risico s Zware Ongevallen (BRZO) Het werkterrein van de AI omvat alle bedrijven en commerciële- en nietcommerciële (private en publieke) instanties in Nederland. Daarnaast wordt ook bij particuliere opdrachtgevers geïnspecteerd. De belangrijkste taken van de Arbeidsinspectie: Er op toezien dat werkgevers en werknemers zich aan voornoemde wetten houden (naleving van de wet). Het doel is: het voorkomen van veiligheids- en gezondheidsrisico s in arbeidssituaties; Het opsporen en tegengaan van de inzet van illegale arbeid (illegale tewerkstelling), met als doel: bestrijding van verdringing van legale door illegale werknemers, bestrijding van oneerlijke concurrentie en bestrijding van fraude en misstanden op de arbeidsmarkt in brede zin; Het houden van toezicht op bedrijven waar met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen wordt gewerkt die bij verkeerd gebruik zouden kunnen leiden tot brand, explosie en/of het vrijkomen van een giftige wolk die naast werknemers, ook de omgeving zwaar kan treffen (Major Hazard Control); Er op toezien dat werkgevers zich aan de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag houden, waarmee wordt voorkomen dat werknemers worden onderbetaald; 2 Wat doet de Arbeidsinspectie?

3 Het onderzoeken van meldingsplichtige arbeidsongevallen in samenhang met de Arbeidsomstandighedenwet; Het onderzoeken van zware ongevallen en incidenten in bedrijven waar grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen aanwezig zijn, in samenhang met het Besluit Risico s Zware Ongevallen (BRZO); Het onderzoeken van klachten van werknemers over hun arbeidsomstandigheden of arbeidstijden. Het inzetten van sancties (dwangmiddelen) bij overtredingen De AI grijpt in wanneer bij een inspectie of onderzoek één of meer overtredingen wordt aangetroffen. Afhankelijk van de wet en de ernst van de overtreding zet de AI in zwaarte verschillende maatregelen of sancties in, variërend van een mondelinge opmerking, een officiële waarschuwing tot een boete of proces-verbaal. Zie verder onder: Maatregelen en sancties bij overtreding van de wetgeving op pagina 11. Deze brochure geeft informatie over de taken, de werkwijze en de bevoegdheden van de Arbeidsinspectie. Voor meer informatie verwijzen wij naar onze website: Wat doet de Arbeidsinspectie? 3

4 2 Wanneer heeft u met de Arbeidsinspectie te maken? In de volgende situaties heeft u met de Arbeidsinspectie (AI) te maken: Werkgevers en werknemers: Bij een inspectie, controle of onderzoek in uw bedrijf of instelling in relatie tot de Arbeidsomstandighedenwet, de Arbeidstijdenwet, of het Besluit Risico s Zware Ongevallen; Bij de opsporing en bestrijding van illegale arbeid en arbeidsmarktfraude in uw bedrijf of op uw huisadres in relatie tot de Wet arbeid vreemdelingen; Bij een controle in uw bedrijf of (minimaal) het wettelijk verplichte minimumloon wordt uitbetaald (Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag). Werkgevers: Voor het aan de AI melden van ernstige (meldingsplichtige) arbeidsongevallen en bij het door de AI te verrichten onderzoek dat daar op volgt (zie verder pagina 12); Voor het melden van zware ongevallen en incidenten met gevaarlijke stoffen in uw bedrijf of instelling en bij het door de AI te verrichten onderzoek dat daar doorgaans op volgt (zie verder pagina 13); Voor het aanvragen van ontheffingen ten aanzien van kinderarbeid in bijzondere omstandigheden (zoals optredens op radio, tv en in theaters); Voor het melden van o.a. asbestverwijderingswerk en duikarbeid; Bij het verrichten van (monitoring)onderzoeken in uw bedrijf of instelling. Hierbij wordt bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar de uitwerking van nieuwe of gewijzigde wetten en regels, of naar het effect van nieuw of gewijzigd toezicht- en handhavingsbeleid. Werknemers Voor het melden van klachten over uw arbeidsomstandigheden, arbeidstijden en/of betaling onder het wettelijk minimumloon (zie verder pagina 12). Kijk voor meer informatie op onze website: 4 Wat doet de Arbeidsinspectie?

5 3 Werkwijze Arbeidsinspectie Inspectieprojecten De meeste inspecties van de AI worden in sector- of branchegerichte projecten uitgevoerd. In een aantal projecten wordt van thema s uitgegaan, zoals vakantiewerk door jongeren, of de gevaren van de inzet van heftrucks in talrijke bedrijfstakken. De inspectieprojecten worden vooraf in de jaarplannen en op de internetsite van de AI aangekondigd: De nadruk van de inspecties ligt in sectoren of branches waar de risico s het grootst zijn en/of de naleving van de wet het geringst is. Samenwerking rijksinspecties Bedrijven kunnen door de aard van hun activiteiten met verschillende inspectiediensten te maken krijgen. Dat mag niet tot onnodige toezichtlast leiden. Daarom werken inspecties met elkaar samen. Het toezicht in een bepaalde sector, branche, keten of domein wordt dan op elkaar afgestemd. Die samenwerking krijgt vorm binnen een sector- of domeingericht (bijvoorbeeld Schiphol) inspectieloket. Of er voor uw sector ook zo n samenwerkingsverband is, kunt u zien op Bij het toezicht op het Besluit Risico s Zware Ongevallen (Major Hazard Control) werkt de Arbeidsinspectie nauw samen met provincies, gemeenten en de Brandweer. Zorgvuldige werkwijze Het handhaven van de wet, het onderzoeken van klachten van werknemers en het onderzoeken van meldingen van meldingsplichtige arbeidsongevallen, is aan zorgvuldige procedures gebonden. Hoe deze procedures verlopen, kunt u zien op: Follow up De inspectieresultaten worden op onze internetsite gepubliceerd en met de geïnspecteerde werkgevers- en werknemersorganisaties besproken. Branches worden zo gestimuleerd om binnen hun sector zelf actief aan de slag te gaan met plannen en maatregelen ter verbetering van de kwaliteit van het werk. Wat doet de Arbeidsinspectie? 5

6 4 Toezicht op de naleving van wetten en regels Toezicht op de Arbeidsomstandighedenwet Transparante werkwijze Bij inspecties in samenhang met de Arbowet hanteert de Arbeidsinspectie (AI), naast de wet- en regelgeving, de door werkgevers en werknemers opgestelde arbocatalogi. Voor een overzicht van de beschikbare catalogi zie: De AI geeft zelf voor werkgevers en werknemers bestemde en op branches gerichte Arbo-branchebrochures uit. De brochures worden voor de start van een inspectieproject aan werkgevers in de te inspecteren branche toegezonden. Deze brochures bevatten informatie over de wettelijke verplichtingen en het verloop van een bedrijfsinspectie. Ook zijn de belangrijkste arbeidsrisico s in desbetreffende branche beschreven. Dat zijn tevens de belangrijkste aandachtspunten bij een inspectie. Voor een overzicht van de branche brochures zie: De inspectie Als er een ondernemingsraad of medezeggenschapsorgaan is, nodigt de inspecteur een vertegenwoordiger hiervan uit om met de inspectie mee te lopen. De resultaten van de inspectie worden ter plaatse met de betrokkenen doorgesproken. Afhankelijk van het inspectieresultaat krijgt de werkgever te horen of er wel of geen overtredingen zijn. Als de inspecteur overtredingen heeft gezien, hoort de werkgever welke overtredingen binnen welke periode moeten worden opgeheven en of er nog meer maatregelen moeten worden genomen. De werkgever hoort tevens wat de eventuele sanctie is (zie voor een overzicht van de sancties pagina 11). De met de werkgever gemaakte afspraken over het opheffen van de overtreding(en) worden schriftelijk bevestigd. Als de termijn is verstreken, kan worden gecontroleerd of de afspraken zijn nagekomen. 6 Wat doet de Arbeidsinspectie?

7 Hard waar het moet, soepel waar het kan (Arbowet en Arbeidstijdenwet) De AI inspecteert vaker in sectoren waar de risico s groot zijn en/of waar de kans op overtreding van de wet(ten) hoger is. Bij ernstige overtredingen zal altijd streng worden opgetreden. Als een overtreding minder ernstig is, zal de AI meewegen hoe het met de algemene aandacht voor arbeidsomstandigheden en arbeidstijden is gesteld. Als dit in orde is, dan wordt met een opmerking of waarschuwing volstaan. Wanneer die aandacht echter structureel ontbreekt, zal er harder worden opgetreden. Toezicht op de Arbeidstijdenwet De Arbeidstijdenwet bepaalt de grenzen van de arbeids- en rusttijden van werknemers, en bevat specifieke bepalingen voor arbeid door kwetsbare groepen zoals kinderen, jongeren, zwangere- en pas bevallen vrouwen. Te lange werktijden kunnen belastend zijn voor werknemers en hun gezondheid en veiligheid bedreigen of aantasten. Wat doet de Arbeidsinspectie? 7

8 De AI ziet er op toe dat de in de Arbeidstijdenwet genoemde werk- en rusttijden niet worden overschreden. Tevens ziet de AI er op toe of er een deugdelijke registratie van de gewerkte uren wordt bijgehouden. Als de AI overtredingen ziet, worden sancties ingezet (zie voor een overzicht van de sancties pagina 11). Toezicht op de Wet arbeid vreemdelingen (illegale tewerkstelling) Geldige tewerkstellingsvergunning Het laten werken van illegale arbeidskrachten gaat ten koste van legale arbeidskrachten. Deze komen daardoor moeilijker of niet aan werk en worden afhankelijk van een uitkering. Bovendien worden illegale arbeidskrachten vaak onderbetaald, zijn hun arbeidsomstandigheden en huisvesting vaak onder de maat en worden sociale premies en belasting ontdoken. Dit leidt tot oneerlijke concurrentie met bonafide werkgevers, wat maatschappelijk zeer ongewenst is. Hierom verbiedt de Wet arbeid vreemdelingen (Wav) nadrukkelijk aan werkgevers en particulieren om vreemdelingen, die geen vrije toegang hebben tot de Nederlandse arbeidsmarkt, zonder geldige tewerkstellingsvergunning voor zich te laten werken. Voor een overzicht van de nationaliteiten die wel vrije toegang tot de Nederlandse arbeidsmarkt hebben zie: Tijdens controles vragen de inspecteurs van de Arbeidsinspectie aan op het werk aanwezige personen om zich te legitimeren. Hiermee stellen zij vast of werkgevers of particuliere opdrachtgevers voor deze werknemers over tewerkstellingsvergunningen moeten beschikken. Als dit zo is, gaat de AI na of die inderdaad aanwezig zijn. Is dit niet het geval, dan is sprake van illegale tewerkstelling, wat een ernstige overtreding van de wet is en met hoge boetes wordt bestraft: per illegale werknemer. Particuliere opdrachtgevers en particulieren die huishoudelijke of persoonlijke diensten laten verrichten betalen per illegale werknemer. Medewerkingsverplichting In de Wet arbeid vreemdelingen is de Medewerkingsverplichting opgenomen. Dit verplicht werkgevers om mee te werken aan de vaststelling van de identiteit van zijn of haar medewerkers. De AI kan, als hier niet aan wordt meegewerkt, een boete opleggen die gelijk is aan de boete voor illegale tewerkstelling. Samenwerking in interventieteams Veel van de controles vinden plaats in zogenaamde interventieteams. De Arbeidsinspectie werkt dan in wisselende samenstelling o.a. met de Politie, het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), de SIOD, gemeenten en de Belastingdienst samen. Behalve illegale tewerkstelling, worden fraude (zoals zwartwerken) en illegaliteit gecontroleerd. Door opeenstapeling van de 8 Wat doet de Arbeidsinspectie?

9 verschillende boetes, kunnen deze nog hoger oplopen dan hiervoor is aangegeven. Tips De AI onderzoekt ook tips van derden, die wijzen op overtreding van de Wet arbeid vreemdelingen. Meer informatie over vreemdelingen en werk vindt u op onze website: Toezicht op de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag Recht op minimumloon Alle werknemers van 15 tot 65 jaar die in Nederland werken, hebben recht op minimaal het wettelijke minimumloon en minimumvakantiebijslag. Dat staat in de gelijknamige wet. Deze wet is ook van toepassing als de werkgever in het buitenland is gevestigd en als de werknemer een vreemdeling is (zie hiervoor). Voor werknemers van 15 tot 23 jaar gelden aparte minimum(jeugd)loonbedragen. Het jeugdloon stijgt met het oplopen van de leeftijd. Naast het wettelijke minimumloon hebben werknemers recht op een minimumvakantiebijslag van 8% van het bruto jaarloon. De actuele bedragen vindt u op onze website: De Arbeidsinspectie houdt toezicht op de naleving van de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag. Bij onderbetaling van het loon kan een boete worden opgelegd van maximaal per onderbetaalde werknemer, bij onderbetaling van de vakantiebijslag: maximaal 700 per onderbetaalde werknemer. Het boetebedrag is afhankelijk van de mate en duur van de onderbetaling. U wordt tevens verplicht het te weinig betaalde loon en/of vakantiegeld alsnog te betalen. Doet u dit niet, dan kunt u per dag dat u in gebreke blijft, een dwangs0m opgelegd krijgen die kan oplopen tot 300 per dag bij onderbetaling van het loon en 25 per dag bij onderbetaling van de vakantiebijslag (last onder dwangsom). Bovengenoemde boetes zijn de huidige bedragen en deze kunnen wijzigen. Actuele informatie kunt u vinden op: www. arbeidsinspectie.nl Toezicht op regelgeving om zware ongevallen met gevaarlijke stoffen te voorkomen of beperken Major Hazard Control Bij bepaalde bedrijfsactiviteiten worden grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen geproduceerd, toegepast of op- of overgeslagen. Wanneer een of meer van die gevaarlijke stoffen onbedoeld vrijkomt, kan dit een heftige brand, explosie, of het vrijkomen van giftige wolken veroorzaken. Wat doet de Arbeidsinspectie? 9

10 Het gevolg kan zijn: grote schade aan mensen, gebouwen en omgeving (o.a. installaties, fabrieken, kantoren, woningen, infrastructuur, natuur en milieu). De bedrijfsvoering, de processen, het onderhoud en de technische en organisatorische voorzieningen bij dit soort bedrijven moeten zodanig worden georganiseerd en uitgevoerd, dat de kans op zo n zwaar ongeval tot een minimum wordt beperkt en dat ook de eventuele gevolgen zo klein mogelijk blijven. Specifieke wetgeving Omdat de gevolgen van een zwaar ongeval zeer ingrijpend en verstrekkend kunnen zijn, is specifieke wetgeving voor dit soort risicobedrijven van kracht: - het Besluit Risico s Zware Ongevallen 1999 (BRZO 99), - de Regeling Risico s Zware Ongevallen 1999 (RRZO 99), - de Aanvullende Risico-inventarisatie en Evaluatie (ARIE), volgens hoofdstuk 2, afdeling 2, artikel 9.34 van het Arbobesluit. Waar het om de arbeidsveiligheid en gezondheid van werknemers gaat, is deze wetgeving gekoppeld aan artikel 6. van de Arbeidsomstandighedenwet. 10 Wat doet de Arbeidsinspectie?

11 Toezicht door de Arbeidsinspectie De Arbeidsinspectie houdt toezicht op de naleving van deze specifieke wetgeving. Dit gebeurt via inspecties en uitgebreide beoordeling van processen, organisatorische- en technische maatregelen, veiligheidsrapporten en aanvullende risico-inventarisaties en evaluaties. De AI werkt hierbij samen met andere toezichthoudende- en hulpverleningsinstanties en plaatselijke en regionale overheidsorganisaties. Alle bedrijven die met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen werken, of deze op grote schaal op- of overslaan, worden periodiek door de AI geïnspecteerd. Maatregelen en sancties bij overtreding van de wetgeving Wanneer een inspecteur tijdens inspecties overtredingen van de wet(ten) waarneemt, neemt hij maatregelen of zet hij sancties in. De ernst van de overtreding(en) bepaalt de maatregel(en) of sanctie(s) die de Arbeidsinspectie inzet. Dit kunnen zijn: - het maken van een opmerking(en) over het opheffen van de overtreding(en); - het geven van een waarschuwing; - het geven van een bevel tot onmiddellijke stillegging van het werk of werkzaamheden; - het stellen van een eis tot naleving van de wet; - het aanzeggen van een bestuurlijke boete; - het aanzeggen van een proces-verbaal (strafrechtelijk); - het aanzeggen van een last onder dwangsom (bij betaling onder het wettelijk minimumloon). Met uitzondering van gemaakte opmerking(en), worden de door de werkgever te nemen maatregel(en) en de sanctie(s) van de Arbeidsinspectie altijd schriftelijk door de AI bevestigd. De Arbeidsinspectie controleert steekproefsgewijs tijdens een volgende inspectie of de vereiste maatregelen zijn genomen. Als dat niet het geval is, worden zwaardere sancties ingezet. Wat doet de Arbeidsinspectie? 11

12 5 Andere taken van de Arbeidsinspectie Het onderzoeken van klachten van werknemers over hun arbeidsomstandigheden, arbeidstijden en/of betaling onder het wettelijk minimumloon Werknemers kunnen bij de Arbeidsinspectie een klacht indienen als hun werkgever zich niet aan de wettelijke voorschriften van de Arbowet, de Arbeidstijdenwet en/of de Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag houdt en het niet mogelijk is gebleken om in onderling overleg met de werkgever de problemen op te lossen. Klachten en tips zijn belangrijke signalen voor de AI. Deze kunnen behalve van de werknemer zelf, ook van een relatie komen, bijvoorbeeld van een collega, een familielid, een vertegenwoordiger van een vakbond, of een (rechts)hulpverlener. Anonieme meldingen en tips van niet (direct) belanghebbenden, worden alleen onderzocht als aannemelijk kan worden gemaakt dat er sprake is van een gevaarlijke situatie op een arbeidsplaats, waardoor de veiligheid en/of gezondheid van werknemers ernstig worden bedreigd. Ook als betaling onder het wettelijk minimumloon aannemelijk kan worden gemaakt, worden anonieme tips onderzocht. Klachten op terreinen waar de AI geen bevoegdheden heeft, worden naar de desbetreffende instantie doorverwezen. Op kunt u lezen hoe een klacht kan worden ingediend en wat de verdere procedure is. Het onderzoeken van meldingsplichtige arbeidsongevallen Onder Meldingsplichtige arbeidsongevallen worden ongevallen verstaan die tot blijvend letsel, ziekenhuisopname of tot de dood hebben geleid. Een werkgever is wettelijk verplicht om dit soort arbeidsongevallen direct aan de Arbeidsinspectie te melden. Voor het niet direct melden van een meldingsplichtig ongeval, kan een boete worden opgelegd. 12 Wat doet de Arbeidsinspectie?

13 Werkwijze Alle meldingsplichtige ongevallen worden door de Arbeidsinspectie onderzocht. Als dat mogelijk is worden zowel het slachtoffer als eventuele getuigen gehoord. Het slachtoffer krijgt informatie over het verloop van de procedure en over de eventuele mogelijkheden voor het verhalen (terugvorderen) van de geleden schade. Het ongevalsonderzoek vindt zo snel mogelijk plaats. Het is van belang dat de situatie op de plaats van het ongeval ongewijzigd blijft, zodat de inspecteur zich een goed beeld van de toestand tijdens het ongeval kan vormen. Werkgevers zijn verplicht om mee te werken aan het onderzoek en de inspecteur alle gewenste hulp, gelegenheid en informatie te geven. Als de AI tijdens het onderzoek overtredingen ziet, worden sancties ingezet (zie hiervoor pagina 11). Het onderzoeken en melden van zware ongevallen en incidenten met gevaarlijke stoffen Naast het onderzoeken van zware ongevallen in bedrijven die op grond van de vergunde hoeveelheden gevaarlijke stoffen BRZO-plichtig zijn 1, meldt de Arbeidsinspectie een aantal van deze ongevallen aan de Europese Commissie. Door het verzamelen van incidentgegevens vanuit de gehele Europese unie, ontstaat zo een informatiebron die wordt benut om verbeteringen in de sector te realiseren. Voor de overige zware ongevallen in BRZO-plichtige bedrijven die op grond van artikel 29 van het BRZO 99 moeten worden gemeld, geldt dat de AI een afweging maakt of het ongeval of incident moet worden onderzocht. De criteria die hierbij worden gehanteerd zijn o.a.: de (potentiële) relatie met arbeidsveiligheid, de maatschappelijke en/of politieke relevantie en de informatieve waarde van het onderzoek. Voor meer informatie over de meldingsprocedure van arbeidsongevallen zie onze website: 1 Verplicht zijn om zich aan het Besluit Risico s Zware Ongevallen te houden. Wat doet de Arbeidsinspectie? 13

14 6 Meer weten? Hebt u naar aanleiding van deze brochure nog vragen, dan kunt u contact opnemen met de Arbeidsinspectie via onze website: U kunt deze brochure ook downloaden via: Hebt u algemene vragen aan de rijksoverheid, dan kunt u bellen met de Postbus 51 Infolijn, telefoon (gratis). Ongevallen en klachten Meldingsplichtige arbeidsongevallen en klachten over uw arbeidsomstandigheden moeten digitaal of telefonisch worden gemeld bij de Arbeidsinspectie in Utrecht. Arbeidsinspectie Postbus AV Utrecht telefoon (gratis) 14 Wat doet de Arbeidsinspectie?

15 Wat doet de Arbeidsinspectie? 15

16 Deze brochure is een uitgave van: Arbeidsinspectie Bestelnummer 603 De Arbeidsinspectie maakt deel uit van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. vijfkeerblauw S Gratis uitgave Rijksoverheid Januari 2011