Workshopverslag Waarheen met het Veen?

Transcriptie

1 Workshopverslag Waarheen met het Veen? 26 oktober 2007, Provinciehuis Zuid-Holland 1

2 1. Inleiding Zowel in het onderzoek als in de beleidspraktijk staan de veenweidegebieden in de belangstelling. Er moet iets gebeuren om de veenweidegebieden voor de lange termijn te bewaren. In het onderzoeksproject Waarheen met het Veen? werken onderzoekers samen met vertegenwoordigers van beleid, beheer en gebruik, aan mogelijke oplossingen. Centraal daarin staat de rol van het waterbeheer. In Waarheen met het Veen? worden verschillende mogelijkheden voor waterbeheer onderzocht op hun gevolgen voor het landschap, het landgebruik, de milieukwaliteit en de natuur. De polder Bodegraven-noord/Zegveld staat in dit onderzoek als studiegebied centraal. Het Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM) heeft binnen dit onderzoeksproject de taak om de kennis vanuit het project beschikbaar te maken voor de ruimtelijke planvormers in de veenweidegebieden. Ook richt het IVM zich op het ontwikkelen van een beslissingsondersteunend systeem dat de planvormers ondersteunt in het gebruik van informatie bij het ontwikkelen van plannen. Om dit te doen organiseert het IVM een serie workshops met betrokkenen in het gebied. Kaarten staan centraal in de workshops, de kaarten worden gebruikt als communicatiemiddel. Interactie met de kaartinformatie wordt gefaciliteerd met de Touch table. Er zijn verschillende workshops te onderscheiden, elk met hun eigen doel. In tabel 1 zijn de verschillende doelen van de workshops weergegeven (cf Linda Carton, 2007). Deze drie soorten workshop worden ook in het gebied georganiseerd. In tabel 2 is weer gegeven welke workshop gepland zijn. Okt 07 Dec 07 Feb 08 Jun 08 Sep 08 Nov 08 Publieke stakeholderworkshop Projectgroep workshop Publieke stakeholderworkshop Private stakeholder workshop Projectgroep workshop Stakeholderworkshop Tabel 2: Planning workshop serie Ontwerp Analyse Ontwerp Ontwerp Analyse Onderhandeling De eerste workshop in deze serie heeft op 26 oktober plaatsgevonden op het provinciehuis in Den Haag. Bij deze workshop waren medewerkers van de provincie Zuid-Holland en van de gemeente Bodegraven aanwezig. Frank Stroeken, van Royal Haskoning heeft voor het gebied drie landschapsmodellen gemaakt. In de workshop gingen de deelnemers hiermee aan de slag. Zij hebben de modellen beoordeeld, en naar eigen inzicht aangepast. Ook hebben zij meegedacht over criteria die gebruikt zouden kunnen worden om de modellen te beoordelen. Dit document doet verslag van deze eerste workshop. Analyse Ontwerp Onderhandeling De kaart als onderzoeksmodel De kaart als ontwerptaal De kaart als beslisagenda Tabel 1: drie soorten workshops 2

3 Leeswijzer 1. Inleiding 2. Ontwikkelopgave Bodegraven- noord 3. Drie modellen voor de polder Bodegraven-noord 4. Achtergrondkaarten 5. Fietspaden en sterke en zwakke punten van de modellen 6. Presenteren resultaten van de subgroepen. 7. Evaluatiecriteria 8. Aanpassen model 9. Afsluiting Figuur 1:Verzameld rond de Touch Table 3

4 2. Ontwikkelopgave Het veenweidegebied kent een aantal problemen. Bodemdaling stelt de fysieke houdbaarheid van het landschap ter discussie, het waterbeheer is versnipperd wat negatieve gevolgen heeft voor de waterkwaliteit en kwantiteit, en de economische positie van de melkveehouderij staat steeds meer onder druk. Voor de toekomst van Bodegraven Noord is behoud van het karakteristieke veenweidelandschap en de agrarische sector van belang. Dat betekent dat er in dit gebied perspectief moet blijven voor de landbouw, dat wordt afgestemd op een duurzaam natuurlijk systeem van bodem en water. De ambitie beperkt zich niet tot de landbouw, maar richt zich ook op het uitbreiden van de natuur, het oplossen van de wateropgave en het versterken van recreatieve mogelijkheden. Deze ambities zijn vertaald in een ontwikkelopgave, zie figuur 2. De ontwikkelopgave voor Bodegraven Noord bestaat ten eerste uit het realiseren van delen van de Ecologische Hoofdstructuur en de Robuust Ecologische Verbinding. De exacte omvang, ligging en vormgeving van ecologische kerngebieden en verbindingen zal voortvloeien uit een integrale afweging van waterbeheerkwesties, natuurdoelstellingen, recreatieve ambities en de aanwezige landbouwkundige structuur. Het tweede onderdeel van de ontwikkelopgave is het tegengaan van de bodemdaling in vrijwel het hele gebied. Natuur kan hierin gebruikt worden als kans voor duurzaam bodembeheer en waterbeheer in voor bodemdaling gevoelige gebieden. Ook staan het handhaven en versterken van de landbouwstructuur en het ontwikkelen van het karakteristieke veenweidelandschap, inclusief het behoud van de openheid centraal in de opgave. De waterkwaliteits- en waterkwantiteitdoelstellingen voor de Nieuwkoopse Plassen zijn een belangrijke randvoorwaarde voor de toekomstige inrichting van Bodegraven Noord (Strategiegroep Gouwe Wiericke, 2007). Figuur 2: de ontwikkelopgave voor Bodegraven Noord Figuur 3: Meijelint. Foto: Frank Stroeken 4

5 3. Drie modellen voor de polder Bodegraven Noord Startpunt van de workshop zijn drie landschappelijke modellen voor het studiegebied (Stroeken, 2007), zie figuur 9, 12 en 15. Door Alterra (Jansen, Querner en Kwakernaak, 2007) zijn verschillende peilstrategieën doorgerekend voor het studiegebied. Hierbij is onderzocht welk effect een andere indeling van de peilvakken in het gebied zou hebben op onder andere de bodemdaling in het gebied. De onderzochte peilvakstrategieën waren onder meer een indeling van het studiegebied als één groot peilvak (zie figuur 13) en het studiegebied ingedeeld in twee peilvakken (zie figuur 10). Ook zijn de huidige peilgebieden doorgerekend (zie figuur 7). Voor deze peilvakstrategieën is voor drie verschillende periodes, namelijk over 15, 30 en 45 jaar, uitgerekend wat de gemiddelde laagste grondwaterstand zal zijn in het gebied (zie figuren 4, 5 en 6) en wat de gemiddelde bodemdaling in het gebied zal zijn. Deze drie peilvakstrategieën zijn door Royal Haskoning als uitgangspunten voor de verschillende landschappelijke modellen genomen. De modellen tonen alternatieven die zinvol lijken voor ruimtelijke ontwikkeling van het grondgebruik op basis van expertise van Waarheen met het Veen voor Bodegraven Noord. Het doel van de modellen is om de bodemdaling aan te pakken door het principe functie volgt peil toe te passen en om een robuust watersysteem te realiseren. De modellen zijn gericht op een afweging van de lange termijn kosten en baten, en op de huidige ruimtelijk waarden in het gebied. De vogelvluchtprenten (figuren 8, 11 en 14) tonen hoe het landschap eruit komt te zien wanneer dit model geïmplementeerd wordt. Fig. 4: Gemiddelde laagste grondwaterstand, 1 peilvak, 45 jaar Fig. 5: Gemiddelde laagste grondwaterstand, 2 peilvakken, 45 jaar Fig. 6: Gemiddelde laagste grondwaterstand, huidige peilvakken peilvakken, 45 jaar 5

6 Natuurgebieden en agrarische linten Het eerste model: Natuurgebieden en agrarische linten (figuur 9) is gebaseerd op een 3 peilvakkenstrategie, op de historische kades in het gebied en op de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur. Uitgangspunten van dit model zijn: Het in stand houden van traditionele veenweide in de natte gebiedsdelen dmv onderwaterdrainage In de meest natte gebiedsdelen bloemrijk grasland en (open) veenmoeras Optimaal behoud van het agrarisch karakter van de linten Drogere gebiedsdelen met name in het zuiden van het gebied, blijven traditioneel veenweidelandschap Bevordering natuurwaarden in het boerenland Bescheiden extra ontsluiting voor extensief recreatief medegebruik Figuur 7: Peilvakstrategie: 3 peilvakken in het studiegebied. Figuur 8: Vogelvluchtprent Natuurgebieden en agrarische linten 6

7 Figuur 9: Model Natuurgebieden en agrarische linten 7

8 Natuurkernen in agrarisch landschap Het model Natuurkernen in agrarisch landschap is gebaseerd op een 2 peilvakkenstrategie. Uitgangspunten van dit model zijn: Veenweide blijft dominant Natte gebiedsdelen worden extensief beheerd bloemrijk grasland Allernatste plekken worden veenmoeras, zónder bosvorming Aldaar behoud van historisch inrichtingspatroon door aangepast beheer Bescheiden extra ontsluiting voor extensief recreatief medegebruik Figuur 10: Peilvakstrategie: 2 peilvakken in het studiegebied. Figuur 11: Vogelvluchtprent Natuurkernen in agrarisch landschap 8

9 Figuur 12: Model: Natuurkernen in agrarisch landschap 9

10 Dubbel Nieuwkoop Voor het model Dubbel Nieuwkoop is het hele gebied ingedeeld in één groot peilgebied. Uitgangspunten van dit model zijn: Natste gebiedsdelen als uitbreiding van veenmoeras Nieuwkoop Halfopen landschap van moeras en bloemrijk gras (géén grootschalige moerasbos-ontwikkeling) Aldaar behoud van historisch inrichtingspatroon door aangepast beheer (sloten, begrazing) Agrarisch gebruik of beheer waar zinvol Ontsluiting voor extensief recreatief medegebruik Drogere gebiedsdelen (m.n. in het zuiden) blijven traditioneel veenweidelandschap Bevordering natuurwaarden in het boerenland (met name in het zuiden) Mogelijkheden biomassateelt Transformatie lint; semi-publieke en private functies (zorg recreatie) Figuur 13: Peilvakstrategie: 1 peilvak in het studiegebied. Figuur 14: Vogelvluchtprent Dubbel Nieuwkoop 10

11 Figuur 15: Model: Dubbel Nieuwkoop 11

12 4. Achtergrondkaarten Tijdens de workshop wordt gewerkt met een Touch Table, dat is een groot interactief computerscherm waarop de deelnemers plannen kunnen ontwerpen of aanpassen. Zij kunnen hierbij gebruik maken van een grote set kaarten. Deze kaarten kunnen bijvoorbeeld als achtergrond gebruikt worden bij het tekenen op de Touch Table. De kaarten geven ook veel informatie over het gebied. Deze informatie kan goed gebruikt worden om de inrichting van het gebied af te stemmen op de fysieke omstandigheden. Een groot deel van de achtergrondkaarten was ook in een papieren versie beschikbaar. Fig. 16: Bodemkaart Fig. 17:Hoogtekaart Er zijn veel verschillende kaartsoorten aanwezig. Sommige van deze kaarten zijn berekend, zoals de bodemdalingkaarten (zie figuur 18). De kaarten zijn beschikbaar gesteld door verschillende bronnen, met name van de provincie Zuid-Holland, het hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden, Royal Kaskoning en Alterra. Selectie van de aanwezige kaarten: Gemiddelde laagste grondwaterstand (zie figuren 4, 5 en 6) Topografische kaart Administratieve grenzen Historische kades Veendikte Fig. 18: Bodemdaling huidige situatie Fig. 19: PEHS Kwel kwetsbaarheid Kunstwerken Praktijkpeilgebieden, Bodemkaart actueel (zie figuur 16) Hoogtekaart AHN (zie figuur 17) Bodemdaling (zie figuur 18) Provinciale Ecologische Hoofdstructuur (zie figuur 19) Historische topografische kaart uit 1924 (zie figuur 20) Luchtfoto (zie figuur 21) Fig. 20: Topografische kaart historisch 1914 Fig. 21: Luchtfoto

13 5. Fietspaden en sterke en zwakke punten van de modellen Om kennis te maken met het tekenen op de Touch Table, en om beter bekend te raken met de landschappelijke modellen, werd de groep opgedeeld in drie subgroepen. Twee van de groepen gingen aan de slag met papieren kaarten van A1 formaat, waarop de modellen stonden. De derde groep ging aan het werk met de Touch Table. Bij de Touch Table werden de deelnemer eerst geïnstrueerd in het omgaan met de digitale tekeninstrumenten. Elke groep kreeg twee opdrachten mee: Ten eerste werd hen gevraagd om een fietspad door het studiegebied aan te leggen. In de ontwikkelopgave wordt immers gesteld dat het gebied beter ontsloten zou moeten worden voor recreatieve doelen. Ten tweede werd de deelnemers gevraagd om de verschillende modellen te beoordelen. Wat is goed gelukt aan het model, en wat is minder goed gelukt? Na de afronding van beide opdrachten voor een model, wisselden de groepen door naar een van de andere modellen. Zo heeft elke groep ook elk model beoordeeld, en heeft elke groep ervaring opgedaan met de papieren kaarten en met de Touche Table. Zowel op de Touch Table als bij de papieren kaarten konden de deelnemers gebruik maken van een groot aantal achtergrondkaarten. De deelnemers tekenden een mogelijke fietsroute en gaven met cirkels aan wat zij de sterke en de zwakke punten van de verschillende oplossingsrichtingen vonden. Zo werden model 1 en 3 op papieren kaarten beoordeeld en model 2 op de Touch Table. Figuren 24 t/m 27 presenteren de resultaten van de beoordeling van de modellen en het intekenen van de fietspaden. Op de Touch Table wordt bijgehouden welke deelnemer wat heeft getekend. Dit is in de figuur te zien aan de verschillende kleuren lijnen. De medewerkers van de provincie hebben met rood getekend, de medewerkers van HDSR met blauw en de medewerkers van de gemeente met oranje. In de beoordeling van de modellen op de Touch Table zijn onderbroken stippel lijnen te zien, deze geven aan wat de deelnemers niet goed vonden aan het model. De ononderbroken lijnen geven weer wat de deelnemers wel goed vonden aan het model. Figuur 22: Tekenen van een fietspad op de papieren kaart Figuur 23: Tekenen van een fietspad op de Touch Table 13

14 Figuur 24: Fietspad en sterke en zwakke punten van model 1, getekend op een papieren kaart door de provincie. Figuur 25: Fietspad door het studiegebied, getekend op de Touch Table door de provincie en het hoogheemraadschap Figuur 26: Fietspad en sterke en zwakke punten van model 1, getekend op een papieren kaart door de gemeente. 14 Figuur 27: Sterke en zwakke punten van model 2, getekend op de Touch Table door een papieren kaart door het hoogheemraadschap.

15 6. Presenteren resultaten van de subgroepen Nadat alle groepen de drie verschillende modellen beoordeeld hadden, werd er in een plenaire terugkoppelingsronde gehouden. Hierin werd aan de andere subgroepen gepresenteerd wat elke groep als de sterke en zwakke punten van de modellen zag, en waar de deelnemers vonden dat de fietsroute het beste geplaatst zou kunnen worden. Tijdens deze presentaties bleken de modellen vooral beoordeeld te zijn op de haalbaarheid, de robuustheid van het watersysteem, op de wenselijkheid van het uitplaatsen van de boeren in het gebied en op hoe de modellen de huidige bodemdaling tegen gaan. Er werd bij de beoordeling van de modellen bijvoorbeeld aangegeven dat het gebied rond Zegveld, in het oosten van het gebied, nog aan te veel bodemdaling onderhevig zal zijn in de modellen, dit werd als een zwak punt van de modellen ervaren. Genoemd werd ook dat het goed is om de natte delen aan de noordelijke randen van het gebied natuur als bestemming te geven. Verder werd het als positief ervaren dat de boeren aan de zuidrand van het gebied kunnen blijven boeren, aangezien waar een kleilaag ligt en er dus minder tot geen sprake is van bodemdaling daar. De fietspaden die werden aangelegd door de verschillende groepen deelnemers verschilden ook aanzienlijk. Het Hoogheemraadschap heeft de fietspaden bijvoorbeeld lang haar eigen kunstwerken aangelegd: zo konden zij die ook makkelijker bereiken. Ook werd er op de hoogteverschillen in het gebied gelet: het moet niet een te zware fietstocht worden. Verder bleek de Meijekade, die dwars door het gebied loopt, een populaire locatie voor het fietspad: op die manier heeft de fietser een mooi overzicht over het gebied. Figuur 28: Een medewerker van de provincie presenteert de beoordeling van model 2 15

16 7. Evaluatiecriteria Om de verschillende modellen te vergelijken, en uiteindelijk tot een beslissing te komen voor het gebied, is het goed om gezamenlijk vast te stellen op welke punten de verschillende oplossingsrichtingen dan vergeleken worden. Om dit te doen is een set aan evaluatiecriteria voorgesteld (zie tabel 3). De evaluatiecriteria zijn verzameld in het programma Definite, waar een Multi Criteria Analyse mee gedaan kan worden. Deze evaluatiecriteria zijn nog niet definitief, het is juist de bedoeling dat de deelnemers aan de verschillende workshops meedenken over de verschillende aspecten die meegenomen moeten worden in de beoordeling. De criteria zijn gebaseerd op de verschillende beleidsdoelen van de relevante overheden voor het gebied. De gepresenteerde criteria werden bediscussieerd door de deelnemers, en er werd aan de deelnemers gevraagd om scores aan te geven voor elk criterium voor de verschillende modellen en het nul-alternatief. Het nulalternatief is de uitgangssituatie. Tijdens het invullen bleken de criteria weidevogels, en belevingswaarde moeilijk om in te vullen. Ook het criterium veenbodem bleek lastig, de deelnemers zagen liever een duidelijk criterium voor bodemdaling. In figuur 29 wordt de ingevulde en aangepaste effecten tabel gepresenteerd. De score 4 geeft het beste alternatief voor de genoemde criteria weer, en score 1 het slechtste alternatief, het zijn dus relatieve scores ten opzichte van elkaar. Landbouw Continuïteit landbouwbedrijven Recreatie Recreatief gebruik Landschap Belevingswaarde Cultuurhistorie Water Waterbeheersing Waterkwaliteit Waterveiligheid Natuur Weidevogels Veenbodem Tabel 3: Evaluatiecriteria Het resultaat van de MCA wordt in figuur 30 gepresenteerd. Alle categorieën hebben hetzelfde gewicht gekregen. Het model Dubbel Nieuwkoop komt hier als het beste model uit naar voren, vooral door de hoge scores in de categorieën Bodem en Water, en Landschap. De uitgangssituatie scoort de minste punten op de onderscheiden criteria, behalve op het criterium Landbouw, omdat de huidige boerenbedrijven gewoon kunnen doorgaan in het gebied. 16

17 Nul Natuurgebieden en agrarische linten Natuurkernen in agrarisch landschap Dubbel Nieuwkoop Landbouw Continuïteit landbouwbedrijven Bodem en Water Bodemdaling Robuustheid Waterkwaliteit Waterveiligheid Landschap Belevingswaarde Cultuurhistorie Recreatief gebruik Natuur Weidevogels Verbindingszones Figuur 29: De ingevulde en aangepaste effecten tabel Result 1.00 Dubbel Nieuwkoop 0.67 Natuurkernen in agrarisch landschap 0.33 Natuurgebieden en agrarische linten 0.00 Nul alternatief Figuur 30: Het resultaat van de Multi Criteria Analyse 17

18 8. Aanpassen model Nadat de deelnemers de landschappelijke modellen hadden beoordelen, en criteria waren overeengekomen om modellen te beoordelen, was het aan de deelnemers om een model aan te passen aan hun eigen inzichten. Er werd gekozen voor het aanpassen van het derde model, Dubbel Nieuwkoop. Zowel op de Touch Table als op de papieren kaarten is het mogelijk om een model aan te passen. De deelnemers kozen er echter voor om niet meer met de papieren kaarten aan de slag te gaan. Allen verzamelden zich rond de Touch Table, waar drie van de deelnemers gingen tekenen. De anderen dachten mee over de wenselijke en noodzakelijke aanpassingen. Door een ander type landgebruik toe te wijzen over de plekken waar de deelnemers zwakke punten hadden geconstateerd, werd het model aangepast aan de wensen en ideeën van de deelnemers. Er is bijvoorbeeld in de aanpassing van het model een corridor voor natuur aangelegd, die als Robuuste Ecologische Verbindingszone dient (zie figuur 32). Ook werd het grondgebruiktype extensieve landbouw meer toegepast dan in het oorspronkelijke model was bedacht, dit om de bodemdaling nog meer tegen te gaan (zie figuur 33). Figuur 31: Aanpassen van een model 18

19 Figuur 32: :Aanpassingen aan model 3, Dubbel Nieuwkoop om een Robuust Ecologische Verbindingszone aan te leggen om de Nieuwkoopse en de Reeuwijkse plannen met elkaar te verbinden. 19 is een Figuur 33: Aanpassingen aan model 3, Dubbel Nieuwkoop. Om de bodemdaling nog meer tegen te gaan gedeelte van de intensieve landbouw vervangen door extensieve landbouw.

20 9. Afsluiting In de afsluiting gaven de deelnemers aan dat zij het werken met de Touch Table leuk en nuttig hebben gevonden. Punten die tijdens de korte evaluatie naar voren kwamen waren dat de deelnemers veel geleerd hadden over de problematiek in het gebied tijdens deze middag. Dat kwam vooral doordat men met behulp van de Touch Table heel snel veel informatie aangereikt krijgt over het gebied, bijvoorbeeld door middel van de hoogtekaart, de bodemdalingsnelheid, de natuurplannen in het gebied en de bodemkaart. Dit lokt tijdens de discussie over het gebied het gebruik van veel verschillende argumenten uit. Volgens de deelnemers was de meerwaarde van de Touch Table dan ook duidelijk, en het leek hen goed om dit instrument ook in te zetten in workshops met bestuurders en burgers. Na afloop van de workshop hebben de deelnemers een vragenlijst ingevuld over hoe zij de bijeenkomst en het werken met de Touch Table hebben ervaren. Een zeer grote meerderheid vond dat de ondersteuning van de discussie door de Touch Table (zeer) nuttig was. Enkele deelnemers zijn zich ook bewust geworden van nieuwe aspecten van de problemen in het studiegebied, waarvan velen aangaven dat dit door de Touch Table kwam. Bijna driekwart van de deelnemers gaf aan een voorkeur te hebben voor de Touch Table in plaats van de papieren kaarten. Dit bleek inderdaad duidelijk toen tijdens de aanpassingsrond niemand meer met de papieren kaarten wilde werken. Tevens werd aangegeven dat de Touch Table een goede koppeling tussen de modellen en de achtergrondkaarten weet te bewerkstelligen: precies en met veel lagen. Het IVM zal nu, samen met de provincie Zuid-Holland, gaan toewerken naar de projectgroepworkshops en de stakeholder-workshops over de polder Bodegraven Noord. Okt 07 Publieke stakeholderworkshop Dec 07 Projectgroep workshop Feb 08 Publieke stakeholderworkshop Jun 08 Private stakeholder workshop Sep 08 Projectgroep workshop Nov 08 Stakeholderworkshop Tabel 4: Planning van de workshopserie Referenties: Ontwerp Analyse Ontwerp Ontwerp Analyse Onderhandeling Jansen, P.C., Querner, E.P., Kwakernaak, C Effecten van waterpeilstrategieen in veenweidegebieden. Alterra-rapport 1516, Wageningen. Strategiegroep Gouwe Wiericke, Strategische Agenda Gouwe Wiericke. Discussienota van publieke partijen. Stroeken, F Drie modellen als uitwerking van een peil gebied. Presentatie projectgroep,