OKRA-memorandum VLAAMSE, FEDERALE EN EUROPESE VERKIEZINGEN 25 MEI 2014

Transcriptie

1 OKRA-memorandum VLAAMSE, FEDERALE EN EUROPESE VERKIEZINGEN 25 MEI 2014 GOEDGEKEURD DOOR HET OKRA-CONGRES OP 18 FEBRUARI 2014

2 Naar aanleiding van de Vlaamse, federale en Europese verkiezingen van 25 mei 2014, wenst OKRA trefpunt 55+ haar beleidsprioriteiten mee te geven. Ze vinden hun oorsprong in het uitgebreid netwerk van 1150 lokale trefpunten die meer dan leden organiseren in Vlaanderen en Brussel. Hun sociaal engagement is van groot belang. Elke dag opnieuw bewijzen ze dat rechtvaardigheid, verbondenheid, solidariteit en respect de fundamenten zijn voor een warme samenleving, zonder dit uit te drukken in financiële en economische termen. Haachtsesteenweg 579/PB Brussel T of

3 INHOUD 1. ALGEMEEN De toekomst verzilveren in solidariteit en verbondenheid Grotere inbreng van het maatschappelijk middenveld Naar een structureel vergrijzingsbeleid Rechtvaardige fiscaliteit BELANGRIJKE LEVENSDOMEINEN VOOR OUDEREN Een kwaliteitsvol, toegankelijk en betaalbaar welzijns- en gezondheidsbeleid Een stabiele, toereikende en solidaire federale ziekteverzekering Een volwaardig Vlaams zorgbeleid voor ouderen Inkomen en vermogen Een menswaardig inkomen Betaalbaarheid Rechtvaardige fiscaliteit Aandachtspunten Tegemoetkoming Hulp aan Bejaarden Wonen en energie Afstemming tussen beleidsdomeinen Kwalitatief woonaanbod en tegemoetkomingen voor oudere huurders Aanpassen of verhuizen? Energiebewust wonen Een aangename en veilige woonomgeving bevorderen Een nieuwe ruimtelijke ordening Mobiliteit, toegankelijkheid en verkeer Voorrang aan de zachte weggebruiker Openbaar vervoer Privévervoer Aangepast vervoer Toegankelijke publieke ruimte en gebouwen PARTICIPATIE VAN OUDEREN EN HUN ORGANISATIES Politieke participatie De formele inspraakorganen Degelijke financiering en administratieve ondersteuning... 25

4 3.2.2 Evenwaardig advies Aanpassing Planlastendecreet Ouderenorganisaties als relevante partnerorganisatie Volwaardige participatie van zorgbehoevende ouderen Europese en internationale rol waarmaken Vrijwilligerswerk in verenigingsverband Doorlichting en vereenvoudiging van de administratieve druk op het verenigingsleven Decretale erkenning van alle functies van het verenigingsleven Volwaardig sportbeleid Ouderen: media en informatie BELEIDSINSTRUMENTEN Uitvoering van de zesde staatshervorming Beleidsplan, Vergrijzing en budgettaire implicaties Het Vlaams Ouderenbeleidsplan: een stap in de goede richting, maar bijkomende stappen zijn noodzakelijk De federale Studiecommissie voor de vergrijzing, een accuraat beleidsinstrument Het verder ontwikkelen van degelijke beleidsinstrumenten in het kader van de vergrijzing Rechten van de burger automatisch toekennen NAAR MEER EUROPA, VOORAL OP SOCIAAL VLAK Breder dan een besparingsbeleid Europa 2020 haalbaar maken Tegen discriminatie Leeftijdsvriendelijke omgevingen promoten Regulering financiële markten Naar een Europese toegankelijkheidswet Meer aandacht voor dementie... 34

5 1. ALGEMEEN We leven in een tijd van snelle, fundamentele, allesomvattende veranderingen, waarop we weinig vat hebben. Op wereldvlak is de leidende rol van de Westerse wereld uitgespeeld, ten voordele van de zogenaamde groeilanden. De ecologische druk op de leefbaarheid van onze blauwe planeet neemt verder toe. De bevolkingsexplosie (plus 2 miljard bewoners tegen 2050) en de veroudering van de wereldbevolking stelt ons voor nieuwe uitdagingen. De oude structuren en verworvenheden van de welvaartsstaten worden steeds sterker (maatschappelijk en politiek) in vraag gesteld. De houdbaarheid van de pensioenstelsels en de toekomstige levenskwaliteit van de bevolking komen hierbij prominent in beeld. Door de actuele financieel-economisch crisis wordt een Europees sociaal beleid een zeer belangrijke kwestie voor de toekomst van de Europese Unie. Hierdoor komt solidariteit onder druk te staan: tussen jongeren en ouderen, werkenden en niet-werkenden, autochtoon en mensen van een andere origine, Noord- en Zuid-Europa In ons land dient hierbij ook rekening gehouden te worden met de politieke druk om de regionale autonomie verder te versterken ten koste van de federale solidariteit DE TOEKOMST VERZILVEREN IN SOLIDARITEIT EN VERBONDENHEID Iedereen moet gelijkwaardig kunnen genieten van de fundamentele politieke, sociale, economische en culturele rechten en dit op solidaire basis. Duurzame ontwikkeling is een proces van maatschappelijke verandering, dat gericht is op verandering van de houding, het gedrag en de praktijken van beleidsmakers, van het bedrijfsleven en ambtenarij en van de burgers. Een meer duurzame samenleving vereist een permanent sociaal leer- en besluitvormingsproces. OKRA verwacht dat er oordeelkundige keuzes gemaakt worden ten voordele van duurzame ontwikkeling. In samenspraak met alle partners dient de wereld veiliger, gezonder en welvarender gemaakt te worden, waarbij de levenskwaliteit toeneemt. OKRA wenst hier twee essentiële klemtonen aan toe te voegen: - In het kader van de duurzaamheid dienen alle genomen beleidskeuzes getoetst te worden op hun effect voor de toekomstige generaties, in het bijzonder betreffend kansen op werk, spreiding van welvaart en bescherming van de natuur. 1

6 - In deze hoogtechnologisch ontwikkelde samenleving moeten de basisrechten op alle beleidsniveaus automatisch toegekend worden, op basis van een nauwkeurige, correct gecontroleerde individuele toestand GROTERE INBRENG VAN HET MAATSCHAPPELIJK MIDDENVELD De formalisering van de participatie van de burger aan het beleid werd in de afgelopen jaren sterker uitgebouwd, ook voor ouderen. Dit zowel op lokaal, Vlaams en recentelijk op federaal niveau. Toch blijft de politieke interesse en de steun voor de werking van de democratie bij de doorsnee Vlaming eerder beperkt. Naast de formele participatiestructuren dient het politieke bestel meer oog te hebben voor initiatieven die door het maatschappelijk middenveld zelf genomen worden. De politiek moet hiervoor een grotere interesse betonen. OKRA zal blijven ijveren voor de verdere uitbouw van een sterk middenveld op alle beleidsniveaus. Een middenveld dat zijn essentiële maatschappelijke rol blijft vervullen tussen de overheid en de individuele burger. OKRA verwacht dat de politieke actoren het maatschappelijk middenveld in Vlaanderen stimuleren, faciliteren en ondersteunen. Ze dienen sterker betrokken te worden in de besluitvorming, ook de groep van ouderen NAAR EEN STRUCTUREEL VERGRIJZINGSBELEID Op federaal en Vlaams niveau moet er een expliciete langetermijnvisie opgemaakt worden die alle beleidsterreinen omvat en de financiële implicaties in rekening brengt. Als de bevoegde overheden echt een prioriteit willen maken van een structureel vergrijzingsbeleid, moet ze ook de ambitie hebben om dit financieel te becijferen. Een jaarlijkse meting moet opgestart worden om na te gaan of de vooropgestelde beleidsdoelstellingen ook effectief bereikt worden om - waar nodig - te kunnen bijsturen. OKRA is zich er van bewust dat de vergrijzing extra middelen zal vereisen. OKRA vindt het cruciaal dat de staatsinkomsten rechtvaardiger verdeeld worden over bijdragen uit arbeid en bijdragen uit vermogen. De overheid moet de houdbaarheid van het sociaalzekerheidsstelsel verzekeren. - OKRA steunt een rechtvaardige vermogensbelasting op de aangroei van grote vermogens. De enige woning mag hierin niet opgenomen worden. OKRA is tevens voorstander van een belasting op beurstransacties. De lonen en uitkeringen mogen niet extra belast worden door de vergrijzing omdat naar draagkracht moet bijgedragen worden. 2

7 - Ook de diensten van de belastingadministratie en de -inspectie moeten versterkt worden zodat ze hun taak naar behoren kunnen uitvoeren. Ze moeten corruptie effectief kunnen bestrijden en de verjaring van (fiscale en sociale) fraude vermijden RECHTVAARDIGE FISCALITEIT OKRA vindt het cruciaal dat de staatsinkomsten rechtvaardiger verdeeld worden over bijdragen uit arbeid en bijdragen uit vermogen. Dit moet het mogelijk maken om de sociale zekerheid als herverdeling minder onder druk te zetten. Ouderen met een laag en onbelastbaar inkomen hebben geen baat bij wettelijke belastingverminderingen. Politiek dient het accent daarom meer gelegd op directe uitkeringen, premies, het toekennen van een belastingkrediet of kortingen in plaats van belastingverminderingen. 3

8 2. BELANGRIJKE LEVENSDOMEINEN VOOR OUDEREN 2.1. EEN KWALITEITSVOL, TOEGANKELIJK EN BETAALBAAR WELZIJNS- EN GEZONDHEIDSBELEID Onze federale gezondheidszorg is nog steeds kwaliteitsvol, voor iedereen toegankelijk, dichtbij, beperkt in wachttijden en relatief betaalbaar. Door de recente staatshervorming krijgt Vlaanderen de belangrijkste troeven in handen om het zorgbeleid voor ouderen uit te bouwen. Ouderen wensen zo lang als mogelijk - in hun vertrouwde omgeving zorg te ontvangen. Ook in collectieve huisvesting moet deze opvang vertrekken van het individu, zijn streven naar autonomie, geborgenheid en intimiteit. Een voldoende uitgebouwd aanbod van bereikbare, kwaliteitsvolle en betaalbare zorg blijft hier de topprioriteit Een stabiele, toereikende en solidaire federale ziekteverzekering Op federaal niveau blijft een stabiele, transparante, toereikende en solidaire financiering van de ziekteverzekering prioritair. De gevolgen van de financieel-economische crisis en de vergrijzing mogen niet afgeschoven worden op de (ouderwordende)persoon. Verhogen van het remgeld, het niet langer terugbetalen of privatiseren van ziektekosten zijn ontoelaatbaar. Betaalbare ziekenhuisopname moet een basisrecht worden voor iedereen. Solidarisering van de basiskosten van een hospitalisatie blijft dan ook de aangewezen weg. De zekerheid op goede ziekenhuisverzorging mag niet afhangen van de mogelijkheid om een hospitalisatieverzekering af te sluiten. OKRA pleit ervoor om: - voorschotten bij ziekenhuisopname te vermijden of minstens te begrenzen; - informatie aan de patiënt en de transparantie van de facturen te verbeteren; - het systeem van dokterssupplementen op eenpersoonskamers te verbieden; - krachtig op te treden tegen de vrijheid van de ziekenhuisgeneesheren om supplementen op het ereloon te vragen of de conventies aan hun laars te lappen; - supplementen op de honoraria niet meer privaat te verzekeren; - enkel extra hotelkosten op een eenpersoonskamer nog privaat te verzekeren. Hierdoor wordt de trend om enkel te investeren in eenpersoonskamers gekeerd. 4

9 Private hospitalisatieverzekeringen mogen de algemene solidariteit voor de zorgkosten niet verder ondergraven. Ze mogen geen leeftijdsgrenzen hanteren. Ze moeten toegankelijk worden na de leeftijd van 65 en de premies mogen niet onbetaalbaar worden voor ouderwordende burgers. Door de vergrijzing zal de vraag naar een toereikend, betaalbaar en kwaliteitsvol aanbod toenemen. - De ziekenhuizen zullen zich sterker dan voorheen moeten aanpassen aan de demografische evolutie. Enerzijds worden ouderen te vlug ontslagen, waardoor de revalidatie niet kwalitatief verloopt. Anderzijds blijven ziekenhuisbedden bezet, omdat ouderwordende patiënten vaak niet terecht kunnen in een aangepaste woonzorgaanbod. Er moet hierbij meer aandacht uitgaan naar de uitbouw van nabije revalidatiecentra. - Een betere samenwerking (afstemming) met thuiszorgdiensten en woonzorgcentra blijft een prioritair aandachtspunt voor de verschillende beleidsniveaus. Een elektronisch (medisch) patiëntendossier is hierbij noodzakelijk en moet efficiënt gebruikt worden. - Een aangepast en betaalbaar geneesmiddelenbeleid voor ouderen is noodzakelijk. o Bij ouderen komt de gelijktijdige inname van meerdere geneesmiddelen veelvuldig voor. Er is te weinig aandacht voor de interacties tussen deze geneesmiddelen en de gevolgen voor de bijwerkingen. Naast meer aandacht voor het voorschrijfgedrag van de arts bij de opleiding is hier een belangrijke rol weggelegd voor de apotheker. Hij/zij moet de dokter of verzorgende tijdig waarschuwen bij inadequaat voorschrijfgedrag. o Bijzondere aandacht is hierbij vereist voor antidepressiva en antipsychotica. De overheid moet wetenschappelijk onderzoek naar een aangepast geneesmiddelenbeleid voor ouderen stimuleren, waarbij alle actoren betrokken worden. Ook een betere personeelsomkadering in woonzorgcentra en ziekenhuizen is noodzakelijk. o o De overheid moet fabrikanten van geneesmiddelen en apothekers verplichten om het correct aantal geneesmiddelen te verstrekken in functie van de noden. Grote verpakkingen moeten vermeden worden om verspilling te vermijden. Ze kunnen enkel bij langdurige medicatie, waardoor de prijs kan gedrukt worden. OKRA is voorstander om waar mogelijk het gebruik van generische geneesmiddelen te stimuleren. o Ook het zogenaamde kiwimodel voor terugbetaling van geneesmiddelen moet meer toegepast worden. Hierbij schrijft de overheid openbare aanbestedingen uit, waarbij de ziekteverzekering het goedkoopste medicijn terugbetaalt. OKRA pleit om de cijfermatige kwaliteitsgegevens, beschikbaar binnen de 5

10 ziekteverzekering, openbaar te maken en beschikbaar te stellen (bv. aantal revisies knieprothesen ) Een volwaardig Vlaams zorgbeleid voor ouderen Ook op Vlaams niveau is een stabiele, transparante, toereikende en solidaire financiering noodzakelijk. Vlaanderen moet zich engageren voor de zorg en het welzijn van alle mensen: ziek of gezond, jong of oud, arm of rijk. Solidariteit, rechtvaardigheid, kwaliteit, betaalbaarheid en algemene toegankelijkheid zijn de basisprincipes waaraan OKRA het beleid zal beoordelen. Specifieke aandachtspunten: Gezondheidspreventie OKRA eist meer aandacht voor gezondheidspreventie bij ouderen. Dit dient te gebeuren op vlak van de geestelijke gezondheidszorg, overconsumptie van medicatie, ondervoeding, kanker, tbc, botonderzoek Hierbij mogen geen beperkende leeftijdsgrenzen worden gehanteerd. Ouderenorganisaties moeten een belangrijke rol spelen om de doelgroep te bemoedigen, te ondersteunen en te informeren. Naast gezondheidspreventie is ook sensibilisering van alle actoren in de gezondheidszorg (artsen, zorgaanbieders, patiënten ) noodzakelijk om overconsumptie in te perken Een voldoende uitgebouwd aanbod Planning en programmering moeten beter afgestemd worden op de behoeften en noden om zorgtekorten te voorkomen. Tijdens de weekend- en vakantieperiode of bij ziekte en afwezigheid van zorgverleners moet de zorg gegarandeerd blijven. OKRA is voorstander om - waar nodig - de wijk- en gezondheidscentra uit te breiden en te ondersteunen. Er moet een wachtlijstbeleid uitgewerkt worden waarbij dubbele inschrijvingen vermeden worden en sociale noden mee in rekening worden gebracht. Kortverblijf mag niet oneigenlijk gebruikt worden in functie van een definitieve opname. Bij intramurale opname moet meer aandacht besteed worden aan de thuisblijvende partner. Dagopvang en kortverblijf moeten in elke gemeente in de nabijheid van de zorgbehoevenden aanwezig zijn ter ondersteuning van de thuiszorg. Regionale ziekenhuizen met een basiszorg moeten dicht bij de bevolking blijven Kwaliteitsvolle zorg - De uiteindelijke toetsing van kwaliteit van de individueel verstrekte zorg moet door de eindgebruiker (zorgbehoevende of familieleden, vertrouwenspersoon ) gebeuren. 6

11 - Het verzorgend en verplegend personeel dat actief is in de zorgverstrekking verdient een hogere maatschappelijke erkenning en waardering. Het personeelskader moet aangepast worden aan de feitelijke behoeften. De inzetbaarheid van voldoende gekwalificeerde en gemotiveerde personeelsleden moet gegarandeerd en gefinancierd worden. Onderwijs in zorg moet meer gepromoot worden. - De overheid beschikt via de verenigingen voor zorggebruikers en mantelzorgers over een belangrijke informatiebron om het beleid te evalueren en desgevallend bij te sturen. De overheid moet deze verenigingen op regelmatige basis actief raadplegen Betaalbare zorg OKRA vraagt dat de zorgcomponenten van de Vlaamse Sociale Bescherming effectief uitgevoerd worden. a. Het basisbedrag van de zorgverzekering moet minimaal automatisch geïndexeerd worden. b. Er moet een maximumfactuur ingesteld worden voor de thuiszorg en de intramurale zorg. c. Collectieve kortingen en voordelen verkregen door koepelorganisaties moeten in mindering gebracht worden van de gebruikersfactuur. Misbruiken moeten bestreden worden Degelijke ondersteuning mantelzorger - OKRA wenst dat de overheid de voorwaarden creëert om de mantelzorgers te ondersteunen in respect voor de eigenheid van de mantelzorg. Mantelzorg is geen vrijwillig engagement waar iemand op eigen initiatief mee van start gaat. Het is een familiaal en/of buurtgebeuren dat organisch tot stand komt en heel kwetsbaar blijft. De meeste mantelzorgers vinden het vanzelfsprekend om voor hun naaste te zorgen maar lopen wel tegen tal van problemen aan. Het huidig voorstel van de bevoegde staatssecretaris lijkt OKRA te beperkend en niet conform de eigenheid van de mantelzorg. 1 - OKRA pleit voor: o o ruimere mogelijkheden om arbeid, werkloosheid of ziekte met mantelzorg te combineren. OKRA pleit voor ruimere bekendmaking en toepassing van de mogelijkheden van thematisch verlof en tijdskrediet met motief, met bijzondere aandacht voor de impact op pensioenrechten; verzekering van de mantelzorgactiviteiten (ongeacht het aantal uur dat een mantelzorger zich engageert); 1 Staatssecretaris Courard wil slechts 1 mantelzorger per zorgbehoevende erkennen. Voorwaarden zijn: minstens 20 uur per week bewijzen gedurende 6 maanden. De erkenning gebeurt door de ziekenfondsen. OKRA vreest dat het voorstel negatief speelt voor de andere mantelzorgers. 7

12 o een degelijke ondersteuning van de mantelzorgers vergt een professionele zorggarantie Uitvoering van het Woonzorgdecreet a. De nodige financiële middelen moeten vrijgemaakt worden zodat het Woonzorgdecreet ook effectief tegemoet komt aan de noden en behoeften van ouderen. Hierbij moet rekening gehouden worden met zowel de actuele regionale zorgtekorten, als de toenemende vergrijzing. b. De zorg- en woonbehoeften lopen bij ouderen sterk uiteen. OKRA verwacht dat Vlaanderen aandacht heeft voor de woonsituatie van ouderen die nu of in de toekomst een zorgvraag hebben. De realisatie van woonzorgzones die alle wijken dekken, wordt hierbij aanbevolen. Dergelijke woonzorgzones veronderstellen een geïntegreerde en natuurlijke samenhang tussen wonen, zorg en welzijn voor ouderen in een woonwijk. Een uitbreiding van de zorgen dienstverlening aan huis is een kans om daarbij tot een gebiedsdekkende formule te komen. De combinatie van levensloopbestendige woningen en aangepaste woonvormen in functie van zorgbehoeften (waaronder woonzorgcentra) met de beschikbaarheid van diensten en voorzieningen maken dat ouderen minder uit hun woning of wijk moeten verhuizen. Socialehuisvestingsmaatschappijen en sociale verhuurkantoren moeten hierbij een rol kunnen spelen. c. De gemeenten moeten verplicht worden per woonzorgzone een zorgstrategisch plan op te maken. Hierbij moet rekening gehouden worden met de bevolkingssamenstelling, de demografische evolutie, het actueel en toekomstig zorgaanbod. Alle relevante partijen uit de woonzorgzones moeten betrokken worden om de zorgstrategische plannen mee uit te tekenen. Hierdoor kan de noodzakelijke vermaatschappelijking van de zorg de nodige ondersteuning krijgen. d. Er moet een concrete besluitvorming komen over het inzetten van vrijwilligers in het kader van het Woonzorgdecreet. o o o Zorgzaam vrijwilligerswerk is het vrijwilligerswerk waarbij van mens tot mens solidariteit, zorg en hulp wordt opgebouwd. Om een kwaliteitsvolle en continue werking mogelijk te maken moet het zorgzaam vrijwilligerswerk ondersteund en erkend worden als een vitale functie in de vermaatschappelijking van de zorg; de overheid moet dit vrijwilligerswerk plaats en ruimte geven, zonder met eigen initiatief in de plaats ervan te treden; zorgzaam vrijwilligerswerk is maar mogelijk als het op sociaal en fiscaal vlak niet ontmoedigd wordt. Het mag geen negatieve weerslag hebben op het beroeps- of vervangingsinkomen. e. Het Woonzorgdecreet moet uitgebreid worden met een leeftijdsneutraal hulpmiddelenbeleid. De staatshervorming geeft de Vlaamse overheid de mogelijkheid om het - door ouderen als discriminerend ervaren - beleid van 8

13 het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) toegankelijk te maken voor 65-plussers Commercialisering tegengaan door strikte reglementering OKRA pleit voor kwaliteit van het zorgaanbod en verwacht van de overheid: - een strikte regelgeving en controle op vlak van de kwaliteitscriteria (o.a. personeelsnormen, verzorging, voeding, huisvesting en de prijsreglementering; - een blijvende overheidsinvestering in de zorginfrastructuur. Commercialisering mag geen negatief effect hebben op de kwaliteit van de zorg Zesde staatshervorming moet het Vlaams zorgbeleid verbeteren Aanbevelingen voor de Vlaamse overheid in het kader van de zesde staatshervorming op vlak van het zorgbeleid: a. Scheiding tussen leef-, woon- en zorgkosten Verschillende belangengroepen en adviesorganen bepleiten een striktere scheiding tussen leef-, woon- en zorgkosten. Anderen bepleiten resoluut een meer persoonsgerichte financiering. Een combinatie van beide geeft een zeer verscheiden palet van mogelijke scenario s. OKRA kan zich terugvinden in verschillende van deze scenario s op voorwaarde dat ze ten goede komen aan de gebruikers. OKRA eist dat de diverse scenario s getoetst worden aan de reeds gestelde basisprincipes van solidariteit, rechtvaardigheid, kwaliteit en algemene toegankelijkheid alvorens ze doorgevoerd worden. b. Vernieuwde Vlaamse beheers- en bestuursstructuren Aangezien Vlaanderen de volledige bevoegdheid krijgt op het vlak van ouderenzorg moeten ook de beheers- en bestuursstructuren vernieuwd worden. Naast de overheid (bevoegde minister en administratie), de zorgaanbieders en de verzekeraars moeten de gebruikers een volwaardige vertegenwoordiging krijgen in de besluitvorming. OKRA gaat er van uit dat de door Vlaanderen erkende gebruikers- en mantelzorgorganisaties hier hun rol en functie ten volle kunnen spelen. De vernieuwde beheers- en bestuursstructuur dient aandacht te hebben voor volgende principes: 1) de zorgvrager staat centraal: van een cliëntgerichte naar een cliëntgestuurde zorg: - Aandacht voor zelfzorg ondersteund door een zorgende buurt blijft het uitgangspunt. Preventie, gezondheidsvoorlichting en aandacht voor het lokaal maatschappelijk weefsel zijn van prioritair belang; 9

14 - de zorgvrager moet maximaal mee kunnen beslissen in de regie van de hulpvraag en de keuze van het zorgaanbod. 2) Samenwerking en netwerking van de lokale zorgaanbieders moeten het zorgaanbod toegankelijker en transparanter maken: - zorg- en dienstverlening moeten naadloos en samenhangend afgestemd worden op de wensen en de behoeften van de zorgvrager; - het zelfmanagement van de zorgvrager dient daarbij gestimuleerd en ondersteund te worden; - bewaken dat er transparantie blijft in het aanbod naar de zorgvrager zodat deze zelf de keuze kan maken uit de verschillende aanbieders. 3) Een vernieuwd financieringsmodel is hierbij noodzakelijk om: - cliëntgestuurde zorg te bevorderen; - een integraal zorgaanbod te bevorderen met één neutrale toegangspoort en met garantie op trajectbegeleiding; - de zorgtekorten weg te werken Waardevolle benadering einde van het leven Welke overtuiging of religie mensen ook aanhouden, het einde van het leven is een fase die voor iedere oudere vragen oproept. OKRA verwacht van de overheid: - dat OKRA betrokken wordt en haar rol kan spelen in het debat rond de zinvolle en waardevolle benadering van het einde van het leven; - goede informatie over palliatieve verzorging, palliatieve sedatie, euthanasie ; - correcte informatie over de patiëntenrechten; - dat zorgaanbieders ombudsdiensten voor de zorggebruikers oprichten; - duidelijke informatie over wilsbeschikking en successierechten; - economische afwegingen mogen nooit een invloed hebben op het zelfbeschikkingsrecht van de patiënt; - ondersteuning van verenigingen die waardig leven ten einde toe begeleiden en bevorderen Ouderenmisbehandeling Met de vervanging van het Vlaams Meldpunt Ouderenmisbehandeling door het algemeen Meldpunt 1712 (misbruik, geweld en kindermishandeling) is er mogelijk minder aandacht voor de specifieke problematiek van ouderenmisbehandeling. Bovendien is de individuele opvolging een opdracht van de Vlaamse provincies die op totaal verschillende wijze (soms minimaal) wordt ingevuld en bekendgemaakt. OKRA pleit voor voldoende aandacht en een efficiënte invulling zowel op Vlaams als op provinciaal niveau. 10

15 2.2. INKOMEN EN VERMOGEN Het Belgische pensioenbeleid wordt geconfronteerd met twee grote uitdagingen. Aan de ene kant is er de vraag naar de financiële houdbaarheid van het systeem, aan de andere kant is er de sterke roep naar een verbeterde doeltreffendheid. Een hoog pensioeninkomen en groot vermogen is slechts voor een zeer beperkte groep ouderen weggelegd; de meerderheid moet het stellen met een relatief laag pensioen, al dan niet aangevuld via de inkomensgarantie voor ouderen. Het doel van het wettelijk pensioenstelsel moet tweeledig zijn: voorkomen dat ouderen in de armoede terecht komen en mensen de mogelijkheid bieden om de verworven levensstandaard aan te houden. Een goed wettelijk pensioen is de beste garantie om zoveel mogelijk gepensioneerden dit toereikend inkomen te verzekeren. Bij elke nieuwe pensioenmaatregel en hervorming moet de overheid streven naar meer transparantie: heldere regels en goede informatie voor huidige en toekomstige gepensioneerden zodat iedereen mederegisseur wordt van zijn/haar loopbaan en bewust kan kiezen Een menswaardig inkomen Behoud indexmechanisme De automatische indexering vrijwaart de koopkracht, is een essentieel onderdeel van ons sociaal model en draagt bij tot de ondersteuning van de economische activiteit. OKRA pleit voor het behoud van het huidig indexmechanisme Betere armoedebestrijding Op vlak van armoedebestrijding is er de voorbije jaren vooruitgang geboekt maar is er nog veel ruimte voor verbetering. Het armoederisico bij 65-plussers bedraagt nog steeds 1 op 5. Bijzondere kwetsbare inkomensgroepen zijn alleenstaanden, vrouwen en 75-plussers. Voor hen is een substantiële verhoging van het pensioen en eventuele aanvulling met de inkomensgarantie voor ouderen noodzakelijk. a. Hogere minimumpensioenen Ondanks dat de laatste jaren sterk is ingezet op de verhoging van de minimumpensioenen, zijn deze nog steeds te laag. Bovendien kent elk stelsel zijn eigen gewaarborgd minimumpensioen. Dit zorgt er voor dat gepensioneerden op het vlak van minimumbescherming verschillend behandeld worden al naargelang ze werknemer, zelfstandige of ambtenaar zijn. De huidige regels benadelen bovendien in het bijzonder personen met gemengde loopbanen. OKRA eist voor iedere gepensioneerde een minimumpensioen dat gelijk is aan 90% van het gewaarborgd minimumloon voor een volledige loopbaan in de werknemersregeling. Een hervorming van de minima mag geen besparing behelzen en moet ook de rechten van deeltijders vrijwaren. 11

16 b. Inhaalbeweging inkomensgarantie voor ouderen (IGO) De invoering van de IGO en de substantiële verhoging ervan hebben een niet te miskennen rol gespeeld in het terugdringen van het armoederisico bij ouderen. Het grootste probleem blijven echter de tienduizenden ouderen die reeds van voor 2010 een heel laag pensioen hebben maar bij gebrek aan kennis of administratieve vaardigheden nog geen IGO aanvraag indienden. OKRA verwacht dat voor deze groep de administratie automatisch met terugwerkende kracht een inkomensonderzoek doet. De IGO-bedragen moeten minstens gelijk zijn aan de geactualiseerde armoedegrens. OKRA pleit ervoor om de vrijgestelde bedragen van toepassing in het bestaansmiddelenonderzoek te koppelen aan de index. c. Werken met referentiebudgetten Wanneer mensen denken aan armoede, denken ze vaak alleen aan het financiële aspect. Toch is armoede niet enkel een kwestie van geld. Mensen die in armoede leven, krijgen vaak geen toegang tot mogelijkheden die anderen wél krijgen. Armoede leidt tot uitsluiting op verschillende domeinen. Mensen in armoede hebben vaker een slechtere gezondheid, leven in slechtere en onaangepaste woningen, hebben minder toegang tot onderwijs en informatie, voelen zich vaker eenzaam, nemen minder deel aan het verenigingsleven en aan vrijetijdsactiviteiten. Daarom pleit OKRA om gebruik te maken van referentiebudgetten omdat deze meten wat minimaal nodig is om op een menswaardige manier deel te kunnen nemen aan de samenleving. Een referentiebudget bestaat uit verschillende korven van noodzakelijke goederen. Voor ieder product of dienst in een korf wordt een prijs vastgelegd. De optelling van deze prijzen vormt dan het totaalbudget. Op deze manier wordt een minimaal inkomen vastgesteld, rekening houdend met het type huishouden. Zowel in wetenschappelijk onderzoek naar de meting van armoede als in het onderzoek naar de doeltreffendheid van het minimabeleid zijn referentiebudgetten waardevolle vergelijkingsmaatstaven. Referentiebudgetten laten toe het uitgavenpatroon van verschillende bevolkingsgroepen, waaronder ook gepensioneerden, goed in kaart te brengen. OKRA pleit dan ook voor een ruime toepassing van deze referentiebudgetten bij het voeren van een effectief inkomensbeleid. Het vormt bovendien een goede leidraad voor de OCMW s bij het aftoetsen van noden en het garanderen van een menswaardig inkomen Versterking wettelijk pensioen a. Hogere netto vervangingsratio Het wettelijk pensioenstelsel is méér dan loutere armoedebestrijding. Het wettelijk pensioen moet in verhouding staan tot de sociale bijdragen die tijdens de actieve loopbaan betaald werden. Het verzekeringsprincipe verhoogt het maatschappelijk draagvlak van de pensioenstelsels en kan mensen motiveren om 12

17 hun loopbaan te verlengen. OKRA eist een degelijke netto-vervangingsratio zodat pensioenen garant staan voor het behoud van de levensstandaard na pensionering. 2 b. Welvaartsvaste pensioenen De regering moet werk maken van echte welvaartsvaste pensioenen voor de gepensioneerden via het wegwerken van de welvaartsachterstand en het automatisch, jaarlijks en structureel koppelen van de pensioenen aan de loonevolutie. Bij pensioenverhogingen (welvaartvastheid, indexering, aanpassing) moeten de inkomensplafonds en/of referentiebedragen voor de toekenning van de voordelen aan ouderen ook automatisch worden aangepast (fiscale barema s, verhoogde tegemoetkoming van de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen, THAB, elektriciteit, enz.). c. Eerste boven tweede pijler De tweede pensioenpijler bevat discriminaties en ongelijkheden die niet te verantwoorden zijn. OKRA blijft absoluut voorrang geven aan de eerste pijler, de beste garantie op een degelijk en solidair pensioeninkomen voor iedereen. De beperkte toegankelijkheid van het aanvullend pensioen voor de meeste gepensioneerden en een grote groep toekomstige gepensioneerden, alsook de financiële crisis, met zijn zware gevolgen voor zowel de tweede als de derde pijler, bevestigt dit standpunt. De verdere uitbouw van een tweede, meer herverdelende pensioenpijler en andere aanvullende pensioenvormen is belangrijk maar mag op geen enkele manier afbreuk doen aan het belang van het wettelijk pensioen. OKRA eist een versterkt reglementair kader dat de nodige garanties biedt: - toegankelijk en transparant systeem (vnl. op toekomstige gepensioneerden gericht): de fiscale voordelen van de tweede pijler koppelen aan een reglement of aan een overeenkomst van het type vastgelegde prestatie in de vorm van een rente 3 en die een pensioen (aanvullend + wettelijk) van minstens 75% van het gemiddelde van het beroepsinkomen van de 25 beste jaren waarborgt. Zoniet, een beperking van de huidige fiscale voordelen; - op voorwaarde dat de tweede pijler voor iedereen toegankelijk en voldoende gesolidariseerd wordt, kan via een bijkomend wettelijk initiatief deze tweede pijler verder veralgemeend worden zodat deze ten goede komt aan alle werknemers en voldoende hoog is; 2 Een wettelijk pensioen (evt. in combinatie met een aanvullend pensioen) gelijk aan minstens 75% van het gemiddelde van het beroepsinkomen van de 25 beste jaren. 3 Evt. in combinatie met kapitaal. 13

18 - consolidatie van de tweede pijler: passend bijdragepercentage voorzien en solidair karakter bevoordelen Solidaire sociale rechten Het aanmoedigen en mogelijk maken van actieve deelname van vrouwen aan de arbeidsmarkt is een belangrijk wapen voor het garanderen van bestaanszekerheid. In de eerste plaats moet ingezet worden op voldoende, betaalbare en flexibele vormen van kinderopvang en ouderenzorg. Er is ook een mentaliteitswijziging nodig op de werkvloer: vooroordelen wegwerken, schoolbelcontracten, de mogelijkheid tot thuiswerk Daarnaast wordt het opbouwen van eigen rechten steeds belangrijker in een context waar het overlevings- en echtscheidingspensioen ter discussie staan. Wie vandaag al een overlevingspensioen geniet, mag geen rechten verliezen. Wel is een hervorming van het overlevingspensioen nodig maar dit betekent voor OKRA geen besparingsoperatie. Het overlevingspensioen moet weduwen(aars) aanmoedigen om een evenwicht te vinden tussen actief te blijven op de arbeidsmarkt en reorganisatie van het privéleven. Als de uitkering in de tijd beperkt wordt, moeten: - de uitkeringen onbeperkt gecumuleerd kunnen worden met een inkomen uit arbeid; - de uitkeringen in verhouding staan tot het loon van de overleden partner; - gerechtigden voldoende en passende begeleiding krijgen bij hun (her)intrede op de arbeidsmarkt; - gerechtigden kunnen terugvallen op een afdoend sociaal vangnet wanneer zij zich niet op de arbeidsmarkt bevinden nadat de beperkte duur van uitkering overschreden is. De bescherming van echtgescheidenen moet voor OKRA in de eerste plaats gebaseerd zijn op solidariteit tussen de ex-partners. Als een van de partners minder pensioenrechten heeft opgebouwd - om zorg te dragen voor het gezin - moeten de rechten van de andere partner verdeeld worden. Het moet een werkelijke overdracht van pensioenrechten betreffen waar enkel bij geschreven overeenkomst van kan worden afgeweken Betaalbaarheid Zie ook 1.3 naar een structureel vergrijzingsbeleid Correct gebruik van de solidariteitsbijdrage De motivatie voor de invoering van de solidariteitsbijdrage op de pensioenen was de aftopping van de hogere pensioenen ten voordele van een verhoging van de kleinere pensioenen. OKRA eist dat zolang de solidariteitsbijdrage nog wordt afgehouden, deze daadwerkelijk gebruikt wordt om de kleinste pensioenen aan te passen. Voor de vaststelling van het globaal pensioen worden ook de kapitalen uit 14

19 groepsverzekeringen in aanmerking genomen. Echter heel wat van deze pensioenkapitalen zijn laag en opgebruikt na een bepaalde tijd. OKRA vraagt om niet langer een solidariteitsbijdrage te heffen op kapitalen of fictieve renten, ongeacht de datum van uitbetaling,, vanaf het zestiende jaar na het ingaan van pensionering of de uitbetaling van het kapitaal. Het kapitaal mag na deze termijn niet langer mee tellen voor de bepaling van de hoogte van het percentage van de solidariteitsbijdrage Afstemmen arbeidsmarkt Het beter afstemmen van de arbeidsmarkt op oudere werknemers is een beter idee dan blindweg de pensioenleeftijd optrekken. OKRA eist dat er positieve maatregelen genomen worden om langer werken voor oudere werknemers en werkgevers mogelijk te maken. Dit veronderstelt enkele voorwaarden: - gelijke kansen op de arbeidsmarkt; - mogelijkheid tot aangepaste arbeidsomstandigheden; - mogelijkheid tot combineren arbeid en privéleven, vermindering arbeidsduur moet o.a. mogelijk zonder nadeel voor het pensioen; - een sterkere en flexibelere benutting van ervaring en competenties; - voldoende kansen om opleidingen te volgen en zich te heroriënteren, zonder dat dit nadelig is voor het pensioen; - een sterkere beloning van langer werken die zich vertaalt in een hogere pensioenopbouw; - het behouden van vervroegde uittredingsmogelijkheden voor zware beroepen. Willen burgers weloverwogen loopbaankeuzes kunnen maken, is het belangrijk dat zij de impact van bepaalde keuzes op hun pensioenopbouw kunnen inschatten. Via een carrièreplanningsysteem moet het mogelijk worden om een zicht te hebben op de impact van deeltijds werken, tijdskrediet, jobrotatie op de pensioenopbouw. OKRA steunt het idee van een pensioenmotor, zodat op ieder ogenblik een raming van het toekomstig pensioen beschikbaar is Vrijwillig werken na pensioen Het wettelijk pensioen is een rustpensioen en moet gepensioneerden toelaten een menswaardig leven te leiden. Bijwerken moet mogelijk zijn voor zij die dit kunnen en willen. Het mag niet de bedoeling zijn dat gepensioneerden met de laagste pensioenen zich gedwongen zien om bij te klussen, omdat hun pensioen te laag is. Een hervorming van de fiscale regels inzake de belastingvermindering voor inkomens bekomen uit professionele activiteiten na de pensioengerechtigde leeftijd moet met de grootste voorzichtigheid benaderd worden. De kosten aan de overheid, die de hervorming met zich mee zouden brengen, mogen niet hoger zijn dan de opbrengsten. Eventuele meeropbrengsten moeten bijdragen tot een versterking van het wettelijk pensioen. 15

20 2.2.3 Rechtvaardige fiscaliteit Huwelijksquotiënt Voor de gezinnen met één pensioen moet de huwelijksquotiënt herleid worden naar een verhouding van in plaats van de huidige Handicap De erkenning van de handicap die zich voordoet na de leeftijd van 65 jaar moet in aanmerking genomen worden voor de toekenning van fiscale verminderingen voor gepensioneerden Aandachtspunten Tegemoetkoming Hulp aan Bejaarden De zesde staatshervorming voorziet de overdracht van de THAB naar het Vlaamse bestuursniveau. OKRA dringt erop aan dat in de overgangsfase de continuïteit van de dienstverlening en de transparantie van de regelgeving verzekerd blijft. Bij de overheveling naar Vlaanderen moeten de rechten volledig gevrijwaard worden en moeten initiatieven uitgewerkt worden om de administratieve verplichtingen te vereenvoudigen. Daartoe moet ondermeer een passende inschalingsschaal gehanteerd worden. OKRA vraagt dat de overheid een maximale vrijstelling waarborgt van de eigen woning bij het toekennen van een uitkering. Ouderen gerechtigd op THAB die zich financieel genoodzaakt zien om hun woning te verkopen bij opname in bv. een rusthuis moeten hun THAB behouden. Dit moet ook zo zijn als ze de woning ter beschikking stellen voor verkoop voor de socialehuurmarkt WONEN EN ENERGIE Het huidige woningbestand voldoet zowel wat inplanting, typologie als uitrusting betreft, niet aan de toekomstige woonbehoeften. Sociale ontwikkelingen wijzen op een toenemend aantal eenoudergezinnen, eenpersoonshuishoudens en ouderen. Groepen met heel specifieke woonbehoeften. Meer aandacht voor aanpasbaar bouwen en wonen of doorstroming naar een (aan)gepast woonaanbod in de eigen buurt is dan ook absoluut noodzakelijk. Ouderen wensen zo lang als mogelijk in hun vertrouwde omgeving te wonen. Het woonbeleid moet zich daarom maximaal richten op het bevorderen van het zelfstandig wonen van ouderen, zowel van huurders als eigenaars. Dit vertaalt zich onder meer in concrete begeleiding van oudere eigenaars bij renovatie of bij de eigen keuze voor verkoop en verhuis naar een (aan)gepaste woning. De woonloketten en woonwinkels, die deze taak vaak reeds op zich nemen, moeten meer bekend gemaakt worden. Voor oudere huurders dienen voldoende kwalitatieve, betaalbare huurwoningen beschikbaar te zijn, zowel op de private als de sociale markt. Waar de betaalbaarheid of beschikbaarheid een probleem vormt, zijn een volwaardige huursubsidie en voorrang voor een sociale woning het antwoord. 16