bouw & infra > p8 werken met kengetallen > p12 Toepassing BIM in bouwkostenvak Blijft achter > p16 concept bouwbesluit 2012 doorgerekend

Transcriptie

1 jaargang 30 nummer 2 juni/juli 2011 bouw & infra > p8 werken met kengetallen > p12 Toepassing BIM in bouwkostenvak Blijft achter > p16 concept bouwbesluit 2012 doorgerekend

2 Duurzaam kostenadvies Gooi uw geld niet weg. Volstrekt onnodig. Duurzaam kostenadvies voegt juist waarde toe aan uw project. Bijvoorbeeld door bij kostenberekeningen de gehele levenscyclus van het project in ogenschouw te nemen (life cycle cost-raming). Of door budgetgestuurd te ontwerpen. En dat alles duidelijk gecommuniceerd, zodat bedragen geen eigen leven gaan leiden. Dat is duurzaam kostenadvies van Tauw. Denkkracht voor duurzame omgevingskwaliteit

3 bouw & infra inhoud > 16 > 19 > Van de voorzitter Redactioneel Minder bouwen maar met een hogere kwaliteit Antoon klein Gunnewiek Werken met kengetallen (1) Ruud Schoonhoven Verslag EAB-themadagen Meer met Minder Marcel Volleberg Toepassing BIM in bouwkostenvak blijft achter John Koks Update Meerwaarde Willum Cornelissen Concept Bouwbesluit 2012 doorgerekend Ted Peek en Tobias Wind Een goede projectstart is het halve werk Frits ten Cate Netwerkbijeenkomst bij Dycore systeemvloeren te Oosterhout Jens Roozendaal InZicht: Tim de Jonge Willum Cornelissen Verenigingsnieuws 3

4 > > > nvbk Nederlandse Vereniging van Bouwkostendeskundigen The Netherlands Association of Construction Economists Association Néerlandaise des Economistes de la Construction Niederländische Verein für Baukostenberäter nvbk-bestuur Leden: voorzitter Niels Vlieg secretaris Henk Huls penningmeester Rob van der Heiden GWW Marcel Volleberg onderwijs Erik Schulte Fischedick pr & communicatie Marcel Volleberg bureauleden / Int. Peter van der Pijl huisvestingseconomie Jan Ottink Young nvbk Henk Bergsma overig Ron van den Berg nvbk-adres Postbus BB Nijkerk tel: fax: secretariaat@nvbk.nl Redactie Lisette Matijssen-Kelderman hoofdredacteur publicaties@nvbk.nl ARCADIS tel: Dirk Dubbeling eindredacteur dirk.dubbeling@casema.nl Henk Bergsma h.bergsma@arcadis.nl ARCADIS Willum Cornelissen Adviseur bouw- en huisvestingseconomie contact-m@willum.be Guido van Haalen g.v.haalen@abt.eu ABT Mark Heeneman MSc RE m.heeneman@arcadis.nl ARCADIS Jan Rip jan.rip@jrc2000.nl JRC2000 Bladmanager Cynthia Kremer km@nvbk.nl Motivation Office Support tel Abonnementen kies: Publicaties - Online bestellen of bij het secretariaat tel Advertentie-informatie kies: Publicaties - Adverteren of neem contact op met MOS (Motivation Office Support) tel ISSN ISSN voor info zie Vormgeving en druk Van de Ridder Druk & Print, Nijkerk NVBK Van de voorzitter Beste lezers, Duurzaamheid blijft hot en als bouwkostendeskundigen kunnen we steeds beter duurzaamheid in ons uitvoerend werk betrekken. Op de druk bezochte netwerkbijeenkomst in februari heeft Tim de Jonge een presentatie gegeven over de kostenbegeleiding van duurzaam bouwen. Een project dat de nvbk trekt binnen de CEEC. Het doel van dit project is om te komen tot een open source -methodiek voor kosteneffectieve duurzaamheid. Verheugend was de belangstelling om aan de werkgroep-nl van dit project mee te doen. Een mooi initiatief van Peter van de Pijl en Tim de Jonge om op Europees niveau duurzaamheid een stap verder te brengen. Zelf heb ik in recente projecten ervaring opgedaan met de BREEAM-systematiek. De methodiek is toegankelijk en bruikbaar door de eenvoudige systematiek (je hebt er geen specifieke software voor nodig), de brede definitie van duurzaamheid kwaliteitsborging via audits BREEAM assessor en de internationale erkenning, met specifieke landeigen waarderingen. Al enige jaren zien we in de opleiding Kostendeskundige Bouw een toename van scripties over de tussen relatie duurzaamheid en kosten. Het vergelijken van GPR, LEED, BREEAM en Greencalc+, de meerkosten van duurzaam bouwen voor de woningbouw, Life Cycle Costing, nieuwbouw en renoveren op Passiefhuisniveau, CO2-neutraal bouwen en het BREEAM bouw- en advieskostenrekenmodel. Dit betekent dat bij de nvbk-leden steeds meer kennis en inzicht aanwezig is over verantwoord rekenen aan en adviseren over duurzaamheid. We kunnen nog veel meer energie, materialen en geld besparen. In Zwolle heeft investeringsmaatschappij Phidias een verouderd pand van een energie G-label naar een A-label laten tillen en dit weer voor vijftien jaar verhuurd. En zo is er op alle fronten van de gebouwde omgeving een rol voor bouwkostendeskundigen bij het verbeteren van de duurzaamheid van nieuwe en bestaande gebouwen. Niels Vlieg

5 Redactioneel Beste lezers, Nummer twee nieuwe stijl is een feit. We hebben ons uiterste best gedaan er weer een verrassend nummer van te maken. Zoals ik in de eerste uitgave al aangaf gaat het themakatern van deze keer over aanbesteden. Al een tijdje is de aanbestedingsmarkt onvoorspelbaar als een ruwe zee. John Koks neemt u mee in zijn verhaal om via BIM, als neveneffect, daar toch meer grip op te krijgen. Ook in het artikel van Ruud Schoonhoven komt aanbesteden indirect aan bod door hoe dan ook kostenkengetallen in de infrastructuursector zuiver te houden. Antoon klein Gunnewiek laat een aantal noodzakelijke antwoorden van de bouw de revue passeren die nodig zijn om de economische recessie het hoofd te bieden: sneller bouwen, tegen lagere kosten en nagenoeg foutloos. Ik hoor vaak om me heen: Waarom moet ik lid worden van de nvbk? Wat geeft dat voor een meerwaarde? Willum Cornellisen heeft over die meerwaarde een mooi artikel geschreven. Als het nieuwe Bouwbesluit wordt goedgekeurd door de Eerste en Tweede Kamer zal het per 1 januari 2012 van kracht worden. Wat brengt ons dit nieuwe Bouwbesluit en wat zijn de gevolgen voor de bouwkosten? BDB heeft dat laatste al berekend. Naast bovengenoemde artikelen natuurlijk nog het verengingsnieuws, Marcel Volleberg is bij de themadagen van het EAB geweest en doet daarvan verslag. In de rubriek Inzicht dit keer een interview met Tim de Jonge en Update brengt u weer allerlei wetenswaardigheden. Ik wens u veel leesplezier en een mooie zomer. Lisette Matijssen, hoofdredacteur nieuwe leden De toelatingscommissie heeft het bestuur geadviseerd om de volgende nieuwe leden aan te nemen: Als kandidaat-lid: 1. (Marc) ing. M.J.C. Braspenning, Zundert. Als persoonlijk lid: 2. (Marc) dhr. M.A.M.W. Kobossen, Beuningen. 5

6 minder bouwen maar met een hogere kwaliteit De economische recessie zorgt voor een dalende vraag naar woningen en leegstand van kantoorgebouwen. Kengetallen zullen met grote voorzichtigheid moeten worden gehanteerd, stelt Antoon klein Gunnewiek. Onderhoud en renovatie vullen deels het gat in de opdrachtenportefeuilles die het wegvallen van de nieuwbouwvraag creëerde. Antoon klein Gunnewiek kg. Bouwkostenadvies Op dit moment hebben wij te maken met veel leegstand in de bouw. Voordat er weer een volumevraag naar nieuwe bouwwerken gaat ontstaan, zal een groot deel van de huidige leegstand door de markt moeten zijn opgenomen. Publicaties in diverse kranten en tijdschriften laten zien dat veel partijen zich beraden op de vraag: Wat en hoeveel moet er waar worden gebouwd nadat de huidige leegstand weer is weggewerkt? Woningen De vraag naar woningen werd in het verleden bepaald door de groei van het aantal inwoners en de dalende woningbezetting. In de periode tussen nu en circa 2020 neemt de bevolking nog licht toe. Na 2020 zal de behoefte aan woningen als gevolg van de vergrijzing afnemen. De ervaring leert dat als gevolg van een economische neergang de gemiddelde woningbezetting minder snel daalt doordat mensen langer bij elkaar blijven wonen. Oorzaken zijn onder meer het afnemende aantal scheidingen en het verdelen van woonlasten over meerdere schouders in een huishouden. Dit kan een extra dip in de vraag naar woningen tot gevolg hebben. Mogelijk zal er vanaf circa 2020 alleen nog sprake zijn van vervanging van te slopen woningen. Als gevolg van de te verwachten zeer sterke stijging van de energieprijzen in de komende jaren zal het economisch verantwoord of zelfs noodzakelijk zijn om bestaande woningen en wooncomplexen zodanig aan te passen dat hier een hoogwaardig energielabel voor kan worden afgegeven. De hoge kosten die met de verbeteringen zijn gemoeid, kunnen betaald worden uit besparingen op de toenemende energielasten en het feit dat deze woningen weer een lange levensduur krijgen. Kantoren De leegstand van kantoren is meer structureel. Hier hebben we volgens diverse prognoses de komende jaren te maken met veel te veel vierkante meters. Er gaan stemmen op om deze kantoren, in ieder geval een deel ervan, om te bouwen naar woonruimte. Het potentiële volume aan woningen in deze kantoorruimte zal de vraag naar nieuwe woningen verder doen dalen. Veel oudere kantoren zijn slecht of niet geïsoleerd. Het opknappen van een deel van de bestaande kantoren zal bij bezetting weer leegstand op een andere plaats opleveren. De investeringen in het verbeteren van deze kantoren zullen met name gedaan moeten worden door de beleggers. Als gevolg van de leegstand en de te verwachten veranderingen in de maatschappij zijn zij hun horizon echter kwijt. Voor de beleggers kan dit een reden zijn om pas op de plaats te maken en af te wachten hoe de ruimtebehoefte en de locatie-eisen zich gaan ontwikkelen. Diverse overheidsinstellingen zijn gehuisvest in gebouwen met een laag energielabel. Een aantal van deze panden staat op een beeldbepalende plaats. De gebruiker 6

7 zal hier eerder geneigd zijn over te gaan tot renovatie en te streven naar een hoog energielabel, dan definitief naar een andere locatie te verhuizen. Toekomst Het omzetvolume uit onderhoud en verbouwingen van woningen en kantoren zal naar inschatting van velen eerder toenemen dan afnemen. Dit type werkzaamheden gaat gepaard met een hoog percentage aan arbeidskosten. Een goede ontwikkeling voor de werkgelegenheid en instandhouding van het vakmanschap. Wat valt er te concluderen uit de praktijk van de laatste vijftig tot zestig jaar? De grote werken werden groter en het aantal kleinere werken werd kleiner. De faalkosten zijn drastisch toegenomen en na elke crisis daalde het volume aan woningen om niet meer op het niveau van voor die crisis terug te komen. Ik ben zeker niet negatief over de toekomst van en de mogelijkheden in de bouw, maar de toekomst heeft nog veel meer veranderingen in petto. Nieuw te bouwen woningen zullen veelal binnen de bestaande bebouwingscontouren gerealiseerd gaan worden. Daar waar eerst gesloopt wordt om daarna nieuw te gaan bouwen, zal er geen grond van de gemeente afgenomen worden. Dit kan leiden tot lagere stichtingskosten. De kengetallen die in het verleden zijn opgebouwd, zullen dan ook met grote voorzichtigheid moeten worden gehanteerd. De randvoorwaarden waarop deze kengetallen zijn gebaseerd, zijn mogelijk in de toekomst niet meer realistisch. De series te bouwen woningen zullen kleiner worden en meer worden afgestemd op de individuele wensen van kopers en huurders. Ook zal, als gevolg van de kleinere series, veel meer aandacht dan tot nu toe besteed moeten gaan worden aan de organisatorische leegloop. Met name dit laatste kan de kostprijs onevenredig opstuwen. De logistiek zal drastisch veranderen, zeker als een behoorlijk bouwvolume in de bebouwde omgeving moet worden gerealiseerd in plaats van in uitbreidingsgebieden. Om De bouwkolom zal zich meer moeten richten op de wensen van OPDRACHTgevers en gebruikers noodoplossingen, en dus bouwfouten, tijdens de bouw te voorkomen, zal er meer getekend en gepland moeten worden. Ook zal de bouwsector een antwoord moeten vinden op het gegeven dat de opdrachtgever straks minder anoniem is en dus meer invloed op het resultaat wil hebben en, bij een gelijkblijvende opleverdatum, later zal gaan bestellen. Om zijn wens te realiseren zal hij dus meer gaan letten op de bewezen prestaties van een groep partijen dan op de bewezen prestaties van een individueel bedrijf. De bouwkolom zal zich dus moeten gaan richten op de wensen van de opdrachtgevers en gebruikers. Het adagium wordt: het dubbele bouwen in de helft van de tijd, tegen lagere kosten en dan ook nog nagenoeg foutloos. Het elkaar begrijpen en daar naar handelen zal zo mogelijk de grootste uitdaging worden voor de toekomst. Het gevolg zal zijn dat de bouwkolom een beter imago zal krijgen, in plaats van het huidige, mijns inziens, onverdiende slechte imago, en een beter eindproduct aan de gebruiker zal kunnen leveren. 7

8 Werken met kengetallen Zegen of ramp in de infrastructuur (deel 1) Verkeerde interpretatie van kengetallen werkt vertragend op infraprojecten en kostenramingen blijken later vaak niet te kloppen. Bovendien raken kengetallen door verkeerd gebruik ook vervuild. Dankzij de economisch crisis vallen de gevolgen volgens Ruud Schoonhoven nog mee. Ruud Schoonhoven Arcadis Kengetallen worden ook gebruikt door niet ter zake deskundigen. Zij beseffen onvoldoende de context en de consequenties van deze data. Steeds vaker wordt in beginfases van infrastructuurprojecten met behulp van een paar kengetallen een budget vastgesteld, zonder dat goed duidelijk is wat het project inhoudt. Zelfs een simpele schets ontbreekt vaak. Opdrachtgevers bewaken deze flinterdunne gegevens tijdens het vervolgtraject met een leger aan adviseurs. Maar wat bewaken zij eigenlijk? Op basis van deze min of meer waardeloze gegevens neemt de politiek een besluit. Later is iedereen verrast dat de raming niet blijkt te kloppen. Noodzaak kengetallen De politiek is ontevreden over de lange doorlooptijden van grote infrastructurele projecten. Er zijn veel vertragende factoren in de voorbereiding van projecten, waaronder de bestuurscultuur, het besluitvormingsproces en de juridificering van veel processen. Dit kost veel tijd en de voortgang van projecten verloopt mede hierdoor moeizaam. Vooral na de invoering van de Tracéwet in 1994 zijn de doorlooptijden van projecten sterk toegenomen. Door de politiek is daar veel commentaar op gekomen en kwam de roep om projectprocedures vlotter te laten verlopen. Projecten raken door ellenlange procedures onnodig vertraagd. Natuurlijk is de samenleving complexer en zakelijker geworden, maar er moet toch tijdwinst mogelijk zijn. De politiek heeft daarom de commissie Versnelling Besluitvorming Infrastructurele Projecten onder leiding van Peter Elverding ingesteld (Commissie-Elverding). Deze commissie had de opdracht te onderzoeken hoe de besluitvorming bij infrastructurele projecten vlotter zou kunnen verlopen. In dit artikel wil ik het item vertragende factoren in de voorbereiding van infrastructurele projecten onder de loep nemen en dan met name het aspect kostenramingen. De Commissie-Elverding is van mening dat het ministerie al vanaf de verkenningsfase moet uitgaan van kostenramingen die rekening houden met het draagvlak van mogelijke technische oplossingen en de wijze van inpassing van die oplossingen. Er moet al in de beginfase worden uitgegaan van realistische uitgangspunten in kostenramingen. Als realistische uitgangspunten ontbreken, moet er realistisch worden omgegaan met de kwaliteit en de gebruiksmogelijkheden van de ramingen van eerdere projecten. In beginfases wordt teveel gewerkt met uitgangspunten die misschien volgens de theoretische regels wel, maar praktisch niet realiseerbaar zijn. Impact op kostenramingen In het verleden was het gebruikelijk, vooral bij de rijksoverheid, dat in beginfasen van veel varianten van infrastructurele projecten tot op detailniveau kostenramingen werden opgesteld. Dit veroorzaakte veel tijdverlies en met deze ramingen werd uiteindelijk niets gedaan. De Commissie-Elverding noemde dit een van de vertragende factoren in de voorbereiding. Niet iedere variant hoeft tot op detailniveau uitgezocht te worden, zeker niet als er gewerkt wordt met bandbreedtes tussen de plus en min 25% of soms nog grotere. De 8

9 commissie gaf aan dat gebruik van kengetallen redelijk betrouwbaar is. Het antwoord van veel projectmanagers was dat kostenramingen van andere infraprojecten vastgelegd konden worden in kengetallen. Een quickscan doen en deze later vaststellen als investeringskostenraming. Lekker snel een getal voor weinig kosten, hoor je ze denken. Eerder moesten we alles tot op de komma nauwkeurig uitzoeken en nu is een vage prijs per vierkante meter voldoende. Het volgende probleem dat zich aandiende was dat steeds meer mensen met onvoldoende kennis van zaken zich met kostenkentallen gingen bezighouden. Voorheen werden kostenramingen nog opgesteld door kostendeskundigen; tegenwoordig zijn het vaak controllers die vaak ook nog naar een (gewenst) budget toewerken, met alle consequenties van dien. Hoe is goed risicomanagement te voeren als een deel van de risico s niet goed ingeschat kan worden? Het grootste risico is vaak de slechte kwaliteit van het basismateriaal van een project. De verwachte voordelen van risicomanagement worden op die wijze dan volledig teniet gedaan en hebben dan geen toegevoegde waarde meer. Het gaat dan meer lijken op windowdressing. Steeds vaker stellen projectorganisaties budgetten op zonder tussenkomst van een kostendeskundige. Het zijn budgetten op basis van voor hen onduidelijke kengetallen of bijeengeraapte kengetallen uit andere werken. Het vervelende is dat als getallen eenmaal naar buiten gebracht zijn, deze een eigen leven gaan leiden met alle consequenties van dien. Gelukkig voor opdrachtgevers zitten wij momenteel in een laagconjunctuur en zijn de aanneemsommen laag. Maar als het economisch beter Niet de bouwkosten bepalen de projectprijs, maar de bouwomstandigheden Fig. 1. Bouwomstandigheden bepalen de prijs. gaat zullen de aanneemsommen stijgen. Dan komen veel opdrachtgevers die zonder kennis van zaken een budget opstellen, in de problemen. Met kennis van zaken zijn voor de meeste infrastructurele constructies kengetallen samen te stellen, maar alleen van de bouwkosten. De bouwomstandigheden zijn voor ieder project anders en mede afhankelijk van de marktsituatie. Een voorbeeld. De directe kosten van een gangbaar wegviaduct liggen ergens tussen de 800 en 1200 per m 2. Tegenwoordig worden bij de Spoedwetprojecten extra rijstroken aangebracht aan bestaande wegviaducten. De prijs van een dergelijke uitbreiding ligt al snel tussen de 2000 tot 3000 per m 2 aan directe kosten en is soms nog hoger. Vooral de bouwomstandigheden veroorzaken deze meerkosten. Hier wordt over twee totaal verschillende producten gepraat, maar niet ter zake deskundige controllers merken het verschil niet op. Als je daar als adviseur opmerkingen over maakt, word je ondanks je goede bedoelingen gezien als luis in de pels. (wordt vervolgd ) 9

10 verslag EAB-themadagen meer met minder Marcel Volleberg RKN Tauw bv Onderhoud van wegen valt nog verder te verbeteren, vindt de bouwsector zelf. Het kan goedkoper, duurzamer en veiliger. Marcel Volleberg vat de onderwerpen van de themadagen samen. Voor de derde keer in successie heeft de Commissie-EAB (Emulsie Asfalt Beton) van de Vakgroep Specialistische Wegenbouw van Bouwend Nederland de EAB-themadagen 2011 georganiseerd. Dit keer met het thema Meer met minder De themadagen vonden plaats op vier verschillende locaties in het land (16 maart Hoogeveen, 17 maart Arnhem, 23 maart Zoetermeer en 24 maart Eindhoven), onder leiding van dagvoorzitter Ton Kneepkens van IQ Support. De inleiding ging in op de actualiteit van het thema. De aannemers in de wegenbouw willen meer duurzaam bezig zijn, meer veiligheid tijdens het werk en meer kostenbewust handelen. Aan de andere kant willen zij minder hinder, gebruik van minder middelen en grondstoffen, minder inzet van personeel en minder techniek. De eerste spreker van de dag was Elco Brinkman, voorzitter van Bouwend Nederland, die zichzelf met een videoboodschap presenteerde. Brinkman stelde aan de aanwezigen de vraag hoe we meer voor minder kunnen realiseren. Hoe kan met de steeds vollere wegen en toenemende mobiliteit gegarandeerd worden dat vooral in het kader van wegonderhoud we meer voor minder Fig. 1. De vier punten om meer te realiseren tegen minder kosten. kunnen realiseren? Brinkman eindigt zijn pleidooi met de oproep om met elkaar de uitdaging van samenwerking aan te gaan. Minder middelen anders bekeken Diederik Zuiderwijk van Arcadis Financial Engineers (voorheen PRC Kostenmanagement) sprak namens de nvbk over minder financiële middelen anders bekeken. Zuiderwijk startte met het spanningsveld tussen de beschikbare middelen en de equity (waarde voor gebruikers en eigenaar van een goed in termen van bijvoorbeeld veiligheid en duurzaamheid). Om meer te realiseren voor minder kosten noemde hij vier punten: versnelling van opbrengsten, verhoging van inkomsten, reductie van kosten en optimalisatie van de cashflow (fig. 1). Na een korte uitleg over de NCW-methode (Netto Contante Waarde) werd duidelijk dat de investeringskeuze en de financieringswijze van cruciaal belang zijn. Ook onderhoud is in de methode een belangrijk issue. De levensduur van de wegen is namelijk afhankelijk van de levensduur van de afzonderlijke bouwmaterialen, maar de beschikbaarheid van de materialen komt steeds meer onder druk te staan. Verantwoord slopen en hergebruik van materialen zullen belangrijker worden. Duurzaamheid kan pas echt bereikt worden als het betaalbaar wordt. De huidige EPC-labels werken niet goed omdat er geen boete staat op het niet toepassen van het label. In de praktijk worden de labels dan ook niet veel toegepast. De conclusie van deze presentatie was dat keuzes niet op basis van laagste investeringskosten gemaakt moeten worden maar dat er altijd moet worden gekeken naar de trade-off, de afweging tussen de creatie van sociale en ecologische meerwaarde van bouwwerken versus de economische haalbaarheid (kosten/baten). Dit kan 10

11 Fig. 2. Demonstratie aanbrengen van een nieuwe microdeklaag emulsie-asfaltbeton op deel van parkeerplaats Hotel Eindhoven. alleen door dat met alle betrokkenen bij het bouwwerk te bespreken en de kosten en baten over de hele levensduur te beschouwen. Op het punt van betaalbare duurzaamheid kwam vanuit de zaal nog de mededeling dat Rijkswaterstaat tegenwoordig reductie van voertuigverliesuren als bonus meeneemt bij E&C- en DBFMO-contracten. Het is wenselijk dat dit soort initiatieven ook geïnitieerd wordt door andere opdrachtgevende partijen als bijdrage aan het betaalbaar maken én houden van duurzaamheid van wegenaanleg en wegenonderhoud. Tijdig wegenonderhoud loont Jacob Groenendijk (KOAC-NPC) startte zijn presentatie Meer onderhoud voor meer mobiliteit met een reeks meer en minders en ging in op wat door de zaal werd ingebracht. De CROW-publicatie P147 Wegbeheer meldt een relatie tussen schade aan wegen en onderhoudsstrategie. Uit analyses blijkt dat tijdig onderhoud loont. De beste aanpak is om te behouden wat intact is en niet om de slechtste plekken aan te pakken met tijdelijk onderhoud. Bestuurders optimaal informeren Vanuit het oogpunt van de weggebruiker werd ingegaan op hoe de rijtaak van de gebruiker ervaren wordt. Informatie is essentieel. Deze halen we uit de auto (bijvoorbeeld snelheid, navigatie) en uit de wegberm (verkeersborden, informatieborden). Afgeleide bestuurders, door welke oorzaak dan ook, zijn een van de belangrijkste oorzaken voor ongevallen, aldus Richard van der Horst (TNO). Rijkswaterstaat heeft in 2010 de 10 Gouden regels om rekening te houden met de weggebruiker uitgegeven voor personeel dat onderhoud aan wegen uitvoert. Een volgende stap is de ontwikkeling van de wegcategorisering in het kader van Duurzaam Veilig naar wegfuncties buiten de bebouwde kom in het kader van functiegericht wegbeheer. Tijd voor doeners Udo Waltman (Search) stelde dat er genoeg is nagedacht over duurzaamheid. Het is nu tijd voor de doeners. Durf! Falen mag! Doorzetten moet! Het is echter wel belangrijk dat daar enige structuur in wordt aangebracht. Dit kan op drie manieren. De eerste manier is een aantal zaken verplichten,, bijvoorbeeld gebruikmaken van de CO2-prestatieladder. De tweede manier is met duurzaamheidmaatregelen geld verdienen (of zorgen voor reductie van kosten). De derde manier is het zien van kansen, bijvoorbeeld corporaties vormen die een verandering op gang willen brengen. Mogelijk is sociale duurzaamheid hiervoor de toverspreuk. 11

12 toepasssing BIM in bouwkostenvak blijft achter John Koks Kostendeskundige Atelier PRO Ondanks de toenemende populariteit van BIM-modellen in de bouwsector, blijft het gebruik ervan door kostendeskundigen achter. John Koks diept meerdere motieven uit om deze modellen te integreren in de dagelijkse praktijk. De toepassing van BIM is niet meer weg te denken uit onze bouwpraktijk. Bouw Informatie Modellen worden in verschillende complexiteit en omvang voornamelijk ingezet om het tekenwerk kwalitatief te verbeteren en de afstemming tussen de verschillende partijen te centraliseren. En ondanks wat opstartproblemen en een zoektocht naar de juiste combinatie van software, hardware en kennis, hoor ik van de meeste architectenbureaus en adviesbureaus toch een bevestiging dat een BIM een duidelijke meerwaarde heeft voor hun vak en de rest van de bouwkolom. Gebruik door bouwsector neemt toe In het bouwkostenvak blijft de toepassing van een BIM naar mijn idee achter. Eerder schreef ik in dit blad een artikel over de eerste ervaring met het bepalen van hoeveelheden uit een BIM en de mogelijkheden om een BIM in te zetten bij het ramen en begroten. Ik stelde toen dat er zeker mogelijkheden waren voor het gebruik van een BIM bij het begroten, en dat de voordelen opwogen tegen de opstartproblemen. Inmiddels is BIM in rap tempo verder ontwikkeld, is er meer ervaring opgedaan door de gebruikers en, niet onbelangrijk, heeft de beschikbaarheid van BIM-modellen bijgedragen aan een snelle ontwikkeling van het gebruik voor het ramen en begroten. Hardware en software die het samenwerken aan een model mogelijk maken zijn voorhanden en ook het aantal partijen in de bouwketen dat BIM-modellen gebruikt, groeit. Voldoende aanleiding dus voor een nieuw artikel om ook de kostendeskundigen aan het bimmen te krijgen. Ook prijsinformatie aan BIM koppelen Doel van een BIM is het verzamelen van informatie over het bouwproject in een centraal model, een in 3D getekend model waaruit vervolgens de platte tekeningen worden gegenereerd die we gewend zijn, zoals plattegronden en doorsneden. Maar een BIM is meer dan tekeningen. Ook informatie uit onder ander het programma van eisen, constructieve eigenschappen of bouwfysische eigenschappen kan in het model worden opgeslagen. Het voordeel ten opzichte van de traditionele praktijk is dat alle informatie centraal, onderling gekoppeld en toegankelijk is ondergebracht. Alle partijen beschikken hierdoor over dezelfde informatie. De software maakt het mogelijk discrepanties tussen verschillende informatiestromen te signaleren en hierdoor de faalkosten te reduceren. Waarom dan niet ook prijsinformatie koppelen aan de reeds beschikbare gegevens? De hoeveelheden en plaatsbepaling zijn immers beschikbaar in de 3D-gemodelleerde elementen (fig. 1). Aanvullende informatie over materialisering, kwaliteit en eigenschappen worden inmiddels ook in de meeste modellen meegenomen. Het toekennen van prijsinformatie, op verschillende niveaus, zou volgens mij een logische stap zijn in het opstellen van een BIM. Fig. 1. Ramen tellen. Weinig extra inspanning In de praktijk blijkt dat met name in de vroege fasen (SO, VO) het gebruik van BIM-modellen voor de kostenbepaling zowel de grootste voordelen geeft, als de meeste aandacht behoeft. Het bepalen van hoeveelheden op basis van een BIM betekent immers dat alle elementen in het model getekend moeten zijn op basis van de gewenste opzet van de raming. In ieder geval dienen onderdelen met een verschillend prijsniveau als separate onderdelen te worden gemodelleerd (fig. 2). 12

13 Fig. 2. Wand als algemene scheiding of verdeeld naar binnen en buiten. Zie hier de eerste uitdaging. In het traditioneel SO en VO gaat het voornamelijk om het vormgeven van massa en het plaatsen van ruimten. Onderscheid in verschillende materialen en bouwelementen is nog niet aan de orde. Toch is het voor de prijsvorming van belang om dat onderscheid te kunnen maken of om er onderbouwde aannames over te kunnen doen. Bij het calculeren bepaalt de kostendeskundige bij het uittrekken van hoeveelheden de onderdelen die hij onderscheidt op basis van prijsdifferentiatie, ongeacht de opzet van de tekeningen. In een BIM worden de hoeveelheden bepaald op basis van de door de modelleur in het model aangebrachte differentiatie. De modelleur in het SO en VO is over het algemeen een ontwerper of architect met minder aandacht voor de opbouw van een raming en prijsdifferentiatie. Het is dus van belang om al bij de start van die fasen overleg te organiseren met de overige deelnemers in een BIM over de informatie die nodig is om de BIM zinnig te gebruiken. Vaak zal blijken dat het opzetten van een model met de juiste opdeling indien vooraf bekend, weinig tot geen extra inspanning vergt. Voor het overleg en verzamelen van de gegevens zou een BIM-manager aangewezen kunnen worden. Tijdsbesparing Een ander voordeel van het werken met BIM-modellen is natuurlijk de tijdsbesparing in het uittrekken van hoeveelheden % van de hoeveelheden kan door het model worden gegenereerd. De overige 20-25%, zoals niet getekende onderdelen en bouwplaatsvoorzieningen, moeten echter nog steeds op traditionele wijze worden bepaald. Al tijdens de opbouw van het model kan inzicht ontstaan in de kostenontwikkeling van het plan. Uit het model verkregen vormfactoren en kengetallen, gekoppeld aan kostenkengetallen, geven snel inzicht in mogelijke maatregelen. De kostendeskundige kan het ontwerpproces tijdig bijsturen in plaats van slechts te beoordelen. Voor het werken met een BIM voor het bepalen van de bouwkosten is het wel cruciaal tijdig te overleggen met de betrokkenen. Bij het werken met een BIM is het meer dan in een traditionele opzet van belang dat alle partijen elkaars problematiek en behoeften begrijpen. In het ontwerpproces is dit echter vrij eenvoudig in te passen in het reguliere ontwerpteamoverleg, al dan niet onder leiding van een BIM-manager. Demarcaties, tekensystematiek en verantwoordelijkheden zijn eenvoudig in werkafspraken vast te leggen. Wanneer de kostendeskundige tijdig bij dit overleg aansluit zijn, zo leert de ervaring, zijn de meeste voorwaarden voor het verkrijgen van betrouwbare hoeveelheden uit het model in het proces mee te nemen. Denk hierbij aan wat wel en wat niet te tekenen, de mate van gedetailleerdheid en de benaming van gebruikte elementen. Hiervoor is inmiddels software ontwikkeld met werkmethodieken en afsprakenstelsels. Ten opzichte van een jaar geleden is voldoende voortgang geboekt om het gebruik van BIM-modellen voor de kostenbepaling serieus te nemen. Dubbel werk voorkomen Maar er zijn meer toepassingen van een BIM in ons kostenvak mogelijk. Het hele idee achter het gebruik van een BIM is het delen van informatie met alle betrokken partijen, dus ook de aannemer zal op enig moment gebruik moeten gaan maken van een BIM. In vergelijking met de gebruikelijke methode waarbij de aannemer verantwoordelijk is voor het bepalen van de hoeveelheden, gaat de toepassing van een BIM meer in BIM is in rap tempo verder ontwikkeld de richting van een aanbesteding op basis van hoeveelheden. Aanbesteden op hoeveelheden heeft ten opzichte van het traditioneel aanbesteden een aantal duidelijke voordelen. Ten eerste kunnen de aanbiedingen van de inschrijvers direct en volledig met elkaar worden vergeleken: de hoeveelheden zijn bij alle inschrijvers immers gelijk. Daarnaast wordt met het verstrekken van een hoeveelhedenstaat een hoop dubbel werk door de inschrijvende aannemers en onderaannemers voorkomen. Het in korte tijd moeten uittrekken van hoeveelheden door de inschrijvende aannemers en hun onderaannemers is niet langer noodzakelijk. Ook hier geldt de voorwaarde dat de kostendeskundige vroegtijdig bij het ontwerpteam betrokken moet worden om de uitgangspunten van de hoeveelhedeninformatie in het model te bewaken. 13

14 Taak kostendeskundige wordt belangrijker Naar mijn idee wordt de taak van de kostendeskundige bij het gebruik van een BIM belangrijker. De kennis en kunde die normaal verborgen blijven achter de opstelde begroting en raming moeten nu worden ingezet om het ontwerp- en uitvoeringsteam te begeleiden in het opzetten en gebruiken van een BIM voor kostendoeleinden. Een BIM waarbij niet ook vanuit een kostenoogpunt is gekeken naar de opbouw van elementen en overige informatie is mijns inziens onvolledig Update De ambities van CEEC Peter van der Pijl, namens de nvbk voorzitter van CEEC (Conseil Européen des Economistes de la Contruction), is geïnterviewd door het Franse Economie et Construction. Een korte samenvatting. Wat is CEEC? De CEEC is een Europees georiënteerde organisatie die de belangen van de Europese bouweconomie en het vakgebied bouwkosten representeert. Doelstelling Het CEEC heeft als missie het promoten van bouwkostenbeheersing in Europa en het faciliteren van mogelijkheden om ervaringen en informatie uit te wisselen binnen de betrokken beroepsgroepen. Als vertegenwoordiger van de beroepsgroep bij de Europese instellingen pleit het CEEC onder andere voor toegang tot scholing en kwalificatie van bouwkostenmanagers, om de ontwikkelingen van bouwkostenbeheersing binnen de bouwwereld te bevorderen, om regels met betrekking tot de beroepsethiek vast te stellen en om de materiële, professionele en morele belangen van haar leden te behartigen. Behaalde resultaten CEEC heeft verschillende resultaten neergezet: een en niet in lijn met de BIM-gedachte, te weten volledigheid van informatie. Hoog tijd dus om de kostendeskundige vroeg in de ontwerpfasen aan tafel uit te nodigen om deze sturing te laten geven aan zowel de opbouw van een BIM als de kostenontwikkeling van het plan. Want naast de directe besparing van tijd door het beperkt uittrekken van hoeveelheden, zijn de toegevoegde waarde van de kostendeskundige in het ontwerpteam en de voortgang van het proces ook belangrijk. kosten-planningsproject van de infrastructuur in Europa dat zes maanden geleden is afgerond en een benchmark voor bouwkosten van kantoren in de diverse EU-lidstaten. Europese richtlijn De Europese richtlijn zorgt voor een eenduidige basis voor de kosten en hoeveelheden met betrekking tot bouwkosten. CEEC heeft er bijvoorbeeld voor gezorgd dat op uniforme wijze een oppervlaktebepaling van vastgoed is vastgesteld op basis van NEN Toekomstplannen In de aankomende periode zal CEEC zich richten op het vergroten van het ledental, ook in de Oost- Europese landen, Azië en Afrika. Daarnaast wil CEEC initiatieven voor duurzame ontwikkelingen in de bouwsector ondersteunen. Lees de complete vertaling van het artikel op: Meer informatie over CEEC: Young nvbk groot succes De Young nvbk is voor uitwisseling van kennis en als kweekvijver van studenten een goed medium om deze gemotiveerde bouw(kosten)deskundigen meer te betrekken bij ons vakgebied. Er worden discussies gestart via LinkedIn die hier worden voortgezet. Een mooi voorbeeld is de stelling van Huub Kamphuis dat het vakgebied wordt uitgehold doordat de jonge generatie kostendeskundigen minder kennis heeft. Of is BIM de toekomst en wie gaat hier beter mee om? De jonge of oude generatie? Ga dus in het vervolg ook mee in discussie, neem deel aan de bijeenkomsten om je mening te delen en de huidige ontwikkelingen van ons vakgebied uit te wisselen. 24 november 2011 gaan wij bijvoorbeeld met de oude generatie in discussie en verwachten we een hoge opkomst. In aanloop van de 24e zullen wij u een uitnodiging doen. Voor meer informatie over Young nvbk en haar bijeenkomsten: 14

15 meerwaarde het lidmaatschap van de nvbk Willum Cornelissen, redacteur Het zal eind jaren zeventig geweest zijn en de Nederlandse Vereniging van Bouwkostendeskundigen was nog maar net begonnen. In een zaaltje op Utrecht Centraal hield Henk te Velde een betoog over de mogelijkheden van budgetbeheer tijdens bouwprojecten; met behulp van de computer wel te verstaan. Zijn publiek, ik schat een man of vijftien, was een en al aandacht. Het was een bloedserieuze bijeenkomst. In wezen was het betoog van Henk niet revolutionair. Bouwmanagers (directievoerders en/of hoofduitvoerders zoals die toen nog genoemd werden) hielden de voortgang van de bouwprojecten immers op dezelfde manier bij, sommigen ook al op de computer: over een planning van staafdiagrammen die de voortgang aangaven, werd met lijntjes aangegeven hoe de verschillende werkzaamheden vorderden. Het betoog van Te Velde kwam erop neer dat als bouwwerken van meet af aan als een werkplanning werden begroot, niet alleen dit soort voortgangsrapportages meteen inzicht zouden geven in de kostenoverschrijdingen, maar dat ook in de voorbereiding een veel scherper zicht zou ontstaan op mogelijke risico s. Het was een overtuigende presentatie die mij zeer aansprak. En er volgde ook een zeer zinnige discussie. Want natuurlijk opperde Willem Meijer wat kritisch commentaar, vriendelijk doch voor menigeen bijna even onnavolgbaar als de toen al bewonderde cruijffiaanse voetballogie. Hij betoogde dat bouwkostendeskundigen baat hadden bij elementenbegrotingen, omdat dat in de voorfasen, tijdens het opstellen van een programma van eisen en het daaromheen georganiseerde ontwerpproces, van cruciaal belang was. We moesten in Nederland veel meer vorm- en functiegericht gaan denken en dus ook calculeren. Dat kan alleen als we de kostendragers als objecten zouden definiëren en niet de hopeloos verouderde terminologie van het bestek zouden volgen. Willems betoog stond volgens mij haaks op Henks enthousiaste verhaal. In de budgetbewaking was de terminologie immers werk-gedefinieerd. Ik vond het een inspirerende avond, want juist het geheel de combinatie van Henks managementperspectief en Willems overtuigende calculatieconcept typeerde volgens mij de kwestie die in de bouwwetenschap aan de orde was. Nou ja, die bouwwetenschap bestond eigenlijk niet, juist omdat de verschillende fasen in het plan- en bouwproces zo totaal verschillende talen kenden, dus slecht communiceerden. En ik was daar in het kader van mijn onderzoekswerk aan de TU Eindhoven druk mee bezig, in m n eentje De ontdekking dat er een kleine gideonsbende op hetzelfde gebied haar brood verdiende, gaf mij het vertrouwen dat ik niet bang hoefde te zijn voor het spookbeeld van donquichoterie. Dat gevoel en die ervaring dat ik bezig ben in een zich ontwikkelend vakgebied, een eigenzinnige discipline die eigenlijk onbegrijpelijk lang niet als zodanig is erkend, en dat ik daar een hoop nuttig enthousiasme in kwijt zou kunnen, gaf energie. En als je die discipline ook kunt meemaken, dus de dingen waar je mee bezig bent kunt delen met collega s, dat is voor mij, en misschien wel voor veel meer leden van de nvbk, waarschijnlijk de toegevoegde waarde van het bestaan van deze club. De vereniging biedt als vanzelf een groeiende erkenning van ons beroep, door ons toenemend getal en het uitdijend vakgebied. En hoe groter de erkenning, hoe meer wij waard worden op de markt van kostenadvies en kostenmanagement in bouw, huisvesting en infrastructuur. Maar dat is iets anders dan de meerwaarde voor ons, de leden. Die willen dat de club op alle mogelijke manieren ons moet loshalen uit de drukte van de dagelijkse projecten, om te discussiëren, elkaars inzicht te verbreden en te verdiepen, en allerlei buitendisciplinaire contacten te organiseren. 15

16 concept bouwbesluit 2012 Ted Peek (links) en Tobias Wind (rechts) doorgerekend Bureau Documentatie Bouwwezen In het Concept Bouwbesluit 2012 zijn voor verschillende gebouwtypen in de woningbouw- en de utiliteitsbouwsector diverse kostenverhogende en -verlagende elementen te benoemen. Deze elementen hebben echter in de praktijk een beperkt financieel effect op de bouwkosten, die over het algemeen te verdisconteren zijn binnen een integraal en kostenefficiënt ontwerpproces, stellen Ted Peek en Tobias Wind. De financiële consequenties hiervan zijn sterk afhankelijk van de projectspecifieke omstandigheden binnen het onderhanden project. Op 28 april 2011 heeft minister Donner van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties het Concept Bouwbesluit 2012 (versie 27 april 2011) aangeboden aan de Eerste en Tweede Kamer. Deze parlementaire documenten zijn parallel hieraan officieel bekendgemaakt op (Kamerstuk d.d ). De stichting Bureau Documentatie Bouwwezen heeft naar aanleiding hiervan dit concept geanaliseerd. complexiteit regelgeving verminderen Het Concept Bouwbesluit 2012 omvat de bouwtechnische voorschriften uit het Bouwbesluit 2003, de tussentijdse wijzigingen hierop, de voorschriften uit het Besluit brandveilig gebruik bouwwerken (Gebruikersbesluit) en de resterende gebruiks- en stedenbouwkundige voorschriften, de aansluiting van bouwwerken op nutsvoorzieningen en de voorschriften voor het uitvoeren van bouw- en sloopwerkzaamheden uit de Model Bouwverordening van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (MBV). Het doel van deze integratie in één nieuw besluit is de complexiteit van de bouwregelgeving te verminderen, de eenduidigheid te vergroten, te komen tot minder en eenvoudiger regels en het creëren van meer samenhang in de systematiek van de bouwregelgeving en het landelijke uniformeren van de voorschriften uit de MBV. De bevoegdheid van de gemeenten om nadere en aanvullende voorschriften te stellen wordt daarmee verder beperkt. Voornaamste wijzigingen Naast de bovengenoemde integratie van de voorschriften in één nieuw besluit zijn verschillende grote en kleine wijzigingen opgenomen in het Concept Bouwbesluit De voornaamste wijziginge n zijn: persoonsbenadering (werkelijk aantal personen) in plaats van de bezettingsgraadbenadering; aansturing van Eurocodes voor het onderdeel constructieve veiligheid in plaats van TGB-normen; uniforme eisen voor verbouw, waarmee onder andere belemmeringen bij hergebruik van kantoorgebouwen worden weggenomen; vernieuwde systematiek met betrekking tot brandveiligheidseisen; herintroductie van de verplichte buitenberging en buitenruimte voor woonfuncties; introductie van administratieve verplichtingen rondom veiligheid en duurzaamheid; het vervallen van de verplichte fietsenstalling, mits deze stalling is opgenomen in het lokale parkeer beleid; voorschriften voor het slopen en het uitvoeren van bouw- en sloopwerkzaamheden. Financiële consequenties In theorie (lees: in overeenstemming met het Bouwbesluit) zijn voor diverse gebouwtypen in de woningbouw- en de utiliteitsbouwsector verschillende kostenverhogende en -verlagende elementen te benoemen. Een aantal voorbeelden hiervan zijn de herintroductie van de verplichte buitenberging en buitenruimte voor woonfuncties (1), de versoepeling van de eisen rondom brandcompartimentering voor industriefuncties (2) en de introductie van de administratieve verplichtingen rondom veiligheid en duurzaamheid (3). De financiële consequenties zijn sterk afhankelijk van de projectspecifieke omstandigheden in de praktijk. In de bouwpraktijk hebben echter een aantal van deze elementen geen financiële uitwerking, daar deze ele- 16

17 menten in een groot aantal gevallen gemeengoed zijn (of zijn gebleven) binnen het programma van eisen van de bouwopgave ten opzichte van het Bouwbesluit 2003, zoals het genoemde voorbeeld van de verplichte buitenberging en de buitenruimte (1). Wel zijn verschillende uitzonderingsgevallen te definiëren waarvoor dit niet van toepassing is. Daarnaast is een aantal van deze elementen gerelateerd aan een specifieke toepassingssituatie, zoals de verplichte buitenberging en de buitenruimte (1) en de versoepeling van de eisen rondom brandcompartimentering (2). Het wel of niet van toepassing zijn van een dergelijke maatregel kan leiden tot respectievelijk substantiële kostentoenames of -reducties. De genoemde additionele administratieve verplichtingen (3) zullen terdege een kostenverhogend effect hebben op de bouw- en investeringskosten. Onze eerste inschatting is echter dat dit effect in omvang beperkt is. Tot slot zijn een aantal wijzigingen van het nieuwe Bouwbesluit afhankelijk van de ontwerptechnische uitwerking van bouwproject. Diverse maatregelen, zoals de eisen rondom vluchtwegen, zijn te verdisconteren door integraal en kostenefficiënt te ontwerpen. De projectspecifieke omstandigheden hebben zodoende een grote invloed op de eventuele kostenconsequenties van het nieuwe Bouwbesluit. BDB Referentieprojecten Het Concept Bouwbesluit 2012 heeft bescheiden kostenconsequenties tot gevolg ten opzichte van de huidige BDB Indexcijfers (zie figuren 1 en 2). Deze cijfers zijn gebaseerd op de huidige verkenningen. In de volgende voorbeelden zijn de financiële consequenties nader onderbouwd. Eengezinswoningen (woonfunctie) Voor eengezinswoningen omvat het Concept Bouwbesluit 2012 op financieel gebied de volgende noemenswaardige wijzigingen: een verplichte buitenberging een verplichte rapportage Milieu Effect Materialen. Op onze referentie BDB Eengezinswoningen-Nieuwbouw heeft alleen het tweede punt financiële gevolgen, daar de buitenberging vanaf 2003 onderdeel is gebleven van onze referentie. Het Concept Bouwbesluit heeft op basis hiervan een relatief beperkte kostenstijging van +0,1% per woning tot gevolg. De verplichte buitenberging heeft over het algemeen grotere financiële consequenties indien deze stalling op basis van de nieuwe wet- en regelgeving toegevoegd dient te worden aan het bouwproject. De bouwkosten zullen in zo n geval afhankelijk van de gekozen technische oplossing tussen +0,5% en +4,0% per woning stijgen. De financiële consequenties van de verplichte rapportage Milieu Effect Materialen zijn afhankelijk van de aard en de omvang van het onderhanden bouwproject. Bij een project van een enkele woning heeft deze verplichting grote consequenties. De bouwkosten zullen afhankelijk van het onderhanden project stijgen tussen +0,1% en +2,5%. Meergezinswoningen (woonfunctie) Voor eengezinswoningen omvat het Concept Bouwbesluit 2012 op financieel gebied de volgende noemenswaardige wijzigingen: een verplichte buitenberging een verplichte buitenruimte een verplichte rapportage Milieu Effect Materialen. Op onze referenties BDB Portiekwoningen-Nieuwbouw en BDB Galerijwoningen-Nieuwbouw hebben de eerste twee punten geen financiële gevolgen, daar de buitenberging en de buitenruimte vanaf 2003 onderdeel zijn gebleven van onze referentie. Het Concept Bouwbesluit heeft op basis hiervan een relatief beperkte kostenstijging van respectievelijk +0,3% en +0,2% per woning tot gevolg. De verplichte buitenberging heeft over het algemeen grotere financiële consequenties, indien deze stalling op basis van de nieuwe wet- en regelgeving toegevoegd Fig. 1. Kostenconsequenties Woningbouw-Nieuwbouw ten opzichte van huidige BDB Indexcijfers. Fig. 2. Kostenconsequenties Utiliteitsbouw-Nieuwbouw ten opzichte van huidige BDB Indexcijfers. 17

18 Fig. 3. Kostenconsequenties BDB Referenties Woningbouw-Nieuwbouw als gevolg van wijzigingen in wet- en regelgeving van 2003 t/m dient te worden aan het bouwproject. De bouwkosten zullen in zo n geval tussen +0,5% en +4,0% per woning stijgen, afhankelijk van de gekozen technische oplossing. De verplichte buitenruimte heeft over het algemeen grote financiële consequenties, indien deze stalling op basis van de nieuwe wet- en regelgeving toegevoegd dient te worden aan het bouwproject. De bouwkosten zullen in zo n geval tussen +2,5% en +4,0% per woning stijgen, afhankelijk van de gekozen technische oplossing. De financiële consequenties van de verplichte rapportage Milieu Effect Materialen is afhankelijk van de aard en de omvang van het onderhanden bouwproject. Bij een project van geringere omvang heeft deze verplichting grotere consequenties. De bouwkosten zullen afhankelijk van het onderhanden project stijgen tussen +0,1% en +0,5% per woning. Bedrijfsgebouwen (kantoor- en industriefunctie) Het Concept Bouwbesluit 2012 omvat voor bedrijfsgebouwen op financieel gebied de volgende noemenswaardige wijzigingen: vervallen van de verplichte fietsenstalling, mits deze stalling is opgenomen in het lokale parkeerbeleid; versoepeling van de eisen rondom brandcompartimentering; verplichte rapportage Milieu Effect Materialen. Op onze referentie BDB Bedrijfsgebouwen-Nieuwbouw hebben alleen de laatste twee punten financiële gevolgen, daar de genoemde fietsenstalling in onze referentie opgenomen blijft als gevolg van het ontoereikende lokale parkeerbeleid in relatie tot de gevraagde behoefte van de gebruiker. Het Concept Bouwbesluit heeft op basis hiervan een relatief beperkte kostendaling van -0,7% tot gevolg. De vervallen verplichte fietsenstalling heeft over het algemeen beperkte financiële consequenties. Indien deze stalling op basis van de nieuwe wet- en regelgeving mag komen te vervallen, zullen de bouwkosten in zo n geval tussen -0,1% en -0,5% dalen, afhankelijk van de gekozen technische oplossing. Fig. 4. Kostenconsequenties BDB Referenties Utiliteitsbouw-Nieuwbouw als gevolg van wijzigingen in wet- en regelgeving van 2003 t/m De orde van grootte van de financiële consequenties met betrekking tot de versoepeling van de eisen rondom brandcompartimentering is sterk afhankelijk van de aard en de omvang van het onderhanden project. De optimalisatiemogelijkheden rondom brandcompartimentering zijn hierin de bepalende factoren. Desalniettemin zullen de bouwkosten over het algemeen dalen tussen -0,1% en -1,0%. financiële consequenties sterk afhankelijk van Projectspecifieke OMSTANDIG HEDEN De financiële consequenties van de verplichte rapportage Milieu Effect Materialen zijn afhankelijk van de aard en de omvang van het onderhanden bouwproject. Bij een project van geringere omvang heeft deze verplichting grotere consequenties. De bouwkosten zullen afhankelijk van het onderhanden project stijgen met +0,1% tot +0,5%. Wijzigingen sinds 2003 Tussen het Bouwbesluit 2003 en het Concept Bouwbesluit 2012 zijn op verschillende momenten wijzigingen doorgevoerd, zoals de wijzigingen per 1 januari Over het algemeen hebben deze wijzigingen in meer of mindere mate kostenverhogende consequenties (bouwen investeringskosten) tot gevolg gehad. Een voorbeeld hiervan is het aanscherpen van de energieprestatiecoëfficiënt (EPC). Dat leidde over het algemeen tot kostenverlagende effecten in de exploitatieperiode, maar de mate van de verzwaring van deze eis had daarentegen een remmend effect op de terugverdienperiode als gevolg van de toenemende kapitaalslast. Voor onze referenties in de woningbouw en de utiliteitsbouw hebben de wijzigingen geleid tot een gemiddelde verhoging van de bouwkosten van respectievelijk +3,7% en +0,9%. In figuren 3 en 4 zijn deze verhogingen weergegeven. Deze financiële consequenties komen bovenop de reguliere structurele kostenontwikkelingen (kostprijs) in de genoemde periode. Deze kostenontwikkelingen bedragen voor BDB Woningbouw-Nieuwbouw en BDB Utiliteitsbouw-Nieuwbouw in de genoemde periode respectievelijk +22,9% en +28,8%. De kostenontwikkelingen met betrekking tot de wijzigingen in de wet- en regelgeving omvatten als gevolg hiervan respectievelijk circa 13,5% en 3,0% van de genoemde gesommeerde kostenontwikkelingen. 18

19 een goede projectstart is het halve werk Frits ten Cate, Kostenmanager infra structuur Delta Result bv, RKN Budgetproblemen bij infrastructuurprojecten liggen snel op straat en kunnen behoorlijke consequenties hebben voor bestuurders. Alle projecten, ook infraprojecten, zijn volgens Frits ten Cate gebaat bij een goede start. Al in de budgetfase van projecten is het absoluut noodzakelijk dat er duidelijkheid is over uitgangspunten, kosten en planning. Die duidelijkheid geeft al een eerste goede indicatie van een project. Een mooi voorbeeld van hoe het zou moeten is de ontwikkeling van de Tweede Maasvlakte. Al vanaf het begin zijn er masterplannen opgeleverd. Op basis daarvan werden kostenboeken opgesteld, waarin duidelijk omschreven is hoe de kostenopbouw eruit ziet en vooral wat de uitgangspunten zijn die hieraan ten grondslag liggen. Treden er kostenwijzigingen op dan kan op basis van de aangeleverde uitgangspunten snel en duidelijk worden bepaald wat de wijzigingen zijn. En nog belangrijker: er kan ook worden bepaald hoe te reageren. Extra budget aanvragen? Een voorstel doen voor bezuinigingsmaatregelen? Kostenoverschrijdingen zijn vaak het gevolg van wijzigingen van uitgangspunten. En als we elke keer aan een project mutaties toevoegen en deze mutaties vervolgens niet goed verwerken en er ook niet goed over communiceren, kan het project zomaar tot ieders verrassing flink duurder uitvallen. De voorbeelden daarvan liggen voor het oprapen, zoals de HSL-Zuid en de Noord-Zuidlijn. Maar ook op regionaal en lokaal niveau komen dit soort problemen voor, al dan niet gevolgd door de nodige problemen voor politiek bestuurders. Een goede oplossing voor deze problemen is het toepassen van het model zoals dit bij de Tweede Maasvlakte is toegepast. Stel regelmatig (bijvoorbeeld jaarlijks) een ijkpunt vast en kijk dan hoe de projectvlag erbij hangt. Zijn de uitgangspunten nog dezelfde? Zijn er veranderingen in materiaal- en brandstofprijzen opgetreden? Meld deze wijzigingen en communiceer er helder over. Wegstoppen is onverstandig. Het deksel vliegt toch op enig moment van de pan en dan zijn de problemen veel moeilijker te beheersen. Ook het (onafhankelijk) laten toetsen van projectramingen kan veel problemen voorkomen. Fig. 1. De C2 bocht, toegang tot de Tweede Maasvlakte. 19

20 Verslag bijeenkomst Young NVBK 11 mei 2011 netwerkbijeenkomst bij dycore systeemvloeren te oosterhout Jens Roozendaal Junior kostenadviseur ABT bv en commissielid Young nvbk De vijfde excursie van de Young nvbk vond plaats op het terrein van Dycore. Een kijkje in de keuken van een producent van geprefabriceerde betonnen systeemvloeren, waarvan Jens Roozendaal verslag doet. Woensdagmiddag 11 mei 2011 vond de vijfde bijeenkomst plaats van de Young nvbk, ditmaal op het terrein van Dycore te Oosterhout, waar voorgespannen kanaal- en breedplaatvloeren worden ontwikkeld. Op de bijeenkomst waren twintig deelnemers uit diverse branches. De rondleiding werd georganiseerd door Marco Theeuwen (Dukers & De Cock) en Sam Zonneveld (BAM Utiliteitsbouw). Na het welkomstwoord van Marco en een toelichting op het programma nam Henk Bergsma (Arcadis) het woord om Gerwin Matijssen (ABT) te bedanken voor zijn inzet met het opzetten van de Young nvbk. Vervolgens werd Jens Roozendaal (ABT) welkom geheten als officieel commissielid van de Young nvbk. geleden op LinkedIn was geplaatst. Tijdens de bijeenkomst werd deze discussie aangesneden en al snel bleek dat men het niet met de stelling eens was. Een punt dat hierbij duidelijk naar voren kwam is dat het vakgebied is verbreed. Men weet van méér minder. Het is belangrijk geworden dat je weet waar je de informatie vandaan kunt halen en dat je die op waarde kunt inschatten. Over het algemeen vindt men dat jong en oud elkaar moet opzoeken om ervaring en kennis te delen. Fig. 2: Iedereen wordt voorzien van schoenen, hesjes en helmen. Fig. 1. Ontvangst bijeenkomst. Discussie Vanuit de nvbk kwam de stelling: Het vakgebied wordt uitgehold doordat de jonge generatie kostendeskundigen minder kennis heeft! naar voren, die enkele weken Dycore Na de discussie vertelt de heer Van der Kolk (Dycore) kort over de activiteiten van Dycore. Vervolgens haakt hij in op enkele noviteiten van het bedrijf. Eén hiervan is Beton Oppervlakte Activering (BOA). Dit zijn ingestorte klimaatmatten aan de onderkant van breedplaatvloe- 20

21 Fig. 3: Tralieliggers klaarzetten ten behoeve van voorgespannen breedplaatvloer. ren. Met deze matten worden hoge reactiesnelheden en een hoog gebruikerscomfort behaald. Ook maakt het bedrijf de Airdeckvloer, een variant op de bekende Bubbledeckvloer. De airboxen worden meegestort in de breedplaatvloer en kunnen elk 180 kg dragen. Volgens Dycore kan er bij een ontwerp met acht bouwlagen bij dezelfde bouwhoogte een extra verdieping worden gecreëerd dankzij deze vloeren. Na de presentatie worden er twee groepen samengesteld die elk een rondleiding door de fabriek krijgen. De groepsleiders leggen langs de productielijnen, in het laboratorium en in de control room uit hoe het productieproces van de voorgespannen breed- en kanaalplaten in zijn werk gaat. Na de rondleiding stond voor iedereen een hapje en drankje klaar, verzorgd door Dycore. LinkedIn Young nvbk vraagt de leden om actief deel te nemen aan de discussie over de stellingen op LinkedIn. In de komende tijd zullen daar nog een aantal stellingen bij worden geplaatst. Heb je deze netwerkbijeenkomst gemist? Kom dan op 14 september naar onze volgende bijeenkomst waarin BIM en 3D-ontwerpen centraal staan. Fig. 4: Hijsen van voorgespannen kanaalplaatvloer. Fig. 5: Silo s. 21

22 InZicht Rubriek over en met speciale collega s tim de jonge Willum Cornelissen Adviseur bouw- en huisvestingseconomie Onze vereniging kent heel speciale mensen. Mensen die ons vakgebied kleur en inhoud geven. In ons blad kunnen we dat mooi aan iedereen laten zien, ook aan wie hen nooit heeft ontmoet. Met deze rubriek proberen we het smoelenboek van de nvbk verder vorm te geven. 22 Hoe lang kenden wij elkaar eigenlijk al? In 1986 ging ik bij Bouwcentrum werken, ik bleek Tim op te volgen, hij had er tien jaar gewerkt en was er vertrokken om zijn eigen bureau te beginnen. Wij hadden elkaar al eens gesproken via de telefoon, over zijn kritiek op de zogenaamde opzetregeling in de aannemerij. Ik werkte toen zelf nog aan de TU in Eindhoven en ik vond zijn pleidooi voor heldere communicatie bij de prijsvorming in de bouw en zijn betoog voor meer transparantie volkomen juist en dapper. In de jaren die volgden heb ik hem van betrekkelijk dichtbij in die rol zien groeien. Kostenkunde in de bouw, wat stelt het eigenlijk voor? Tim de Jonge is misschien wel de meest fanatieke bouwkostenkundige die ik ken. En hij is waarschijnlijk ook de meest breed georiënteerde collega. Huisvestingsen vastgoedeconomie, installatiekosten, technische infrastructuur, stedenbouw, architectuur, en zeker de milieucalculaties, alles hoort bij het vak en moet waar mogelijk bij de uitoefening ervan worden ingebracht. En je kunt het zo gek niet bedenken of hij heeft erover gepubliceerd of er methodieken voor ontwikkeld, inclusief de data die in allerlei modellen kunnen worden gebruikt. De terminologie is altijd helder en opvallend compleet, bijna wetenschappelijk onderbouwd, en ook altijd traceerbaar aan concrete praktijken gerelateerd. Voorwaar, hier moet de pet af! Maar Tim is ook ongelooflijk sceptisch. Met glinsterende oogjes tuurt ie door zijn kenmerkende ronde brilletje en relativeert hij de kunde van ons vak. Wat stelt het eigenlijk in feite allemaal voor? Toch zou hij, als een van de paar gepromoveerden in het vak, precies moeten weten wat het voorstelt. Hij wil duidelijk naar een van zijn eigenzinnige standpunten. Ik ken ze wel en ik ben het in principe geheel met hem eens, dus laat ik hem maar even losbranden. Er wordt in ons vak nog veel te veel gewerkt met eindeloos uitgebreide tabellen met kostendata. Dat is niet alleen omslachtig, maar laat ook zien dat wij nog veel te weinig werken met kostenbepalende factoren. We weten allemaal dat de prijs van bijvoorbeeld een prefabbetonvloer wordt bepaald door de specificaties die we eisen. Leveranciers kunnen ons prima vertellen hoe de prijs met de verschillende specificaties varieert. Dat moeten we in rekenmodellen stoppen. En wat voor bouwelementen werkt, werkt in wezen ook voor complete bouwwerken. Ik stel dat dat wel veel werk is en dat ik in het verleden een aantal vakbroeders letterlijk heb zien falen omdat die klus eigenlijk voor elk bureau afzonderlijk te groot is. Zijn betoog is een pleidooi voor een knowledge base in plaats van een simpele database. Hij is het niet met me eens en verwijst naar zijn eigen website. Die is een voorbeeld van hoe een site van en voor bouweconomie zou moeten zijn: er is veel te halen en veel te leren. Natuurlijk, die gesystematiseerde kennis bouw je niet in een jaartje op. Maar dat hoeft ook niet. Je moet alleen wel ooit beginnen. Je kunt ook gewoon aansluiten bij bureaus die al een eind gevorderd zijn. Al mijn werk staat gratis ter beschikking. Leer ervan, ga zelf verder! Hij weet wat hij zegt, is zelf jarenlang docent geweest aan de TU in Delft; heeft eindeloos veel projectanalyses gepubliceerd in Bouwmarkt. Ik heb uitgever Reed van meet af aan gezegd dat ze hun projectanalyses zouden moeten publiceren conform NEN En dat hebben ze ook gedaan. Zo n norm dient breed gesteund te worden, anders wordt het geen praktijk. Voor mij was het een kwestie van elkaar leren verstaan, dus allemaal dezelfde systematiek gebruiken in de kostencommunicatie. Na de opmerking dat modellen nooit in de plaats mogen komen voor zelf nadenken, dat de calculatiemodellen ook gewoon moeten helpen bij dat zelf nadenken, wordt het tijd voor zijn allergrootste focus: duurzaamheid. Wat is duurzaam? Sinds begin 2010 opereert Tim de Jonge namens de nvbk ook op het Europese platform: de CEEC. Hij is gevraagd vanwege zijn faam op het gebied van ecokosten. Hij heeft er in ons blad veelvuldig over gepubliceerd en hij is erop gepromoveerd. En in de CEEC zouden velen graag zien dat er ook internationaal op dit vlak, misschien wel in de volle breedte van het duurzaam denken, eenheid van terminologie en systematiek komt. Ik heb mijn materiaalprijzen en ecokosten op ecocostvalue.com gezet, dat communiceert wat gemakkelijker. Mijn dochter heeft het leeuwendeel van de vertaling geleverd. En dat wordt gezien als uiterst waardevol, zeker internationaal. Maar er zijn meer benaderingen

23 van ecokosten. Het gaat immers om de vergelijking van het ene project met het andere, dus de vergelijking van verschillende oplossingen. Voor die vergelijking wordt gewerkt met een soort index. Zo werd bijvoorbeeld het ontwerp voor het stadskantoor Utrecht onlangs beloond met 2-sterren Breeam door de Dutch Green Building Council. Er zijn steeds meer instanties die grossieren in duurzaamheidscertificaten. Maar hoe bereken je zo n maat voor duurzaamheid? Ik denk dat de 3P-benadering de enig juiste is: People Planet Profit. Tim gebruikt de formule Milieulast = Ecokosten / Marktwaarde. De meeste berekeningen van de milieulast gaan uit van ontwikkelingen in ecokosten, berekend volgens LCA s. Maar ja, hoe waardeer je dat? Geen enkel product is zonder bijverschijnselen. Hoeveel milieulast vinden we acceptabel voor een bepaalde investering? En voor een twee keer zo grote investering? Als iets niet zo duur is, hebben we de neiging te denken dat het ook niet zoveel waard is. Een dure, gouden vulpen, waar ik mijn leven lang mee schrijf is echter veel minder milieubelastend dan tweehonderd plastic wegwerpballpoints. Als rijke mensen het geld dat ze nu consumeren aan verre vliegvakanties zouden besteden aan grote woningen, zou dat wel eens veel hoger kunnen scoren in termen van duurzaamheid. Maar volgens mij is het begrip marktwaarde toch de angel in zijn verhaal. Die marktwaarde heeft hij in zijn eigen milieulastformule nodig. En wie kan voor de langere termijn de marktwaarde voorspellen? Of wat te denken van op zich, ecologisch gezien, hoogwaardige projecten van duurzame gebiedsontwikkeling, die de marktwaarde van bepaalde bestaande gebouwen onder druk zetten? Dat maakt zijn formule toch minder hard dan we zouden willen. nvbk en privéleven Hans Hulsenbosch meldt zich aan de deur, iets te vroeg voor de afspraak die we gezamenlijk hebben als toelatingscommissie die middag. Tim en ik en Hans erbij, en Pim, Rojina en Bas die op zijn kantoor werken, we hadden de hele middag door kunnen filosoferen. Veel mensen hebben Tim leren kennen sinds zijn entree in het bestuur van de nvbk in 1992, maar ook al ruim daarvoor, als actief aanwezig lid op allerlei bijeenkomsten en zeker in zijn functie voor ons tijdschrift, als redacteur voor Bouwmarkt, deelnemer in verschillende NEN-commissies, schrijver in de werkgroep Algemene Bouwkosten, voorzitter van de toelatingscommissie, penningmeester in het dagelijks bestuur van Forum voor Volkshuisvesting, universitair docent Bouw- en Exploitatiekosten aan de TU Delft, werkpaard in de CEEC en dan ben ik vast nog een paar platforms en momenten vergeten op te noemen. Je krijgt het idee dat hij beschikt over minimaal twee keer zo veel tijd als gewone stervelingen. En dan lijkt die tijd ook nog eens volledig in dienst te staan van ons vakgebied. Ook nu weer schiet mij het noblesse oblige te binnen: zeker aan de soort Tim de Jonge is de vereniging schatplichtig Het valt me op, zeg ik hem tot slot, dat jouw activiteiten Verenigingsnieuws NVBK Nieuws Agenda young nvbk BIM & Gedachtewisseling toekomst van de kostendeskundige (voorloper op volgende bijeenkomst), aansluitend borrel Young meets old nvbk (discussie kennis en vakgebied), inclusief borrel bijeenkomsten young nvbk De bijeenkomst van 14 september staat in het teken van BIM en 3D-ontwerpen. Deze bijeenkomst zal ook weer worden afgesloten met een discussieborrel. De stellingen bij deze borrel hebben betrekking op de toekomst van het vakgebied. De bijeenkomst op 24 november is een Young nvbk meets nvbk -bijeenkomst, inclusief borrel. Op deze bijeenkomst zal in een soort forum verder worden gediscussieerd over de onderwerpen van 11 mei en 14 september. De tijden en locaties worden te zijner tijd bekendgemaakt op Opleiding kostendeskudige bouw De opleiding Kostendeskundige Bouw zal in de tweede helft van september weer van start gaan, in principe zowel in Arnhem als in Den Haag. Deze opleiding is bestemd voor aankomende bouwkostendeskundigen die beschikken over een relevante hbo-opleiding plus twee jaar 50% ervaring aan begrotingswerkzaamheden. Ook is toelating mogelijk bij een relevante mbo-opleiding en vijf jaar relevante werkervaring. Voor vragen over de toelatingsvoorwaarden of over zinvolle deelname aan de opleiding, neem dan contact op met cursusleider David Meijer of via dm@vitruvius-consultancy.nl. Voor een brochure en dergelijke zie: of Opleiding Kostenadviseur Bouw en Infra De opleiding Kostenadviseur wordt vernieuwd! De nieuwe editie gaat in de eerste helft van oktober 2011 van start. Deze opleiding is bestemd voor gediplomeerden van de opleidingen Kostendeskundige Bouw en Kostendeskundige Infra, met enige jaren ervaring na het behalen van hun diploma. Anderen met een vergelijkbaar opleidingsniveau en ervaringstraject kunnen ook deelnemen, na een audit. De vernieuwde opleiding bestaat uit afzonderlijk te volgen modules Bouwkostenkunde, Gebiedsontwikkeling, Infrakostenkunde, Duurzaamheid en een aparte scriptiemodule. Voor nadere inlichtingen neemt u contact op met cursusleider Jan Rip, of via jan.rip@jrc2000.nl. Zie ook de informatie op of grotendeels steeds in perioden van een jaar of vijf of tien zijn gevat. Betekent dat voor je bureau Winket voor de Bouw, dat je in 1985 bent begonnen, nog vier jaar? Of negen, of veertien, of negentien? antwoordt hij ad rem. 23

24 Als je doet wat vindt hoef je jeleuk nooit tewerken, dat noemen wij passie. Kijk voor het meest actuele aanbod van vacatures binnen bouw en techniek op Altijd de juiste mensen