Het stellen van de diagnose dyscalculie gebeurt aan de hand van volgende criteria:
|
|
- Leo Bauwens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Dyscalculie : een werkwoord. Annemie Desoete, docent leerstoornissen Ugent en Arteveldehogeschool, promotor associatieonderzoeksgroep leerstoornissen Ugent, wetenschappelijk medewerker Sig Inleiding Iedereen heeft wel eens gehoord over dyslexie. Er is veel minder bekend over het kleinere broertje van deze leerstoornis, namelijk dyscalculie. Dyscalculie komt echter even vaak voor als dyslexie. De prevalentie varieert wereldwijd tussen 2 en bijna 14%. Het gaat in Vlaanderen gemiddeld om een op de twintig kinderen (een prevalentie van 5%). Binnen deze lezing staan we stil bij de criteria om beschrijvend te spreken van dyscalculie. Verder belichten we hoe dyscalculie zich kan uiten op uiteenlopende manieren (semantische geheugendyscalculie, procedurele dyscalculie ). We beschrijven ook hoe kinderen met dyscalculie vaak faalangst hebben, wat hun prestaties nog drukt. Kinderen met dyscalculie komen m.a.w. tal van drempels tegen. Het zal aan de omgeving zijn om via STICORDI-maatregelen hen over die drempels heen te helpen en hen op die manier in staat te stellen het onderwijs te volgen waar ze volgens hun verstandelijke mogelijkheden toe in staat zijn. 1. Definitie 1.1. Dyscalculie In Vlaanderen gebruikt men dyscalculie en rekenstoornis als synoniemen. Internationaal spreekt men soms van het begrip dyscalculie voor een stoornis op vlak van rekenen ten gevolge van een neurologisch letsel Kenmerken van dyscalculie Het stellen van de diagnose dyscalculie gebeurt aan de hand van volgende criteria: Criterium van achterstand ( klinische score op speed en/of power - uitval op dyscalculie-gevoelige aspecten) Criterium van voldoende gelegenheid tot leren (exclusie criterium) Criterium van hardnekkigheid (didactische resistentie; RTI criterium) A.D. 1
2 2. Prevalentie, etiologie, subtypes en faalangst 2.1. Prevalentie Internationaal gezien menen auteurs dat de prevalentie van deze leerstoornis afhankelijk van de precieze definitie die men hanteert tussen de 2% tot 14% ligt (Barbaresi, Katusic, Colligan, & Jacobsen, 2005; Geary, 2004; Ginsburg, 1997; Rubinsten, 2009; Shalev, 2004; Shalev et al., 2000). Als we de situatie in België bekijken, kwam men via onderzoek (n=3978) te weten dat ongeveer 3% tot 8% van alle lagere schoolkinderen een rekenstoornis zou hebben (Desoete, Roeyers, & De Clercq, 2004). De stoornis wordt bij de meeste kinderen opgespoord in het eerste leerjaar, maar sommige kinderen krijgen pas een diagnose in het derde leerjaar, waar automatisatieprocessen en probleemoplossende strategieën een belangrijkere rol gaan spelen (Desoete et al., 2004). Bryant (2005) wijst in een commentaar op het werk van anderen (Gersten et al., 2005) op het belang van vroegtijdige detectie en interventie bij leerlingen met rekenproblemen om toekomstige problemen op te vangen en te voorkomen. Het lijkt zo te zijn dat dyscalculie even vaak voorkomt bij meisjes als bij jongens (Gross-Tsur et al., 1996; Shalev, 2004; Shalev & Gross-Tsur, 2001). Hierdoor is dyscalculie een atypische ontwikkelingsstoornis, omdat ontwikkelingsstoornissen over het algemeen vaker voorkomen bij jongens dan bij meisjes Etiologie en comorbiditeit Er is nog vrij weinig informatie bekend over de etiologie van dyscalculie. Zeer waarschijnlijk spelen meerdere factoren een rol (Shalev, 2004): een genetische predispositie, deprivatie in de omgeving, slechte onderwijsinstructies, diversiteit van klassen, niet-geteste curricula en methoden, faalangst voor wiskunde, en neurologische tekorten (Robinson et al., 2002; Rubinsten, 2009). Enkele onderzoekers (Shalev et al., 2001) keken of er een verhoogd gemeenschappelijk voorkomen is van dyscalculie in families. Hun steekproef bestond uit 39 kinderen met dyscalculie, 21 moeders, 22 vaders, 90 broers en zussen, en 16 tweedegraads verwanten. Men concludeerde dat er voor dyscalculie een familiaire predispositie bestaat. Bij een grote meerderheid van de onderzochte families bleek minstens één familielid ook dyscalculie te hebben. De prevalentie bij familieleden van kinderen met dyscalculie is bijna tien keer hoger dan die van de algemene populatie. Voor broers en zussen vond men zelfs een prevalentie van 40% tot 64%. Op basis van deze resultaten veronderstelt men dat er een aantal genetische componenten zijn die een rol spelen in het al dan niet hebben van deze stoornis, maar men spreekt zich nog niet uit over welke componenten het zou kunnen gaan. A.D. 2
3 Heel wat kinderen met dyscalculie hebben daarnaast nog een tweede, comorbide stoornis. Een aantal onderzoekers hebben het verband tussen dyscalculie en dyslexie onderzocht (Knopik, Alarcon, & De Fries, 1997; Lander & Moll, 2010; Rubinsten, 2009; Robinson et al., 2002), want deze leerstoornissen blijken vaak samen voor te komen. De cijfers die hierover bekend zijn, lopen echter nogal uiteen. Bepaalde onderzoekers vonden in een onderzoek bij 799 basisschoolkinderen dat 7.6% van hen naast dyscalculie ook dyslexie zou hebben (Dirks, Spyer, van Lieshout, & de Sonneville, 2008). Anderen spreken over een comorbiditeit gaande van 17% bij (n=140) 11- en 12-jarige leerlingen (Gross-Tsur et al., 1996; Shalev & Gross-Tsur, 2001) tot 25% bij (n=22) leerlingen uit de basisschool met hardnekkige rekenproblemen (Mazzocco & Myers, 2003). Badian (1999) spreekt zelfs over 43% (n=1008, jaar). Bij Vlaamse kinderen (n=72) tussen de 8 en 10 jaar werd een comorbiditeit gevonden van 31.9% (Desoete, 2008). In onderzoek bij 7- en 8-jarigen (n=210) ontdekte men (Hanich et al., 2001) dat kinderen die zowel rekenproblemen als leesproblemen ervaren, meer moeilijkheden hebben met het leren van wiskunde, dan kinderen die enkel rekenproblemen vertonen. Rekenproblemen hebben daarentegen geen invloed op het aanleren van leesvaardigheden. Wanneer kinderen dus zowel dyscalculie als dyslexie hebben, dient er dubbel nagedacht te worden over hoe men deze kinderen het beste helpt en tegemoet treedt. Differentiatie in interventie is onvermijdelijk. Daarnaast blijkt dyscalculie vaak samen voor te komen met ADHD. Shalev en Gross-Tsur (2001) spreken van 26% (n=140, 11- en 12-jarigen), anderen (Mayes & Calhoun, 2006) vinden percentages van 31% tot 60% (n=949, 6- tot 16-jarigen). Desoete (2008) vond bij 72 Vlaamse kinderen (tussen 8 en 10 jaar) een comorbiditeit van 38.9%. De comorbiditeit van dyscalculie en een spellingsstoornis wordt door Gross-Tsur en anderen (1996) geschat tussen de 7.5% (n=140, 11- en 12-jarigen) of 8.1% (Dirks et al., 2008; n=799, tussen 8-12 jaar) en de 50% (Ostad, 1998; Shalev & Gross-Tsur, 2001) geschat. Desoete (2008) vond een comorbiditeit van 12.5% voor spellingsproblemen bij 72 Vlaamse kinderen met dyscalculie (8-10 jaar). De grote fluctuatie in deze cijfers is vooral te wijten aan de verschillende testen en definities die gebruikt worden om kinderen bepaalde diagnoses toe te schrijven (Lander & Moll, 2010; Mazzocco & Myers, 2003; Shalev et al., 2000). Kinderen met dyscalculie (n=123, 11- en 12-jarigen) kennen vaak meer emotionele en gedragsproblemen (Shalev et al., 2000). Men stelt daarom voor om naast aandacht voor de genetische invloeden bij dyscalculie ook voldoende aandacht te schenken aan de impact van de omgeving. Men geeft hiervoor drie redenen. Ten eerste zouden omgevingsinvloeden een deel van de etiologie kunnen verklaren. Verder zouden ze een moderator kunnen zijn en zowel de ernst als de A.D. 3
4 persistentie van de dyscalculie kunnen beïnvloeden. Tot slot kunnen de bijkomende gedragsproblemen gerelateerd zijn aan de schoolse en huiselijke omgevingen (Shalev et al., 2000). Door te investeren in onderzoek naar de interactie tussen kinderen en hun omgeving zal men meer zekerheid hebben over hoe dyscalculie bij deze kinderen verder zal evolueren. Voorlopig kan men nog weinig zeggen over uitkomsten en prognose op lange termijn, maar het blijkt dat de helft van de kinderen die dyscalculie gediagnosticeerd kregen toen ze 11 of 12 jaar waren (n=123), hier nog steeds hinder van ondervinden in hun tienerjaren (Shalev, Manor, Auerbach, & Gross- Tsur, 1998). Vooral wanneer het een ernstige vorm van dyscalculie betreft of wanneer ook broers of zussen rekenproblemen ervaren, blijkt de kans dat de dyscalculie persistent aanwezig blijft, groter te zijn. Anderen (Gersten et al., 2005; Ginsburg, 1997) wijzen er echter op dat niet alle kinderen hun problemen behouden, maar dat deze kunnen veranderen of dat ze de vertragingen zelfs kunnen ontgroeien Subtypes Kinderen met de diagnose dyscalculie kunnen enorm verschillen qua fenotype. Sommigen onderscheiden vier soorten dyscalculie, al naargelang de sterktes en zwaktes van het kind: semantische geheugendyscalculie, procedurele dyscalculie, visuospatiële dyscalculie en getallenkennisdyscalculie (Stock, Desoete & Roeyers, 2007). Er is evenwel enkel wetenschappelijke evidentie over geheugendyscalculie en procedurele dyscalculie (Desoete, 2009). Over visuospatiële dyscalculie liggen de meningen uiteen (Stock et al., 2007). Getallenkennisdyscalculie wordt door een aantal auteurs niet als subtype beschouwd (Geary, 2004), door anderen wel (Cornoldi & Lucangeli, 2004). Kinderen vertonen vaak kenmerken van meerdere subtypes, daarom is het in de praktijk meestal niet mogelijk om een kind met dyscalculie in één subtype onder te verdelen. Toch is het nuttig om een onderscheid te maken, omdat de aanpak van kinderen ook kan verschillen naargelang de problemen waarmee ze te maken hebben. Bij procedurele dyscalculie (procedural deficits) gaat het vaak om kinderen die rekenalgoritmes gebruiken die eerder normaal zijn voor jongere kinderen bv. vingertellen. Ze maken veel fouten in de uitvoering van rekenprocedures (ook schriftelijk) en hebben veel moeite met hoofdrekenen en het begrijpen van woorden die in rekentaken worden gebruikt. Er is een achterstand in het begrip A.D. 4
5 van de rekenprocedures en ze hebben moeite met de volgorde van de stappen bij complexe berekeningen (Geary & Hoard, 2005). Semantische geheugendyscalculie (semantic memory deficits) is het tweede fenotype dat vaak wordt vermeld in de literatuur (Stock et al., 2007). Deze kinderen hebben voornamelijk problemen met het automatiseren van rekenfeiten, het ophalen van rekenfeiten uit het lange termijngeheugen (Geary & Hoard, 2005). Andersson (2008) ondersteunt dit met een onderzoek op 184 lagere schoolkinderen met dyscalculie. Kinderen met visuospatiële dyscalculie (visuospatial deficits) hebben onder andere moeite met het ruimtelijk goed weergeven van numerieke informatie bv. recht onder elkaar zetten van getallen in kolommen. Soms roteren ze de getallen ook. Een andere zwakte is dat ze de ruimtelijke weergave van numerieke informatie verkeerd interpreteren. Op een getallenas kunnen ze bijvoorbeeld de betekenissen niet goed weergeven. Ze hebben moeite met het lezen van grafieken en later kunnen ze problemen hebben met onderdelen waarbij ruimtelijk inzicht en kennis van ruimtelijke begrippen van belang zijn (bv. meetkunde, natuurkunde en logica) (Geary & Hoard, 2005). Kinderen met getallenkennisdyscalculie hebben volgens sommigen moeite om inzicht te krijgen in de getalstructuur, bijvoorbeeld het systeem van honderdtallen, tientallen en eenheden. Naast deze problemen hebben ze ook moeite met het lezen van getallen, getaldictee, getallen herhalen, getalbegrip en getalproductie. Abstract inzicht in het talstelsel verkrijgen, is - net als het switchen tussen maateenheden (bv. van liter naar deciliter of milliliter) - een zwaktepunt (Stock et al., 2007). Cornoldi en Lucangeli (2004) benoemen dit als problems with basic arithmetic abilities Angst en dyscalculie Als gevolg van de rekenproblemen kan een kind ook faalangst en secundaire gedragsproblemen ontwikkelen. Kinderen kunnen negatieve gedachten, gevoelens en gedrag tegenover rekenen ontwikkelen. Dit kan allemaal een negatief effect hebben op hun zelfbeeld, wat we zeker moeten proberen te vermijden (De Clerck et al., 2008). A.D. 5
6 3. Dyscalculiemaatregelen 3.1. Het acroniem STICORDI Het acroniem STICORDI staat voor stimuleren (het ondersteunen van de affectieve component door bijvoorbeeld begrip te tonen voor het probleem en het probleem te herkennen), compenseren (het aanreiken van middelen (zoals een zakrekenmachine) die hulp bieden bij de stoornis), remediëren (specifieke training geven en zo een hoger niveau trachten te bereiken) of relativeren en dispenseren of differentiëren (het vrijstellen voor welbepaalde vakonderdelen (zoals tafels van vermenigvuldiging en deeltafels) of activiteiten die onoverkomelijke moeilijkheden opleveren). Dit acroniem werd voor het eerst geïntroduceerd door Henneman en vooral in Vlaanderen verspreid via Van Vugt op vlak van dyslexie. Het is de bedoeling dat jongeren met deze STICORDI-maatregelen voldoen aan de minimumleerdoelen van een opleiding, daar waar ze zonder deze maatregelen zouden falen. Het zoeken naar en toepassen van deze maatregelen is perfect wettelijk. Het niet toepassen is een vorm van negatieve discriminatie (het gelijk behandelen van personen die niet gelijk zijn ) Als duidelijk is dat er sprake is van dyscalculie en als men geïnventariseerd heeft om welke problemen het gaat, kan men STICORDI -maatregelen opstellen om die problemen in de mate van het mogelijke te omzeilen. In de praktijk blijkt dat de voorgestelde maatregelen niet alleen een positief effect opleveren voor leerlingen met leerstoornissen, maar dat ook de andere leerlingen uit de klas er veel voordeel uithalen. STICORDI houdt echter altijd een tweerichting-verkeer in. De school gaat over tot het verlenen van STICORDI-maatregelen, daar waar de leerling deze schikkingen tenvolle dient te gebruiken om aan de eindtermen te voldoen. Zo geldt bijvoorbeeld het compenserende karakter van het mogen meebrengen van tafelbladen enkel als jongeren ook CH (van Charter ) of D (van dyscalculie) op hun examenformulier noteren. Als ze dit niet doen, gelden de gewone schoolregels Vuistregels Wanneer we de maatregelen ten aanzien van leerlingen met leerstoornissen ordenen zodat ze direct aansluiten bij de klaspraktijk, dan komen we uiteindelijk terecht bij vijf vuistregels 1. Geef meer tijd 2. Doe een beroep op de sterke kanten en minder op de zwakke kanten van jongeren A.D. 6
7 3. Pas de beoordelingen aan 4. Besteed aandacht aan hulpmiddelen en aan leren leren (metacognitie) 5. Motiveer Geef meer tijd Tijd voor back-up strategie Heel wat jongeren met dyscalculie blijven moeilijkheden hebben om rekenfeiten (tafels, splitsingen, formules) snel en accuraat uit het lange termijn geheugen op te roepen. Ze lijken veel energie nodig te hebben om foutieve associaties te onderdrukken. Zo komen bij 4x3 niet alleen het antwoord 12 maar ook l6 (4x4), 9 (3x3), 15 (5x3) en 8 (4x2) als irrelevante associaties voor de dag, terwijl enkel 12 correct is. Voldoende verstandige jongeren met dyscalculie zijn dan in staat om tot het correcte antwoord te komen op basis van inzicht en back-up strategieën. Zo weten ze bijvoorbeeld dat 4x3= is en komen ze tot 4x3=12. Uiteraard is het gebruik van deze controlerende back-up strategie zeer tijdconsumerend en moeten deze leerlingen hier extra tijd voor krijgen. Schoolagenda en schooltas Geef voldoende tijd voor het invullen van de schoolagenda. Dit gebeurt het best bij het begin van de les. Zorg dat die agenda altijd perfect en compleet ingevuld wordt aangezien dit het enige communicatiemiddel is waarmee ouders weten wat er moet gedaan worden. Belangrijk is ook na te gaan of de lessen en huistaken (bladzijde in het handboek)wel correct opgeschreven werden (bijv. les kan door een leerling met dyscalculie geschreven worden als les 25-43). Zorg er ook voor dat de jongeren de juiste schriften en boeken mee hebben naar huis. Wie niet weet dat hij iets moet studeren en de juiste boeken niet bij heeft, zit natuurlijk zo in moeilijkheden. Overschrijven Ongeveer de helft van de jongeren met dyscalculie heeft bovenop de rekenstoornis ook een stoornis op vlak van spellen en/ of technisch lezen. Voor deze jongeren gelden dus ook alle tips voor dyslectici. Bovendien zien we dat een aantal jongeren met dyscalculie ook een motorische of visuo-spatiële problematiek kunnen hebben. Deze jongeren kunnen door hun motorische onhandigheid problemen hebben om van het bord over te schrijven. Meer tijd is dus beslist nodig. Ook het geven van kopies van nota s kunnen hier handig zijn (zie ook verder). A.D. 7
8 Dubbele taken Wanneer jongeren met dyscalculie moeten noteren wat de leerkracht dicteert of wanneer ze notities moeten maken in de les, dan hebben ze te maken met een dubbele taak die voor hen extra moeilijk ligt. Zonder extra tijd lukt het absoluut niet. Die extra tijd kun je als leerkracht verstrekken door je dicteer- of spreektempo aan te passen of door notities uit te delen. Gedrukte notities Binnen het tijdsbestek van een normale les is het niet altijd mogelijk om extra tijd te voorzien voor aantekeningen en notities. Je zou een leerling met dyscalculie kunnen toestaan om fotokopieën te maken van de notities van een medeleerling. De ideale oplossing is echter om gedrukte notities uit te delen. Planning Geef taken, toetsen, grote werkstukken zo vroeg mogelijk op, zodat de leerling tijd heeft om zijn werk te spreiden, maak gezamenlijk een studieplanning en voorkom dat leerlingen voor de verkeerde toets gaan studeren en aan de verkeerde zaken prioriteit geven. Check achteraf ook eens of ze zich aan de afgesproken planning kunnen houden hebben. Structuur Zorg ervoor dat jongeren geen tijd verliezen. Geef voldoende structuur, help hen bij het opsplitsen in deeltaken en laat de essentie zien. Formuleer duidelijke doelen en te bereiken competenties. Geef hierbij aan wat basisleerstof en wat differentiatie of verdiepende leerstof is. Ondersteun jongeren ook door structuur te brengen in hun mappen (kleurrijke mappen met in grote letters het vak erop). Leer leerlingen om kernwoorden te markeren in opgaven in teksten en de hoofdzaken samen te vatten. Herhaal Herhaal veel. Ga er niet vanuit dat basistechnieken (splitsen, optellen en aftrekken met brug, cijferen, vereenvoudigen van breuken) gekend zijn. Herhaal die telkens opnieuw. Stimuleer jongeren met dyscalculie ook om 10 minuutjes per dag hun tafels te oefenen. Laat hen vooral oefenen op kwadraten als 3x3=_, 4x4=_, 5x5=_, 6x6=_, 7x7=_, 8x8=_ en 9x9=_ en op de moeilijke maaltafels 6x6=_6x7=_, 6x8=_, 6x9=_, 7x6=_, 7x7=_, 7x8=_, 7x9=_, 8x6=_, 8x7=_, 8x8=_, 8x9=_, 9x6=_. A.D. 8
9 Instructietaal Ga steeds na of jongeren de verbale uitleg begrepen hebben. Gebruik geen dubbelzinnige taal: geen spreekwoorden en geen figuurlijke taal. Analyseer alle deeltaken en deelhandelingen en laat leerlingen hierbij zoveel mogelijk voortdurend verwoorden (hoe en waarom). Toon voldoende voor en demonstreer terwijl je verwoordt wat je doet. Geef ook complete instructies. Splits meervoudige opdrachten uit. Leer elke stap (wat eerst, wat dan) afzonderlijk aan, leer later combineren. Oefenen voldoende en herhaal vaak voorgaande stappen. Instuderen Laat ruim tijd verlopen tussen het aanbrengen van nieuwe leerstof en het toetsen van de kennis van die leerstof. Jongeren met leerstoornissen (maar ook andere leerlingen) hebben tijd nodig om kennis te assimileren, om vaardigheden te oefenen en om los feitenmateriaal te memoriseren. Toetsen, examens Voorzie bij toetsen en examens meer tijd, meestal ongeveer 20 à 30%. Is dat niet haalbaar, dan kun je het aantal vragen beperken of het aantal onderdelen per vraag. Examens kunnen ook zo georganiseerd worden dat jongeren met leerstoornissen er wat vroeger op de dag aan kunnen beginnen (dit is te verkiezen boven het langer laten doorwerken, omdat jongeren zenuwachtig kunnen worden als ze zien dat al de anderen al klaar zijn met een toets terwijl zij nog zitten te zwoegen). Als de examens voor eenzelfde vak (eventueel in parallelklassen) op dezelfde dag plaatsvinden, is het zelfs mogelijk om een aparte examenklas in te richten, waar jongeren met een bijzonder statuut (gemotiveerd verslag, dyslexieattest, dyscalculieattest ) rustig kunnen werken, zonder tijdsdruk en met gebruik van hulpmiddelen Doe een beroep op de sterke kanten van jongeren en minder op hun zwakke kanten Jongeren met dyscalculie vallen niet evenveel uit op alle aspecten van het rekenen. Sommige jongeren met dyscalculie kunnen hun beperkingen voor hoofdrekenen bijvoorbeeld compenseren via vaardigheden die ze wel beheersen, zoals cijferend rekenen of gebruik maken van een zakrekenmachine. Nog anderen zijn dan weer opvallend sterk wat betreft het ruimtelijk of driedimensioneel inzicht, kunnen net goed tafels of splitsingen onthouden of zijn uitgesproken kunstzinnig, muzikaal en/of creatief. A.D. 9
10 Waar de ene leerling met dyscalculie op uitvalt, kan soms juist de vaardigheid zijn waar de andere leerling met dyscalculie sterk in is. Op deze sterke kanten kunnen de leerlingen zelf, maar ook de leerkrachten inspelen. Huistaken Huistaken zijn voor veel leerlingen een heikel punt. Zorg dat de tijd die jongeren met leerstoornissen aan huistaken spenderen gelijk is aan die van leeftijdgenootjes zonder leerstoornissen. Het gaat namelijk niet om de kwantiteit maar om de kwaliteit van huiswerk. Laat dus zeker nooit taken afwerken die niet klaar geraakten in de klas en geef 20 à 30 % minder huiswerk. Visueel schematische ondersteuning Geef voor wiskunde en wetenschapvakken zoveel mogelijk visuele en concrete ondersteuning. Zet een leerling met dyscalculie vooraan in de klas opdat hij optimaal zou gebruik maken van die ondersteuning. Er zijn tal van goede onthoudbladen beschikbaar voor de lagere school. Kijk eens naar de onthoudbladen, onthoudboeken of de vergeet-me-nietjes in de traditionele rekenmethodes. Werk ook steeds met een ondersteunend bordschema om de structuur van de les te verduidelijken. Hulpmiddelen Het meest voor de hand liggend hulpmiddel voor jongeren met dyscalculie is uiteraard de zakrekenmachine (zorg voor een eenvoudige zakrekenmachine zonder overbodige functies). Er zijn echter ook tal van andere hulpmiddeltjes, zoals tafelbladen, maar ook de papiersoort blijkt van belang. Geef voor rekenwerk bijvoorbeeld ruitjespapier, dit is eenvoudiger om de cijfers onder elkaar te schrijven. Indien dit niet kan, laat leerlingen dan toe om hun blad in de andere richting leggen, zodat de lijnen verticaal lopen en ze makkelijker de sommen onder elkaar kunnen schrijven. Laat ook toe dat leerlingen met een markeerstift het bewerkingsteken aanduiden Pas de beoordeling aan In de praktijk is het zinvol en rechtvaardig om de beoordelingen van leerlingen met leerstoornissen aan te passen, zowel voor dagelijks werk als voor taken, toetsen en examens. De inrichtende macht is bevoegd om daarover te beslissen. Hieronder worden enkele mogelijkheden opgesomd: Er wordt nooit onverwacht getoetst. Kinderen hoeven ook nooit onverwachts een oefening aan het bord op te lossen. Per fout wordt de helft van het normale aantal punten afgetrokken. A.D. 10
11 Maar een beperkt aantal formules die vooraf afgesproken zijn, wordt beoordeeld. Elementen uit de verdiepende leerstof worden niet op het rapport gezet. Bij telfouten is het toegestaan de toets mondeling toe te lichten. Kleine afwijkingen bij het tekenen van hoeken, vlakken en rechten worden niet gesanctioneerd. Jongeren mogen tijdens de toets gebruik maken van hulpmiddelen (tabel metend rekenen)/regels (onthoudbladen)/ ruitjespapier/ tafelbladen/ zakrekenmachine Rekenfouten (bij dyscalculie) en spelfouten (bij dyslexie en dyscalculie) voor andere vakonderdelen (aardrijkskunde, fysica ) worden buiten beschouwing gelaten. Enkel basisleerstof wordt ondervraagd Besteed aandacht aan hulpmiddelen en aan leren leren Leerkaarten Maak leer-,onthoud- of strategiekaarten, stappenplannen met schema s van regels, met formules of symbolen, met lijsten met vaktechnische termen, met algoritmen en checklists. Laat de leerlingen deze kaarten raadplegen wanneer ze dat willen. Sta toe dat leerlingen met heel ernstige dyscalculie hun belangrijkste leerkaarten gebruiken bij toetsen en examens. In feite gaat het dan om een soort openboek examen, een toetsvorm die aan hogescholen en universiteiten heel gebruikelijk is. Memoriseren Jongeren met leerstoornissen hebben dikwijls problemen met hun korte- en langetermijn geheugen. Leg hen uit dat onthouden gemakkelijker gaat via verbanden leggen dan wanneer je losse feiten moet memoriseren. Wijs hen ook op het nut van het frequent herhalen. Computer Voor jongeren met dyscalculie en dyslexie is het gebruik van de computer een groot hulpmiddel. Ook voor jongeren met dyscalculie is er heel wat gratis software beschikbaar om rekenvaardigheden in te oefenen. Cursus Of leerlingen leerstoornissen hebben of niet, ze hebben allen baat hij een helder gestructureerde cursus met een systematische opbouw. Het helpt als de kernleerstof duidelijk van de uitbreidende leerstof te onderscheiden is. Het A.D. 11
12 helpt ook als er niet teveel op een blad staat. Zorg voor een simpele lay-out, uitvoering met weinig kleur, weinig plaatjes en voldoende plaats om de antwoorden te noteren. Efficient leren leren De helft van de jongeren met dyscalculie heeft weinig zicht op hun eigen leerstijl. Help hen hierin door hen bijvoorbeeld een kaart te laten maken met hun sterke en zwakke punten op. Laat hen af en toe hardop verwoorden hoe ze de opdracht berekenen, zo kan je als leerkracht gerichte feedback geven. Verplicht de leerlingen om een examen of toets opnieuw te lezen als ze hun blad vroeger indienen. Wijs de leerlingen erop dat ze een bepaalde vraag niet of onvolledig invulden en laat ze de opdracht verder oplossen, als er nog tijd overblijft. Laat jongeren zichzelf punten geven en vergelijken of hun daadwerkelijke punten overeenkomen met de punten die ze kregen Motiveer Een van de belangrijkste maatregelen is het motiveren van jongeren met leerstoornissen. In het secundair onderwijs zien we heel wat jongeren met dyscalculie, die het in het lager onderwijs niet zo slecht deden, afhaken of secundair gedragsstoornissen ontwikkelen. De motivatie op pijl houden is dan ook van cruciaal belang. Dit kan enerzijds door klasgebonden motivatie (het invoeren van STICORDImaatregelen, aanmoedigen en attribueren, relativeren).stimuleer ook het zelfvertrouwen en zelfbeeld van de leerling. Jongeren met dyscalculie twijfelen in deze levensfase vaak heel sterk aan zichzelf en hebben de leerkracht nodig die in hen gelooft opdat ze in zichzelf zouden kunnen geloven. Wees discreet en bespreek dus best geen dyscalculieaangelegenheden in een volle klasgroep. Anderzijds is er de klasoverstijgende motivatie. Deze kan verzorgd worden door een coördinator of begeleider die voldoende deskundig is op het gebied van leerstoornissen, motivatie en communicatietechnieken. Overleg regelmatig met alle betrokken partijen, ook de eventuele externe hulpverleners. Voorzie geregeld een gesprek met de leerling zelf, zorg ervoor dat hij/zij een duidelijk beeld van de stoornis heeft. Betrek hem/haar ook bij het opstellen van de maatregelen en vraag ook of het effect van het begeleidingsplan voelbaar is. Wil je jongeren met leerstoornissen meer toekomstperspectief geven, dan kun je eens praten over bekende personen met een leerstoornis zoals Einstein en Churchill. Praat daarna ook over gewone rolmodellen uit de nabije omgeving: medeleerlingen, ouders of leerkrachten met leerstoornissen. Zorg er ook voor dat jongeren ook klasgenoten/vrienden hebben die hen wat op sleeptouw kunnen nemen en ondersteunen bij opdrachten. A.D. 12
13 4. Conclusie: dyscalculiebeleid Het spreekt voor zich dat de toepassing van de bovenstaande maatregelen, of een selectie ervan, niet afhankelijk mag zijn van de goodwill van enkele individuele leerkrachten. De gecoördineerde aanpak van het hele schoolteam zal veel meer impact hebben. Scholen doen er dan ook goed aan om volgens de aanbevelingen van hun pedagogisch begeleiders een begeleiding voor leerstoornissen stapsgewijs op te bouwen of verder uit te werken. In teamverband moet er worden beslist welke maatregelen doorgevoerd of toegepast worden. Op deze manier is het mogelijk een doordacht dyscalculiebeleid uit te stippelen dat wezenlijk bijdraagt tot een ruimere gecijferdheid. Scholen die een dergelijk schoolbreed beleid ten aanzien van leerstoornissen ontwikkelen, merken dat ze aan pedagogische kwaliteitsverbetering doen. Jongeren met leerstoornissen zijn ermee geholpen. Maar ook jongeren zonder leerstoornissen varen er wel bij. A.D. 13
14 Meer lezen over dyscalculie in: De Bondt, A., Vanderswalmen, R., & Desoete, A. (2010). Dyscalculiebeleid in en op weg naar het secundair onderwijs. Zorgbreed, 7 (25), De Ruyck, F., & Desoete, A. (2010). STICORDI Wat werkt? Logopedie, 23 (4), Desoete, A. (2010). Adolescenten met leerstoornissen. Zijn de scholen er rijp voor /bang van? (deel 1). Sprankel, 21 (2), Desoete, A. (2010). Adolescenten met leerstoornissen. Zijn scholen er rijp voor /bang van.? (deel 2). Sprankel, 21 (3), Desoete, A. (2010). Dyscalculie. Hoe herken je het en hoe ga je ermee om? Leerrijk (Plantijn: Mechelen), Desoete, A., & Braams, T. (2008). Kinderen met dyscalculie. Boom: Amsterdam Desoete, A., Ghesquière, P., De Smedt, B., Andries, C., Van den Broeck, W., & Ruijssenaars, W. (2010). Dyscalculie: Standpunt van onderzoekers in Vlaanderen en Nederland. Logopedie, 23 (4), 4-9 Enzensberger, H.M. (1999). De telduivel. De Bezige Bij: Amsterdam Geary, D. (2004). Mathematics and Learning Disabilities. Journal of Learning Disabilities, 37 (1), Intervisiewerkgroep Rekenstoornissen (2004). Allemaal op een rijtje. Overzicht van rekentests in Vlaanderen. Sig: Destelbergen Scheynen, I. (2002). De andere trui. Clavis: Hasselt Webstek Freudenthalinstituut ( Webstek Klastitularis ( Webstek Leerlinks (hppt:// Webstek Letop ( Webstek Lieven Coppens ( Webstek Overhoor om tafels in te oefenen ( ) A.D. 14
15 Webstek Pienternet ( Webstek Triangel ( Webstek wiskunde ( A.D. 15
Dyscalculie een werkwoord
Dyscalculie een werkwoord Annemie Desoete 1.03.2010 Ugent, Arteveldehogeschool & Sig Inhoud lezing Inleiding : DC, hoe vaak? Begrippen/ oorzaken Varianten DC - angst : STICORDI Conclusies 3 perspectieven
Nadere informatieDyscalculie een diagnose alleen maar zinvol om leerlingen te helpen
Dyscalculie een diagnose alleen maar zinvol om leerlingen te helpen Annemie Desoete 2.12.2010 Ugent, Arteveldehogeschool & Sig Inhoud lezing Inleiding : DC, hoe vaak? Begrippen/ oorzaken Varianten DC -
Nadere informatieHet ABC van de leerstoornissen
Het ABC van de leerstoornissen 23 oktober 2012 K.A. Redingenhof Leuven Nadia Gielen Onderzoekseenheid Gezins- en Orthopedagogiek PraxisP Inhoud Leerstoornissen, dyslexie, dyscalculie een beknopt overzicht
Nadere informatieBegeleidingswijzer Dyscalculie
Begeleidingswijzer Dyscalculie Dyscalculie De term dyscalculie komt uit het Latijn (dys = slecht) en Grieks (calculus = rekenen) en kan vertaald worden als het niet kunnen uitvoeren van berekeningen. Voor
Nadere informatieWORKSHOP DYSCALCULIE. SSgN studiedag 21 maart 2014
WORKSHOP DYSCALCULIE SSgN studiedag 21 maart 2014 6 + 3 =? Volgens Jelle (2Jn): 6 + 3 = 8??? Hoe doet Jelle dat? 6 x 7 =? Volgens Jelle: 6 x 7 = 44 Of 49? Jelle heeft het eerste uur vrij. Het tweede uur
Nadere informatieOver dyscalculie en rekenproblemen
De Dyscalculie-Survivalgids 19 Hoofdstuk 1 Over dyscalculie en rekenproblemen Voor we verder ingaan op dyscalculie, moeten we toch eerst even vertellen wat dyscalculie eigenlijk is. Dat gaan we doen in
Nadere informatieBEGELEIDING LEERLINGEN DYSCALCULIE EN ERNSTIGE REKENPROBLEMEN
BEGELEIDING LEERLINGEN DYSCALCULIE EN ERNSTIGE REKENPROBLEMEN Begeleiding van leerlingen met ernstige rekenproblemen en/of dyscalculie Definitie van dyscalculie Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt
Nadere informatieVCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be
VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be Campus Centrum Hallershofstraat 7 2100 Deurne Tel. (03) 285 34 50 Fax (03) 285 34 51 Campus Noord Markt 3 2180
Nadere informatieWETENSCHAP VANDAAG OVER DYSCALCULIE
DYSCALCULIE BIJ VOLWASSENEN Dr. Wim Tops Neurolinguïst Psycholoog De Kronkel Rijksuniversiteit Groningen WETENSCHAP VANDAAG OVER DYSCALCULIE één hardnekkige rekenstoornis 2 veel voorkomende stoornis drie
Nadere informatieHandelingsplan. Dyscalculie
Handelingsplan Dyscalculie Datum van invullen: Omschrijving van dit plan: Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen in de automatisering van de basisvaardigheden van het
Nadere informatieZandakkerlaan 17 9070 Heusden Tel.: 09 230 03 48 E-mail: zorgco@sportbasisschool.be. Sticordi-maatregelen
Zandakkerlaan 17 9070 Heusden Tel.: 09 230 03 48 Email: zorgco@sportbasisschool.be Sticordimaatregelen Doel van de invoering van sticordimaatregelen Het team een leidraad bezorgen met verschillende toepasbare
Nadere informatieLijst STICORDI-maatregelen wiskunde secundair onderwijs
VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be Campus Centrum Hallershofstraat 7 2100 Deurne Tel. (03) 285 34 50 Fax (03) 285 34 51 Campus Noord Markt 3 2180
Nadere informatieStuderen met DCD Facts & Figures, aandachtspunten & tips
Studeren met DCD Facts & Figures, aandachtspunten & tips 1. Facts & Figures Developmental Coördination Disorder (DCD) of coördinatieontwikkelingsstoornis kenmerkt zich door een hardnekkig probleem met
Nadere informatieDraaiboek voor de begeleiding van leerlingen met DYSORTHOGRAFIE of SPELLINGSproblemen en dyslexie (schrijven)
Draaiboek voor de begeleiding van leerlingen met DYSORTHOGRAFIE of SPELLINGSproblemen en dyslexie (schrijven) Naam leerling: Klas:.. Wat is het? DYSORTHOGRAFIE Moeizame automatisatie aan de klank-tekenkoppeling.
Nadere informatie3/03/2015. Exclusief probleem. Ernstig probleem. Exclusief probleem. Hardnekkig probleem
is dyscalculie? Ik reken op jouw hulp: Hulpmiddelen bij de aanpak van dyscalculie Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met vlot/accuraat oproepen van rekenfeiten
Nadere informatieZorg om je toekomst. Wat is. dyscalculie?
Zorg om je toekomst Wat is dyscalculie? 2 Inleiding Patrick is 14 jaar, maar weet in een winkel niet hoe hij met briefjes en muntstukken moet betalen en heeft geen idee hoeveel hij terug kan verwachten.
Nadere informatieBegeleidingswijzer Dyslexie
Begeleidingswijzer Dyslexie Dyslexie Ongeveer 5% van de studenten in het mbo heeft dyslexie. Dit is één op de twintig studenten. Iedereen die bij Rijn IJssel werkt, kan dus te maken krijgen met studenten
Nadere informatieGetallen 1 is een programma voor het aanleren van de basis rekenvaardigheden (getalbegrip).
Getallen 1 Getallen 1 is een programma voor het aanleren van de basis rekenvaardigheden (getalbegrip). Doelgroep Rekenen en Wiskunde Getallen 1 Getallen 1 is geschikt voor groep 7 en 8 van de basisschool
Nadere informatieDyslexie en dyscalculie in het hoger secundair onderwijs
Dyslexie en dyscalculie in het hoger secundair onderwijs Prof. dr. Wim Tops (Rijksuniversiteit Groningen) Dr. Frauke De Weerdt (IVV Sint-Vincentius Gent) Overzicht deel I 1. Definities dyslexie en dyscalculie
Nadere informatieH u i s w e r k b e l e i d
H u i s w e r k b e l e i d Voor maken. sommige een Voor kinderen aantal anderen kinderen een is complexe het levert huiswerk huiswerk taak echter waarbij geen een zij problemen bron een beroep van op,
Nadere informatieBBL-4, topklinisch traject RdGG Pagina 1 van 7 Persoonlijke ontwikkeling Studievaardigheden
BBL-4, topklinisch traject RdGG Pagina 1 van 7 Inleiding en leerdoelen Leren en studeren is een belangrijk onderdeel in je opleiding tot verpleegkundige. Om beter te leren studeren is het belangrijk niet
Nadere informatieRID, daar kom je verder mee. Jelle wil net als zijn vriendjes naar de havo. Dyscalculie houdt hem niet tegen. Dyscalculiebehandeling
RID, daar kom je verder mee Jelle wil net als zijn vriendjes naar de havo. Dyscalculie houdt hem niet tegen. Dyscalculiebehandeling Waarom het RID? Wat is dyscalculie? Een gestructureerde aanpak Ruim 25
Nadere informatieActualisering leerplan eerste graad - Deel getallenleer: vraagstukken Bijlage p. 1. Bijlagen
Bijlage p. 1 Bijlagen Bijlage p. 2 Bijlage 1 Domeinoverschrijdende doelen - Leerplan BaO (p. 83-85) 5.2 Doelen en leerinhouden 5.2.1 Wiskundige problemen leren oplossen DO1 Een algemene strategie voor
Nadere informatieHoofdstuk 1 - Algemene wegwijzer Inhoud van de map
Hoofdstuk 1 - Algemene wegwijzer van de map Deel 1 overloopt een aantal voorwaarden om ICT in te zetten bij de aanpak van leerproblemen op school. Je vindt er tips en beschrijvingen van leerlingen en van
Nadere informatiebetrokkenen? klasleerkracht logopediste ZOCO ouders leerling door diagnose: diagnose dyslexie aanvullen en, indien nodig, aanvullen maatregelen.
Naam:. Geboortedatum: GEEN diagnose dyslexie STI-(CO) diagnose dyslexie STI-CO-R-DI Diagnose dyslexie: door wie (naam + functie)? wanneer (datum + klas)? Invoer STICORDI-maatregelen: wanneer? betrokkenen?
Nadere informatieHoofdstuk 2. Project Leerzorg. Achtergrond
Hoofdstuk Project Leerzorg Achtergrond 3 . Project Leerzorg - Achtergrond ONTSTAAN Het Project Leerzorg werd ingediend in antwoord op de oproep tot voorstellen voor netoverschrijdende en multidisciplinaire
Nadere informatieHUISWERKBELEID VAN t NIEUWLAND: Sint-Michiel, Regina Pacis en Heilig hart.
HUISWERKBELEID VAN t NIEUWLAND: Sint-Michiel, Regina Pacis en Heilig hart. Huiswerk is nog steeds een belangrijk onderdeel van het onderwijs en van het leren leren van kinderen. Huiswerk ligt dus in het
Nadere informatieDyscalculie: Stagnaties in het leren rekenen. E. Harskamp. Terug naar eerste pagina. Pedagogiek in Beeld Hoofdstuk 22
Dyscalculie: Stagnaties in het leren rekenen E. Harskamp Rekenstoornissen (een voorbeeld) Susanne eind groep 5 van de basisschool. optelsommetjes over het tiental vaak fout het getalinzicht (welke getal
Nadere informatieOnze schooleigenvisie op huiswerk
Huistaken en lessen uit het schoolreglement De leerlingen zijn steeds verplicht de opgegeven lessen te leren. De leerkracht is steeds gerechtigd deze leerstof mondeling of schriftelijk op te vragen. De
Nadere informatieBijlage 14: STICORDI-maatregelen ADHD 1
Bijlage 14: STICORDI-maatregelen ADHD 1 In deze bijlage worden een aantal STICORDI-maatregelen beschreven om het klasgebeuren af te stemmen aan leerlingen met ADHD. Deze tips zijn bedoeld als inspiratiebron
Nadere informatieHet zorgbeleid in het Pierenbos
Het zorgbeleid in het Pierenbos Indien je als ouder vragen hebt, stap je in de eerste plaats naar de klasleerkracht. Deze zal overleggen met de ondersteuner en/of zorgcoördinator en bekijken welke trajecten
Nadere informatieHulpmiddelen bij de aanpak van dyscalculie. Wat is dyscalculie? Beschrijvende diagnose. Dyscalculie
Hulpmiddelen bij de aanpak van dyscalculie Nathalie Colpaert, ergotherapeute Jannes Baert, psycholoog 2 Kunnen rekenen (competentie) Rekenen niet van 8.30-15.30 uur Dyscalculie niet verdwenen op 21 jaar
Nadere informatieGetallen 1 is een computerprogramma voor het aanleren van de basis rekenvaardigheden (getalbegrip).
Getallen 1 Getallen 1 is een computerprogramma voor het aanleren van de basis rekenvaardigheden (getalbegrip). Doelgroep Rekenen en Wiskunde Getallen 1 Getallen 1 is geschikt voor groep 7 en 8 van de basisschool
Nadere informatieVCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be TOELICHTING GEMOTIVEERD VERSLAG DYSCALCULIE
VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be Campus Centrum Hallershofstraat 7 2100 Deurne Tel. (03) 285 34 50 Fax (03) 285 34 51 Campus Noord Markt 3 2180
Nadere informatieChecklist examenvoorbereiding en planning
Checklist examenvoorbereiding en planning Examens!? We willen je helpen om vlot door je examens te raken. We hopen dat deze controlelijst je kan helpen. Dit document is een werkinstrument en mag je bijhouden.
Nadere informatieProtocol dyscalculie januari 2016 DYSCALCULIE PROTOCOL
DYSCALCULIE PROTOCOL 1 Inhoud Wat is dyscalculie?... 2 Vermoeden dyscalculie... 2 Signalering... 3 Stappenplan onderzoek en begeleiding... 4 Vergoeding... 5 Dyscalculieverklaring... 5 Wat is dyscalculie?
Nadere informatieSchrift en schrijven:
65 Schrift en schrijven: Je mag gebruik maken van een aangepaste stoel, tafel en/of voetenbankje. Je mag gebruik maken van een aangepaste pen of stift. Je mag in je eigen tempo schrijven. Als je linkshandig
Nadere informatieDr. Bert De Smedt - KULeuven 1
Kinderen met rekenproblemen of dyscalculie Dr. Bert De Smedt Overzicht Inleiding Definitie + Prevalentie Recente wetenschappelijke inzichten Cognitieve kenmerken van kinderen met dyscalculie Neurobiologische
Nadere informatieVCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding
VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be Campus Centrum Hallershofstraat 7 2100 Deurne Tel. (03) 285 34 50 Fax (03) 285 34 51 Campus Noord Markt 3 2180
Nadere informatieWiskundeonderwijs : Is er een relatie met motoriek? En zijn er clusters binnen het rekenen? Ruth Vanderswalmen, Stefanie Pieters en Annemie Desoete
Wiskundeonderwijs : Is er een relatie met motoriek? En zijn er clusters binnen het rekenen? Ruth Vanderswalmen, Stefanie Pieters en Annemie Desoete Vakgroep Experimenteel-Klinische en Gezondheidspsychologie
Nadere informatieBegeleidingsplan voor een leerling met dyslexie 1 2 3 4 5 6 + : van toepassing - : nog niet aan bod
Naam: Geboortedatum: Diagnose dyslexie gesteld op: Diagnose dyslexie gesteld door: Begeleidingsplan voor een leerling met dyslexie 1 2 3 4 5 6 + : van toepassing - : nog niet aan bod Accepteren 1 De leerling
Nadere informatieDYSCALCULIEPROTOCOL. Beekdal Lyceum Datum: Auteur: Martin Jager
DYSCALCULIEPROTOCOL Beekdal Lyceum 2017 2018 Datum: 26-09-2017 Auteur: Martin Jager Inhoudsopgave 1. Signalering en diagnose 3 2. Dyscalculieverklaring 4 3. Mogelijke faciliteiten 4 4. Examen 5 5. Communicatie
Nadere informatieDyslexiebeleid van Openbare basisschool voor Daltononderwijs. De Meent
DE DE DE DE MEENT MEENT MEENT MEENT MAARN MAARN MAARN MAARN Dyslexiebeleid van Openbare basisschool voor Daltononderwijs De Meent Inhoud 1. Inleiding... 1 2. Wat is dyslexie... 1 3. Van signaleren tot
Nadere informatieA. Cooreman. 56 DBP Breuken 2 Techniek en bewerkingen. Breukenschema. optellen + en aftrekken - vermenigvuldigen x delen :
A. Cooreman 56 DBP Breuken 2 Techniek en bewerkingen Leerjaar Groep Breukenschema Voor alle bewerkingen 1. breuk per breuk vereenvoudigen 2. gehele getallen op noemer 1 3. decimale getallen op noemer 10,
Nadere informatieHuistaken in Vrije Basisschool DE KIEVIT Een zorg van de school, de ouders en de kinderen Versie 04.02.2012
Huistaken in Vrije Basisschool DE KIEVIT Een zorg van de school, de ouders en de kinderen Versie 04.02.2012 Waarom vinden wij huistaken zinvol? Wanneer krijgen ouders toelichting bij het huistaakbeleid?
Nadere informatieVragenlijst leergeschiedenis lees- en spellingvaardigheid bestemd voor school / groepsleerkracht en interne leerlingenbegeleider
Vragenlijst leergeschiedenis lees- en spellingvaardigheid bestemd voor school / groepsleerkracht en interne leerlingenbegeleider Gegevens leerling Naam leerling :.. 0 jongen 0 meisje Geboortedatum Groep
Nadere informatiePROTOCOL. DYSLEXIE en DYSCALCULIE
PROTOCOL DYSLEXIE en DYSCALCULIE Vastgesteld 10 februari 2014 Inleiding In dit protocol zet het Montessori College Eindhoven in grote lijnen uiteen: - hoe leerlingen met leerstoornissen als dyslexie en
Nadere informatieDyscalculiebehandeling
Dyscalculiebehandeling De weg vrij voor talent Wat is dyscalculie? Werken in je eigen tempo Dyscalculie komt voor bij ongeveer 3 tot 6% van de basisschoolleerlingen. Het kan erfelijk zijn, maar soms komt
Nadere informatieRekenen Wiskunde Ondersteuning
Schooljaar 2014-2015 Rekenen Wiskunde Ondersteuning Handvatten voor leerlingen met (ernstige) reken- en/of wiskundeproblemen Naam leerling:... Klas: 0 Inleiding In deze bundel probeer ik je wegwijs te
Nadere informatieHuiswerkbeleid Onderwijsteam 7
Huiswerkbeleid Onderwijsteam 7 Inleiding: Het onderwijs op school is er onder meer op gericht de verantwoordelijkheid en zelfstandigheid van de leerlingen te vergroten. Ook het maken van huiswerk levert
Nadere informatieLeren automatiseren met. Rekensprint. Rekensprint
Leren automatiseren met Inspectierapport 2011 Scholen die tevreden zijn over aanbod automatiseren methode hebben significant lagere eindopbrengsten. Veel scholen scoren onvoldoende op de doorgaande lijn
Nadere informatieHet Odulphuslyceum gebruikt voor dit Protocol de volgende definitie van dyscalculie (Ruijssenaars et al. 2004)
Dyscalculieprotocol Odulphuslyceum I Wat is dyscalculie? Het Odulphuslyceum gebruikt voor dit Protocol de volgende definitie van dyscalculie (Ruijssenaars et al. 2004) Dyscalculie is een stoornis die gekenmerkt
Nadere informatieChecklist Rekenen Groep 3. 1. Tellen tot 20. 2. Getallen splitsen. Hoe kun je zelf het tellen controleren?
Checklist Rekenen Groep 3 1. Tellen tot 20 Als kleuters, in groep 1 en groep 2, zijn de kinderen bezig met de zogenaamde voorbereidende rekenvaardigheid. Onderdelen hiervan zijn ordenen en seriatie. Dit
Nadere informatieLEZE L1 L2 L3 L4 L5 L6
Schoolloopbaanrooster Overzicht sticordi-maatregelen voor leerlingen met (een vermoeden van) dyslexie Vrije Basisschool Zandvoorde Handelingsplan: Ondersteunende maatregelen voor.. (naam leerling) 0 vermoeden
Nadere informatieWorkshop voorbereiden Authentieke instructiemodel
Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Uitleg Start De workshop start met een echte, herkenbare en uitdagende situatie. (v.b. het is een probleem, een prestatie, het heeft
Nadere informatiedyscalculieverklaring gebruikt wordt, staat in het onderstaande kader vermeld.
Dyscalculieprotocol Dit dyscalculieprotocol heeft als doel meer duidelijkheid te scheppen over wat leerlingen met dyscalculie kunnen verwachten van het dyscalculiebeleid op onze school. Dyscalculie Dyscalculie
Nadere informatieAanpak van een cursus
Aanpak van een cursus Je gaat best op zoek naar een efficiënte manier van studeren. In het hoger onderwijs is het immers niet meer doeltreffend om alles op dezelfde manier aan te pakken. Je kan dus niet
Nadere informatieHoofdstuk 1. Hoe vind ik mijn weg in de map 'Leerzorg'? Handleiding
Hoofdstuk Hoe vind ik mijn weg in de map 'Leerzorg'? Handleiding 5 . Hoe vind ik mijn weg in de map Leerzorg - Handleiding HOE BEGIN JE ER AAN? Kennis maken met de map Werk bij voorkeur in een team: leerkrachten,
Nadere informatieWebsites voor mentoren en leerlingen Inleiding
Websites voor mentoren en leerlingen Inleiding Internet is niet meer weg te denken uit het huidige onderwijs en biedt bovendien een bijna onuitputtelijke bron aan informatie en hulpmiddelen. Dit document
Nadere informatie. In een notendop. Over de auteur
Boek : DCD-hulpgids voor leerkrachten. Achtergrond en adviezen bij de motorische coördinatiestoornis. Auteur : Eelke van Haeften 2009, Pica ISBN: 9789077671276 Bespreker : Sofie Bruyneel Datum : april
Nadere informatieDyscalculie Inleiding Wat is dyscalculie?
Dyscalculie Inleiding Dit dyscalculiebeleid is opgesteld om leerlingen met dyscalculie en hun ouders op een zo optimaal mogelijke manier te begeleiden en aan te geven wat leerlingen kunnen verwachten gedurende
Nadere informatieBoys & Girls strategieën voor onderwijs aan jongens en meisjes in het basisonderwijs. Martijn Smoors Onderwijs Maak Je Samen
Boys & Girls strategieën voor onderwijs aan jongens en meisjes in het basisonderwijs Martijn Smoors Onderwijs Maak Je Samen Eindrapport MOOJ-onderzoek: Verschillen tussen meisjes en jongens bij het vak
Nadere informatieattitudes zelfstandig leren kennis vaardigheden
zelfstandig leren Leren leren is veel meer dan leren studeren, veel meer dan sneller lijstjes blokken of betere schema s maken. Zelfstandig leren houdt in: informatie kunnen verwerven, verwerken en toepassen
Nadere informatieNationale Dyslexie Conferentie 2010
Nationale Dyslexie Conferentie 2010 De samenhang tussen dyscalculie en dyslexie 13 oktober 2010 Sui Lin Goei Lector Onderwijs en Zorg Hogeschool Windesheim Universitair docent Onderwijscentrum VU Orthopedagoog/GZ-psycholoog
Nadere informatieDyscalculieprotocol Cluster Jenaplan
Dyscalculieprotocol Cluster Jenaplan Eerste versie 2015-2016 Het volgen van - en begeleiding bij ernstige rekenproblemen en dyscalculie Stappenplan bij (ernstige ) rekenproblemen en dyscalculie De vier
Nadere informatieHUISWERKBELEID 1. AANLEIDING
HUISWERKBELEID 1. AANLEIDING In het schooljaar2013-2014 staat onder andere een beleidsplan over huiswerk centraal. Met dit nieuwe beleidsplan krijgen de leerkrachten een afgewogen werkinstrument ter beschikking.
Nadere informatieTalig rekenen. Drs. Martin Ooijevaar - Onderwijsadviseur M.ooijevaar@sbzw.nl 0299-783422 @mooijevaar @sbzwtweet SBZW 10-4-2016 2
SBZW 10-4-2016 1 Talig rekenen Drs. Martin Ooijevaar - Onderwijsadviseur M.ooijevaar@sbzw.nl 0299-783422 @mooijevaar @sbzwtweet SBZW 10-4-2016 2 Onderwerpen Inschatten van beginniveau Taal binnen de rekenles
Nadere informatiePARAGRAAF Protocol bij ernstige rekenwiskunde-problemen en/of dyscalculie 1. Doel van het protocol. 2. Signalering
Samengesteld door BZT WPC Versie 23-06-2015 Bestuur Door DO vastgesteld op 02-07-2015 DO Door BG als voorgenomen besluit vastgesteld op 09-07-2015 GMR Door GMR van advies/instemming voorzien op nvt Medewerkers
Nadere informatieCIJFEREN: DE TRAPVERMENIGVULDIGING
CIJFEREN: DE TRAPVERMENIGVULDIGING Luc Cielen Ik noem dit een trapvermenigvuldiging omdat deze bewerking een trap vormt als de vermenigvuldiger een getal is met 2 of meer cijfers. In een opbouw die 10
Nadere informatiebasistekst opgesteld door de zorgteams van de scholengemeenschap
Huiswerk ligt in het verlengde van het leerproces wat in de klas is gestart. Het vormt de brug tussen de school en de ouders. Via het huiswerkbeleid willen we spanningen en conflicten vermijden en inspelen
Nadere informatieHUISWERK IN VBSH. Huiswerk in VBSH 1
HUISWERK IN VBSH Huiswerk in VBSH 1 INHOUD KIJK WAT IK AL KAN! blz. 3 WAT IS HUISWERK? blz. 3 WAAROM KRIJG IK HUISWERK? blz. 4 WE MAKEN AFSPRAKEN blz. 5 WE DOEN HET SAMEN blz. 7 Huiswerk in VBSH 2 HUISWERK
Nadere informatieAutomatiseren in de rekenles: Wat je moet weten
Automatiseren in de rekenles: Wat je moet weten Er is veel aandacht voor het verbeteren van basisvaardigheden rekenen. Terecht, want deze vaardigheden zijn onmisbaar voor het succes van kinderen in andere
Nadere informatieBijlage 11 - Toetsenmateriaal
Bijlage - Toetsenmateriaal Toets Module In de eerste module worden de getallen behandeld: - Natuurlijke getallen en talstelsels - Gemiddelde - mediaan - Getallenas en assenstelsel - Gehele getallen met
Nadere informatiePresentatie ernstige rekenproblemen & Dyscalculie 22 oktober 2014; Johanna Jager & Annelie van Harten
Presentatie ernstige rekenproblemen & Dyscalculie 22 oktober 2014; Johanna Jager & Annelie van Harten Programma Invoering van referentieniveaus en rekentoetsen in het onderwijs. Wat zijn ernstige rekenproblemen
Nadere informatieInstructies zijn niet alleen visueel, maar ook auditief, met hoogkwalitatief ingesproken geluid (geen computerstem).
Getallen 3 Doelgroep Getallen 3 is bedoeld voor leerlingen in klas 3-5 van de havo, klas 3-6 van het vwo en in mbo 3&4. Het programma is bijzonder geschikt voor groepen waarin niveauverschillen bestaan.
Nadere informatieOverig nieuws Hulp ouders bij rekenen deel 3.
Overig nieuws Hulp ouders bij rekenen deel 3. Het rekenonderwijs van tegenwoordig ziet er anders uit dan vroeger. Dat komt omdat er nieuwe inzichten zijn over hoe kinderen het beste leren. Vroeger lag
Nadere informatiePISA IN FOCUS 5: HEBBEN DE LEERLINGEN DE WIL OM TE SLAGEN? VERSCHILT DE WIL OM TE SLAGEN OVER DE ONDERWIJSVORMEN?
INLEIDING PISA IN FOCUS 5: HEBBEN DE LEERLINGEN DE WIL OM TE SLAGEN? VERSCHILT DE WIL OM TE SLAGEN OVER DE ONDERWIJSVORMEN? Om uitstekende vaardigheden te ontwikkelen zijn niet alleen talent en mogelijkheden
Nadere informatieA. Cooreman. 4 CIJ Deel 1 Cijferen met natuurlijke getallen
A. Cooreman x ijke xe mp la ar CIJ Deel Cijferen met natuurlijke getallen Ink + Leerjaar kk Groep Remediëring 0 0 0 7 digitaal Naam: i.s.m Klas: Legende iconen Leer dit vanbuiten. Werk schriftelijk en
Nadere informatieVCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding TOELICHTING ONDERZOEKSVERSLAG DYSLEXIE BIJ DE OVERSTAP NAAR HET SECUNDAIR ONDERWIJS
VCLB De Wissel Antwerpen Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding www.vclbdewisselantwerpen.be TOELICHTING ONDERZOEKSVERSLAG DYSLEXIE BIJ DE OVERSTAP NAAR HET SECUNDAIR ONDERWIJS 1. Visie Het doel van een
Nadere informatieHUISWERKBELEID. Inhoudsopgave... 1. Inleiding... 2. Het doel van dit huiswerkbeleid... 2. Voorwaarden huiswerkbeleid... 2
HUISWERKBELEID Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Het doel van dit huiswerkbeleid... 2 Voorwaarden huiswerkbeleid... 2 Doelstellingen huiswerk... 3 Opbouw van het huiswerk... 3 Incidenteel huiswerk... 6
Nadere informatieElementaire rekenvaardigheden
Hoofdstuk 1 Elementaire rekenvaardigheden De dingen die je niet durft te vragen, maar toch echt moet weten Je moet kunnen optellen en aftrekken om de gegevens van de patiënt nauwkeurig bij te kunnen houden.
Nadere informatieZwakke rekenaars sterk maken. Bijeenkomst monica wijers, ceciel borghouts Freudenthal Instituut
Zwakke rekenaars sterk maken Bijeenkomst 1 26-01-2011 monica wijers, ceciel borghouts Freudenthal Instituut Programma vandaag Inleiding en voorstellen Rekenen in mbo (kort) Wat is een zwakke rekenaar?
Nadere informatieBijlage: lijst STICORDI-maatregelen
Bijlage: lijst STICORDI-maatregelen Basisonderwijs STIMULEREN Moedig aan tot succesbeleving bij wat de leerling goed kan. Doelgericht werken door uit te leggen waar de leerling mee bezig is, waarom er
Nadere informatieZwakke rekenaars sterk maken
Zwakke rekenaars sterk maken Bijeenkomst 5 28 september 2011 monica wijers, ceciel borghouts Freudenthal Instituut Programma vandaag Diagnostiek Presentatie Welke onderwerpen in kaart? Voorbeelden Werken
Nadere informatieHuiswerkbeleid Onderwijsteam 7
Huiswerkbeleid Onderwijsteam 7 Inleiding: Het onderwijs op school is er onder meer op gericht de verantwoordelijkheid en zelfstandigheid van de leerlingen te vergroten. Ook het maken van huiswerk levert
Nadere informatieInhoud: 1. Visie. 2. Regelgevend kader. 3. Wat verstaan we onder huiswerk? 4. Hoeveel tijd besteden we aan huiswerk? 5. Waarom huiswerk?
Huiswerkbeleidsplan Inhoud: 1. Visie 2. Regelgevend kader 3. Wat verstaan we onder huiswerk? 4. Hoeveel tijd besteden we aan huiswerk? 5. Waarom huiswerk? 6. Wat verwachten we van de ouders? 7. Wat als
Nadere informatieWiskunde Lesperiode 1
Wiskunde Lesperiode 1 Proefwerk analyse & Voorbereiding op de herkansing of hoe je je wiskunde materiaal ook kunt gebruiken. Wat gaan we doen? Overzicht creëren. Planning maken. Fouten opsporen en verbeteren.
Nadere informatie. In een notendop. . Over de auteur
Boek : DYSLEXIE Een complex taalprobleem Auteur : Tom Braams Vierde herziene druk 2007, Boom ISBN: 9789053527191 Bespreker : Peter Bauwens, vrijwillige medewerker Die- s-lekti-kus Datum : december 2010.
Nadere informatie1. ONDERZOEK. Voorwaarden bij onderzoek:
Charter voor onderzoek en behandeling van spraak-, taal- en communicatieproblemen bij de ziekte van Huntington Versie voor zorgmedewerkers, mantelzorgers en patiënten 1. ONDERZOEK Voorwaarden bij onderzoek:
Nadere informatieStudieochtend Dyslexie
Studieochtend Dyslexie Hoe ziet de ochtend eruit? Welkomstwoord Introductie dyslexie (praktische opdracht) Beleidskader dyslexie Theoretisch kader Koppeling naar de praktijk (praktische opdracht) 10.35-10.45
Nadere informatieHuiswerkbeleid Basisschool ATHENEUM DENDERMONDE
Huiswerkbeleid Basisschool ATHENEUM DENDERMONDE Inleiding Huiswerk ligt in het verlengde van het leerproces wat in de klas is gestart. Het vormt de brug tussen de school en de ouders. Via ons huiswerkbeleid
Nadere informatieBrede basiszorg. Schooljaar :
Brede basiszorg Schooljaar : 2017-2018 Ondersteuningsmaatregelen - brede basiszorg. Schooljaar: vanaf 2017-2018. Fase 0 - Brede basiszorg Wat hebben leerlingen nodig om te leren? Elke school biedt brede
Nadere informatieDe basisvaardigheden rekenen de baas
De basisvaardigheden rekenen de baas Speels leren en onderhouden van de basisvaardigheden rekenen met verantwoordelijkheid bij de lerenden zelf SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling NRCD
Nadere informatieDyscalculie gediagnostiseerd. En dan? MBO conferentie Dyscalculie
Niet alle rekenproblemen zijn dyscalculie 2 1 T O M B R A A M S Dyscalculie gediagnostiseerd. En dan? MBO conferentie Dyscalculie PPON 2004 en 2011 De onderzoeken van PPON 2004 en 2011 laten zien dat routinematige
Nadere informatieLeerstoornissen in een notendop
Leerstoornissen in een notendop Sprankel Vlaams-Brabant 21/09/2015 Nadia Gielen Onderzoekseenheid Gezins- en Orthopedagogiek PraxisP Inhoud een inleiding in het domein van de leerstoornissen Leerstoornissen,
Nadere informatieTips bij het in gesprek gaan met een burger met een licht verstandelijke beperking
Tips bij het in gesprek gaan met een burger met een licht verstandelijke beperking S.N. Kuik (2014, ongepubliceerd) Inleiding Het in Gesprek gaan met iemand met een LVB vergt nogal wat van Gespreksvoerders.
Nadere informatieZo leer je kinderen rekenen: Verslag van een praktijkonderzoek 1
25 02 2010 Verkorteversievaneendefinitiefteverschijnenwetenschappelijkrapport Prof.dr.AnnaM.T.Bosman RadboudUniversiteitNijmegen Zoleerjekinderenrekenen:Verslagvaneenpraktijkonderzoek 1 1 Inleiding 2 De
Nadere informatieDyslexieprotocol 0 Hooghuis Heesch
Dyslexieprotocol 0 Hooghuis Heesch Inhoudsopgave 1.1 Uitgangspunten pag. 2 2.1 Definitie dyslexie pag. 3 2.2 Kenmerken van dyslexie pag. 3 2.2.1 Problemen bij lezen pag. 3 2.2.2 Problemen bij spellen pag.
Nadere informatieGetallen 2. Doelgroep Rekenen en Wiskunde Getallen 2
Getallen 2 Getallen 2 bestrijkt de uitbreiding van de basisvaardigheden van het rekenen, regels en vaardigheden die in het vmbo en de onderbouw van havo/vwo worden aangeleerd, geoefend en toegepast. Doelgroep
Nadere informatie7Omgaan met faalangst
DC 7Omgaan met faalangst 1 Inleiding Faalangst kan jouw leerprestaties behoorlijk in de weg staan. In dit thema lees je iets over de oorzaken van faalangst en geven we je tips om ermee om te gaan. De inhoud
Nadere informatie