RAPPORT REGULIER SCHOOLTOEZICHT

Transcriptie

1 RAPPORT REGULIER SCHOOLTOEZICHT cbs 'De Wegwijzer' te Zeist BRIN-nummer school : 10FU-1 Datum schoolbezoek : 6 juni 2002 Datum vaststelling : Uitvoerende inspecteur(s) : Mw. drs. J.G. van Putten Handtekening eerstverantwoordelijke inspecteur:

2

3 1 INLEIDING Op 6 juni 2002 heeft de Inspectie van het Onderwijs cbs 'De Wegwijzer' bezocht. Dit rapport bevat de resultaten van dat bezoek. Het geeft weer hoe de inspectie heeft geoordeeld over een aantal elementen dat met elkaar de kern van goed basisonderwijs vormt. De gehanteerde criteria en de gevolgde werkwijze worden in dit rapport slechts beknopt weergegeven. Uitvoeriger is dat gedaan in de brochures 'Schooltoezicht ' en Regulier Schooltoezicht die voorafgaand aan het bezoek aan de school zijn verstrekt. Dit rapport moet dan ook in samenhang met de inhoud van deze brochures worden gelezen. Zoals de titel van het rapport al aangeeft, ging het om een bezoek in het kader van Regulier Schooltoezicht. Bij deze vorm van toezicht gaat de inspectie na of een aantal elementen (indicatoren) dat betrekking heeft op de leerresultaten (opbrengsten), het leerstofaanbod, de leertijd, het didactisch handelen van de leraren en de leerlingenzorg in voldoende mate aanwezig is. Dit om de uitspraak te kunnen doen of op een school de kern van goed basisonderwijs van voldoende niveau is. Dit alles op basis van de geldende wetgeving voor het basisonderwijs alsmede op basis van hetgeen de wetgever daarmee beoogt. Daarnaast streeft de inspectie ernaar de sterke en zwakke kanten van de opbrengsten, het leerstofaanbod, de leertijd, het didactisch handelen en de leerlingenzorg meer in het algemeen in kaart te brengen. Dit om de school te stimuleren de kwaliteit van het onderwijs op bepaalde punten te verbeteren. Op grond van dit alles staat bij een schoolbezoek Regulier Schooltoezicht de vraag centraal: Komen op deze school de indicatoren die de kern van goed basisonderwijs vormen in voldoende mate voor? Het antwoord op de centrale vraag en de resultaten van het bezoek in het algemeen zijn gebaseerd op schriftelijke bronnen, op observaties van een aantal lessen en op de inhoud van een aantal gesprekken. In het kader van de voorbereiding van het bezoek ontving de school vragenlijsten voor de directie en voor de coördinator(en) leerlingenzorg. De via deze lijsten verzamelde gegevens werden voorafgaande aan het bezoek geordend en geanalyseerd. Ook werden documenten bestudeerd waarover de inspectie reeds beschikte. In dit geval waren dat de schoolgids, het schoolplan, het schooldossier en de verslagen van vorige bezoeken. Tijdens het bezoek woonde de inspectie lessen bij in de groepen 2, 3, 5, 7 en 8. Bij dit bezoek ging het om lessen in Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Tevens voerde de inspectie tijdens het bezoek gesprekken met de directie en de coördinator leerlingenzorg. Aan het einde van het bezoek zijn de resultaten en de conclusies besproken met de directie, het team en twee vertegenwoordigers van het bevoegd gezag. 3 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

4 Het rapport bestaat uit vier hoofdstukken. Na deze inleiding worden in hoofdstuk 2 de resultaten van het bezoek weergegeven. Hoofdstuk 3 opent met de conclusie ter zake de kern van goed basisonderwijs. Het hoofdstuk vervolgt met een toelichting op die conclusie. Hoofdstuk 4 bevat de afspraken die, voorzover nodig, met de school zijn gemaakt. 4 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

5 2 RESULTATEN Bij Regulier Schooltoezicht gaat het om vijf elementen: opbrengsten, leerstofaanbod, leertijd, didactisch handelen en leerlingenzorg. Elk element is uitgewerkt in indicatoren (herkenbare aanwijzingen over de kwaliteit van een element). Per indicator is bepaald of deze in voldoende dan wel onvoldoende mate op de school is aangetroffen. De resultaten zijn in de onderstaande vijf tabellen geordend. 1 Opbrengsten in voldoende mate? nee ja 1.1 De prestaties van leerlingen aan het einde van de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 1.2 De prestaties van leerlingen gedurende de schoolperiode hebben ten minste het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. geen waardering 2 Leerstofaanbod in voldoende mate? nee ja 2.1 Het leerstofaanbod voor Nederlandse taal is dekkend voor de kerndoelen. 2.2 Het leerstofaanbod voor rekenen en wiskunde is dekkend voor de kerndoelen. 2.3 Het leerstofaanbod voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde wordt aangeboden tot en met het niveau van groep 8 basisonderwijs. 2.4 Het leerstofaanbod vertoont een doorgaande lijn. 2.5 Het leerstofaanbod voor Nederlandse taal is afgestemd op de onderwijsbehoeften van de leerlingenpopulatie. 2.6 Het (leerstof)aanbod komt tegemoet aan relevante verschillen tussen leerlingen. 5 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

6 3 Leertijd in voldoende mate? nee ja 3.1 De school heeft voldoende onderwijstijd gepland. 3.2 De school zorgt ervoor dat de geplande onderwijstijd is afgestemd op de onderwijsbehoeften van de leerlingenpopulatie. 3.3 De leraren realiseren de geplande onderwijstijd. 4 Didactisch handelen in voldoende mate? nee ja 4.1 De leraren geven een duidelijke uitleg van de leerstof en de opdrachten. 4.2 De leraren gaan regelmatig na of leerlingen de leerstof en de opdrachten begrijpen. 4.3 De leraren stimuleren de leerlingen actief mee te doen. 4.4 De leraren hanteren binnen de les werkvormen die leerlingen activeren. 4.5 De leerlingen tonen een grote mate van betrokkenheid. 4.6 De leraren maken gebruik van concrete en voor de leerlingen herkenbare situaties en ervaringen en geven toepassingsgerichte opdrachten. 4.7 De leraren geven expliciet onderwijs in strategieën voor denken en leren. 4.8 De leraren houden bij de instructie rekening met niveauverschillen tussen leerlingen. 4.9 De leraren houden bij de verwerking rekening met niveauverschillen tussen leerlingen De organisatie van het onderwijsleerproces is doelmatig. 6 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

7 5 Leerlingenzorg in voldoende mate? nee ja 5.1 De school bepaalt systematisch de vorderingen en ontwikkeling van de leerlingen. 5.2 De leraren stellen bij zorgleerlingen op systematische wijze de hulpvragen vast, c.q. bij. 5.3 Voor leerlingen met geconstateerde problemen zijn documenten voor handelingsplanning aanwezig. 7 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

8 8 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

9 3 CONCLUSIE In antwoord op de centrale vraag uit de inleiding komt de inspectie tot de conclusie dat op basisschool 'De Wegwijzer' de indicatoren die de kern van goed basisonderwijs vormen in voldoende mate voorkomen. Deze algemene conclusie is gebaseerd op de waarderingen zoals die bij de hierboven weergegeven reeks van indicatoren zijn gegeven. Voor een deel spreken die waarderingen voor zich. Voor een ander deel is dat in mindere mate het geval. In de hierna volgende toelichting worden bij de desbetreffende indicatoren de overwegingen omschreven die tot de gegeven waardering hebben geleid. Bij enkele andere wordt de gegeven waardering genuanceerd. Context Sinds het inspectiebezoek van 1998 is er binnen 'De Wegwijzer' veel veranderd. Er is bijna sprake van een volledig nieuw team door de aanstelling van een nieuwe directeur en nieuwe leerkrachten. De fusie van de basisscholen 'De Wegwijzer' in Zeist en 'De Hazenboschschool' in Den Dolder is vorig schooljaar ontbonden, doordat het bevoegd gezag De Hazenboschschool heeft opgeheven. Zo langzamerhand begint de school in een wat rustiger vaarwater te komen na veel vervangingsproblematiek, een moeizaam fusietraject, grote combinatiegroepen en een zeer krappe huisvesting. Ziekte, personele wisselingen en het zoeken naar vervanging hebben de afgelopen jaren een grote rol gespeeld. Menigmaal heeft de directeur naast zijn directietaken ook de lesgevende taken voor zijn rekening genomen. De fusie was meer een papieren fusie, de scholen lagen in letterlijke en figuurlijke zin te ver uiteen en deze fusie heeft niet geleid tot enige meerwaarde. Voor het eerst werken de leerkrachten met homogene groepen en daardoor is de groepsgrootte beter hanteerbaar geworden. De verbouwing van de school zal voor de zomervakantie gereed zijn en dat betekent dat alle groepen in één gebouw gehuisvest kunnen worden. Het team beschikt dan over een eigen personeelskamer en de coördinator leerlingenzorg over een eigen ruimte. Daarnaast heeft een aantal schoolcondities expliciet aandacht gekregen. Het betreft zowel het systeem van kwaliteitszorg als het professionaliseringsklimaat. Kwaliteitskaarten zijn aangeschaft en worden ingezet. Ook heeft scholing plaatsgevonden op gezamenlijkheid in visie en teamvorming. Opbrengsten Om de opbrengsten aan het einde van de basisschoolperiode te waarderen heeft de inspectie objectieve gegevens nodig, een methode-onafhankelijke, landelijk genormeerde toets waarmee het beheersingsniveau van de leerlingen van groep 8 is vastgesteld. Die toets moet bovendien drie achtereenvolgende schooljaren zijn afgenomen. De school gebruikt sinds drie jaar de Cito-eindtoets. De resultaten op deze toets liggen één jaar op het gemiddelde van de scholen die een vergelijkbare leerlingenpopulatie hebben en twee jaren onder het gemiddelde. Ze liggen echter nog net binnen de marges die de inspectie hanteert en daarom zijn de eindopbrengsten van een voldoende niveau. Hoewel de resultaten voor de school teleurstellend zijn, verdient het een compliment dat de school actie heeft ondernomen tot transparante eindresultaten. De resultaten bieden aanknopingspunten tot een nadere analyse van het aanbod, het didactisch handelen 9 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

10 en de leerlingenzorg. Binnen een goed functionerend systeem van kwaliteitszorg kan deze informatie niet worden gemist. Voor het vaststellen van de tussentijdse opbrengsten hanteert de inspectie als criterium dat scholen methode-onafhankelijke landelijk genormeerde toetsen afnemen voor technisch lezen einde groep 3 of groep 4, rekenen en wiskunde in groep 4 en 6 en begrijpend lezen in groep 6. 'De Wegwijzer' beschikt voor het technisch lezen en rekenen en wiskunde over de gegevens, maar voor begrijpend lezen nog niet. Daarom kan de inspectie over de resultaten op tussenliggende momenten geen oordeel uitspreken. Enige aanleiding tot zorg is nog wel het technisch leesniveau van een deel van de leerlingen. Leerstofaanbod Sinds het inspectiebezoek in 1998 is het aanbod volledig geactualiseerd. Het team werkt met nieuwe methodes voor Nederlandse taal, inclusief aanvankelijk technisch lezen en begrijpend lezen, en rekenen en wiskunde. Het zijn methodes die voldoen aan de kerndoelen en aan moderne vakdidactische principes. Bovendien bieden deze methodes handreikingen om beter te kunnen inspelen op de verschillen die er zijn tussen leerlingen. Deze handreikingen tot herhalingsstof en verrijkingsstof gebruiken de leerkrachten ook. Om goed te kunnen inspelen op de verschillen in taalniveau is een NT2 lijn naast de taalmethode aangeschaft. Het is tevens een lijn die ook voor taalzwakkere leerlingen kan worden ingezet. Echter deze leerlijn voor extra taalondersteuning gebruiken de leerkrachten niet. Het in gebruik nemen van meerdere methodes tegelijkertijd gaat vaak ten koste van goede implementatietrajecten. Zo ook op deze school. Het traject tot de aanschaf van een nieuwe methode is zorgvuldig geweest en binnen de teamvergaderingen wordt gesproken over de knelpunten in het gebruik. Er zijn geen externe afspraken gemaakt tot goede implementatietrajecten van de methodes en dat is jammer. Enerzijds moet de doorgaande lijn in aanbod en didactiek over de leerjaren heen voldoende bekend zijn, zodat de leerkrachten weten hoe de leerstof is opgebouwd en hoe denk- en leerstrategieën worden aangeboden en uitgebouwd. Anderzijds zijn de nieuwe methodes vaak zo veelomvattend dat verantwoorde keuzes over wat kan worden weggelaten op schoolniveau nodig zijn. Bovendien is het van belang om als team vast te stellen welke basale vaardigheden leerlingen moeten beheersen alvorens de overstap te maken naar complexere vaardigheden, welke acties de leerkracht onderneemt wanneer een deel van de leerlingen deze basale vaardigheden nog niet beheerst en op welke wijze de leerlingenzorg preventief of curatief ondersteuning biedt. In de groepen 1 en 2 is ontwikkelingsgericht onderwijs (ogo) geïntroduceerd. De wijze waarop jonge kinderen leren heeft daardoor nieuwe accenten en nieuwe impulsen gekregen. Om duidelijkheid te creëren over wat jonge kinderen moeten leren zijn mappen met ontwikkelings- en leerlijnen aangeschaft. Het ogo bevindt zich in een ontwikkelfase en de aansluiting naar groep 3 in aanbod en didactiek moet nog nader worden uitgewerkt. Een nadere uitwerking vraagt ook de doorgaande lijn in woordenschatontwikkeling. Eenieder besteedt hieraan aandacht, maar de vraag is of deze aandacht voldoende structureel is en of de gebruikte materialen goed op elkaar aansluiten en voldoende aansluiten op de reguliere leerlijnen voor taal. 10 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

11 Leertijd De school heeft voldoende leertijd gepland. Voor de groepen 1 tot en met 4 heeft de school meer tijd gepland (3672 uur) dan het wettelijk verplichte aantal uren (3520). Voor de bovenbouw is met 4032 ook enige marge ingebouwd. Voor de verdeling van de leertijd over de verschillende leer- en vormingsgebieden legt het team voldoende accenten bij de instrumentele vaardigheden. Echter de onderwijsbehoeften van een deel van de leerlingenpopulatie vraagt doorgaans om meer tijd voor taal om tot betere leerprestaties te komen. Een goede discussie is daarom van belang over de tijd voor het taalonderwijs in relatie tot de leerlingenpopulatie. Het team besteedt thans vanaf groep 3 tot groep 8 aan Nederlandse taal 44 uur en aan rekenen en wiskunde 32 uur. Een gemiddelde school besteedt doorgaans aan Nederlandse taal 48 uur en 29 uur aan rekenen en wiskunde. Binnen de lessen is de tijd doelmatig benut. Het voornemen van de school om het zelfstandig werken te introduceren biedt tevens mogelijkheden om meer variatie in onderwijstijd aan te brengen. Didactisch handelen De inspectie heeft het didactisch handelen vooral positief gewaardeerd op de basale aspecten van het didactisch handelen, zoals het geven van een heldere uitleg, het controleren of de leerlingen de uitleg hebben begrepen en het begeleiden van de leerlingen tijdens de verwerking. De leerlingen werken geconcentreerd aan hun taken en de lessen zijn overwegend doelmatig georganiseerd. De doelmatigheid van een les kan op één punt worden verhoogd en dat betreft de verwerking van de leerstof door de leerling. Het gebruik van bijbehorende werkschriften maakt de les veelal doelmatiger. Naast deze basale aspecten van het didactisch handelen moeten echter ook enkele eigentijdse vakdidactische aspecten op schoolniveau herkenbaar zijn en daarin is nog veel variatie. Zo doen de nieuwe methodes een appèl op het expliciet geven van onderwijs in denk- en leerstrategieën. Het is een didactisch principe waarin het 'leren leren' van de leerlingen centraal staat. In de verschillende lessen is hiertoe een eerste aanzet gegeven. Voorbeelden daarvan zijn het inventariseren van verschillende antwoorden, het schematiseren en het gebruik van modellen. Echter dit aspect behoeft binnen 'De Wegwijzer' verbreding en verdieping. Het gaat om een sterker accent vanuit de leerkracht op procesvragen dan op productvragen, waardoor de eigen inbreng van de leerling (ook de taalzwakkere leerling) meer wordt gestimuleerd. Vooral de interactie tussen de leerkrachten en de leerlingen en tussen de leerlingen onderling neemt binnen het 'leren leren' oftewel het strategisch leren een belangrijke plaats in. De afstemming op individuele verschillen tussen de leerlingen heeft binnen het didactisch handelen nog geen duidelijke plek gekregen. Het is een goede zaak dat de leerkrachten de differentiatie vanuit de methodes gebruiken en deze vervolgens nauwgezet vastleggen. Maar daarmee is de school er nog niet. De consequenties die het signaleren vanuit de verwerking van de lessen, de methode-gebonden toetsing en vanuit de genormeerde toetsing heeft voor de instructiebehoeften en de ondersteuningsbehoeften van leerlingen, zijn nog te veel afhankelijk van de individuele leerkracht en/of de remedial teacher. En daardoor is de afstemming nog een kwetsbaar punt binnen de schoolorganisatie. 11 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

12 De inspectie heeft wel enkele goede voorbeelden gezien van bovengenoemde aspecten. Zo is binnen enkele lessen een duidelijk appèl gedaan op eigen initiatief en samenwerking en zijn hier heldere afspraken over gemaakt. Binnen een andere les kwam het interactieve aspect vanuit denk- en leerstrategieën naar voren en deze les toonde aan hoe goed leerlingen hun eigen oplossingen kunnen bedenken en verwoorden. Ten slotte speelde één van de leerkrachten in op de verschillende instructiebehoeften van de leerlingen. Het zijn mooie voorbeelden van moderne vakdidactiek die binnen collegiale consultaties een plek moet krijgen om tot meer teamgericht handelen te komen. Leerlingenzorg Binnen het systeem van leerlingenzorg zijn voorlopig drie genormeerde toetsen opgenomen voor technisch lezen, rekenen en wiskunde en de begrippentoets voor de oudste kleuters. Het systematisch signaleren is nog niet geheel op orde, omdat genormeerde toetsen ontbreken voor de onderdelen rekenen en wiskunde en begrijpend lezen. Ook is het de vraag of de genormeerde toets voor kleuters voldoende aanknopingspunten biedt voor gerichte interventies, vooral op het gebied van taal. Veelal zijn criteria voor uitval vanuit genormeerde toetsing transparant. Echter deze criteria hebben in het verleden nog een te geringe rol gespeeld bij het technisch lezen, zodat einde groep 6 nog niet alle leerlingen AVI 9 hebben bereikt. Een goed technisch leesniveau is een essentiële voorwaarde tot het volgen van het onderwijs bij alle leer- en vormingsgebieden. Zowel in groep 3 als in groep 5 ziet de inspectie op dit terrein thans een duidelijke vooruitgang. De groepsmappen geven zowel een helder beeld van de genormeerde toetsen als van de methode-gebonden toetsen. Deze laatste toetsen zijn niet opgenomen in het systeem van leerlingenzorg. Het is een korte termijn toetsing die een goed beeld geeft van in hoeverre de leerstof is over gekomen bij de groep als geheel en bij de individuele leerling. Gezien de hoeveelheid fouten op de verschillende onderdelen is deze informatie belangrijk voor gerichte interventies. Beheersen de leerlingen de basale vaardigheden in voldoende mate voordat een overstap is gemaakt naar complexere vaardigheden? Aan de hand van genormeerde toetsing vinden bilaterale gesprekken plaats tussen de intern begeleider en de leerkracht en worden vervolgprocedures afgesproken. Indien een leerling in aanmerking komt voor remedial teaching is een nadere diagnose gesteld en zijn handelingsplannen opgesteld. Een enkele leerkracht werkt ook in de klassensituatie met handelingsplannen. Maar gerichte ondersteuning in de klassensituatie middels handelingsplanning moet nog beter worden ingebed in de verschillende klassensituaties. Ook zou preventieve ondersteuning (pre-teaching) binnen de klassensituatie, vooral voor de taalzwakkere leerlingen, sterker een rol moeten spelen. 12 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

13 13 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

14

15 4 AFSPRAKEN In aansluiting op de resultaten van het bezoek zijn met de directie de volgende afspraken gemaakt. De eerstvolgende schoolgids zal op enkele onderdelen worden aangepast. Om welke onderdelen het gaat is aan de directeur kenbaar gemaakt. De school zal de aanwijzingen in dit rapport meenemen in haar veranderbeleid. Een eerste prioritering zal liggen in het versterken van het primaire proces om tot hogere opbrengsten te komen. Op basis van dit rapport zal de school in aanmerking komen voor een periodiek kwaliteitsonderzoek over twee jaar. 15 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',

16 16 Rapport Regulier Schooltoezicht, cbs 'De Wegwijzer',