Een nieuwe manier van onderzoeken: observeren, experimenteren en redeneren

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 4353 woorden 2 mei ,9 8 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Verlichtingsideeën en de democratische revoluties Belangrijke kenmerken van de Wetenschappelijke Revolutie zijn: Een nieuwe manier van onderzoeken: observeren, experimenteren en redeneren Grote veranderingen in het leven van de mensen. Uitvindingen brachten grote vooruitgang en nieuwe energiebronnen zoals gas, magnetisme, stoom en elektriciteit werden ontdekt en benut Met geweld gepaard gaand verzet van de kerk en aanvankelijk ook van de overheid en sommige bevolkingsgroepen De Renaissanceonderzoekers wilden elk onderzoek van de natuur baseren op waarneming, ervaring en experiment. empirisme In de 16e eeuw ondervonden onderzoekers nog veel tegenstand van de katholieke kerk. Zij verloor niet alleen haar greep op de wetenschap, ook belangrijke kerkelijke opvattingen werden door de resultaten van onderzoek soms ondermijnd. Twee bekende slachtoffers: Giordano Bruno aanhanger Copernicus, werd in 1600 terechtgesteld. En Galileo Galilei die bewees dat Copernicus gelijk had en kreeg huisarrest. Vanaf het einde van de 16e eeuw werd het klimaat voor onderzoekers gunstiger. Zij gingen samenwerken in wetenschappelijke verenigingen en die verenigingen kregen steun van regeringen die het nut van de wetenschap gingen inzien. Door de wetenschap kreeg Europa een voorsprong op de rest van de wereld vuurwapens, later stoomschepen en spoorwegen. Door de wetenschappelijke revolutie groeide het aantal mensen dat niet meer iets als waar aannam, omdat het in de Bijbel stond of omdat Socrates of Aristoteles het had gezegd, ze gingen vertrouwen op hun eigen verstand. De mensen gingen zichzelf veel vragen stellen, en zo leidde de Wetenschappelijke Revolutie tot de Verlichting. De 18e eeuw wordt de verlichting genoemd. Zij vonden dat de samenleving net zoals de natuur op een redelijke manier (met verstand) moest worden onderzocht. Daardoor zou de kennis van de mensen toenemen en met deze kennis zouden de problemen in de samenleving opgelost kunnen worden. Deze visie wordt rationalisme genoemd. De Verlichters vonden dat de mensen ook op aarde gelukkig waren, daarom moest er veel verbeterd worden op het gebied van sociale verhoudingen vrijheid en gelijkheid. Er waren echter ook verschillen in het denken over gelijkheid: Pagina 1 van 9

2 Verschillen in het denken over taken van vrouwen: sommige verlichters waren voor gelijke politieke rechten voor mannen en vrouwen, maar een merendeel beriep zich op de biologische verschillen: mannen en vrouwen hadden andere taken Verschillen in het denken over de afschaffing van slavernij. De verlichters gingen ervan uit dat alle mensen gelijk waren, maar afschaffing van slavernij werd door veel verlichters als een stap te ver gezien. Op het gebied van godsdienst waren de verlichters het eens over: Religieuze tolerantie: aanhangers van godsdiensten hoorden andersdenkenden niet te bestrijden, in plaats daarvan moeten ze verdraagzaam zijn. Scheiding tussen kerk en staat: de kerk houdt zich bezig met godsdienstige zaken, de staat met bestuur en rechtspraak Een grote verdeeldheid op godsdienstig vlak onder de verlichters over: Veel verlichte schrijvers zagen god als de schepper van de aarde, maar volgens hen greep god niet meer in en werd de wereld beheerst door natuurkrachten Andere verlichters wisten niet of ze in een god moesten geloven (agnosten) Op economisch gebied waren de belangrijkste uitgangspunten van de verlichters: Ieder individu moet de vrijheid hebben zijn eigenbelang na te streven als iedereen dat doet loopt dat uit op welvaart voor iedereen Iedere staat moet zijn economisch beleid laten rusten op de volgende pijlers: een vrije markteconomie, vrijhandel en zo weinig mogelijk overheidsingrijpen Adam Smith Op politiek gebied waren de belangrijkste uitgangspunten van de verlichters: Volkssoevereiniteit (degene die de macht uitoefenen, ontlenen hun macht aan het volk en zijn daarom verantwoording schuldig aan dat volk) De inrichting van de samenleving moest op de rede gebaseerd zijn in plaats van op erfelijke rechten en plichten of religieuze ideeën Het sociaal contract tussen vorst en volk of burgers onderling: sommige verlichters pleitten voor het sluiten van een contract tussen vorst en volk of tussen de onderdanen onderling voorkomen van oorlogen De scheiding van de machten in een staat Montesquieu in 1748: Door de wetgevende macht maakt de overheid wetten voor een bepaalde tijd en verbetert de bestaande wetten of schaft ze af. Door de uitvoerende macht sluit de overheid vrede of verklaart zij de oorlog, stuurt of ontvangt zij ambassadeurs, zorgt zij voor de veiligheid. Kortom: zorgt dat wetten worden uitgevoerd. Door de rechtsprekende macht bestraft zij de misdaden of oordeelt zij over ruzies tussen mensen Als je kijkt naar de verlichters was Locke voor een representatieve (indirecte) democratie. Montesquieu aarzelde tussen democratie en aristocratie. Rousseau was voor democratie maar wel pessimistisch over de vooruitzichten hiervan. Voltaire zag niks in de democratie. Pagina 2 van 9

3 Dankzij de uitvinding van de drukpers in de 15e eeuw was het mogelijk boeken in grote aantallen te drukken. Het belangrijkste boek van de verlichting werd de encyclopedie. In de salons werden de ideeën van de verlichting uitgebreid. Een salon was een bijeenkomst in het huis van meestal een vrouw uit de bovenlaag van de bevolking. Alles mocht in de salons gezegd worden, in Engeland gebeurde dit in koffiehuizen. Ook werden de ideeën van de verlichting verspreid door rondreizende toneel en operagezelschappen. Kerk en staat oefenden in heel Europa censuur uit op de redevoeringen en publicaties. Alleen in Engeland en de Republiek kon vrijwel alles worden gedrukt. In Frankrijk bleek het mogelijk om de censuur op allerlei manieren te ontduiken: door kritiek niet direct te uiten, maar door te schrijven over fictieve personages of andere volken, terwijl de situatie in het eigen land werd bedoeld; door dubbelzinnige formuleringen te kiezen zodat de schrijver er alle kanten mee op kon als hij ter verantwoording werd geroepen; door boeken illegaal of in het buitenland uit te geven De geschiedenis van Frankrijk tussen 1660 en 1789 wordt het ancien régime, het oude bewind, genoemd. Kenmerkend is de absolute macht van de Franse koning en een ongekende pracht en praal aan het hof. De bovenlaag van de bevolking in veel Europese landen leerde naast de eigen taal ook Frans spreken en ging Franse literatuur lezen. In de loop van de 14e eeuw veranderde de lappendeken van door edelen bestuurde domeinen in grotere bestuurlijke eenheden met een koning aan het hoofd die beschikte over belastingstromen vanuit de steden. In de 15de, 16de en 17de eeuw werd hun macht verder uitgebouwd. In Frankrijk en veel andere Europese steden wist de koning alle macht in handen te nemen. Uitzonderingen waren de Republiek en Engeland. De regeringsvorm waarbij de vorst alle macht in handen heeft, wordt het absolutisme (ook wel autocratie) genoemd. De absolute vorst had de overtuiging dat hij door God was aangesteld om zijn onderdanen te besturen. De vorsten wisten de edelen aan zich ondergeschikt te maken met hulp van de steden. De steden hadden andere belangen dan de edelen, en om zich te bevrijden van de macht van de edelen sloten steden een overeenkomst met de vorst. Deze kreeg de taak (en de kans) om met geld en militaire steun van steden een leger uit de rusten vorst slaagde erin de edelen aan zich te onderwerpen. In de meeste staten werkten de steden niet nauw samen. De vorsten slaagden er daardoor in hun centralisatiebeleid niet alleen aan de adel, maar ook aan de steden op te leggen. De vorsten bouwden een eigen ambtenarenapparaat op, waarin een deel van de adel nieuwe functies kreeg. Een ander deel bleef de militaire tradities trouw en trad als militair bevelhebber in dienst van de koning. De oude adel werd in het ambtenarenapparaat aangevuld met burgers, die als financier of bestuurder in de adelstand werden verheven. De vorsten regelden zelf de belastingheffing en bepaalde daarmee het inkomen van de staat. Het economisch beleid werd gekenmerkt door het mercantilisme, waarbij de staat grote invloed had door enerzijds aan de eigen handel en nijverheid subsidies en voorrechten te verlenen en anderzijds invoerrechten te heffen op buitenlandse producten. De vorsten hadden ook het geweldsmonopolie (zeggenschap over politie en leger). Leger en vloot stonden onder hun gezag. Pagina 3 van 9

4 Bijna alle vorsten kozen ervoor slechts één godsdienst in hun staat toe te staan uit eigen godsdienstige overtuigingen, of het voorkomen van godsdienstoorlogen. Uitzonderingen hierop waren Willem van Oranje en Hendrik IV van Frankrijk. Karel V wilde overal in zijn rijk alleen het katholicisme toestaan, maar bij de Vrede van Augsburg moest hij noodgedwongen toestaan dat de Duitse vorsten in zijn rijk de godsdienst zelf mochten bepalen. In twee Europese landen heersten geen vorsten met absoluut gezag: de Republiek en Engeland. Tijdens de Opstand in de Nederlanden zegden de opstandige gewesten hun trouw op aan de vorst Filips II. In 1588 ontstond de Republiek der Verenigde Nederlanden, een bond van zelfstandige gewesten. In 1215 werd de Engelse koning gedwongen de Magna Charta te tekenen. de koning kon geen belastingen opleggen zonder toestemming van de adel, geestelijkheid en de burgerij. Later in deze eeuw werd een parlement opgericht met vertegenwoordigers van deze drie bevolkingsgroepen. In de 17e eeuw ontstond er in Engeland een burgeroorlog tussen aanhangers van de koning en van het parlement. Het parlement won koning Jacobus II vluchtte en de Nederlandse stadhouder Willem III werd koning van Engeland. Hij stemde in de Bill of Rights (1689) in met uitbreiding van de rechten van het parlement. Het ontstaan van het absolutisme viel samen met de Wetenschappelijke Revolutie en de Verlichting er ontstonden dus vaak conflicten tussen verlichters en vorsten omdat veel denkbeelden met elkaar botsten. Toch bleken absolute vorsten vaak bereid aan verlichters een beperkte vrijheid toe te staan. Enkele vorsten gingen sommige verlichte ideeën zelfs uitvoeren verlicht absolutisme. Ze behielden de absolute macht, maar hielde wel meer rekening met de belangen van de bevolking als andere vorsten. De Franse samenleving was al sinds de Middeleeuwen verdeeld in drie bevolkingslagen (standen). Eerste stand: geestelijken, Tweede stand: edelen, Derde stand: gegoede burgers en boeren. De arme bevolking werd niet meegerekend. De kerk bezat ongeveer 10% van al het land in Frankrijk, maar één procent van de bevolking bestond uit geestelijken. Ook hoefde de kerk geen belasting te betalen, maar Fransen moesten wel belasting betalen aan de kerk. De adel bezat ongeveer 20% van al het land in Frankrijk, maar anderhalf procent van de bevolking was van adel, en de edelen hoefden bijna geen belasting te betalen. De hoge edelen kregen de belangrijkste functies in de Kerk, het leger en in het bestuur van het land. Ongeveer 80% van de bevolking bestond uit boeren. Zij wilden meer grond en eerlijkere belastingen. Ook wilde zij af van de herendiensten. Ongeveer 2% van de bevolking werkte in de nijverheid. Ze vonden dat ze te lang en te hard moesten werkten onder ongezonde en onveilige omstandigheden. En van het loon konden ze vaak hun kleding, eten en woning niet betalen. Een klein deel van de burgers in de steden was zeer rijk. Zij waren het er niet mee eens dat alleen de edelen de belangrijke functies in de kerk, het leger en het bestuur kregen. Ook vonden ze het niet eerlijk dat zij wel belasting moesten betalen en de geestelijken en de edelen bijna niet. Bovendien wilde ze vrijheid van meningsuiting en drukpersvrijheid. De Franse regering had grote schulden als gevolg van de vele oorlogen die de Franse oorlogen hadden gevoerd. Hoge functies konden worden gekocht met als gevolg dat op belangrijke functies mensen zaten die er niet geschikt voor waren. En de rechtspraak was oneerlijk: mensen konden zomaar in de gevangenis worden gezet. Menen uit de Derde stand werden voor hetzelfde vergrijp bovendien zwaarder gestraft dan mensen uit andere standen. Pagina 4 van 9

5 De koning wilde adel en geestelijkheid meer belasting laten betalen om de financiële crisis het hoofd te kunnen bieden. De edelen wilden dit niet en zeiden dat de StatenGeneraal om toestemming moest worden gevraagd. Dit was een vergadering van de drie standen onder toezicht van de koning. de koning riep in 1789 de StatenGeneraal bijeen. In de StatenGeneraal werd per stand gestemd, niet per persoon. Daarom dacht de adel met de steun van de geestelijkheid te kunnen winnen. Maar de Derde stand riep zich uit tot de Nationale Vergadering en ging apart vergaderen. De Nationale Vergadering besloot dat Frankrijk een grondwet moest krijgen. Hierin moest staan dat de koning minder macht zou hebben, en er moesten rechten en plichten van alle inwoners in worden opgenomen. De Derde stand kreeg spoedig de steun van de meeste lage geestelijken en enkele edelen. De koning was woedend en verbood de nationale vergadering, maar die trok er niks van aan. De koning trok zijn verbod in, maar liet wel troepen naar de rand van Parijs komen. De Parijse bevolking was bang voor de soldaten en bestormde de Bastille, hierop besloot de koning de soldaten weg te sturen maar het was al te laat. Verhalen gingen rond dat de edelen soldaten aan het verzamelen waren om boeren te vermoorden, en de haat tegen de edelen was zo groot dat de boeren toen de landgoederen van de edelen plunderden. Ook in de andere steden kozen de burgers de zijde van de Nationale Vergadering. Een menigte Parijse burgers trok naar Versailles om de koning en de Nationale Vergadering over te halen naar Parijs te verhuizen, en dat gebeurde. Uit angst voor nieuwe problemen keurde de koning alle besluiten van de Nationale Vergadering goed in de eerste Franse grondwet (1791) met: de afschaffing van de voorrechten van de edelen en de geestelijken; openstelling van alle ambten in de regering, in de kerk en in het leger voor iedereen; toestemming aan rijke burgers en rijke boeren om grond te kopen die van de kerk was afgenomen; sterke beperking van de macht van de koning Frankrijk werd een constitutionele monarchie; scheiding van de machten naar het idee van Montesquieu; invoering van een beperkt kiesrecht dat de macht vooral in de handen van de gegoede burgerij legde Lodewijk XVI probeerde op 20 juni 1791 naar het buitenland te vluchten, maar werd onderweg herkend en gevangen genomen. De Franse revolutionaire regering wist dat de andere regeringen in Europa de revolutie niet gunstig gezind waren. In april 1792 verklaarde Frankrijk de oorlog aan Oostenrijk, het geboorteland van de vrouw (Marie Antionette) van Lodewijk XVI. Oostenrijk kreeg steun van Pruisen. Troepen van beide landen vielen Frankrijk binnen. De inval kostte Lodewijk en Marie Antoinette hun troon en later ook hun leven. Op 10 augustus 1792 werd Lodewijk XVI afgezet. In september 1792 werd de republiek uitgeroepen, en in 1793 werd Lodewijk door het parlement ter dood veroordeeld. Lodewijk moet sterven om het land te laten leven zei, Robespierre, de leider van de Jacobijnen, de radicale parlementsleden. De gematigde parlementsleden, Girondijnen genoemd, vonden dat er nu genoeg veranderd was. De radicalen wilden stemrecht voor iedereen, verhoging van de lonen en verlaging van de prijzen. Zij kregen de steun van de armen. Nadat in juni gewapende Parijzenaars het parlementsgebouw omsingelden om 29 Girondijnen gevangen te nemen (8 ontsnapten, de rest werd enkele maanden later terechtgesteld) waren de radicalen de baas. Pagina 5 van 9

6 De radicalen begonnen onder leiding van Robespierre met de Terreur. Wie het niet met hen eens was, werd onder de guillotine onthoofd. De radicalen organiseerden de staat en het leger goed. Als eerste land van de geschiedenis voerde Frankrijk de dienstplicht in. Officier kon je alleen worden als je daarvoor geschikt was. Na enige tijd bleek niemand meer veilig voor de Terreur. Er kwam een einde aan de opstand. De radicale leiders werden afgezet en zelf onthoofd (juli 1794). Na de Terreur wisten de gematigde revolutionairen de macht weer in handen te krijgen. In november 1795 kregen vijf personen, directeuren genoemd, de macht. Directoire. De bourgeoisie tijdens het Directoire voelde niets voor de democratische ideeën van de radicalen voor een nieuwe grondwet. Stemmen mocht je alleen als je een bepaalde hoeveelheid aan belasting betaalde. Deze rijke burgers dachten vaak meer aan zichzelf dan aan wat goed was voor heel Frankrijk. Het Directoire kreeg te maken met de volgende problemen: een grote hongersnood onder vooral de armen Frankrijk en de buitenlandse vijanden bleven in oorlog de Franse adel probeerde met geweld de regering omver te werpen Het bleef in Frankrijk onrustig. Ook het buitenland begon weer met aanvallen, toen greep Napoleon de macht (1799). Napoleon veroverde in de periode een groot deel van Europa. In 1812 viel hij Rusland binnen, maar moest zich daar terugtrekken vanwege de strenge winter. Bij de slag van Waterloo werd hij definitief verslagen (1815). In veel landen had hij wel de Code Napoléon, ingevoerd waarmee hij sommige ideeën van de Verlichting verbreidde: Iedereen was gelijk voor de wet Niemand mocht gevangen worden genomen zonder dat er een rechtszaak op volgde. Zo n rechtspraak moest openbaar zijn en je moest je kunne verdedigen De idealen van de Franse Revolutie(vrijheid, gelijkheid en broederschap) hadden bij veel mensen in Europa grote weerklank gevonden. Ook waren velen diep geschokt. Tijdens die revolutie waren duizenden mensen terechtgesteld en was bezit van adel en van de kerk onteigend. Ten slotte was de Franse revolutie uitgelopen op de militaire dictatuur van Napoleon met als gevolg bloedige oorlogen en onderdrukking in een groot deel van Europa. De mensen wilden voorkomen dat zoiets dergelijks zich nog ooit zou herhalen. In de macht van de koning zagen ze daarvoor de beste garantie. De aanhangers van de vorsten werden conservatieven. Onder conservatisme wordt het streven verstaan veranderingen uiterst langzaam en voorzichtig door te voeren en daarbij alles wat van waarde is te behouden. Veel liberalen en alle socialisten waren voor uitbreiding van het kiesrecht, de conservatieven waren ertegen. Volgens de conservatieven kwam het gezag van boven, in de laatste instantie van God. Volgens de liberalen en socialisten ontleende de overheid haar macht aan de wil van het volk. Veel meer dan de liberalen vonden de conservatieven dat de overheid de arbeiders in bescherming moest nemen. Maar dat moest niet gebeuren door hun rechten te geven, maar door als een goede vader voor hen te zorgen paternalisme. Na de overwinning op Napoleon begonnen de Europese mogendheden in 1814 overleg op het congres van Wenen. Alle landen die oorlog hadden gevoerd deden eraan mee. Na het congres van Wenen begon een tijdvak van de Restauratie: (gedeeltelijk) herstel van de toestand van vóór de Franse Revolutie. Het Congres ging uit van twee Pagina 6 van 9

7 beginselen: de legitimiteit van de vorsten (het wettige recht van vorsten op hun rijk); het nastreven van een nieuw Europees machtsevenwicht door de macht van Frankrijk in te perken en die van andere Europese mogendheden te vergroten. Die beginselen leidden tot het herstel van oude en de vorming van nieuwe staten: Door Napoleon bezette gebieden werden weer losgemaakt van Frankrijk. De vorstenhuizen keerden er terug. In Frankrijk werden de Bourbons, de dynastie die Frankrijk sinds 1589 had geregeerd, in hun koningschap hersteld. Aan de Franse noordgrens werden de zuidelijke en de noordelijk Nederlanden (België en Nederland) samengevoegd tot één staat, het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden Andere besluiten in het kader van machtsevenwicht waren: De overwinnaars Rusland, Pruisen en Oostenrijk kregen gebiedsuitbreiding; overwinnaar Engeland mocht een aantal veroverde koloniën houden. In Duitsland werd de Duitse Bond opgericht, een politiek bondgenootschap van alle Duitstalige vorstendommen, inclusief Duitstalig Oostenrijk (tot 1866). De Duitse Bond kreeg in 1834 een economische aanvulling: het Tolverbond, dat de tolgrenzen tussen de vorstendommen ophief ontwikkeling onderlinge handel Op voorstel van de Russische tsaar Alexander I werd in 1815 de Heilige Alliantie opgericht, een verbond waar de meeste Europese vorsten zich bij aansloten. De kern werd gevormd door de Grote Alliantie van de vier grote overwinnaars van Napoleon (Oostenrijk, Rusland, Pruisen, Engeland) In 1818 werd ook Frankrijk in de Grote Alliantie opgenomen. De vredesorganisatie werd een machtsinstrument voor de Oostenrijkse regeringsleider Metternich. Europa werd gezien als een concert van staten, die in harmonie moesten samenwerken. Na het congres van Verona kwam een einde aan het streven van de Europese grote mogendheden om gezamenlijk via congressen vrede in Europa te handhaven. Het liberalisme als stroming ontstond in de eerste helft van de 19e eeuw en kwam voort uit de ideeën van de 18eeeuwse verlichters. Het liberalisme wil vrijheid voor het individu op alle gebieden. Het liberalisme was een tegenreactie op het mercantilisme in de 17e en 18e eeuw. Het liberalisme stelde vrijheid van productie, arbeid en handel. Volgens Adam Smith moest iedereen het eigen belang navolgen, dit zou volgens hem welvaart voor allen opleveren. Op politiek was het voornaamste liberale principe volkssoevereiniteit. in de praktijk: streven naar een grondwet, een parlement en een uitbreiding van het kiesrecht. In de staatsinrichting is het parlement (volksvertegenwoordiging) het belangrijkste orgaan. Het parlement moest de wetgevende macht hebben en jet recht de regering te controleren en eventueel tot aftreding te dwingen. Het parlement moest gekozen worden door de bevolking. De overheid moest zo min mogelijk ingrijpen, wel burgers beschermen tegen buitenlandse vijanden, de Pagina 7 van 9

8 binnenlandse rechtsorde handhaven en openbare werken uitvoeren om burgers de gelegenheid te geven voor productie en handel. Belasting mocht alleen geheven worden voor het uitvoeren van deze taken (nachtwakersstaat) Liberalen spande zich in het bijzonder in voor: vrijheid van godsdienst en dus scheiding van kerk en staat vrijheid van meningsuiting en drukpers afschaffing censuur vrijheid voor wetenschap en kunst afschaffing van de slavernij Na de 19e eeuw werden de negatieve gevolgen van de industriële revolutie steeds duidelijker. Het liberale principe van vrijheid op economisch gebied bleek te leiden tot uitbuiting en armoede van de arbeiders. Veel liberalen vonden dat de staat als nachtwakersstaat aan herziening toe was. overheid moest meer taken op zich nemen, en de staat moest de zwakken beschermen tegen uitbuiting. De liberalen waren voorstanders van indirecte democratie. Vóór 1870 moest volgens de liberalen het kiesrecht alleen worden gegeven aan mannen die daar op een verstandige manier gebruik van konden maken criterium: bezit. De conservatieve liberalen bleven eraan vasthouden het kiesrecht niet sterk uit te breiden. Veel radicale liberalen wilden algemeen kiesrecht, of in elk geval uitbreiding ervan. Tijdens de industrialisatie nam in het begin de ongelijkheid toe. Een aantal denkers kwam tot de overtuiging, dat het bestaande kapitalistische stelsel niet in staat was de problemen op te lossen die ontstaan waren tijdens de industrialisatie. Volgens hen moest het kapitalisme vervangen worden door het socialisme: het ideaal dat de gemeenschap alle of tenminste de belangrijkste productiemiddelen (landbouwgrond, grondstoffen, fabrieken, vervoersmiddelen) bezit en beheert. De opbrengst van de productie moest dan zodanig worden verdeeld dat ieder een redelijk aandeel ontvangt. Het marxisme werd de belangrijkste vorm van socialisme. Het marxisme gaat ervan uit dat iedere samenleving bestaat uit twee bevolkingsgroepen: de rijke bovenlaag en de onderdrukte benedenlaag. De bovenlaag zou kleiner en rijker worden, terwijl de onderlaag groter en armer wordt. Dan ontstaat er strijd tussen de heersende en de uitgebuite bevolkingsgroep: de klassenstrijd. De onderdrukte klasse zal door een revolutie en na de fase van de dictatuur van het proletariaat een nieuwe klassenloze samenleving tot stand brengen. Toen vanaf de 19e eeuw de arbeiders het iets beter kregen ipv slechter besloot een groot deel van de marxisten niet meer te wachten op de revolutie. Door middel van algemeen kiesrecht zouden de marxisten de gewenste hervormingen ook via het parlement tot stand kunnen krijgen, aan gezien de arbeiders de meerderheid van de bevolking vormde. Vanaf het einde van de 19e eeuw kozen de grote WestEuropese marxistische partijen de weg van de parlementaire democratie evolutie ipv revolutie: revionisme. Deze marxistische partijen werden socialisten of sociaaldemocraten genoemd. De kleine partijen die de revolutie bleven nastreven werden communisten genoemd. Een algemene definitie van nationalisme is: het gevoel van saamhorigheid van een groep mensen die samen een staat vormen of willen vormen. Noodzakelijk voor dit gevoel: het besef over gemeenschappelijke ervaringen te beschikken (geschiedenis, tradities) het besef gemeenschappelijke belangen te hebben Pagina 8 van 9

9 In de tweede helft van de 16de eeuw ontstonden ook nationale gevoelens in de Nederlanden, waar de oorlog tegen Spanje een gemeenschappelijke ervaring werd. In het begin van de 19e eeuw breidde het nationalisme zich over Europa uit. Factoren die daar aan bij droegen zijn: De Franse overheersing onder Napoleon. Kwam deels door de overheersing zelf, en deels door de invoering van de dienstplicht en het ontstaan van massalegers politiek werd een aangelegenheid van het gehele volk. Het Congres van Wenen Europa werd ingedeeld volgens het criterium van legitimiteit (wettig recht van de vorsten). Hier tegenover stelden de nationalisten het zelfbeschikkingsrecht en de volkssoevereiniteit: ieder volk moest een eigen staat kunnen vormen en het recht hebben zelf zijn bestuur te kiezen. Door het Congres van Wenen werd geen rekening gehouden met het nationalisme, zo bleven de mensen die Italiaans en Duits spraken verdeeld over verschillende staten. Het Turkse rijk strekte zich uit tot op de Balkan. Op de Balkan waren de eigen talen en de godsdienst (de christelijke Orthodoxe Kerk) van groot belang voor het nationalisme. De Turkse overheersers waren moslim. Leiders van het nationalisme binnen het Turkse rijk waren dus vooral christelijke geestelijken. In de eerste helft van de 19e eeuw slaagden slechts twee volken erin een eigen nationale staat op te richten: de Belgen in 1830 en de Grieken in hetzelfde jaar. In de tweede helft van de 19de eeuw volgden andere staten: Italië (1870), het Duitse keizerrijk (1871) en Roemenië, Servië en Montenegro (1878). In 1848 braken voor het eerst in de geschiedenis bijna overal in Europa revoluties uit. begon in Frankrijk met arbeiders en burgers uit de middenlaag. Dankzij allerlei uitvindingen (telegraaf, snelle drukpers, spoorwegnet) waren de revolutionairen snel op de hoogte van wat er elders in Europa zich afspeelde waren bewust van gemeenschappelijke doelen, maar er was geen sprake van samenwerking. In Frankrijk namen socialisten deel aan de revolutie (zoals Louis Blanc, die minister werd van Arbeid in de Voorlopige regering). Toen de Voorlopige Regering meer werk bleek te maken van de liberale dan van de socialistische wensen (voedsel en werk), kwamen de arbeiders in juni 1848 weer in opstand. bloedig neergeslagen door leger. Ook buiten Frankrijk kwam van de socialistische idealen in de 1848revoluties weinig terecht. Karl Marx en Friedrich Engels schreven het marxistische pamflet Het Communistisch manifest in Marx en Engels zagen onvrede van het industrieproletariaat als grootste drijfveer van de revolutie. Maar juist de landen waarin de industrie zich het verst had ontwikkeld (Engeland en België) bleken in 1848 minder voor revoluties vatbaar te zijn. In 1848 dreef niet de industrialisatie maar de ontstane armoede in sommige landen als het gevolg van werkloosheid en voedselproblemen na een slechte oogst de arbeiders tot actie. Aanvankelijk wisten de liberale revolutionairen in sommige landen successen te behalen, maar in de loop van lukte het de conservatieve regering die successen weer ongedaan te maken succes want zwakte tegenstanders, door verschillende doelen Pagina 9 van 9