Visie op wereldoriëntatie. Chaam, 7 november 2014 Auteur: Patricia Jansen Bs. de Driesprong, Chaam. Bs. de Driesprong, Chaam sept.

Transcriptie

1 Visie op wereldoriëntatie Chaam, 7 november 2014 Auteur: Patricia Jansen Bs. de Driesprong, Chaam Bs. de Driesprong, Chaam sept. 14 1

2 Bs. de Driesprong, Chaam sept. 14 2

3 Voorwoord Het vak wereldoriëntatie heeft al jaren een belangrijke plaats in het onderwijsprogramma op de Driesprong. Wij vinden het belangrijk dat kinderen zich leren oriënteren op zichzelf en de wereld om zich heen, om zich zo voor te bereiden op de maatschappij van nu en van de toekomst. Omdat de Driesprong het werken met methodes voor de zaakvakken niet meer toereikend vond, heeft de school in 1998 een eigen aanpak ontwikkeld voor het zaakvakonderwijs in de groepen 5 t/m 8. Hierbij is gekozen voor thematisch onderwijs, waarbij de zaakvakken geïntegreerd worden in verschillende thema s. Deze aanpak is succesvol gebleken en met name de motivatie van de leerlingen is hierdoor sterk toegenomen. Anno 2014 staan wij nog steeds achter de in 1998 gekozen weg, we vinden het echter wel tijd worden om hierin nieuwe stappen te zetten. In deze visie geven wij aan hoe wij nu tegen ons wereldoriëntatie onderwijs aankijken en welke weg wij in de toekomst in willen slaan. Bs. de Driesprong, Chaam sept. 14 3

4 Bs. de Driesprong, Chaam sept. 14 4

5 Samenvatting Basisschool de Driesprong is een school die wil staan voor Degelijk onderwijs. De visie voor ons wereldoriëntatie onderwijs is afgeleid van onze schoolvisie. Wij werken thematisch aan het vak wereldoriëntatie, waarbij leerkrachten zelf thema s ontwerpen en up to date houden. Ons w.o. onderwijs voldoet aan alle door het ministerie van OC&W gestelde kerndoelen binnen het domein oriëntatie op jezelf en de wereld. De nieuwsgierigheid van kinderen vormt het uitgangspunt voor wereldoriëntatie op onze school: Door zelf te ontdekken en onderzoeken, leren kinderen begrijpen hoe de wereld in elkaar zit. Wij zijn van mening dat de kennis en vaardigheden die we de leerlingen nu aanbieden, waardevol en bruikbaar moeten zijn voor hun toekomst. We willen dit bereiken door de kinderen te laten kennismaken met 21 e eeuwse vaardigheden. Dit zijn basisvaardigheden die leerlingen nodig hebben om te kunnen functioneren in de snel veranderende 21 e eeuwse samenleving. We willen in ons w.o. onderwijs de volgende vaardigheden ontwikkelen: Creativiteit, probleemoplossend en kritisch denken, communiceren en samenwerken, ontwikkelen van basiskennis ICT en mediawijsheid, autonomie en zelfregulering en ten slotte; informatievaardigheden, onderzoeksvaardigheden en leren leren. Om ons wereldoriëntatie onderwijs verder te kunnen ontwikkelen en tot ons streefdoel te komen, zijn er diverse faciliteiten nodig. Hierbij denken we aan materialen en ruimte. Maar ook bekwaamheid van de docenten, coördinatie, tijd en financiële middelen zijn hierbij belangrijk. Om ons streefdoel te behalen, stellen we een plan op waarin doelen, zoals het beschrijven van een doorgaande leerlijn en een tijdspad, worden opgenomen. Bs. de Driesprong, Chaam sept. 14 5

6 Bs. de Driesprong, Chaam sept. 14 6

7 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Samenvatting Visie van bs. de Driesprong Visie voor wereld oriëntatie Oriëntatie op jezelf en de wereld; domeinen, kerndoelen en tussendoelen Beschrijving huidige situatie Beschrijving gewenste situatie Faciliteiten Interne organisatie Bijlagen Bijlage 1, Visie bs. de Driesprong Bijlage 2, Karakteristiek kerndoel Oriëntatie op jezelf en de wereld Bijlage 3, Overzicht van kerndoelen en tussendoelen, subdomein mens en samenleving Bijlage 4, Overzicht van kerndoelen en tussendoelen, subdomein natuur en techniek Bijlage 5, Overzicht van kerndoelen en tussendoelen, subdomein ruimte Bijlage 6, Overzicht van kerndoelen en tussendoelen, subdomein tijd Bijlage 7.1, Overzicht kern en tussendoelen groep Bijlage 7.2, Overzicht kern en tussendoelen groep Bijlage 7.3, Overzicht kern en tussendoelen groep Bijlage 7.4, Overzicht kern en tussendoelen groep Bijlage 8, Format voor het ontwerpen van wereld oriëntatie thema s Bijlage 9, Beknopt overzicht 21 e eeuwse vaardigheden Bijlage 10, Toelichting 21 e eeuwse vaardigheden Bijlage 11, Onderzoeksvaardigheden en de empirische cirkel Bijlage 11, Taakbeschrijving voor de leraar LB met specialisatie w.o Bijlage 12, Plan voor implementatie 21 e eeuwse vaardigheden in w.o. onderwijs Bs. de Driesprong, Chaam sept. 14 7

8 Bs. de Driesprong, Chaam sept. 14 8

9 1.1 Visie van bs. de Driesprong De Driesprong is een school die wil staan voor Degelijk onderwijs. Onze schoolvisie geeft aan wat onze missie is. Hoe wij als school denken en wat wij de basis vinden voor een goede en totale ontwikkeling voor onze leerlingen. In dit hoofdstuk worden de kernpunten van onze visie aangegeven, de schoolvisie is terug te vinden in bijlage 1. De visie voor ons wereldoriëntatie onderwijs is afgeleid van de schoolvisie. De visie van de Driesprong in 6 kernpunten Wij sluiten aan bij de totale en natuurlijke ontwikkeling van het kind. Wij dagen leerlingen uit in een passend onderwijs aanbod. Wij creëren een rijke en betekenisvolle leeromgeving. Wij zijn samen verantwoordelijk om met en van elkaar te leren. Wij willen een reëel maatschappijbeeld geven, waarin men respectvol met elkaar omgaat. Wij werken aan een welkom, vriendelijk en betrokken klimaat voor leerlingen, ouders en leerkrachten. De professionele ontwikkeling van de leerkracht speelt een belangrijke rol. 1.2 Visie voor wereld oriëntatie Kinderen zijn van nature nieuwsgierig. Zij zijn voortdurend bezig om de wereld te onderzoeken en te verkennen. (bron: SLO) Dit vormt het voor ons het uitgangspunt voor wereldoriëntatie op onze school: Door zelf te ontdekken en onderzoeken, leren kinderen begrijpen hoe de wereld in elkaar zit. Wij zijn van mening dat de kennis en vaardigheden die we de leerlingen nu aanbieden, waardevol en bruikbaar moeten zijn voor hun toekomst. Dit willen we bereiken door kinderen kennis te laten kennismaken met de 21st century skills, ofwel 21 e eeuwse vaardigheden. Dit zijn basisvaardigheden (competenties) die jongeren optimaal voorbereiden op hun toekomst in onze snel veranderende samenleving (SLO 2014). Een beknopt overzicht van de 21 e eeuwse vaardigheden is te vinden in bijlage 2. Wij willen binnen ons onderwijs mogelijkheden bieden voor creativiteit, zelfregulering & autonomie, probleemoplossend en kritisch denken. Ook steken we in op samenwerken en communiceren. Tevens moeten onze leerlingen kunnen omgaan met ICT en diverse mediavormen. We laten leerlingen kennis maken met onderzoeksvaardigheden en stimuleren het leren leren van kinderen. We zorgen ervoor dat leerlingen kennis maken met verscheidene sociale en culturele vaardigheden, zodat ze toegerust zijn om optimaal te kunnen functioneren in de maatschappij van de toekomst. Het werken met 21 e eeuwse vaardigheden wordt vanaf groep 5 stapsgewijs en geleidelijk opgebouwd. Dit vraagt namelijk een andere manier van denken voor zowel de leerkrachten als de kinderen. In de gewenste situatie worden de vaardigheden (competenties) uit onze w.o. visie verder beschreven. Bs. de Driesprong, Chaam sept. 14 9

10 2. Oriëntatie op jezelf en de wereld; domeinen, kerndoelen en tussendoelen. Als school vinden we het belangrijk om goed onderwijs bieden. Daarom willen we dat ons geïntegreerd w.o. onderwijs aan alle landelijke normen en doelen voldoet. In 2006 zijn door het ministerie van onderwijs, cultuur en wetenschap de meest recente kerndoelen opgesteld. Deze kerndoelen worden onderverdeeld in 7 verschillende leergebieden, die domeinen genoemd worden. In ons wereldoriëntatie onderwijs implementeren we de kerndoelen van het leergebied oriëntatie op jezelf en de wereld. Dit is ons uitgangspunt. Vanzelfsprekend heeft ons w.o. onderwijs ook raakvlak met andere domeinen zoals taal, rekenen en kunstzinnige educatie. Het leergebied oriëntatie op jezelf en de wereld bevat 19 kerndoelen en is ingedeeld in vier subdomeinen, namelijk: Mens en samenleving, kerndoel 34 t/m 39 Natuur en techniek, kerndoel 40 t/m 46 Ruimte, kerndoel, 47 t/m 50 Tijd, kerndoel, 51 t/m 53 Deze subdomeinen en kerndoelen worden ieder weer onder verdeeld in tussendoelen (TULE). Deze zijn opgesteld door stichting leerplan ontwikkeling (SLO). In de tussendoelen wordt het kerndoel vertaald in kleine stappen, zodat er een doorgaande leerlijn ontstaat. Ook worden er door SLO suggesties gegeven voor de aanpak in onder, midden en bovenbouw. Een weergave van de kerndoelen staat in bijlage 3. De onderverdeling van kerndoelen naar tussendoelen is te vinden in bijlage 4t/m Beschrijving huidige situatie In de onderbouw van bs. de Driesprong wordt al gewerkt met thema s. Vanaf groep 3 starten we met methodes voor de vakken rekenen, taal, (begrijpend)lezen verkeer en schrijven. Daarnaast blijft er voldoende ruimte om te werken aan thema s. Vanaf groep 5 komen de zaakvakken (geschiedenis, biologie en aardrijkskunde) aan bod, deze vakken integreren we in thema s. Deze thema s worden door de leerkrachten zelf bedacht en ontworpen en kunnen elk jaar aangepast en aangevuld worden. Elk jaar worden er per groep 2 thema s geüpdatet. We hebben een vast format ontworpen waarin alle informatie per thema duidelijk terug te vinden is. Dit format staat in bijlage 8. We streven naar variatie in de thema s, zodat er per leerjaar een goede mix ontstaat tussen onderwerpen uit de verschillende leergebieden. De zorgen dat thema s aansprekend en betekenisvol voor de leerlingen. Voor ons is ook de opbouw in de thema s belangrijk. In opbouw van groep 5 naar 8 wordt niet alleen de lesstof moeilijker, maar wordt er stapsgewijs ook meer zelfstandigheid van de leerling gevraagd. In bijlage 7.1 t/m 7.4 staan overzichten waarin de kern en tussendoelen per groep benoemd worden. Bs. de Driesprong, Chaam sept

11 4. Beschrijving gewenste situatie. Wij zijn tevreden over ons thematisch onderwijs en willen dit graag continueren. Deze werkwijze zorgt voor een grote betrokkenheid van de leerlingen en geeft ons de mogelijkheid ons w.o. onderwijs fris en up to date te houden. Ook blijft het onderwijs vanzelfsprekend voldoen aan de kerndoelen. We willen meer aan de slag gaan met het gebruiken van de 21 e eeuwse vaardigheden in ons w.o. onderwijs, omdat wij denken dat dit voor zowel het onderwijs als voor de kinderen in de toekomst meerwaarde zal hebben. Een toelichting van 21 e eeuwse vaardigheden, staat in bijlage 10. (bron: SLO 2014) Om dit te bereiken hebben we een aantal vaardigheden opgesteld waarop we de komende jaren de nadruk gaan leggen. Deze komen grotendeels overeen met de 21 e eeuwse vaardigheden. Daarnaast hebben we zelf het onderzoeksgericht werken en leren leren toegevoegd. Ook geven we weer hoe we zorgen voor het opbouwen van een doorgaande lijn en variatie in werkwijze en eindproducten. Tenslotte kijken we naar de rol van de leerkracht en welke vaardigheden de leerkrachten zullen ontwikkelen. De te ontwikkelen vaardigheden; Creativiteit, probleemoplossend en kritisch denken Communiceren en samenwerken Basiskennis ICT en mediawijsheid Autonomie en zelfregulering Informatievaardigheden, onderzoeksvaardigheden en leren leren Creativiteit, probleemoplossend en kritisch denken Ons w.o. onderwijs verdelen we in verschillende thema s. Hierbij bieden we geen kant en klare stof aan, maar zorgen voor een uitdagend en betekenisvol onderwijsaanbod. We reiken de kinderen vaardigheden aan, die ze nu en in de toekomst kunnen gebruiken. De thema s bieden ruimte voor creativiteit, waarbij we leerlingen de ruimte geven om een onderzoekende houding aan te nemen, nieuwe ideeën uit te werken en kritisch te denken. Ook kunnen leerlingen tot een plan komen om een probleem op te lossen. Communiceren en samenwerken Een kind leert niet alleen door vastgestelde leerstof op te nemen. Wij zijn van mening dat we samen met en van elkaar kunnen leren. Kinderen leren van leerkrachten, van externen en van elkaar. Daarom hechten wij veel waarde aan samenwerking, waarbij kinderen elkaar op een positieve manier beïnvloeden en elkaar vooruit kunnen helpen. Hierdoor maken we kinderen zelfstandiger, dit bevordert de autonomie van de leerling. Ook met het oog op de toekomst in de samenleving, is de competentie samenwerking belangrijk. Basiskennis ICT en mediawijsheid Op onze school maken de leerlingen veelvuldig gebruik van ICT, zoals computers en i pads. Er is een opbouw in vaardigheden en het gebruik van computerprogramma s. Leerlingen gebruiken ICT voor het opzoeken, het verwerken en vaak ook voor het presenteren van informatie. Wij maken leerlingen bewust van het feit dat zij kritisch om moeten gaan met informatie uit verschillende mediabronnen. Bs. de Driesprong, Chaam sept

12 Autonomie en zelfregulering Wij bieden ruimte voor uitdaging en eigen initiatief van kinderen. We werken naar groeiende zelfstandigheid van de leerling toe, bijvoorbeeld door (ingekaderde) vrijheid bij keuze van een onderwerp. Stapsgewijs gaan kinderen zelf doelen stellen, doelgericht handelen, plannen en het planningsproces monitoren. Hierdoor krijgen leerlingen inzicht in hun eigen handelen, bijvoorbeeld door het werken met portfolio s. Leerlingen kijken kritisch naar het proces en product, reflecteren en geven elkaar feedback. Informatievaardigheden, onderzoeksvaardigheden en leren leren Wij vinden het als school belangrijk dat de kinderen onderzoeksvaardigheden ontwikkelen. Bij het onderzoeksgericht werken maken we gebruik van onderzoeksstrategieën. De empirische cyclus, ofwel onderzoekscirkel, kan hierbij een uitgangspunt zijn. Deze onderzoekscirkel staat in bijlage 11, hieronder volgt een korte toelichting: Elk onderzoek begint met een verwondering, daar uit ontstaat een vraag. Kinderen benoemen hun vraag en gaan zelf nadenken over mogelijke antwoorden. Daarna maken ze een plan om dit te onderzoeken en voeren ze hun onderzoek (of literatuurstudie) uit. Ter afronding worden resultaten geëvalueerd en gepresenteerd. Wij vinden het belangrijk dat kinderen hierbij leren leren (metacognitie) door het ontwikkelen van vaardigheden om informatie te verwerken. Bijvoorbeeld het leren zoeken, selecteren en verwerken van informatie. Opbouw en variatie Onderzoeken gaat niet ineens. Ogen moeten geopend worden. Wij zorgen daarom voor een opbouw in de leerjaren 5 t/m 8. We beginnen bij de eigen omgeving, dicht bij de leefwereld van kinderen. Naar mate kinderen ouder worden breiden we dit verder uit, zodat er een reëel wereldbeeld ontstaat. De zorgen ervoor dat de thema s betekenisvol zijn en de leerlingen aanspreken en uitdagen. We bouwen niet alleen op in lesstof. Wij vinden het belangrijk dat er een doorgaande lijn te zien is in ontwikkeling van de verschillende 21 e eeuwse vaardigheden en de rol van de leerkracht. Ook bij het gebruik van materialen en ICT zorgen we voor een stapsgewijze opbouw. In de thema s bieden we variatie aan in verwerkingsvormen en eindproducten, door deze variatie geven we kinderen hun kans om eigen talenten te ontwikkelen. Dit sluit aan bij de meervoudige intelligentie (MI) theorie. De leerkracht en w.o. onderwijs Voor leerkrachten biedt ons w.o. onderwijs uitdagingen. De thema s worden door leerkrachten zelf ontworpen en geëvalueerd, daarbij is ruimte voor afwisseling en creativiteit. Afhankelijk van de autonomie van de leerling varieert zijn rol van sturend naar begeleidend. De leerkracht coacht en kan leerlingen door een open en enthousiaste houding verder brengen in het ontwikkelingsproces. Het is belangrijk dat de leerkracht op de hoogte is van de kern en projectdoelen en deze in de thema s borgt, zodat ons onderwijs aan alle landelijke normen blijft voldoen. De leerkracht moet inzetten op verschillende verwerkingsvormen, van klassikaal tot zelfstandig. Ook zorgt de leerkracht voor extra input van informatie, bijvoorbeeld door het organiseren van excursies en het aantrekken van externen. We vinden het belangrijk dat ons thematisch onderwijs voor de leerkracht behapbaar blijft. Daarom borgen we de opbouw van een thema volgens een vast format. In dit format staan alle belangrijke gegevens die nodig zijn om een thema uit te kunnen voeren, dit format staat in bijlage 8. Bs. de Driesprong, Chaam sept

13 5. Faciliteiten Om ons wereldoriëntatie onderwijs verder te kunnen ontwikkelen en tot ons streefdoel te komen, zijn er diverse faciliteiten nodig. Hierbij denken we aan materialen en ruimte. Ook bekwaamheid van de docenten, coördinatie, tijd en financiële middelen zijn hierbij belangrijk. Coördinatie Om ons streefdoel te bereiken en het proces te bewaken is het belangrijk dat één persoon de coördinatie op zich neemt, hiervoor zorgt de w.o. coördinator. Dit is een onderwijsexpert W&T met LBspecialisatie wereld oriëntatie. Deze begeleidt, coacht, motiveert en adviseert collega s en is de vraagbaak voor andere docenten. Hij/zij zet (in samenspraak met de collega s en directie) de inhoudelijke koers uit, houdt overzicht en bewaakt het tijdspad. Tevens neemt ze het voortouw bij nieuwe ontwikkelingen. Een complete beschrijving van de functie w.o. coördinator is te vinden in bijlage 11. Bekwaamheid Voor leerkrachten verschilt onze thematische manier van werken enorm met het w.o. onderwijs op reguliere basisscholen. Onze manier van werken vraagt veel bekwaamheid van de leerkracht. Wij vinden het belangrijk dat leerkrachten mogelijkheden krijgen om zich deze bekwaamheden eigen te maken. Het gericht werken met 21 e eeuwse vaardigheden is voor alle bovenbouwdocenten nieuw. Het toepassen hiervan vraagt belangrijke skills van leerkrachten. Het is belangrijk dat leerkrachten zich hiervan bewust worden en hierna kunnen handelen. Leerkrachten moeten mogelijkheden krijgen om zich te bekwamen, dit kan door scholing, workshops of literatuurstudie, maar ook door het meekijken bij andere leerkrachten. Tijd Onze thema s worden door de leerkrachten zelf bedacht, dit kost inzet en tijd. Er is veel tijd nodig om zich te oriënteren, te overleggen, te ontwerpen en te evalueren. We moeten er voor zorgen dat deze tijd niet bovenop de taakuren komt, omdat dit een grote belasting is. Het werken met de 21 e eeuwse vaardigheden zal ook de nodige tijdsinspanning van zowel de coördinator als de leerkrachten vragen. Het is erg belangrijk dat er tijd vrijgemaakt wordt om het wereldoriëntatie onderwijs verder te ontwikkelen. Hiervoor moet tijd ingeroosterd worden, op bijvoorbeeld studiedagen. Ook moeten er mogelijkheden zijn voor vervanging bij bijv. scholing of excursies. Materialen en ruimte Bij het werken met een methode is er weinig materiaal nodig. Bij het thematisch werken is er meer en meer divers materiaal nodig. Dit omdat leerlingen meer uitgedaagd worden en meer keuzemogelijkheden krijgen. Bij materiaal denken we aan materiaal om kennis te vergaren bijvoorbeeld: boeken, ICT, lespakketten, mogelijkheden voor excursies en gastdocenten/externen. Ook is er materiaal nodig om opgedane kennis te verwerken en te presenteren, met name ICT is hierbij belangrijk. Onze school heeft een eigen ICT coördinator, deze draagt zorg voor voldoende computers en i pads met inhoudelijk goede apps. Ook maken we gebruik van diverse creatieve materialen, bijvoorbeeld voor het bouwen van een maquette of het maken van een muurkrant. Leerlingen werken tijdens het vak wereldoriëntatie in hun eigen klas, in de aula of in het technieklokaal. Bij goed weer kunnen de kinderen buiten werken aan de buitenwerkplekken. Bs. de Driesprong, Chaam sept

14 Financiële middelen Het aanschaffen van een methode voor de zaakvakken kost geld, dit geld sparen wij uit omdat we geen vaste methode aanschaffen. Wij kunnen deze financiële middelen gebruiken voor het investeren in goed thematisch onderwijs. Hierbij denken we aan scholing en het inroosteren van extra taakuren voor de leerkrachten, zodat ze thema s kunnen ontwikkelen. Ook worden deze middelen gebruikt voor het aanschaffen van materialen, het aantrekken van externen en excursies met de leerlingen. Het is belangrijk dat hiervoor budget is en dat hier voor een kostenraming wordt gemaakt. Dit kan een taak zijn van de w.o. coördinator. 6. Interne organisatie De komende jaren gaan we het w.o. onderwijs op de Driesprong zo inrichten dat er meer ruimte komt voor de 21 e eeuwse vaardigheden. We maken hiervoor een duidelijk plan en stellen concrete doelen. Plan In de komende 4 jaar gaan we ons w.o. onderwijs verder ontwikkelen. In 2014 hebben we alle kern en tussendoelen in ons w.o. onderwijs geborgd. In het schooljaar voeren we dit door in alle thema s. Ook gaat het team zich oriënteren op het werken met 21 e eeuwse vaardigheden. Hierna maken we een opbouw met de te zetten stappen binnen één vaardigheid, een doorgaande leerlijn. Hierbij maken we gebruik van het onderzoek dat SLO momenteel doet naar 21 e eeuwse vaardigheden. De w.o. coördinator zal dit coördineren. Als de (deel)vaardigheden concreet zijn, stellen we doelen om deze toe te passen binnen de thema s. Dit inpassen van de vaardigheden gebeurt bij de jaarlijkse update van twee thema s per leerjaar. In een periode van drie jaar kunnen we alle thema s updaten. Het is belangrijk om met de bovenbouw te bespreken welke vaardigheden prioriteit hebben, voordat we deze stapsgewijs in de thema s integreren. Hierbij zijn alle bovenbouwleerkrachten betrokken, de coördinator zal het geheel coördineren. Tijd Gedurende het schooljaar zijn er twee studieochtenden gereserveerd voor w.o. In deze tijd kunnen we werken aan bovengenoemd plan. Belangrijk is dat er twee maal per jaar geëvalueerd wordt, zodat we de continuïteit kunnen waarborgen. In bijlage 12 staat een planning tot Budget In overleg met de directie wordt er gekeken naar de financiële middelen. Bs. de Driesprong, Chaam sept

15 Bijlagen Bs. de Driesprong, Chaam sept

16 Bs. de Driesprong, Chaam sept

17 Bijlage 1, Visie bs. de Driesprong De visie van de Driesprong in 6 kernpunten Wij sluiten aan bij de totale en natuurlijke ontwikkeling van het kind. Wij dagen leerlingen uit in een passend onderwijs aanbod. Degelijk onderwijs is onderwijs waarbij we uit willen gaan van de natuurlijke ontwikkeling van kinderen. Wij willen leerlingen uitdagen om zelf de volgende stap te nemen. De leerkrachten dragen bij aan deze ontwikkeling door open te staan voor de kinderen en in te spelen op hun de behoeften. Wij creëren een rijke en betekenisvolle leeromgeving. Dit doen wij door te streven naar een rijke leeromgeving waarbij wij ons onderwijsaanbod passend, methodisch en waar mogelijk geïntegreerd en/of thematisch aanbieden. Hierdoor werken we aan de totale ontwikkeling van kinderen. Wij zijn samen verantwoordelijk om met en van elkaar te leren. We bereiken dit door samen de verantwoordelijkheid te nemen voor de ontwikkeling van de kinderen. Om goed voorbereid de toekomst in te stappen willen wij samen met en van elkaar leren. Wij willen een reëel maatschappijbeeld geven, waarin men respectvol met elkaar omgaat. Een leerling die in een betekenisvolle omgeving leert, leert om zelf verantwoordelijkheden te nemen, respectvol leert om te gaan met leerling en leerkracht en wordt voorbereid om op zijn of haar niveau de basisschool te verlaten met voldoende bagage om zichzelf met een reëel maatschappijbeeld verder te ontwikkelen. Wij werken aan een welkom, vriendelijk en betrokken klimaat voor leerlingen, ouders en leerkrachten. De school probeert een klimaat te scheppen waarbij zowel kind, ouder als leerkracht zich welkom, veilig en betrokken voelen. Dit verantwoordelijkheidsgevoel en de samenhorigheid van waaruit we willen werken zijn belangrijke kernwaarden voor De Driesprong. De professionele ontwikkeling van de leerkracht speelt een belangrijke rol. De professionele ontwikkeling van de leerkracht speelt een belangrijke rol in onze organisatie. Leerkrachten zien de mogelijkheden van de specialistische kennis en vaardigheden van collega s en benutten deze waar mogelijk. Bs. de Driesprong, Chaam sept

18 Bijlage 2, Karakteristiek kerndoel Oriëntatie op jezelf en de wereld Toelichting op het leergebied oriëntatie op jezelf en de wereld (bron: kernboekenboekje ministerie OC&W 2006) In dit leergebied oriënteren leerlingen zich op zichzelf, op hoe mensen met elkaar omgaan, hoe ze problemen oplossen en hoe ze zin en betekenis geven aan hun bestaan. Leerlingen oriënteren zich op de natuurlijke omgeving en op verschijnselen die zich daarin voordoen. Leerlingen oriënteren zich op de wereld, dichtbij, veraf, toen en nu. Waar mogelijk worden onderwijsinhouden over mensen, de natuur en de wereld in samenhang aangeboden. Dit komt het begrijpen door leerlingen ten goede en draagt voorts bij aan vermindering van de overladenheid van het onderwijsprogramma. Subdomeinen oriëntatie op jezelf en de wereld Mens en samenleving 34 De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. 35 De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument. 36 De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger. 37 De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen. 38 De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen. 39 De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. Natuur en techniek 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen. Ze leren hoe planten functioneren in hun leefomgeving. 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. 42 De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. 43 De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. 44 De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. 45 De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. 46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt Bs. de Driesprong, Chaam sept

19 Ruimte 47 De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed aan twee lidstaten van de Europese Unie en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid Amerika. 48 Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken. 49 De leerlingen leren over de mondiale ruimtelijke spreiding van bevolkingsconcentraties en godsdiensten, van klimaten, energiebronnen en van natuurlandschappen zoals vulkanen, woestijnen, tropische regenwouden, hooggebergten en rivieren. 50 De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld. Tijd 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. 52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer. 53 De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. Bs. de Driesprong, Chaam sept

20 Bijlage 3, Overzicht van kerndoelen en tussendoelen, subdomein mens en samenleving. Kerndoel De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. 34 Hygiëne * basisregels voor een goede persoonlijke verzorging 34 voeding * basisregels belang van een goed voedingspatroon 34 * behoefte aan voedsel, afhankelijk van lengte, gewicht, leeftijd en activiteit 34 * onderscheid tussen basisvoedingsmiddelen (inclusief drinken) en extraatjes 34 * evenwicht in energieopname en energieverbruik 34 * invloed van te veel of te weinig eten op je gezondheid 34 * mogelijkheden tot verandering in het eetpatroon 34 * voedingsmiddelen uit de vijf groepen: brood/aardappelen, groente/fruit, melk/vlees, vet en drinken en variatie in en tussen deze groepen 34 * hoofdtaken van de voedingsstoffen: eiwit, zetmeel, vet, vezels, water, vitamines en mineralen 34 * belangrijkste voedingstips 34 * overeenstemming tussen eet- en bewegingspatroon 34 * mogelijkheden om het eetpatroon gevarieerder te maken 34 * eigen verantwoordelijkheid voor delen van het voedingspakket 34 * factoren die het eetgedrag en voedselkeuze beïnvloeden 34 Ziekte, handicaps en gezondheidszo* ervaringen met ziek zijn en beter worden (koorts, besmetting, medicijnen, huisarts, preventie) 34 * verschillende mogelijkheden en grenzen van het lichaam met betrekking tot prestaties 34 * ervaringen met chronische aandoeningen, ongemakken en handicaps 34 * gebruikmaken van de diensten van de gezondheidszorg: arts, periodiek geneeskundig (school)onderzoek, geneesmiddelen 34 Social- emotionele ontwikkeling Opkomen voor jezelf eigen mogelijkheden, kenmerken, wensen, gevoelens, beperkingen en voorkeuren 34 * ontwikkeling van persoonlijke eigenschappen en vaardigheden 34 * zelfbewuste houding 34 Rekening houden met anderenoorzaken van conflicten: tegenstellingen in belangen, opvattingen en gevoelens 34 * inleven in gevoelens, wensen en opvattingen van anderen 34 * gelijktijdige deelname aan verschillende groepen met verschillende rollen 34 * rekening houden met en openstaan voor anderen 34 * voor alle partijen passende oplossingen bij conflicten in de eigen omgeving 34 * samenwerking in een groep Kerndoel De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument. 35 Verkeer * lopen, spelen, fietsen en werken 35 * gebruik van diverse betaalmiddelen 35 * maatregelen op school om in het consumptiepatroon rekening te houden met het milieu 35 * mogelijkheden om in het eigen consumptiepatroon rekening te houden met het milieu Kerndoel De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger. 36 * verkiezingen 36 * taken en werkwijze van het gemeente-bestuur 36 * de politie: taken en werkwijze 36 * Universele Verklaring van de Rechten van de Mens 36 * het landsbestuur (regering, parlement) 36 * totstandkoming van een wet 36 * het Koninkrijk der Nederlanden en de monarchie / koningshuis 36 * werkwijze van justitie in hoofdlijnen 36 * het Europese bestuur Kerndoel De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen. 37 * bevolkingssamenstelling van de eigen buurt op basis van gezinssamenstelling, leeftijd, religie, etnische groepen, beroepen 37 * pesten in groepsverband 37 * discriminatie 37 * gezelligheid en de behoefte aan saamhorigheid 37 * betaald en onbetaald werk 37 * respect 37 * verenigingsleven 37 * etnische groepen in de samenleving 37 * integratie en behoud van identiteit 37 * vooroordelen, stereotypen en tolerantie 37 * emancipatie 37 * vrijheid van meningsuiting 37 * gelijkwaardigheid van seksen 37 * waarden en normen 37 * beroepen en sekse 37 * kans op werk, werkeloosheid, uitkeringen en sociale voorzieningen Kerndoel De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, 38 en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit. 38 Zingeving en religie * (verhalen over) belangrijke mensen uit een religie 38 * christendom 38 * de centrale plaats van de kerk 38 * manieren van eten (joden en moslims geen varkensvlees; hindoes vaak vegetarisch) 38 * jodendom 38 * islam 38 * hindoeïsme 38 * humanisme 38 * vrijheid van geloof 38 Seksualiteit, welzijn en rechten * seksualiteit: geslachtsgemeenschap, seksuele geaardheid, verschillen tussen seksuele identiteit en biologische sekse, seks in de med 38 * welzijn en rechten: seksualiteit als positief onderdeel van gezondheid en welzijn, 38 * ziekten gerelateerd aan seksualiteit, seksueel geweld en agressie, verschillen in individuele behoeften aan intimiteit en privacy, seksuel 38 * sociale en culturele invloeden: seksuele diversiteit, identiteit, respect Bs. de Driesprong, Chaam sept

21 Bijlage 4, Overzicht van kerndoelen en tussendoelen, subdomein natuur en techniek. Kerndoel De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. 39 Ingrepen van de mens * Iets toevoegen: afval, verontreiniging 39 * iets onttrekken: bos (kappen), dieren (jagen, visserij) 39 * ingrijpen met zorg, gevolgen van ingrepen 39 * verstoring van evenwicht in Nederland: mest overschot 39 * luchtvervuiling (door verkeer, fabrieken, intensieve veeteelt) 39 * verstoring van het evenwicht in de wereld: 39 * ontbossing in de tropen 39 * broeikaseffect 39 * verantwoordelijk zijn voor de omgeving 39 * rechtvaardigheid Kerndoel De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. 40 kennis hebben van 150 flora en faunasoorten 40 Verscheidenheid en eenheid * er is een verscheidenheid aan organismen: planten, dieren, mensen, schimmels (paddenstoelen) 40 * delen van planten en dieren hebben verschillende kenmerken, zoals vorm, kleur, geur 40 * dieren zijn op basis van overeenkomstige kenmerken in te delen in de hoofdgroepen: zoogdieren, vogels, vissen, amfibieën, reptielen, i 40 * planten zijn in te delen in de hoofdgroepen: wieren, mossen, paardenstaarten, varens en zaadplanten 40 * eigenschappen en kenmerken van organismen passen bij de omgeving waarin ze leven (schutkleur, vorm) 40 * eigenschappen en kenmerken van organismen worden overgeërfd. 40 Instandhouding * mensen en dieren hebben water, voedsel en beschutting nodig 40 * voortplanting. soortkenmerken worden doorgegeven aan nakomelingen sommige diersoorten vertonen gedaanteverwisseling 40 planten en dieren doorlopen verschillende ontwikkelingsstadia 40 * leven in sociaal verband verhoogt de levenskansen van mensen en sommige diersoorten 40 * sommige delen van het lichaam hebben een beschermende functie 40 * voedsel en water zijn nodig voor opbouw, handhaving, herstel en energie 40 * planten hebben voor groei en ontwikkeling voedsel, water, licht en de juiste temperatuur nodig 40 * planten en dieren passen zich aan aan de seizoenen 40 * onderdelen van een plant kunnen uitgroeien tot nieuwe individuen 40 * vorm van verspreiding bij planten hangt samen met de omgeving 40 * bloemvormen passen bij manieren van bestuiven 40 Relatie met de omgeving * mensen, dieren en planten moeten worden verzorgd Kerndoel De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. 41 Het eigen lichaam * van buitenaf waarneembare inwendige lichaamsdelen: hart, longen, spieren, botten, zintuigen 41 * ademhaling en bloedsomloop en hun functie 41 * werking en functie van de zintuigen 41 * werking van de bloedsomloop ademhaling, bewegingsapparaat (skelet en spieren) 41 * voortplanting 41 overeenkomsten en verschillen * verschillen tussen mensen in het functioneren van hun zintuigen overeenkomsten en verschillen in bouw van mens en zoogdier 41 * verschillen tussen mens en zoogdier in het functioneren van ademhaling en voortbeweging 41 planten * onderdelen van een plant: 41 * bloem, stengel, blad en wortel 41 * ontkiemen van zaden 41 * vormen van plantenzaden en de manieren van verspreiding 41 * de opbouw en het uitlopen (de groei) van bollen en knollen 41 * stekken van delen van een plant 41 * functie van wortel, stengel en blad van een plant 41 * verschillende manieren van voortplanting van planten 41 * bloemvormen passen bij de manier van bestuiven 41 * functie van andere plantendelen (ranken van klimplanten, doornen) 41 dieren * eierleggende en levendbarende dieren 41 * sommige diersoorten maken een gedaanteverwisseling door tijdens de ontwikkeling 41 * verschillende manieren van voortplanting van dieren Kerndoel 42 techniek 42 De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. Kerndoel De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. 43 weer * weerbeeld per seizoen met: windrichting, windkracht, hoeveelheid neerslag, bewolking en temperatuur 43 * soorten wolken: veegwolk, golfwolk, schaapjeswolk, cumulus 43 * verband tussen weer en seizoen: 43 * temperatuur, wind en neerslag 43 * verband tussen zonnestand en temperatuur (seizoen) 43 klimaat * zee-, land- en subtropisch klimaat in Europa: 43 * temperatuur en neerslag 43 * verschillen in de aanwezige flora en fauna in de verschillende klimaatzones (poolplimaat, tropisch klimaat, woestijnklimaat en hooggebe 43 * kenmerken (temperatuur en neerslag) 43 * spreiding in de wereld 43 * gevolgen voor mens, dier, plant en landschap Kerndoel 44 techniek 44 De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. Kerndoel 45 techniek 45 De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. Kerndoel De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt. Bs. de Driesprong, Chaam sept

22 Bijlage 5, Overzicht van kerndoelen en tussendoelen, subdomein ruimte. Kerndoel De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven welvaart, 47 landschap, wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed aan twee lidstaten van de Europese Unie 47 en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid-Amerika. 47 Wonen: Inrichting van je eigen huis * verschillende ruimtes en hun functie 47 * voorzieningen (keuken, badkamer, wc.) 47 * vorm en bouwmaterialen 47 * verschillen met vroeger 47 Inrichting van je eigen straat *soorten huizen 47 * groenvoorzieningen 47 * andere straten (woonerf, hofje) 47 * voorzieningen ten behoeve van verlichting, televisie, riolering, parkeren, voetgangers, spelen 47 Inrichting van de wijk *voorzieningen (winkels, brievenbussen, geldautomaat, kapper, (tand)arts, school) 47 * straatnamen 47 * wijkplattegrond 47 * (bijzondere) gebouwen 47 * verkeer 47 Verschillen tussen wijken verschillen tussen wijken 47 * bereikbaarheid 47 * voorzieningen 47 * bebouwing (laag-/hoogbouw) 47 * groen 47 werken * werk in de straat en in de wijk: postbode, winkels, ov, enz 47 * werk in het buitengebied: Akkerbouw, veeteelt, kantoren, fabrieken en recreatie 47 * Werken in sectoren: mijnbouw, industrie, diensten, (niet) commercieel 47 bestuur * Onze gemeente: naam, inwoners, omvang, buurtgemeentes en voorzieningen 47 * Gemeente bestuur: Burgemeester, wethouders en gemeenteraad 47 * Event. partnergemeentes 47 Grondsoorten * het begrip grondsoort 47 * het ontstaan van afzetting door: zee, rivieren, (land-)ijs, wind 47 * veenvorming/verlanding 47 * belangrijkste grondsoorten in Nederland: zeeklei (zee), rivierklei (rivieren), keileem (ijs), zand/löss (wind), veen (verlanding) 47 * grondsoortenkaart van Nederland 47 landschap * het begrip landschap 47 * elementen van het begrip landschap: reliëf, hoog/laag, begroeiing (flora), dieren (fauna) en gebruik door mensen. 47 * landschappenkaart van Nederland 47 landsch. in NL en koppeling aan gron* Waddenzee (zeekleilandschap in ontwikkeling) 47 * zeekleipolders (zeeklei) 47 * rivierenlandschap (rivierklei) 47 * stuwwallen (keileem) 47 * dekzand- en lösslandschap (zand, löss) 47 * veenpolders en veenkoloniën (veen) 47 recreatie * Wandelen en fietsen: wandel- /fiets routes, wandel- /fiets paden, bewegwijzering 47 * De natuur in: Natuurmonumenten,(Staats)bosbeheer,natuur-leerpaden,wild-observatievoorzieningen,stiltezones,routekaart, 47 * Dagrecreatie (water, strand, duin, bos, heide) 47 * Recreatievoorzieningen 47 Welvaart * Welvaart zichtbaar in de wijk: onderhoud en aanwezigheid van voorzieningen 47 * In de stad: onderhoud van gebouwen en aanwezigheid van (culturele) voorzieningen 47 * In Nederland: Wijze van vervoer, bestrating, onderhoud aan gebouwen, openbaar groen en aanbod van producten. 47 Cultuur * Bijzondere gebouwen en bouwstijlen in de wijk en stad 47 * kunstwerken en architectuur 47 * materiaalgebruik en ouderdom /historische 47 levensbeschouwing: * gebedshuizen (kerk, moskee, synagoge) 47 * crucifix (op straat of plein) 47 * zichtbare gevolgen van ontkerkelijking (bijv. een kerk die wordt afgebroken of een heel andere bestemming krijgt) Kerndoel Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken. 48 Water in Nederland * rivieren, kanalen en meren 48 * verdediging tegen het buitenwater (de zee) : terpen, duinen, dijken) 48 * bemalen van laaggelegen land: molengang, gemaal, boezemgebied, veenpolders, droogmakerijen 48 * verdediging tegen het binnenwater : rivieren, dijken, dynamisch rivierbeheer (de rivier moet weer ruimte krijgen), 48 polders aanwijzen die bij extreem hoge afvoer water gaan bergen 48 * polders: terpenlandschap, ontginning veenpolders/ veenafgraving. 48 * Droogmakerijen 48 * Waddenkust, buitendijkse schorren en opslibbend land Bs. de Driesprong, Chaam sept

23 Kerndoel De leerlingen leren over de mondiale ruimtelijke spreiding van bevolkingsconcentraties en godsdiensten, van klimaten, energiebronnen en van natuurlandschappen zoals 49 vulkanen, woestijnen, tropische regenwouden, hooggebergten en rivieren. 49 Bevolking: * Bevolking in Nederland en wereldbevolking 49 * middelen van bestaan 49 * emigratie/immigratie 49 * arm en rijk 49 * talen 49 Godsdiensten * Godsdiensten in NL: Christendom, Jodendom, islam e.a. 49 * Wereldgodsdiensten: Christendom, Jodendom, islam, hindoeïsme, boeddhisme. 49 Energiebronnen * Energiebronnen in NL: Aardgas, aardolie, steenkool, zon, water en wind. 49 * Energiebronnen in de wereld: olie, gas, steenkool, waterkracht, uranium 49 Weer en klimaat * Relatie klimaat plantengroei. 49 * Klimaatverschil in Nederland: aan de kust, aan de (zuid) oost grens. 49 * Klimaat in Europa: (middelandse) zeeklimaat. Landklimaat, hooggebergte klimaat, poolklimaat 49 * Wereld: Europa + tropisch klimaat, woestijnklimaat. 49 Vulkanen * Lava, breuken en scheuren in de aardkorst 49 * Oude & jonge vulkanen 49 * Vulkanen in Europa: IJsland, Italië 49 Droge gebieden * In Nederland: duinen, duinvorming en zandverstuivingen 49 * Europa: droge delen (Spanje e.d.) 49 * Woestijnen in de wereld: Sahara, Takla Makan/Gobi, Namibische/Kalahariwoestijn, Australische woestijn, Mojave woestijn, 49 woestijn van het arabische schiereiland 49 * Oases en bloeiende woestijnen 49 Bossen en bomen * Gebruik van hout: planken, balken, papier, brandhout, fruitbomen 49 * Oerbossen van Europa: Loofbossen, Naaldbossen (Taiga), houtkap, cultuurbos 49 * Tropisch regenwoud: Flora & Fauna, medicinale grondstoffen, kraamkamenr van cultuurgewassen, woongebied van inheemse volken. 49 Bergen * Hoogtelijnen, noord/zuidhellingen, passen en gletsjers, vegetatiezones 49 * Hoog en laag in Nederland: kust, stuwwallen, heuvellandschap Limburg 49 * Hooggebergten in Europa: Alpen, Pyreneeën, Scandinavisch hoogland, Karpaten, Apennijnen Dinarische Alpen, Sierra Nevada 49 * Hooggebergten in de wereld: Rocky Mountains, Andes, Kaukasus, Atlas, Oost Afrikaans Hoogland, Hoogland van Iran, Himalaya 49 Water * Stroomrichting, beken en rivieren, stroomgebied, verval, waterscheiding 49 * Rivieren in Nederland 49 * Rivieren in Europa: Wolga, Donau,Rijn, Rhône,Seine,Po,Theems 49 * Rivieren in de wereld: Nijl, Amazone, Mississippi, Chang Jiang, Euphraat, Inde, Ganges, Mekong, Hwang He, Niger 49 * De rivier: bron voor: vruchtbaarheid, landbouw, handel, energie, zingeving (heilige riv.) Kerndoel De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld. 50 Mental map van je eigen omgeving * Nederland: kennis van 100 namen uit de topolijst gebruikt door SLO, Cito en inspectie. 50 (nederland, Europa en de Wereld) * Europa: kennis van 100 namen uit de topolijst gebruikt door SLO, Cito en inspectie. 50 * Wereld: kennis van 100 namen uit de topolijst gebruikt door SLO, Cito en inspectie. Bs. de Driesprong, Chaam sept

24 Bijlage 6, Overzicht van kerndoelen en tussendoelen, subdomein tijd Kerndoel 51: 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. 51 Tijdsaanduiding en tijdsindeling * tijdbalk als middel om gebeurtenissen personen e.d. in de tijd te plaatsen. 51 * werken met tijdbalken zoals tijdbalken met verschillende intervallen en gebeurtenissen en ontwikkelingen van verschillende mensen op 51 Info over heden en verleden en hist. * Toepassen, vergelijken en interpreteren van historische bronnen: werken met historische kaarten, oude teksten en documenten, 51 stambomen en motieven van mensen voor handelingen uit het verleden. 51 * Heemkunde : namen van gebouwen en straten in de eigen woonplaats die naar het verleden verwijzen. Kenmerken van objecten in eig 51 Tijd-, plaats en situatie gebonden historische bronnen. Behoud van historische bronnen en bronnen van nu voor de toekomst. Kerndoel De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; 52 regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer. 52 De vensters van de canon van Nederland dienen als uitgangspunt ter illustratie van de tijdvakken. Kerndoel De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis 53 Tijd van de boeren en jagers * Hunebedden ca voor Christus (vroege landbouwers) 53 Tijd van de Grieken en Romeinen * De Romeinse Limes 47-ca. 400 (op de grens van de Romeinse wereld) 53 Tijd van de monniken en ridders * Willibrord (verbreiding van het Christendom) 53 * Karel de Grote (keizer van het avondland) 53 Tijd van de steden en staten * Hebban olla vogala ca (Het Nederlands op schrift) 53 * Floris V (Een Hollandse graaf en ontevreden edelen) 53 * De Hanze 1356-ca (Handelssteden in de Lage Landen) 53 Tijd van ontdekkers en hervormers * Erasmus 1469?-1536 (een internationale humanist) 53 * Karel V (De Nederlanden als bestuurlijke eenheid) 53 * De Beeldenstorm 1566 (Godsdienststrijd) 53 * Willem van Oranje (van rebelse edelman tot 'vader des vaderlands') 53 * De Republiek (een staatkundig unicum) 53 Tijd van de vorsten en regenten * De Verenigde Oostindische Compagnie (Overzeese expansie) 53 * De Beemster 1612 (Nederland en het water) 53 * De grachtengordel (Stadsuitbreiding in de zeventiende eeuw) 53 * Hugo de Groot (Pionier van het moderne volkenrecht) 53 * De Statenbijbel 1637 (Het boek der boeken) 53 * Rembrandt 1606?-1669 (De grote schilders) 53 * De Atlas Major van Blaeu 1662 (De wereld in kaart) 53 * Michiel de Ruyter (Zeehelden en de brede armslag van de Republiek) 53 * Christiaan Huygens (Wetenschap in de Gouden Eeuw) 53 * Spinoza (Op zoek naar de waarheid) 53 * Slavernij ca (Mensenhandel en gedwongen arbeid in de Nieuwe Wereld) 53 * Buitenhuizen 17e en 18e eeuw (Rijk wonen buiten de stad) 53 Tijd van pruiken en revoluties * Eise Eisinga (De Verlichting in Nederland) 53 * De patriotten (Crisis in de Republiek) 53 * Napoleon Bonaparte (De Franse tijd)) 53 Tijd van de burgers en stoommachin* Koning Willem I (Het koninkrijk van Nederland en Belgie) 53 * De eerste spoorlijn 1839 (De versnelling) 53 * De Grondwet 1848 (De belangrijkste wet van een staat) 53 * Max Havelaar 1860 (Aanklacht tegen wantoestanden in Indie) 53 * Verzet tegen kinderarbeid 19e eeuw (De werkplaats uit, de school in) 53 * Vincent van Gogh (De moderne kunstenaar) 53 * Aletta Jacobs (Vrouwenemancipatie) 53 Tijd van de wereldoorlogen * De Eerste Wereldoorlog (Oorlog en neutraliteit) 53 * De Stijl (Revolutie in de vormgeving) 53 * De crisisjaren (Samenleving in depressie) 53 * De Tweede Wereldoorlog (Bezetting en bevrijding) 53 * Anne Frank (Jodenvervolging) 53 * Indonesië (Een kolonie vecht zich vrij) 53 Tijd van de televisie en computer * Willem Drees (De verzorgingsstaat) 53 * De watersnood 1 februari 1953 (De dreiging van het water) 53 * De televisie vanaf 1948 (De doorbraak van een massamedium) 53 * Haven van Rotterdam vanaf ca (Poort van de wereld) 53 * Annie M.G. Schmidt (Tegendraads in een burgerlijk land) 53 * Suriname en de Nederlandse Antillen vanaf 1945 (Dekolonisatie van de West) 53 * Srebrenica 1995 (De dilemma's van vredeshandhaving) 53 * Veelkleurig Nederland vanaf 1945 (De multiculturele maatschappij) 53 * De gasbel ? (Een eindige schat) 53 * Europa vanaf 1945 (Nederlanders en Europeanen) Bs. de Driesprong, Chaam sept