Gemeenten, maak werk van vrije tijd! Een onderzoek naar het toeristische beleid van de gemeenten in het gebied van de Kamer van Koophandel Rotterdam

Transcriptie

1 Gemeenten, maak werk van vrije tijd! Een onderzoek naar het toeristische beleid van de gemeenten in het gebied van de Kamer van Koophandel Rotterdam ES September 2006

2 Voorwoord Vrije tijd? De één denkt dan meteen aan allerlei avontuurlijke sporten, een ander verheugt zich op een luxe vijfgangendiner in een chique restaurant, een derde gaat naar het theater of naar een zomers festival, de vierde gaat winkelen en sommige mensen gaan het liefst in een hangmat liggen. Welke vorm van toerisme of recreatie de consument ook kiest, de kans is groot dat hij of zij er (veel) geld aan uitgeeft. Vrijetijdseconomie is niet alleen booming business, maar ook een boeiend beleidsthema en van groot belang voor iedere gemeentelijke beleidsmaker die het beste voor heeft met zijn of haar burgers. Als schot voor de boeg zomaar een aantal citaten die u ongetwijfeld aan zullen spreken: The World Travel & Tourism Council reported that the Netherlands is currently the 14th largest Travel & Tourism economy. In Netherlands, in 2006, Travel & Tourism is expected to post 73,0 bn of economic activity (total demand), growing to 121,5 bn by We besteden steeds meer tijd, steeds meer geld en steeds meer kilometers aan ons plezier. Nog nooit heeft Nederland zo veel evenementen en festivals geteld, zo veel koopzondagen, zo veel feesten, tweede woningen, skihellingen, megabioscopen, kinderparadijzen en stadions. En van alle Europeanen gaan we ook nog het vaakst op vakantie, in 2001 bijna 32 miljoen keer. Ging in 1966 nog maar veertig procent van de Nederlanders wel eens met vakantie, nu is dat drie kwart. 2 De vrijetijdssector is goed voor circa zes procent van de werkgelegenheid in Rotterdam. De sector is een van de snelst groeiende onderdelen van de Rotterdamse economie. Rotterdam neemt de tweede plaats in op de ranglijst van Nederlandse steden met grote vrijetijdseconomieën. 3 Hoe gaan gemeentelijke beleidsmakers om met het toeristisch beleidsterrein? Zien ze het als een kans of een bedreiging? Waar zouden ondernemers en lokale overheden nog meer gezamenlijke kansen kunnen oppakken? Het zijn vragen die voor de Kamer van Koophandel Rotterdam aanleiding vormden voor een onderzoek naar de stand van zaken bij de gemeenten in haar regio. Ruud Knoop (stagiair in dienst van de KvK Rotterdam) heeft daarom op één na alle 47 gemeenten in ons kamergebied bezocht. In dit rapport leest u onze bevindingen. Zonder de inzet van de individuele gemeenten tijdens dit onderzoek zou deze inventarisatie niet mogelijk zijn geweest. Daarom zijn wij zeer erkentelijk voor de medewerking die de gemeenten hebben geleverd in het tweede kwartaal van G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 2

3 Inhoudsopgave Bladzijde Hoofdstuk 1. Inleiding Aanleiding Doelstelling Methodiek Het begrip toerisme Het onderzoeksgebied Toeristische entiteiten... 6 Hoofdstuk 2. Het Beleid Gemeentelijk beleid Argumenten voor een toeristische nota Beperkingen voor een toeristische nota Het alternatief: structuurvisie of economische visie Conclusie gemeentelijk beleid Regionale sturing toerisme Natuur- en recreatieschappen Overige intergemeentelijke samenwerkingsverbanden Knelpunten samenwerkingsverbanden Hoofdstuk 3. Inzet van middelen Mankracht Ambtelijke inzet Capaciteit gemeenten Het belang van de toeristische sector Toeristenbelasting Argumenten tegen toeristenbelasting Argumenten voor toeristenbelasting Gemeentelijke uitgaven toerisme Conclusie financiën Hoofdstuk 4. Contact met de ondernemers Ondernemersoverleg De bedrijfscontactfunctionaris De ondernemersverenigingen Conclusie contact met ondernemers Hoofdstuk 5. Taakstelling Rol gemeenten Rol Provincie Rol Kamer van Koophandel Rotterdam Conclusie taakstelling G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 3

4 Hoofdstuk 6. Conclusies en aanbevelingen Beleid Middelen Contact met ondernemers Taakverdeling Voornaamste knelpunten Bijlage 1. De vragenlijst, gehanteerd bij de interviews, is op te vragen bij het secretariaat Bijlage 2. Overzicht van geïnterviewde ambtenaren Bijlage 3. Overzicht van accountmanagers per gemeente G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 4

5 1. Inleiding 1.1 Aanleiding In de periode is de werkgelegenheid in de zogenoemde leisure sector in Zuid-Holland met 29% gestegen 4. Dit is in vergelijking met de totale groei van de werkgelegenheid in de provincie (16%) aanzienlijk te noemen. Doordat de werkgelegenheid in de toeristische sector voor een groot deel is opgebouwd uit parttime banen en seizoenswerk, betekent dit al snel banen. De bredere economische betekenis van de sector mag ook niet onderschat worden. Zo geeft een toerist zijn geld niet alleen uit aan het verblijf in een hotel of op de camping. Ook sectoren als vervoer, detailhandel en horeca profiteren van deze bestedingen 5. Hoewel er op provinciaal niveau al veel in kaart is gebracht, ontbreekt een overzicht van het toeristisch c.q. vrijetijdsbeleid op gemeentelijk niveau en de ontwikkelingen op dit vlak nog voor ons kamergebied 6. Dit vraagt om een inventarisatie van de inspanningen en werkwijze van de gemeenten ten opzichte van de ondernemers in de sector vrije tijd. Onderzoek van de kamers in Limburg 7 geeft een basis om dergelijk onderzoek op te zetten. Hieruit is de volgende vraagstelling afgeleid: Hoe zien gemeenten in het kamergebied van Rotterdam hun rol en functie in de bevordering van het toerisme nu en in de toekomst? Op welke wijze kunnen en willen deze gemeenten een bijdrage leveren aan het toeristische product in de regio? 1.2 Doelstelling Het primaire doel van het onderzoek is om een inzicht te geven in het gevoerde beleid en de inzet van gemeentelijke middelen op het beleidsveld toerisme. Daaruit moeten dan ook de belangrijkste knelpunten in de ontwikkelingen van het toerisme in de regio duidelijk worden. Naast dit hoofddoel moet de studie inzicht geven in: Het vestigingsklimaat voor ondernemers in de vrijetijdssector. De intergemeentelijke samenwerking in het kader van toerisme. De interactie en taakstelling tussen en van gemeenten, de provincie, KvK en ondernemers. Het onderzoek moet voor de hierboven genoemde partijen aanknopingspunten bieden. Daarom zijn er in het laatste hoofdstuk concrete aanbevelingen gedaan. 1.3 Methodiek Dit onderzoek is gebaseerd op een vragenlijst (zie bijlage 1), die mondeling is afgenomen bij de ambtenaren die het beleidsveld Recreatie & Toerisme (of een vergelijkbare term) in hun portefeuille hebben. Naast deze enquêtes zijn in de analyse ook de aangeleverde kwantitatieve data van gemeenten meegenomen. Daarnaast zijn data uit het Handelsregister ingezet om een beeld van de grootte van de sector te geven. Het rapport geeft de uitkomsten voor het totale kamergebied weer. Het is niet de bedoeling dat gemeenten individueel de maat wordt genomen. Uiteraard bestaan er op het vlak van de inspanningen in de bevordering van het toerisme (grote) verschillen tussen de gemeenten. Wij hebben volstaan met het schetsen van het algemene beeld. Zoals gezegd worden er aanbevelingen gedaan over de rol die de gemeenten moeten gaan spelen maar ook over de taak die voor de kamer hierin is weggelegd. Deze aanbevelingen zijn voor rekening en verantwoording van de Kamer van Koophandel Rotterdam. G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 5

6 1.4 Het begrip toerisme Er is niet één duidelijke of goede definitie van het begrip toerisme. Daarom is het belangrijk dat hier duidelijk wordt gemaakt welke definitie tijdens het onderzoek wordt gehanteerd. Vaak lijken de definities elkaar te overlappen, worden de criteria verbreed of juist verscherpt. Termen als toerisme en recreatie worden vaak in één zucht genoemd, zo ook in dit onderzoek. Hier enkele definities die doorgaans worden gebruikt: Dagrecreatie: Een recreatieactiviteit waarvoor men ten minste twee uur van huis is zonder dat daarbij een overnachting elders plaatsvindt. Bezoeken aan familie of kennissen zijn geen dagtochten. 8 Verblijfsrecreatie: Alle vrijetijdsactiviteiten die langer duren dan een dag waarbij tenminste één overnachting plaatsvindt. Hierbij kan het gaan om een hotel, caravan, tent, bungalow of trekkershut. 9 Toeristisch recreatieve activiteiten zijn dus alle activiteiten die samenhangen met vrijetijdsbesteding, al dan niet gecombineerd met een overnachting. Het betreft zowel dagrecreatie, inclusief recreatief winkelen, als verblijfsrecreatie (vakanties). Een andere tak is het zakelijk toerisme. Hierbij kan gedacht worden aan gasten die als aanleiding om Rotterdam en/of omgeving te bezoeken een zakelijke reden hebben en dit bezoek met een aantal dagen verlengen, al dan niet met partner. In dit onderzoek wordt een duidelijke focus op de aanbodkant van de sector gelegd. Zo wordt er bijvoorbeeld geen rekening gehouden met de discussie voor welk deel de eigen inwoners aan de omzet van een toeristische ondernemer bijdragen. Natuurlijk blijven er enkele grijze gebieden over. Daarom werd er vaak een ruime persoonlijke interpretatie gebruikt door de geïnterviewde ambtenaren. Daaruit wordt ook duidelijk wat de gemeenten voor beeld hebben van de toeristische sector. Tijdens de gesprekken werd de nadruk gelegd op het beleid vanuit de gemeenten, gericht op het aantrekken van extra bezoekersstromen (toerisme). 1.5 Het onderzoeksgebied In het kader van het onderzoek zijn alle gemeenten in het kamergebied benaderd. Het kamergebied omvat grofweg de zuidelijke helft van de provincie Zuid Holland (figuur 1) en bevat (nu nog) 47 gemeenten. De trend van gemeentelijke herindelingen zet zich naar verwachting ook in de komende jaren voort. De provincie toetst regelmatig of gemeentelijke apparaten genoeg slagvaardigheid hebben om goed te blijven functioneren. Een aantal kleinere gemeenten met een structurele onderbezetting aan mankracht heeft grote moeite om hun dienstverlening aan burgers en ondernemers op professioneel niveau aan te kunnen bieden. Het is aannemelijk, zoals uit de gesprekken met de ambtenaren mag worden geconcludeerd, dat binnen een termijn van 10 jaar het aantal zelfstandige gemeenten in het kamergebied met 1/3 zal dalen. Onder andere in hoofdstuk 3.1 zal dit gegeven nader worden besproken Toeristische entiteiten Zowel de provinciegrenzen als de grenzen van ons kamergebied zijn kunstmatig-bestuurlijk van aard. Voor een effectieve samenwerking en promotie van een toeristisch gebied is een duidelijke afbakening vereist. Toeristen gaan immers niet naar Zuid-Holland, maar naar de kust, de molens van Kinderdijk of Gouda. Wat is een toeristische bestemming? Welke partijen moeten samenwerken en welke bestemmingsgebieden moeten als geheel gepromoot worden? Er is niet één goede manier om dit te bepalen 10. De toeristisch recreatieve ondernemersorganisaties hebben hierover een visie uitgebracht 11. Er valt te discussiëren over de haalbaarheid van de in deze visie voorgestelde ideale structuur. Vanuit dit onderzoek wordt aan deze discussie kort iets toegevoegd: G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 6

7 Uit de gesprekken met de gemeenten in het onderzoeksgebied is gebleken dat intergemeentelijke (toeristische) samenwerking niet altijd samenvalt met een duidelijk toeristisch bestemmingsgebied. De meeste gemeenten erkennen dit probleem en zien daarnaast vaak ook andere voordelen van de samenwerking (zie hoofdstuk 2). De gemeenten erkennen bovendien dat er voor onsamenhangende toeristische destinaties een extra grote uitdaging op promotioneel vlak ligt. Mede daarom doen de Kamers van Koophandel Haaglanden, Rijnland en Rotterdam in samenwerking met de provincie momenteel een onderzoek naar mogelijkheden ter versterking van de provinciale promotie- en informatiestructuur. Overigens: een aantal gebieden, die zowel landschapsfysiek en als toeristisch gebied een eenheid lijken te tonen, overschrijdt de grenzen van zowel het Kamergebied als de provincie. De belangrijkste hiervan zijn: het Groene Hart (met de Reeuwijkse plassen in het bijzonder), de Zeeuwse/Zuid Hollandse kust en de Biesbosch. Hier ligt een uitdaging voor onder andere provincies en kamers van koophandel om bestuurlijke grenzen niet te laten prevaleren boven gezamenlijke belangen. Figuur 1. Onderzoeksgebied G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 7

8 2. Het Beleid Over de hele regio genomen is er weinig toerisme beleid. In dit hoofdstuk wordt het toeristisch recreatieve beleid van de gemeenten in kaart gebracht. Hoeveel aandacht krijgt het toeristisch recreatieve beleid? 2.1 Gemeentelijk beleid 22% van de gemeenten heeft een toeristische beleidsvisie. Uit de interviews blijkt dat 22% van de gemeenten een specifieke toeristische beleidsnota heeft. Anders gezegd: 78% van de gemeenten voert zelf geen actief en samenhangend beleid. In bepaalde gevallen wordt het beleidsveld in zijn geheel niet opgepakt (16%). Een groot deel van de gemeenten pakt het beleidsveld wel in regionaal verband op, namelijk 37% (hierbij worden natuur- en recreatieschappen niet meegeteld, zie hoofdstuk 2.2). Er zijn gemeenten met een eigen toeristische visie die aansluit op een regionale visie, er zijn gemeenten die alleen houvast zoeken bij een regionale visie of juist een gemeentelijke visie hebben opgesteld bij gebrek aan een regionale visie, maar er zijn ook verschillende gemeenten die én gemeentelijk én regionaal toeristisch beleid ontberen. Er is dus geen algemeen direct verband tussen het vaststellen van gemeentelijke en regionale toeristische beleidsnota s. 17% van de gemeenten heeft overigens aangekondigd binnen afzienbare tijd een toeristische beleidsnota te (willen) ontwikkelen. In 63% van deze gevallen is er ook een tijdspad uitgestippeld voor dit voornemen. Bij een beperkt aantal gemeenten lijkt er dus een inhaalslag te worden gemaakt of in ieder geval een positieve intentie hiervoor te bestaan. In de overige gevallen zijn de voornemens minder concreet. Van de gemeenten die wel een dergelijke nota hebben opgesteld heeft een klein gedeelte dit ook vertaald in een compleet actieplan. In de meeste gevallen ontbreekt een dergelijk samenhangend uitvoeringsprogramma en worden projecten op ad hoc basis opgezet. De intentie te komen tot een toeristisch beleid is bij veel gemeenten aanwezig. Uit de gesprekken met diverse beleidsmedewerkers valt echter op te maken, dat de concrete uitvoering hiervan doorgaans erbij inschiet door een gebrek aan tijd, geld of andere middelen (zie ook de volgende hoofdstukken). Tabel 1. Toeristisch beleid Beleidsnota Gemeentelijk Regionaal Ja 22% 37% Nee 78% 63% Voornemens (17%) (7%) 100% 100% Totaal geen aandachtsveld 16% Wel een aandachtsveld 84% 100% Argumenten vóór een toeristische nota De opgestelde nota s hebben volgens de geïnterviewden de volgende functie: Het creëren van een visie waarbinnen bestaande of toekomstige projecten een plaats kunnen krijgen en waaruit kan blijken op welke punten de gemeente inzet. G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 8

9 Het creëren van een toetsingskader waarbinnen ondernemersinitiatieven eenduidig kunnen worden beoordeeld. (Onder andere een plaats geven aan de vrijetijdssector binnen het bestemmingsplan.) Het aantrekken van ondernemers en consumenten en daarmee het stimuleren van de werkgelegenheid en de bredere middenstand. Het afstemmen van het regionale aanbod van voorzieningen (met de partnergemeenten). Concluderend blijkt een specifieke toeristische nota meerdere functies te hebben. Het creëren van een toetsingskader voor ondernemersinitiatieven is daarbij de meest concrete functie Beperkingen voor een toeristische nota Bijna 61% van de gemeenten heeft geen voornemens om toerisme een aparte plek in hun beleid te geven. Door hen worden de volgende argumenten gebruikt: Er is een onderbezetting van het ambtelijke apparaat en/of een tekort aan financiële middelen. Het beleidsveld heeft een lage prioriteit. Het gemeentelijke vrijetijdsbeleid beperkt zich tot de eigen inwoners. Extra bezoekersstromen zijn geen doel op zich, omdat de gemeente een groene en rustige gemeente moet blijven. De gemeente heeft geen onderscheidend vermogen en daarbij ook geen potentie op toeristisch gebied. Het toeristische taakveld is de verantwoordelijkheid van het recreatieschap. Opvallend is dat het beleidsveld toerisme en recreatie (T&R) vooral in gemeenten waar ook een toeristische visie is opgesteld vaak ook vanuit economisch perspectief wordt gezien. De gemeenten die minder toeristisch beleid hebben, denken vooral vanuit een welzijnsperspectief. Het blijkt in die gevallen belangrijker een bepaald voorzieningenniveau voor de eigen inwoners te handhaven. De vrijetijdssector wordt daarbij eerder gezien als een kostenpost dan een economische pijler. Uit de ervaringen van diverse gemeenten die een actief toeristisch beleid voeren blijkt echter juist dat het toerisme een stevige impuls aan het voorzieningenniveau én de werkgelegenheid in een gemeente geeft i. Voorbeeld: Uit onderzoek is gebleken dat in een bepaalde gemeente in ,8% van de werkgelegenheid voortvloeit uit de toeristische sector. Daarbij werd gesteld dat het zeer onwaarschijnlijk is dat de gemeente drie supermarkten en een postkantoor zou hebben als de toeristische sector een bescheidener gemiddelde omvang zou hebben Het alternatief: structuurvisie of economische visie Bredere visies vergen minder tijd en middelen, maar worden minder vaak uitgewerkt. Naast specifieke toeristisch recreatieve nota s wordt het beleidsveld ook op andere manieren benaderd. De kleinere gemeenten geven vaak aan over onvoldoende capaciteit te beschikken of geen prioriteit te geven aan het formuleren van een aparte toeristische visie. Het belang van de toeristische sector in de gemeenten kan onderling natuurlijk verschillen, maar er zal altijd een minimum niveau van inspanningen nodig zijn om ondernemersinitiatieven adequaat te kunnen behandelen. Daarom krijgt het onderwerp toerisme in een aantal gevallen een plek in een bredere structuurvisie/toekomstvisie of in een economische nota. Dit alternatief is in een aantal gevallen acceptabel, maar er blijven altijd haken en ogen aan kleven. Door meerdere ambtenaren wordt bijvoorbeeld opgemerkt dat deze visies i De bijzonder lees- en bruikbare flyer Hiswa, Recron en Horeca Nederland: Gemeenteraadsverkiezingen 2006 wijst ook nadrukkelijk op deze en andere positieve effecten van een gedegen gemeentelijke visie op recreatie en toerisme. G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 9

10 niet of nauwelijks worden uitgewerkt. Verder dan voornemens komt het vaak niet. Bovendien vereist een slagvaardige besluitvorming vaak ook specifieke beleidskaders, al dan niet op regionaal niveau Conclusie gemeentelijk beleid Over de hele regio genomen is er weinig toerisme- en recreatiebeleid. Er zijn gemeenten en regio s die intensief inzetten op het taakveld, maar een grote groep gemeenten kan of wil (te) weinig ruimte reserveren voor het onderwerp. De meest genoteerde oorzaken hiervoor zijn een tekort aan beschikbare middelen, geen behoefte aan meer bezoekers en onvoldoende toeristische potentie. Bij individuele gemeenten kan er natuurlijk minder behoefte zijn aan een aparte toeristische visie. Toch zal het belangrijk blijven een toetsingskader te hebben voor initiatieven in de vrijetijdssector. Zo wordt er letterlijk ruimte voor vrije tijd gemaakt. Hierdoor zijn ondernemersinitiatieven niet afhankelijk van vrijstellingen in het bestemmingsplan. Deze basisfunctie kan eventueel ook vervuld worden door een reservering van het onderwerp toerisme en recreatie in een structuurvisie/toekomstvisie of economische nota. Het blijkt echter in de praktijk dat dergelijke documenten minder vaak worden uitgewerkt in concreet beleid, waardoor toeristisch beleid een ondergeschoven kindje blijft. 2.2 Regionale sturing toerisme Regionale samenwerking: vrijheid blijheid werkt niet. Dus toch herindeling? Natuur- en Recreatieschappen Er zijn verschillende regionale samenwerkingsverbanden waarbinnen het onderwerp toerisme en recreatie een speerpunt is. Natuur- en recreatieschappen verdienen in dit kader extra aandacht. De taak van een recreatieschap is namelijk het bevorderen van de mogelijkheden voor openluchtrecreatie en toerisme met behoud van natuur en landschap. In de praktijk komt dit het meest tot uiting door de aanleg en beheer van diverse recreatievoorzieningen. Concrete activiteiten zijn naast het beheer van een aantal natuurgebieden onder meer het aanleggen van fiets- en wandelpaden en het onderhouden van bijvoorbeeld een veerdienst. Natuur- en recreatieschappen worden over het algemeen bestuurd door een samenwerkingsverband van meerdere gemeenten en de provincie. De recreatieschappen verwerven inkomsten via verschillende bronnen. Zo worden bepaalde gronden verpacht aan particuliere ondernemers (denk bijvoorbeeld aan een jachthaven, een golfbaan of recreatiewoningen). Daarnaast ontvangt men bijdragen van deelnemende gemeenten. Deze bijdragen aan de recreatieschappen vormen vaak de grootste toeristische kostenpost voor de deelnemende gemeenten. Momenteel verandert onder andere de financiële structuur van de schappen. Dit komt door een wijziging in de gemeenschappelijke regeling van het Financieel Koepelschap Buitenstedelijke Openluchtrecreatie. Een aantal gemeenten hoeft hierdoor naar eigen zeggen in de toekomst aanzienlijk minder bij te dragen aan het recreatieschap. Met deze extra financiën krijgen de gemeenten dus meer ruimte om zelf een actief toeristisch-recreatief beleid te voeren Overige intergemeentelijke samenwerkingsverbanden Er zijn in praktisch elke regio intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Het is echter de vraag in hoeverre toerisme binnen deze verbanden op de agenda staat. Daarom is er in dit onderzoek ook gezocht naar samenwerkingsverbanden die een toeristisch recreatieve visie hebben geproduceerd en waar ook een actief programma wordt gevoerd. In een beperkt aantal gevallen is door de gemeenteambtenaren een dergelijk regionaal samenwerkingsverband genoemd. In de andere gevallen worden voornamelijk bescheiden recreatieve ontwikkelingen gesteund door de individuele gemeenten. Het aantrekken van extra bezoekersstromen is daarbij geen doel op zich. G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 10

11 Voorbeeld: Een aantal gemeenten heeft besloten gezamenlijke toeristische marketing op te zetten. Hierbij wordt gezocht naar mogelijke product/markt-combinaties. Het doel: meer consumenten naar de regio trekken en de economie een impuls geven. De volgende regionaal-bestuurlijke samenwerkingsverbanden met een actief recreatief-toeristisch beleid zijn geïdentificeerd (zie figuur 2): ISGO (rood) Drechtsteden (paars) Commissie Hoeksche Waard (bruin) Voorne-Putten-Rozenburg (geel). Figuur 2. Overige intergemeentelijke toeristische recreatieve samenwerkingsverbanden Zoals te zien is liggen de samenwerkingsverbanden voornamelijk in de zuidelijke helft van het kamergebied. Daarnaast bestaan er nog onder andere de Samenwerkingsverbanden Alblasserwaard Vijfheerenlanden, het Intergemeentelijk Samenwerkingsorgaan Midden-Holland (ISMH) en de Stadsregio Rotterdam. Er wordt binnen deze verbanden ad hoc toeristische projecten op een regionaal niveau aangepakt. Deze zijn echter niet in één grote integrale visie met projectenplan verwerkt. Daardoor missen ze een aantal voordelen waar andere samenwerkingsverbanden wel van denken te profiteren. Door ambtenaren genoemde voordelen van een regionale gevoerde aanpak van toeristisch beleid: een oplossing voor de beperkte gemeentelijke mankracht en financiële middelen; een groter aanbod van de regio als bestemming, een breder productenportfolio; G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 11

12 een duidelijke afstemming van producten (aanvullend in plaats van concurrerend); projecten met een regionaal belang worden beter benaderd (zoals fiets- en wandelpaden); een regionaal overleg met ondernemers. In regionaal verband spelen schaalvoordelen een rol. Ook is een regionale aanpak beter in staat financiële middelen van buitenaf aan te trekken. Gemeenten maken gezamenlijk een grotere kans op subsidies vanuit de provincie en het rijk. Overigens heerst ook vaak bij de gemeenten, die nog niet in een dergelijke verband actief zijn, het idee dat het taakveld toerisme een regionale aanpak vergt Knelpunten samenwerkingsverbanden Er is echter ook een aantal knelpunten dat binnen de samenwerkingsverbanden speelt. De volgende punten worden genoemd door de ambtenaren: niet alle gemeenten geven individueel een even grote prioriteit aan het beleidsveld, waardoor scheve verhoudingen ontstaan; de provincie haakt onvoldoende in op de regionale visie; er zijn soms nog conflicten tussen de afdeling Ruimtelijke Ordening (bij individuele gemeenten) en de regionale gebiedsindeling; het samenwerkingsgebied kent te weinig samenhang of een te lage naamsbekendheid als toeristische bestemming. Zowel bij de betrokken ondernemersverenigingen als bij de betrokken gemeenten is er vaak nog een gebrek aan (financiële) inzet voor de doelen die in de regionale visie zijn gesteld. Het (korte termijn) eigen belang lijkt in veel gevallen het gezamenlijke belang te verdringen. Zowel tussen gemeenten onderling, als in het overleg tussen ondernemers en overheden. Vragen als: wat brengt het mijn gemeente (of bedrijf) op en waarom zouden wij hiervoor moeten betalen of investeren we niet te veel in vergelijking tot de andere partners spelen hierbij een rol. Het beslissingsproces verloopt hierdoor soms onnodig moeizaam, om over de discussie van de kostenverdeling nog maar te zwijgen. De ondernemers leggen de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van regionaal toeristisch beleid en dus ook de kosten hiervan vooral neer bij de gemeenten. De gemeenten willen echter de ondernemers ook laten meebetalen. In de praktijk blijkt dat dit eigenlijk alleen kan als er een concrete return on investment zichtbaar te maken is. Best practise: Bij een grotere regionale VVV in het kamergebied is na onderzoek door een extern adviesbureau vastgesteld dat haar verschillende taken ook verschillend gefinancierd moeten worden. Deze verdeelsleutel is nu uitgangspunt voor de totale bedrijfsvoering en kan ook dienen als voorbeeld voor andere toeristische organisaties. 1. Marketing en promotie: publiek 60 (het raamwerk )/privaat 40 (concreet aanbod voor advertenties, deelname aan beurzen enz. enz.). 2. Informatievoorziening: publiek 80 (balie, infozuilen enz.)/privaat 20 (bijv. up-to-date houden van brochurerek in hotels). 3. Productontwikkeling: publiek 50/privaat 50 (toeristische routes, nieuwe media enz. enz). 4. Kennis en advies: publiek 100 (deelname aan overlegplatforms, beleidsplannen becommentariëren e.d.). 5. Retail: privaat 100 (souvenirs, ANWB producten e.d.). G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 12

13 Hoofdstuk 3. Inzet van middelen Gemeenten zetten een beperkt aantal middelen in ten behoeve van een bepaalde beleidskoers: met name ambtelijke inzet, inzet van financiële middelen (investeringen) maar aan de andere kant ook bijvoorbeeld de heffing van belastingen. Er is aan de ambtenaren gevraagd hoeveel middelen er op het taakveld recreatie en toerisme worden geïnvesteerd. Dit mag als een indicatie worden gezien voor de prioriteit die het onderwerp krijgt. Daarnaast wordt ook een aanduiding gegeven van de directe inkomsten die de gemeenten verwerven door met name verblijfstoerisme. Alle overige inkomsten (zoals bijvoorbeeld opbrengsten uit onroerendezaakbelasting) en voordelen (werkgelegenheid, voorzieningenniveau voor eigen inwoners, enz.) blijven buiten dit onderzoek, omdat het verzamelen van deze gegevens zoveel tijd en speurwerk kost, dat dit een aparte onderzoeksopdracht zou rechtvaardigen. De vraag die in dit hoofdstuk beantwoord wordt, is: in hoeverre kunnen en willen de gemeenten het beleidsveld ondersteunen? 3.1 Mankracht De ambtelijke inzet is onder het landelijke gemiddelde Ambtelijke inzet Uit de interviews blijkt dat het onderwerp toerisme en recreatie niet altijd even duidelijk afgebakend is binnen de gemeente. De verantwoordelijke ambtenaren zijn vaak werkzaam bij de afdelingen Ruimtelijke Ordening (44%), Economische Zaken (20% ii ) of Welzijn (24%). Zoals in hoofdstuk 2 al duidelijk werd, is het opvallend dat vooral in de gemeente waar relatief weinig beleid wordt gevoerd op dit thema, toerisme en recreatie benaderd wordt vanuit een welzijnshoek. Ook werd regelmatig gesteld dat het onderwerp meerdere beleidsvelden raakt en om een integrale aanpak vraagt. Hierbij zou het economische perspectief voorop gesteld moeten worden, omdat hierin het bredere belang voor de gemeente ligt. Tabel 2. Functie (n=45) T&R iii EZ RO Welzijn Anders Functie/afdeling 20% 20% 24% 24% 12% 100% Het aantal manuren dat is vrijgemaakt voor het onderwerp verschilt sterk. 20% van de gemeenten heeft ambtelijk meer dan 0,5 fte op het taakveld recreatie en toerisme ingezet. In 80% van de gevallen is niet sprake van een ambtenaar specifiek belast met het onderwerp toerisme. Van de geïnterviewde ambtenaren besteedt 36% minder dan een halve dag in de week aan het onderwerp. Hieronder zijn er gemeenten waarbij toerisme en recreatie een zo goed als onbemande post is. Daarbij wordt slechts op ad hoc basis tijd besteed aan het taakveld, bijvoorbeeld wanneer er een concreet toeristisch project voorbijkomt of wanneer een (bestuurlijk) overleg binnen het recreatieschap moet worden voorbereid. In deze gevallen wordt zelden meer dan een dag in de maand aan het taakveld besteed. Het gemiddelde aantal fte in het kamergebied (0,25 fte) is beduidend lager dan het landelijke (0,6 fte) 12. (NB: Evenals in eerder onderzoek onder gemeenten in Limburg heeft ook in onze kamerregio een aantal gemeenten opgemerkt dat een aanzienlijk groter deel van hun werkorganisatie actief is bij de bevordering van het toerisme. Onderstaand is uitgegaan van de direct aan het toerisme verbonden fte s.) ii meestal valt EZ onder de afdeling RO, maar niet in alle gevallen iii meer dan 0,5 fte op de functie toerisme G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 13

14 Tabel 3. Ambtelijke inzet RECREATIE & TOERISME in kamergebied FTE <0,1 0,1-0,19 0,20-0,49 0,5< Aantal gemeenten 36% 22% 22% 20% Gemiddeld 0,25 FTE iv ja of geen mening nee Voldoende FTE? 57% 43% 100% Voldoende politiek draagvlak? 61% 39% 100% Grote uitzondering: Rotterdam heeft zo n 12 fte op haar afdeling vrijetijdseconomie werken en daarnaast zijn verschillende ambtenaren van andere sectoren indirect of projectmatig met vrijetijdsbeleid aan de slag. Rotterdam werkt bewust intensief aan haar toeristische imago en voorzieningen. En met resultaat: In 2006 werd Rotterdam wederom de beste evenementenstad van Nederland. De cijfers spreken daarnaast voor zich: in 2005 zijn ruim 17,5 miljoen bezoeken gebracht aan Rotterdamse vrijetijdsvoorzieningen en hebben bijna hotelovernachtingen plaatsgevonden (groei van 5,6 procent ten opzichte van vijf jaar geleden). De Rotterdamse vrijetijdssector heeft in 2005 een omzet geboekt van 1,5 miljard euro. De toeristisch-recreatieve bestedingen zijn ten opzichte van 2003 met bijna zes procent toegenomen. Dat is een aanzienlijk hoger percentage dan het landelijk groeipercentage van 2,6. (Bron: Plezierige zaken in Rotterdam 2006 Vrijetijdseconomie in Cijfers, OBR Rotterdam) Ongeveer 43% van de ondervraagde ambtenaren vindt dat er te weinig ambtelijke middelen worden ingezet op het onderwerp toerisme. Hiervoor wordt een aantal oorzaken genoemd : Er is een structurele onderbezetting van het algehele ambtelijke apparaat. Er wordt een te lage prioriteit gegeven aan het onderwerp toerisme vanuit de politiek Capaciteit gemeenten Weinig verband tussen formaat gemeente en inzet op toerisme Vooral gemeenten met minder dan inwoners geven aan dat zij onvoldoende capaciteit hebben om beleidsmatig in te kunnen zetten op toerisme en recreatie. Daarom is in dit onderzoek gezocht naar een verband tussen de grootte van de gemeente (aantal inwoners) en de ambtelijke inzet op toerisme en recreatie (fte). De hypothese van deze kleinere gemeenten is immers, dat hun formaat een grotere ambtelijke inzet zou belemmeren. iv Er is voor gekozen om de input van Rotterdam niet mee te rekenen omdat deze het gemiddelde meer dan verdubbelt en dus een verdraaid beeld van het complete kamergebied geeft. Wanneer de ambtelijke inzet op RECREATIE & TOERISME van de gemeente Rotterdam wordt meegerekend is de gemiddelde FTE in het kamergebied 0,52, overigens ook nog steeds onder het landelijk gemiddelde. G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 14

15 Figuur 3. Relatie grootte van gemeente tot fte toerisme en recreatie Uit onze tellingen blijkt echter dat hoewel enerzijds de gemiddelde inzet op het beleidsterrein recreatie en toerisme in ons kamergebied laag is, anderzijds een aantal kleinere gemeenten wel degelijk kans ziet om relatief meer tijd hiervoor vrij te maken (zie groene stippen in figuur 3). Er is dus geen oorzakelijk verband tussen het aantal inwoners en het aantal fte voor toeristisch beleid Het belang van de toeristische sector Een grotere sector betekent niet altijd meer ambtelijke inzet. Wordt de sector onderschat? Door de gemeenten in ons kamergebied wordt op toerisme minder mankracht dan het landelijke niveau ingezet. Daarom is ook onderzocht of het aantal fte ambtelijke capaciteit verband houdt met het aantal werknemers dat in een gemeente werkzaam is bij toeristische ondernemingen. Dit blijkt grotendeels niet het geval te zijn. Weliswaar zijn er veel gemeenten met in absolute termen v weinig toeristisch bedrijfsleven en dito hoeveelheid ambtelijke capaciteit, maar in onderstaande grafiek (figuur 4) is in het rode vlak ook te zien dat een aantal gemeenten veel minder ambtelijke capaciteit op het beleidsterrein inzet dan men op basis van het aantal werkzame personen in de sector zou verwachten. v Namelijk minder dan 300 fte werkzaam in de sector toerisme en recreatie G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 15

16 Figuur 4. Relatie grootte van vrijetijdssector tot fte toerisme en recreatie Uit figuur 4 blijkt overigens ook, dat een groot aantal gemeenten minder dan 0,01 fte inzet voor recreatief-toeristisch beleid. Voorbeeld: Een kleinere gemeente die jaarlijks enkele honderdduizenden bezoekers aantrekt heeft voor het taakveld toerisme 100 uur per jaar ingedeeld bij een algemeen beleidsmedewerker. 3.2 Toeristenbelasting Heffing toeristenbelasting inmiddels onder landelijk gemiddelde Bijna de helft van de gemeenten in het kamergebied heft een toeristenbelasting. De inkomsten vanuit deze belasting voor de gemeenten verschillen sterk: (n=11) van ,- tot ,-. Ook het relatieve gewicht van deze inkomsten tot de gehele begroting van de gemeenten verschilt in grote mate vi. Dit sluit aan op de conclusies uit het jaarlijkse onderzoek van de Kamer van Koophandel Rotterdam onder de titel Monitor Lokale Lasten : er zijn vaak grote (onverklaarbare) verschillen tussen lokale heffingen, belastingen en de jaarlijkse prijswijzigingen hiervan. vi In 2005 bedroegen de inkomsten vanuit de toeristenbelasting op de totaal netto belastingbaten onder Nederlandse gemeenten gemiddeld 2,684%, CBS. G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 16

17 Tabel 5. Toeristenbelasting kamergebied vii Tarief (2005) < 0,60 0,61-0,70 0,71-0,80 0,80< gemiddelde Toeristenbelasting (n=19 viii ) 47% 26% 5% 21% 0,68 Watertoeristenbelasting (n=7) 29% 57% 0% 14% 0,68 ja nee Doelbelasting 4% 96% Kamergebied (range) Landelijk (range) Aantal heffende gemeenten 44% 62% 13 Gemiddelde toeristenbelasting 0,68 ( 0,39-1,52) 0,97 14 ( 0,17-4,64) Argumenten tegen toeristenbelasting Koninklijke Horeca Nederland en Recron zijn in samenwerking met de Kamer van Koophandel Rotterdam in 2005 een lobby-actie gestart tegen de heffing van toeristenbelasting. Hierbij worden 10 argumenten gebruikt die een afschaffing van deze belasting rechtvaardigen 15. Het volgende argument staat hierbij voorop: Toeristenbelasting is in strijd met het gelijkheidsbeginsel. Eén bedrijfstak wordt onevenredig zwaar belast met een belasting op haar product (overnachting of bezoeker). Musea, horeca, detailhandel en andere bedrijven (én burgers!) genieten ook van het toerisme, maar hun producten worden niet extra belast. Een ander issue is dat gemeenten de toeristenbelasting in de algemene middelen laten stromen. Dit in tegenstelling tot een doelbelasting waarbij een voorziening gereserveerd wordt voor bestedingen aan de toeristische sector. Het vermoeden is dat een groot gedeelte van de gemeente de belasting als een extra inkomst gebruikt zonder daar een specifieke toeristische bestemming voor te hebben. Als gevolg van de lobby-actie hebben de gemeenten Rotterdam en Zevenhuizen-Moerkapelle besloten de belasting af te schaffen en overwegen verschillende gemeenten een beleidswijziging. De kamer van koophandel vraagt alle gemeenten in het kamergebied om aandacht voor dit onderwerp. De geïnterviewde ambtenaren wisten in een aantal gevallen te melden dat de discussie intern speelt. Een wethouder wist te melden het is geen hot item, maar het onderwerp broeit wel. Vanuit dit onderzoek kan aan deze actuele discussie het een en ander worden toegevoegd ix. vii In de jaarlijkse monitor lokale lasten, van de Kamer van Koophandel Rotterdam, worden de toeristenbelasting en andere lasten van ondernemers in verschillende gemeenten bijgehouden. viii Oostflakkee heft een percentage van de overnachtingsprijs en is hier dus niet meegerekend. Ook de vermakelijkheidsretributie van Nieuw Lekkerland is niet meegerekend. Toch is deze retributie vergelijkbaar met toeristenbelasting. ix Momenteel is er een andere discussie op gang gekomen rond de samenvoeging van de toeristenbelasting en een forensenbelasting. In dit onderzoek wordt niet dieper op deze ontwikkeling ingegaan. De situatie en de knelpunten, hierboven beschreven, zouden namelijk niet veranderen met de komst van één verblijfsbelasting. G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 17

18 3.2.2 Argumenten voor Toeristenbelasting De ondervraagde ambtenaren wisten niet altijd alles te vertellen over de heffing van de toeristenbelasting binnen de gemeente. Zo moest een aantal malen collega s van een andere afdeling geraadpleegd worden of kon er simpelweg geen antwoord gegeven worden op vragen omtrent de belasting. Aan de ambtenaren die wel wisten mee te praten over het onderwerp is gevraagd of het haalbaar is om de toeristenbelasting af te schaffen. De volgende argumenten werden hiertegen ingebracht: De gemeentelijke uitgaven in het kader van toerisme moeten gedekt worden door de toeristenbelasting. In de huidige situatie is deze belasting niet toereikend voor de uitgaven. Deze situatie zou enkel verslechteren, met een afschaffing van de belasting. De nominale inkomsten vanuit de toeristenbelasting vallen te verwaarlozen. Daarom is de afschaffing van de belasting geen aandachtspunt. Gezien de bezuinigingsronde van de betreffende gemeente is het niet wenselijk de toeristenbelasting af te schaffen. Voorbeeld: Een middelgrote gemeente hield een aantal jaren lang een aparte financiële pot bij waarin de toeristenbelasting stroomde. Deze voorziening werd gereserveerd voor de uitgaven in het toeristische taakveld (doelbelasting). Bij een bezuinigingsronde, enkele jaren geleden, is deze voorziening opgeheven. Slechts 2 van de 20 gemeenten in ons kamergebied hanteren een lichte vorm van doelbelasting. Eerder is gebleken, dat ondernemers uit de recreatie- en toerismesectoren hier grote bezwaren tegen hebben. De Kamer van Koophandel Rotterdam stimuleert daarom in nauwe samenwerking met regionale vertegenwoordigers van Koninklijk Horeca Nederland, Recron en HISWA Vereniging nader overleg hierover op lokaal niveau Gemeentelijke uitgaven toerisme De uitgaven worden erg breed gedefinieerd, de inkomsten niet Wanneer gemeenten hun grootste uitgaven opsommen op het gebied van toerisme en recreatie, komen de volgende begrotingsposten herhaaldelijk terug: bijdrage aan het natuur- en recreatieschap bijdrage aan de VVV bijdrage aan het regionale samenwerkingsverband eenmalige en uiteenlopende projecten subsidies aan (kleinere en grotere) lokale evenementen. De stelling dat de inkomsten uit de toeristenbelasting, zoals enkele gemeenten beweren, inderdaad ontoereikend zou zijn voor de uitgaven aan toeristisch beleid wordt niet ondersteund door onze onderzoeksresultaten. Men zou zich bovendien af kunnen vragen of het wenselijk is om de verblijfsrecreatie-ondernemer volledig te laten opdraaien voor de financiering van bovenstaande begrotingsposten. Er zijn naast de recreatie-ondernemer immers meer ondernemers én burgers die profiteren. Daarnaast worden andere voordelen van een goed functionerende vrijetijdseconomie nog te weinig (h)erkend door de gemeenten. Minder dan een kwart van de gemeenten ziet recreatie en toerisme als een interessante economische pijler. Een aantal gemeenten die de bredere economische waarde van de sector wel erkennen, mist echter nog een monitor met kengetallen en andere lokale G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 18

19 economische informatie. Alhoewel er al veel gegevens bijgehouden worden x, ligt hier wellicht voor de Kamer van Koophandel Rotterdam een onderzoeksmatige rol. Andere kamers pakken de taak om het economisch belang inzichtelijker te maken ook op 16. Dit kan door zelf onderzoek te (laten) verrichten, maar ook door het communiceren van bestaande gegevens naar de gemeenten. Wat aan de financiële post toerisme en recreatie lijkt te ontbreken, is een heldere verdeelsleutel. Het ministerie van Economische Zaken heeft dit probleem onderkend. Daarom biedt zij de gemeenten een handreiking 17 aan om tot een meer inzichtelijke begroting te komen. De kamer van koophandel onderschrijft het belang van een dergelijke aanpak. De VVV De VVV heeft als voornaamste taak het gastheerschap voor bezoekers van een bepaalde gemeente of (toeristische) regio in te vullen. In diverse gemeenten blijkt de samenwerking met de VVV moeizaam te verlopen. Daarom krijgt dit onderwerp apart aandacht. Afgelopen jaar presteerde een gemeente het om na jarenlange ondersteuning (ieder jaar moest de VVV weer een aanvraag indienen die vervolgens op het laatste moment werd goedgekeurd) de subsidie aan een regionale VVV plotseling te stoppen, omdat er bezuinigd moest worden. Dit besluit werd extreem laat genomen, slordig afgehandeld en was niet gebaseerd op bijvoorbeeld wanprestatie van de VVV. Een rechtszaak volgde (die overigens op formele gronden door de VVV werd verloren), verhoudingen zijn danig verstoord en het toeristisch beleid van de gemeente wekt de indruk danig te zwabberen. Uit de gesprekken blijkt dat er weinig tot geen dialoog is met de lokale of regionale VVV. De bijdrage aan de VVV is veelal gebaseerd op het aantal inwoners. Toch is dit nominale bedrag per inwoner niet over het hele kamergebied, of zelfs binnen de afzonderlijke regio s, eenduidig. De bijdrage zelf staat in een aantal gevallen ter discussie. Een enkele gemeenteambtenaar wist te melden dat de bijdrage is gestopt, maar dat deze vanwege regionale (andere gemeenten in de regio) druk weer hervat zal worden. Afspraken tussen de gemeenten en de VVV over de bijdrages zijn er niet of nauwelijks. De kamer adviseert hier nadrukkelijk om structurele meerjarenafspraken met duidelijke resultaatsverplichtingen te maken. De kamer van koophandel kan hierbij adviseren en is inmiddels ook actief betrokken bij een verbeterplan voor enkele lokale en regionale toeristische VVV s en toeristische promotie-organisaties. x Een aantal grotere gemeenten maakt bijvoorbeeld gebruik van het Continu Vrijetijdsonderzoek (CVO). Dit onderzoek geeft (zeker in combinatie met andere gegevensverzamelingen) basis voor zorgvuldiger beleidsafwegingen op gemeentelijk niveau. G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 19

20 3.2.4 Conclusie financiën Een deel van de gemeenten in het kamergebied heft toeristenbelasting. Twee gemeenten (waaronder Rotterdam) zijn na lobby door de kamer van koophandel gestopt met deze heffing. De uitspraken van de ambtenaren hebben meer inzicht gegeven in de motieven van gemeenten. Vaak vloeit geheven toeristenbelasting niet terug naar de gemeentelijke begroting voor de sector zelf. Het is ook moeilijk om de uitgaven en inkomsten eenduidig af te bakenen. Een zekere verdeelsleutel ontbreekt hierbij. De communicatie met de VVV is beperkt. De gemeentelijke bijdragen aan de VVV tonen weinig samenhang en zijn soms onzeker. G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 20

21 Hoofdstuk 4. Contact met de ondernemers De kamer van koophandel is een schakel tussen de ondernemers in de regio en overheden. Wat is het vestigingsklimaat voor vrijetijdsondernemers in de verschillende gemeenten? Is de gemeente een goede gesprekspartner? Een deel van de geïnterviewde ambtenaren wist weinig tot niets te melden over de communicatie met het bedrijfsleven. Dit komt mede voort uit het feit dat de functie RECREATIE & TOERISME niet altijd samenvalt met de functie van bedrijfscontactfunctionaris. In deze gevallen is er naar de stand van zaken voor zover bekend gevraagd. Tabel 6. Overleg gemeenten en ondernemers (n=45) ja nee onbekend Structureel overleg ondernemers 59% 35% 6% 100% Projectmatige samenwerking 41% 45% 13% 100% Cijfer overleg (n=28) Aantal gemeenten 32% 57% 11% 100% gemiddeld(6,0) 4.1 Ondernemersoverleg 35% van gemeenten heeft geen structureel overleg met de ondernemer. Zoals duidelijk mag worden uit bovenstaande tabel is er niet altijd een structureel overleg met de lokale ondernemers. De meest genoemde oorzaken hiervoor zijn: een tekort in de ambtelijke formatie; er valt te weinig te bespreken voor een regelmatig overleg; een matig tot slecht georganiseerd bedrijfsleven; het overleg met het bedrijfsleven wordt regionaal opgepakt. Daar waar er geen structureel overleg is, vindt in de meeste gevallen een andere vorm overleg plaats. Naarmate er onderwerpen rond het lokale bedrijfsleven spelen, worden deze ook vaak op ad hoc basis overlegd met de partijen. Daarbij gaat het in de meeste gevallen om zaken als herstructurering van de dorpskern en daarmee bijvoorbeeld ook het winkelgebied. Het gevaar bij het ontbreken van een structureel overleg met lokale ondernemers schuilt hem in een aantal zaken. Beleidsaangelegenheden zullen minder goed bekend zijn bij de ondernemers en het risico dat er bij betrokken ondernemers voor gemeentelijke plannen onvoldoende draagvlak is ligt op de loer. Wellicht wordt er in nieuwe beleidsplannen minder rekening gehouden met de wensen en behoeften van ondernemers. Het gebrek aan draagvlak wreekt zich vervolgens zodra formele procedures worden ingezet. Investeren in vroegtijdig wederzijds contact blijkt dan ook vaak in de vervolgtrajecten veel meer rendement voor de gemeente op te leveren. Zodra ondernemers en gemeenten elkaar weten te vinden en elkaars plannen kennen wordt sneller duidelijk welke thema s aan beide kanten spelen. G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 21

22 Voorbeeld: Bij één gemeente bleek dat er particuliere initiatieven waren tot de aanleg van een schaatsbaan. De gemeente zelf liep ook al met een dergelijk initiatief rond. Dankzij het structurele overleg en duidelijke contactpersonen konden hier de handen ineen worden geslagen. Deze thema s beperken zich niet alleen tot toerisme sec. Ondernemers en gemeenten blijken elkaar ook te kunnen vinden rond thema s als veiligheid, bereikbaarheid of gebiedspromotie. 4.2 De bedrijfscontactfunctionaris Een bedrijfscontactfunctionaris blijkt niet vanzelfsprekend Een belangrijke rol in de communicatie vanuit gemeenten naar ondernemers is weggelegd voor de bedrijfscontactfunctionaris. Soms ontbreekt een dergelijke accountmanager. Diverse ondernemersorganisaties hebben echter al herhaaldelijk gepleit voor het formeren van een dergelijke functie of (nog beter) voor het (verder) uitwerken van de éénloketgedachte. Binnen een gemeentelijk apparaat wordt namelijk een groot aantal voor de sector relevante beslissingen genomen. Hierbij is er volgens een aantal geïnterviewde ambtenaren een belangrijke rol weggelegd voor iemand die vanuit de gemeente de belangen van de toeristische ondernemers actief behartigt. Dit geldt soms zelfs voor ogenschijnlijk zeer kleine beslissingen. Voorbeeld: Een gemeentelijk overleg, waarbinnen besproken werd waar ruimte voor een grote mesthoop zou moeten worden gemaakt. Hierbij zag de ambtenaar toerisme en recreatie de kans om te verijdelen dat de mesthoop midden in een toeristisch aantrekkelijk gebied belandde. Daarnaast is voor een ambtenaar toerisme (of een bedrijfscontactfunctionaris) een rol weggelegd in het zoeken naar oplossingen voor ondernemersinitiatieven, die in de eerste plaats niet binnen de visies van gemeenten passen. Diverse geïnterviewde ambtenaren geven namelijk aan dat een groot deel van hun collega s van Ruimtelijke Ordening niet graag geconfronteerd wordt met initiatieven die niet binnen het bestemmingsplan (lijken te) passen. In deze gevallen wordt echter soms tijd noch moeite gedaan om een mogelijke vrijstelling individueel te toetsen of te zoeken naar een andere creatieve oplossing. De Kamer van Koophandel voor Zeeland heeft een digitaal stappenplan ontwikkeld die de vergunningsprocedure voor toeristische ondernemers met maar liefst drie jaar moet kunnen verkorten. Het langdurige proces van plannen tot realisatie was één van de belangrijkste knelpunten die de vernieuwing en kwaliteitsverbetering van het toerisme in Zeeland in de weg stonden. De handleiding is te gebruiken middels een praktische website: Daarnaast heeft Recron aangekondigd een papieren versie van de handleiding landelijk te publiceren en onder recreatie- en toerisme-ondernemers te verspreiden. De Kamer van Koophandel Rotterdam ondersteunt dit initiatief van harte, onder andere door communicatie over dit nieuwe product i. 4.3 De ondernemersverenigingen De kwaliteit van het overleg kan verbeterd worden, de Kamer wil helpen. Eén ambtenaar merkte spontaan op: het gemeentelijk apparaat is een veelkoppig monster, maar het toeristisch bedrijfsleven heeft minstens evenveel koppen. Natuurlijk ligt in de communicatie tussen de gemeenten en de ondernemers ook een belangrijke rol bij de ondernemers zelf. G EMEENTEN, MAAK WERK VAN VRIJE TIJD! (ES ) PAGINA 22