Dalende bodems, stijgende kosten

Transcriptie

1 Dalende bodems, stijgende kosten Mogelijke maatregelen tegen veenbodemdaling in het landelijk en stedelijk gebied door Gert Jan van den Born 1

2 Aanleiding voor een studie over veenbodemdaling Recent verleden: Waarheen met het veen (2009) Hoe gaat het met het veen? (2011) Deltaprogramma: beperkte aandacht Observatie: er is aardig wat kennis, maar weinig kennisdeling omissies rond kosten niet structureel opgepakt klimaatmitigatie en adaptatie landelijk en stedelijk geen duidelijke probleemeigenaar

3 Doel van de studie Laten zien welke handelingsopties er voor bestuurders zijn voor afgewogen keuzes in het landelijk en stedelijk gebied Transparant in beeld brengen wat de gevolgen zijn van bodemdaling en -zetting voor de samenleving Overzicht van maatregelen om bodemdaling af te remmen (landelijk) of om slim met de zettingsproblematiek om te gaan (stedelijk) Vergelijking tussen huidige beleid en alternatief beleid: fysiek, kosten en baten

4 Opzet van de studie Ruimtelijk instrumentarium van het PBL. Modellering bodemdaling (Phoenix) Samenwerking: STOWA/waterschappen, WUR (Alterra en LEI), Vrije Universiteit en Deltares. Niet alle veengebieden: zevental waterschappen Begeleidingscommissie

5

6 Landelijk gebied

7 Landelijk gebied: de veenweiden Meest voorkomend gebruik en beheer: Melkveehouderij met ontwaterde percelen Peilindexatie Gevolgen ontwatering: oxidatie en klink -> bodemdaling en CO 2 emissie verdroging (effect op biodiversiteit) Snelheid bodemdaling: Modelberekeningen: op basis van bodemtype, landgebruik, waterbeheer Gemiddelde bodemdaling studiegebied: 8 mm per jaar. Regionale verschillen groot

8

9

10 Landelijk gebied: maatregelen In de beleidsstudie zijn drie maatregelen verkend waarmee bodemdaling kan worden afgeremd Peilfixatie Onderwaterdrainage Transitie: natuur of natte landbouw a. Laag slootpeil cm -maaiveld 0 30 Grondwaterpeil winter 60 Zomer, 85 cm -mv Laag b. Laag slootpeil met onderwaterdrains cm -maaiveld Zomer, 68 cm -mv Laag 90 Onderwaterdrain 120 Bron: Jan van den Akker, Alterra

11

12

13 Landelijk gebied: kosten en baten Kosten- en batenanalyse: leidraad CPB & PBL Vergelijking van het huidige beleid (nul-alternatief = peilfixatie) met beleidsalternatieven (specifieke maatregelen, of pakket van maatregelen) Zichtjaar onze verkenning is 2050 Focus op kosten en baten: Waterbeheer Landbouw CO 2 emissie Natuur (kwalitatief)

14 Resultaten: per maatregel Peilfixatie: geleidelijke vernatting, afname bodemdaling en CO 2 emissie, kansen voor natuur, toename kosten landbouw. Als vernatting door blijft gaan wordt huidige vorm van melkveehouderij steeds moeilijker. Onderwaterdrainage: halvering van bodemdaling/co 2 emissie, voordelen bedrijfsvoering, kansen voor natuur beperkt, toekomst voor landbouw. Aandacht: waterbeschikbaarheid Transitie naar natuur/recreatie: Forse afname bodemdaling, kansen voor recreatie/natuur (Randstedelijk gebied), gaat ten kosten van landbouw, nieuwe economische en ecologische kansen Transitie naar natte landbouw: Forse afname bodemdaling, kansen voor natte teelten (rietteelt, lisdodde, cranberry s).

15 Resultaten: sectoraal Waterbeheer Extra kosten bodemdaling bescheiden ( 25 ha-1 extra kosten in 2050). Huidige kosten waterbeheer in veenweiden al fors hoger dan elders. Aanpassingen in waterbeheer en verandering in potentie waterberging e.a.a. afhankelijk gekozen maatregel Landbouw: Peilfixatie: grasopbrengst (-20%), bedrijfsaanpassingen onvermijdelijk, daling inkomen ha-1 jr-1, ontwikkeling naar circulairnatuur-inclusief: streven naar lagere kosten en hogere inkomsten. Onderwaterdrainage kansen voor gangbare grondgebonden melkveehouderij (gemiddelde kosten 165 ha-1jr-1). Voordelen voor bedrijfsvoering. De extra kosten wegen mogelijk op tegen de voordelen Natte teelten: geen berekeningen: beeld is hoge investering (grondprijs), veel arbeid, onzeker marktpotentieel

16 Resultaten: sectoraal Klimaat: Minder bodemdaling leidt tot minder emissie van CO 2, maar ook minder emissie van N 2 O. Bij verdere vernatting gaat methaanemissie een rol spelen in de emissiebalans Halvering bodemdaling zoals bij onderwaterdrainage levert een baat van 250 ha-1 (uitgangspunt is 30 per ton CO 2 ) Pakket van maatregelen zou kunnen leiden tot 25% emissiereductie in Natuur: Meeste kans bij peilfixatie, transities (natuur/recreatie en natte teelten) Onderwaterdrainage minder kans voor verbetering natuurwaarde. Nieuw verdienmodel (recreatie, ecosysteemdienst) Opm.: veel keuzes mogelijk, is vooral maatwerk. Optimalisatie mogelijk als de doelen scherp zijn.

17 Stedelijk gebied

18 Stedelijk gebied: infra en bebouwing Huidige situatie Schade a.g.v. verzakkingen, breuken in leidingen, frequenter herstel, overlast en hoge private en publieke kosten. Speelt in landelijk en stedelijk gebied. Steden: intensief gebruik veel inwoners, landelijk extensief gebruik en weinig inwoners Nul-alternatief Traditioneel, reactief, gericht op herstel, weinig schaalvoordelen, oplopende kosten door laat ingrijpen en geen integrale aandacht voor bodemzetting bij nieuwbouw Beleids-alternatief Innoverend, proactief, kosteneffectief, gericht op de lange termijn, benutten schaalvoordelen, planmatig, mee-koppelen, innovaties in financiering, samenwerken, aangepaste gebruik/functie/techniek

19

20 Landelijk gebied Overall beeld Problematiek vraagt om een samenhangende beeld Vertrekpunten: de toekomstige maatschappelijk opgaven Kaders landelijke gebied duurzame voedselproductie (klimaat en natuur), ruimtelijke economische ontwikkelingen (landbouw), alternatieven hebben potentie (natte landbouw, natuur, recreatie). regionaal maatwerk, kosten en baten regionaal/lokaal verkennen Stedelijk gebied Benadering: van reactief naar proactief Mee-koppelen met energieopgave, gewenste woningaanbouw, stadsherstel, cultuurhistorie Innovaties en techniek, financiering, samenwerken private & publiek Kennisontwikkeling en planvorming.

21 Bestuurlijke opgave Decentrale overheden hebben het meest direct te maken met bodemdaling Gemeenten: de stedelijk opgave (wonen en werken, infrabeheer). Provincies: de ruimtelijke en economische opgave in het landelijk gebied (landbouw, natuur, infrabeheer) Waterschappen: bij het waterbeheer Rijk heeft systeemverantwoordelijkheden voor o.a. natuur, voedsel, en klimaat (EU, mondiaal, conventies) Deze studie benadrukt dat bodemdaling vanuit veel invalshoeken benadert kan en moet worden. Dat vraagt een bredere samenwerking tussen decentrale overheden en het Rijk en waar nodig een bovenregionale aanpak Dit laatste betekent o.a. bij kennisontwikkeling, innovaties in techniek, maar zeker ook in financieringsvormen

22 Bijlage

23

24 Peilfixatie/vernatting: Eindbeeld beleidsalternatieven Grootste daling inkomen landbouw, grootste klimaatbaat, natuur- en cultuurbaat het grootst OWD: Klimaatwinst, geen inkomstendaling landbouw en weinig natuurbaat Functieverweving: Alternatief met 30% peilfixatie is er een bescheiden gemiddelde daling inkomsten en bescheiden baten voor klimaat- en natuur Functiescheiding: Alternatief met peilfixatie en transities: daling inkomsten, klimaatbaat en natuuren cultuurbaat. Hoge transitie kosten. Opmerking: meerdere maatregelen in veengebied goed toepasbaar, maar is maatwerk. Optimalisatie mogelijk als de doelen scherp zijn.