inhibine en Anti-Müller-hormoon

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "inhibine en Anti-Müller-hormoon"

Transcriptie

1 Het klinisch nut van de hormonen inhibine en Anti-Müller-hormoon Inge Geerts 20 mei 2008 Critically appraised topic

2 Overzicht 1. Structuur en fysiologische rol van inhibine en AMH 2. De toepassingen en de eventuele meerwaarde van inhibine en AMH 3. Analytisch aspect 4. Mogelijkheden in LAG UZ Leuven - illustratie 5. Toekomst - to do Inge Geerts 20 mei 2008

3 Inhibine: Structuur Transforming growth factor β superfamilie Synthese van preprohormonenp Klieving Verschillende subunits Assemblage Heterodimeren Inhibine A&B Hetero- of homodimeren Activine A, B en AB Enkel de dimerische vormen zijn biologisch actief Inge Geerts 20 mei 2008

4 Inhibine: Endocrinologische i rol Productie door Granulosa-cellen (vrouw): Inhibine A&B Sertoli-cellen (man): Inhibine B Regulatie van de gametogenese: negatieve feedback op de FSH productie door de hypofyse MAN 20 mei 2008

5 Inhibine A&B: Variatie in menstruele cyclus VROUW Inhibine B: maximaal in folliculaire fase en tweede piek bij de ovulatie Antrale follikels Variatie van inhibine A&B tijdens de menstruele cyclus FSH stijging i = belangrijkste stimulus Inhibine A: maximaal in luteale fase Dominante follikel/corpus luteum Postmenopauzale vrouwen: inhibine spiegels zeer laag of ondetecteerbaar Inge Geerts 20 mei 2008

6 Anti-Müller-hormoon: Structuur Müllerian duct inhibiting substance (MIS) Dimerisch glycoproteine Transforming growth factor β superfamilie N C N-fragment C-fragment: biologisch actief Niet-covalente interactie essentieel voor activiteit it it Inge Geerts 20 mei 2008

7 Anti-Müller-hormoon: Endocrinologische rol MAN Inge Geerts 20 mei 2008

8 Anti-Müller-hormoon: Endocrinologische rol VROUW Inhibitie van de follikelrecrutering van niet-dominante follikels Reduceert de FSH gevoeligheid g van de granulosacellen AMH controleert de follikelgroei Inge Geerts 20 mei 2008

9 Anti-Müller-hormoon: Variatie met de leeftijd AMH vrouw << AMH man Man: Sertoli-cel productie vanaf 7 de week van de foetus tot puberteit: testosteron AMH Vrouw: Stijging tot 2-4 jaar, erna stabiel tot puberteit: folliculaire l i reserve AMH Inge Geerts 20 mei 2008

10 Anti-Müller-hormoon: Variatie in menstruele cyclus AMH blijft constant tijdens de menstruele cyclus La Marca 2004 & 2006; Hehenkamp 2006; Tsepelidis /- constant Sterke variatie tijdens cyclus Tsepelidis 2007

11 Overzicht 1. Structuur en fysiologische rol van inhibine en AMH 2. De toepassingen en de eventuele meerwaarde van inhibine en AMH 3. Analytisch aspect 4. Mogelijkheden in LAG UZ Leuven - illustratie 5. Toekomst - to do Inge Geerts

12 2. Toepassingen Meerwaarde? MAN Prepuberaal Volwassen Cryptorchidie- Dysgenese Merker voor anorchie Intersex condities spermatogenese Predictie van TESE Inge Geerts 20 mei 2008

13 2. Toepassingen Meerwaarde? MAN Prepuberaal Volwassen Cryptorchidieanorchie Dysgenese Intersex condities Merker voor spermatogenese Predictie van TESE Klassieke merkers: testiculaire histologie, semenanalyse, testiculair volume, hormonen (FSH, testosteron, LH) Plaats van Inhibine B? Inge Geerts 20 mei 2008

14 Spermatogenese: Inhibine B ~ spermaconcentratie, testiculair volume en de bioptiescore (Pierik 1998; Jensen 1997; Klingmuller 1997) Inhibine B als merker voor normale of gestoorde spermatogenese t.o.v. histologie Bioptie score; Normale spermatogenese (> 8), gestoorde spermatogenese (< 8) Referentie Aantal (N) Hormonen Drempel Sens. Spec. Pierik et al. 22 Inh B 139 pg/ml (1998) FSH 4,9 IU/L Eckardstein al. (1999) et Bohring et al. (2002) 91 Inh B FSH Inh B en FSH Inh B FSH Inh B en FSH 52 Inh B FSH 94 pg/ml 7 IU/L 94 pg/ml + 7 IU/L 139 pg/ml 4,9 IU/L 139 pg/ml + 4,9 IU/L 79 pg/ml 10 IU/L 41,5 47,2 87,5 23, ,9 80,8 82,6 92,3 88,9 33, Mannelijke infertiliteit: teleurstellende predictieve waarde (Andersson 2004) Inhibine B en FSH GEEN individuele id merkers, maar COMPLEMENTAIR aan klinisch onderzoek en semen analyse

15 Spermatogenese: Predictie i TESE PERFORMANTIE: inhibine B, FSH en AMH op het voorspellen van de uitkomst van testicular sperm extraction (TESE) Teleurstellende performantie

16 Spermatogenese: Predictie i TESE Controverse blijft rond de predictieve waarde van inhibine B voor succesvolle TESE Inhibine B in algemeen NIET te gebruiken als predictor Enkel histologische i h parameters hebben een predictieve waarde Inge Geerts 20 mei 2008

17 2. Toepassingen Meerwaarde? VROUW Ovariële reserve Polycysteus ovariumsyndroom Granulosaceltumoren Aging Menopauze Na therapie (in)fertiliteit COH Predictie zwakke respons Classificatie voor ART Predictie zwangerschap Inge Geerts Ovarieel hyperstimulatie syndroom

18 Aging - menopauze Primordiale follikelpool, indirect weerspiegeld door het aantal groeiende follikels Mogelijke merkers Leeftijd grote variatie FSH Inhibine B Antrale follikel count (AFC) AMH - Secretie door groeiende follikels - Correleert goed met AFC De Vet 2002 Inge Geerts 20 mei 2008

19 Aging - menopauze AMH daalt met de leeftijd AMH verandert vroeger dan serum inhibine B, FSH en oestradiol (de vet 2002; Van Rooij 2005) De Vet 2002 AMH daalt reeds bij jonge vrouwen met regelmatige cyclus Veel vroegere merker voor menopauzale transitie dan inhibine of FSH Inge Geerts 20 mei 2008

20 (In)fertiliteit i gecontroleerde ovariële stimulatie 1. PREDICTIE ZWAKKE RESPONS Tijdens COH correleert AMH goed met het aantal kleine antrale follikels l en met inhibine B Vrouwen met zwakke ovariële respons hebben significant lager AMH (Seifer 2002) AMH ~ AFC voor de behandeling ~ # aangeprikte oocyten tijdens stimulatie AMH (d3) grotere prognostische waarde dan leeftijd, serum FSH, inhibine B en oestradiol (Hazout 2004) Inhibine B ondermaatse performantiekarakteristieken voor predictie respons (Broekmans 2005) Inge Geerts 20 mei 2008

21 (In)fertiliteit i gecontroleerde ovariële stimulatie AMH voor de predictie van zwakke ovariële respons op COH 40-91% % Broer 2008

22 (In)fertiliteit i gecontroleerde ovariële stimulatie 1. CLASSIFICATIE voor ART/ICSI Mogelijkheid om de therapie te individualiseren voor start ART Studie op 340 niet geselecteerde patiënten voor ART - Indelen in 4 groepen o.b.v. oocytenopbrengst Cut-offs van serum AMH voor de classificatie van de respons voor ART Nelson 2007 Inge Geerts 20 mei 2008

23 (In)fertiliteit i gecontroleerde ovariële stimulatie 2. CLASSIFICATIE voor ART/ICSI FSH en AMH samen interpreteren AMH niet gebruiken om uit te sluiten voor behandeling AMH nuttig om therapie te richten Nelson 2007 Inge Geerts 20 mei 2008

24 (In)fertiliteit i gecontroleerde ovariële stimulatie 3. PREDICTIE VAN SUCCESVOLLE ZWANGERSCHAP 19-66% AMH voor de predictie van niet-zwangerschap bij COH 55-89% Broer 2008 Zwangerschap is meer dan het ovariële/folliculair functioneren AMH is geen individuele merker om een succesvolle zwangerschap te voorspellen Inge Geerts 20 mei 2008

25 (In)fertiliteit i gecontroleerde ovariële stimulatie 4. OVARIEEL HYPERSTIMULATIE SYNDROOM (OHSS) Risicofactoren: - jonge leeftijd gestalte (BMI) -PCOS - veel kleine en intermediaire follikels - zeer hoge concentratie oestradiol (> 4000 pg/ml) Zeer ernstig monitoring oestradiol-waarden Nakuda et al. (N = 16): OHSS geassocieerd met hoog serum AMH (6 x ) Lee et al. (N = 262): AMH is een performante predictor voor OHSS - Sens.: 90,5 % - Spec.: 81,3% Combinatie van oestradiol en AMH aangeraden Inge Geerts Lee 2008

26 (In)fertiliteit i gecontroleerde ovariële stimulatie ALGEMENE CONCLUSIE 1 AMH meting is voldoende, want hormoon constant tijdens cyclus Reflecteert ovariële reserve (~ AFC) en is vroege merker voor ovariële aging Matige predictieve eigenschappen voor zwakke IVF respons individuele merkers mogelijkheid als screeningstest of combinatie met andere ovarium reserve testen voor de performantieverbetering AMH is geen absolute predictor voor non-responder status Voorspeller van excessieve respons risico op OHSS Mogelijkheid therapie-optimalisatie Toegenomen vigilantie voor tekens van OHSS Niet geschikt om succesvolle zwangerschap te voorspellen Inge Geerts 20 mei 2008

27 2. Toepassingen Meerwaarde? VROUW Ovariële reserve Polycysteus ovariumsyndroom Granulosaceltumoren Aging Menopauze Na therapie (in)fertiliteit COH Predictie zwakke respons Classificatie voor ART Predictie zwangerschap Inge Geerts Ovarieel hyperstimulatie syndroom

28 Polycysteus ovariumsyndroom KARAKTERISTIEKEN Anovulatie - amenorree Androgenen (hirsutisme, acne, ) Polycystische ovaria op echo - ovariumvolume > 10 ml - 12 follikels/ovarium Minstens aan 2 voorwaarden voldaan PCOS volgens Rotterdam consensus Accumulatie van de kleine antrale follikels (2-3 x ) Twee- tot drievoudige van serum AMH Inge Geerts 20 mei 2008

29 Polycysteus ovariumsyndroom Correlatie tussen AMH en aantal antrale follikels (2-5 mm) (Laven 2004, Cook 2002, Pigny 2003) N = 128 normogonadotrofe, anovulatoire vrouwen (41 premenstruele controles) Laven 2004 Inge Geerts 20 mei 2008

30 Polycysteus ovariumsyndroom CORRELATIES AMH - androgenen (testosteron, androsteendion) AMH LH PCOS met hyperandrogenisme significant hoger AMH (Laven 2004; Eldar-Geva 2005; Pigny 2006; Chu 2005) AMH en FNPO significant gecorreleerd met de menstruele status (Pigny 2006; La Marca 2004) Inge Geerts 20 mei 2008

31 Polycysteus ovariumsyndroom DIAGNOSTISCHE PERFORMANTIE Performantie van AMH bij de diagnose van PCOS *Cut-off uitgedrukt in ng/ml. ** Cut-off uitgedrukt in FNPO (follikel aantal per ovarium). Mist gevoeligheid AMH individuele merker voor PCOS AMH = mogelijke surrogaatmerker voor FNPO, echter US te verkiezen Incorporatie in Rotterdam definitie Inge Geerts 20 mei 2008

32 2. Toepassingen Meerwaarde? VROUW Ovariële reserve Polycysteus ovariumsyndroom Ovariële tumoren Aging Menopauze Na therapie (in)fertiliteit COH GCT EOT Predictie zwakke respons Classificatie voor ART Predictie zwangerschap Inge Geerts Ovarieel hyperstimulatie syndroom

33 Granulosaceltumoren l (GCT) WHO HISTOLOGISCHE CLASSIFICATIE VAN OVARIELE TUMOREN 1. Surface epithelial-stromal tumors: Serous, mucinous, endometrioid, id clear cell, transitional cell tumors, 2. Sex-cord-stromal tumors: Granulosa cell tumors, Sertoli cell tumors, 3. Germ cell tumors: Dysgerminoma, yolk sac tumors, 4. Gonadoblastoma 90% 2-5% 10% Adult GCT juveniele GCT 5. Inge Geerts 20 mei 2008

34 Granulosaceltumoren Histopathologisch onderzoek (met immunohistochemische kleuring) = gouden standaard Arbeidsintenstief en tijdrovend Vage klinische symptomen diagnose in laat stadium verspreiding buiten ovaria 5 jaarsoverleving 20-40% Wanneer diagnose in vroeg stadium: levensverwachting van > 85% Trage groei van tumor Laat herval: nood aan follow-up Plaats voor tumormerkers? Inhibine AMH Inge Geerts 20 mei 2008

35 Granulosaceltumoren: INHIBINE VERSCHILLENDE INHIBINE VORMEN Inhibine geproduceerd door GCT = biologisch actief (inhibine ~ FSH) Inhibine B is predominante vorm Inhibine geproduceerd door EOT biologisch actief Niet-dimerische i α-subunit b is predominante vorm STUDIES: POPULATIE - DESIGN Lappohn et al. (1989): GCT en Healy et al. (1993): EOT, mucineuze vorm Retrospectieve, single-centrische studies (behalve Jobling et al.); N = klein Specificiteit +/- : inhibine door GCT, EOT, menstruele cyclus, zwangerschap Inge Geerts 20 mei 2008

36 Granulosaceltumoren: INHIBINE DIAGNOSTISCHE PERFORMANTIE A. Inhibine als individuele merker Sensitiviteiten van inhibine bepaling bij de diagnose van GCT % Inh A 67-77% Inh B % Inhibine B is een gevoelige tumormerker voor GCT Inge Geerts Inh A: inhibine A Inh B: inhibine B Pre: premenopauzaal Post: postmenopauzaal

37 Granulosaceltumoren: INHIBINE DIAGNOSTISCHE PERFORMANTIE B. Combinatie van inhibine en CA-125 CA-125 detecteert EOT vooral sereuze type (echter matige specificiteit) Inhibine voor GCT en EOT mucineuze type (totaal inhibine bij +/- 80%) CA-125 én totaal inhibine complementaire info Sensitiviteit van CA-125 en/of inhibine voor detectie van alle ovariumca s (spec = 95%) Inge Geerts 20 mei 2008 Robertson 1999

38 Granulosaceltumoren: INHIBINE INHIBINE VOOR FOLLOW-UP Occulte (resterende) ziekte Inhibine detecteert herval veel vroeger dan klinisch duidelijk 11 maanden (Boggess 1997; Mom 2007) 2 jaar (Lappohn 1989; Jobling 1994) Respons op adjuvante chemotherapie h (Crew 2005; Boggess 1997) Frequent laattijdig herval (50%) follow-up voldoende lange tijd Uitgebreide chirurgische ingrepen verminderen en morbiditeit Naast regelmatige gynaecologische onderzoeken én CT heeft inhibine een plaats in de follow-up van patiënten met GCT Inge Geerts 20 mei 2008

39 Granulosaceltumoren: AMH DIAGNOSTISCHE PERFORMANTIE AMH is zeer specifiek voor GCT AMH sensitiviteit variabel en N = klein Sensitiviteiten van AMH bepaling bij de diagnose van GCT BO: bilaterale ovarectomie R: remissie 20 mei 2008

40 Granulosaceltumoren: AMH AMH VOOR FOLLOW-UP AMH na operatie ondetecteerbaar (t 1/2 = 48 h) Volledigheid van tumorverwijdering - Residuele ziekte? *Lane et al.: 56 patiënten in follow-up: 15/56 gestegen AMH 9kli klinisch i hdetecteerbare tumor 6 residuele ziekte of herval Seriële AMH bepalingen na operatie bruikbaar voor opsporen van residuele ziekte en vroeg vaststellen van herval Inge Geerts 20 mei 2008

41 Granulosaceltumoren: INHIBINE & AMH CONCLUSIE AMH is een specifiekere serummerker voor GCT dan inhibine De betrouwbaarheid van AMH en inhibine zijn vergelijkbaar Beide hormonen zijn nuttig bij diagnose én follow-up van GCT CA-125 blijft merker bij uitstek voor EOT, echter combinatie met AMH of inhibine B kan detectievenster verruimen én zo meerderheid van de ovariumtumoren detecteren Inge Geerts 20 mei 2008

42 Overzicht 1. Structuur en fysiologische rol van inhibine en AMH 2. De toepassingen en de eventuele meerwaarde van inhibine en AMH 3. Analytisch aspect 4. Mogelijkheden in LAG UZ Leuven - illustratie 5. Toekomst - to do Inge Geerts 20 mei 2008

43 3. Analytisch aspect: inhibine B RIA ( Monash assay ), IFMA en ELISA 2 kits op Belgische markt *DSL Inhibin B ELISA *OBI Inhibin B ELISA WHO International Reference Reagent voor inhibine B (code 96/784) Inge Geerts 20 mei 2008

44 3. Analytisch aspect: AMH RIA en ELISA (traditioneel ultrasensitief) 2 kits op Belgische markt *AMH Beckman-Coulter (Immunotech) ELISA *AMH DSL ELISA GEEN internationale standaard (aanzienlijke verschillen in absolute conc s) Inge Geerts 20 mei 2008

45 Overzicht 1. Structuur en fysiologische rol van inhibine en AMH 2. De toepassingen en de eventuele meerwaarde van inhibine en AMH 3. Analytisch aspect 4. Mogelijkheden in LAG UZ Leuven: Situatie in UZ Leuven Enkele illustraties 5. Toekomst to do Inge Geerts 20 mei 2008

46 4. Mogelijkheden in LAG AANVRAAGFORMULIER + Anti-Müller-hormoon (AMH)? Inge Geerts 20 mei 2008

47 Situatie in UZ Leuven AANVRAAGFREQUENTIE Aantal aanvragen / maand Inhibine B AMH Aantal aan nvragen april 2008 Inhibine B: 148 x AMH: 39 x Gemiddeld aangevraagd/maand 4 2 Inhibine B: 9 x AMH: 2-3 x 0 Jan 07 febr 07 maa 07 apr 07 mei 07 juni 07 juli 07 aug 07 sept 07 Maand okt 07 nov 07 dec 07 jan 08 febr 08 maa 08 april 08

48 Situatie i in UZ Leuven AANVRAGEN PER EENHEID GCT: 150 aanvragen ± 25 diagnostisch ± 20 chemo ± 100 follow-up Gynaecologische oncologie AMH + I; 1 Gynaecologische oncologie I; 31 Aanvragen inhibine B en AMH per eenheid Pediatrie; 10 Neonatologie; 1 Andere; 3 CME; 2 Fertiliteitsgeneeskunde patiënten I.G. Endocrinologie; Gynaecologie AMH+I; 17 Gynaecologie AMH; 21 Gynaecologie I; 50 ± 60 PCOS borstca - AI

49 Situatie i in UZ Leuven: TAT Inhibine B AMH UZ Brussel: maximum 5 weken 2007: gemiddeld 22,7 dagen UZ Brussel: maximum 1 maand 2007: gemiddeld 23,6 dagen (range 7 46,8) (range 8 61) Gewenst: Gewenst: 1 week tot maximum 2 weken 1 week tot maximum 2 weken Inge Geerts 20 mei 2008

50 Kostprijs: Inhibine B UZ Brussel: OBI Inhibin B ELISA 20 euro per staal Primaire kostprijs van de Inhibine B bepaling voor de huidige aanvraagfrequentie OBI Inhibin B ELISA goedkoper dan DSL Inhibin B ELISA Met huidige aanvraagfrequentie uitbesteding aan UZ Brussel goedkoper Inge Geerts 20 mei 2008

51 Kostprijs: AMH UZ Brussel: Beckman Coulter ELISA (Immunotech) 18 euro per staal Primaire kostprijs van de AMH bepaling voor de huidige aanvraagfrequentie AMH DSL ELISA goedkoper dan Beckman Coulter ELISA (Immunotech) Met huidige aanvraagfrequentie uitbesteding aan UZ Brussel goedkoper Inge Geerts 20 mei 2008

52 Comment: kostprijs - TAT KOSTPRIJS Niet door ZIV terugbetaald AMH en inhibine B analyse meestal éénmalige bepaling Follow-up GCT: inhibine B en/of AMH herhaaldelijk bepalen TAT Diagnose van cryptorchidie, sexuele dysfunctie, PCOS en ovariële tumor vereisen snelle analyse Start medicamenteuze behandeling of chirurgische ingreep Andere toepassingen: TAT van ondergeschikt belang Inge Geerts 20 mei 2008

53 Illustratie: Referentiewaarden AZ Sint Jan Brugge Referentiewaarden opgesteld aan de hand van 41 serumstalen van gezonde, niet-geselecteerde vrouwelijke bloeddonoren tussen 20 en 40 jaar. AMH concentratie bij vrouwen tussen 20 en 40 jaar (ng/m AMH concentratie 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 6,44 3,41 2,70 2,66 (20-25) (26-30) (31-35) (35-40) Serum AMH concentratie 0,80-7,80 ng/ml als referentie (20-40 jaar) leeftijdsklassen

54 Illustratie: correlatie tussen AMH concentratie en leeftijd N = 73 Leeftijd: jaar Geen selectie o.b.v. ovariële reserve r = - 0,724/p = < 0,0001 Significante ifi inverse correlatie tussen leeftijd en serum AMH concentratie ti

55 Illustratie: AMH in 40+ vrouwen N = 32 Leeftijd > 40 jaar Geen selectie o.b.v. ovariële reserve AMH concentratie bij 40+ vrouwen MH concent tratie (ng/ml) 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,87 0,44 0,18 Dalende trend ~ theoretische verwachtingen Leeftijd AMH A 0,00 (41-45) (46-50) (51-63) Leeftijdsklassen Inge Geerts 20 mei 2008

56 Illustratie: AMH en fertiliteit 1. DOEL Spreiding nagaan van AMH waarden in een geselecteerde jonge populatie, die voor de 1 ste maal IVF cyclus ondergingen in het FC van Leuven Correlatie tussen AMH en aantal mature/aangeprikte follikels (zoals in literatuur) 2. POPULATIE 41 vrouwen, jonger dan 36 jaar (ET op dag 3 en telkens 1 embryo teruggeplaatst) 3. GEGEVENS Hormonen: oestradiol, FSH en AMH (begin van cyclus) Aantal aangeprikte en mature oocyten HCG detectie (biochemische zwangerschap) Aan/afwezigheid van intra-uteriene vruchtzak Inge Geerts 20 mei 2008

57 Illustratie: AMH en fertiliteit 4. SPREIDING V/D AMH WAARDEN Gemiddelde = 5,5 ng/ml Min: 0,21 ng/ml Max: 23,66 ng/ml Variantie = 30,9 SD: 5,6 IQR:4,35 Mediaan = 3,590 ng/ml 95% CI Grote spreiding binnen een geselecteerde populatie Inge Geerts 20 mei 2008

58 Illustratie: AMH en fertiliteit 5. CORRELATIES (Pearson correlation) N = 41 N = 41 r = 0,56/p= 0,0002 r = 0,42 /p= 0,0063 SIGNIFICANTE CORRELATIE 20 mei 2008

59 Illustratie: AMH en fertiliteit i Geen correlatie tussen AMH-E2 of # mature/retrieved oocyten-e2 Geen correlatie tussen AMH-FSH of # mature/retrieved oocyten-fsh 6. BEDENKING - CONCLUSIE Correlatie tussen AMH en mature/aangeprikte oocyten zoals in literatuur 8/41 stalen < 1,5 ng/ml : 2 patiënten met intra-uteriene vruchtzak aanwezig indicatie dat inderdaad geen invloed op uitkomst Inge Geerts 20 mei 2008

60 Conclusie PRO Literatuur zeker evidentie voor het gebruik van inhibine B en AMH Opnemen in differentiaal diagnose Misdiagnose indijken CONTRA Lage prevalentie van GCT en sexuele dysgenese Niet overtuigende predictieve kracht van AMH in de fertiliteitsgeneeskunde Hoge kostprijs Testen in principe te weinig aanvraagd om aanvaardbare prijs en TAT te kunnen garanderen Inge Geerts 20 mei 2008

61 Overzicht 1. Structuur en fysiologische rol van inhibine en AMH 2. De toepassingen en de eventuele meerwaarde van inhibine en AMH 3. Analytisch aspect 4. Mogelijkheden in LAG UZ Leuven - illustratie 5. Toekomst -to do Inge Geerts 20 mei 2008

62 Toekomst? To do NEEN Invoeren test(en)? JA Inge Geerts 20 mei 2008

63 Toekomst? JA To do *Keuze analytische kit voor AMH en/of inhibine B *Referentiewaarden verifiëren voor inhibine B en opstellen voor AMH Referentiepopulatie definiëren! *Automatisatie mogelijk via MicroProbe en/of BEP (Dade Behring) Inge Geerts 20 mei 2008

64 Mogelijkheden? MENING? VRAGEN? VOORSTELLEN? Inge Geerts 20 mei 2008

124 Dit proefschrift gaat over de oorzaken van vroeg folliculair verhoogde FSHspiegels bij vrouwen met een regelmatige cyclus. In de Introductie (hoof

124 Dit proefschrift gaat over de oorzaken van vroeg folliculair verhoogde FSHspiegels bij vrouwen met een regelmatige cyclus. In de Introductie (hoof Samenvatting 124 Dit proefschrift gaat over de oorzaken van vroeg folliculair verhoogde FSHspiegels bij vrouwen met een regelmatige cyclus. In de Introductie (hoofdstuk 1) wordt de reproductieve veroudering

Nadere informatie

Vrouwelijke (sub)fertiliteit

Vrouwelijke (sub)fertiliteit Vrouwelijke (sub)fertiliteit Annemiek Nap, gynaecoloog Ziekenhuis Rijnstate Arnhem Universitair Medisch Centrum St.Radboud Nijmegen Fysiologie van de voortplanting Het materiaal: Ovarium Endometrium

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Appendices NEDERLANDSE SAMENVATTING Inleiding Het polycysteus ovarium syndroom (PCOS), letterlijk het vele cysten in de eierstok - syndroom komt relatief vaak voor. Van alle vrouwen blijkt 5 tot 16% PCOS

Nadere informatie

Anti-Müllerian hormoon (AMH) als merker van de ovariële reserve en de uitkomst van IVF/ICSI

Anti-Müllerian hormoon (AMH) als merker van de ovariële reserve en de uitkomst van IVF/ICSI Academiejaar 2010-2012 Anti-Müllerian hormoon (AMH) als merker van de ovariële reserve en de uitkomst van IVF/ICSI Isabeau HERMIE Promotor: Prof. Dr. P. De Sutter Scriptie voorgedragen in de 2 de Master

Nadere informatie

Voorspellende waarde van HE4 bij een complexe ovarium cyste ROELIEN VAN DE VRIE ARTS ONDERZOEKER

Voorspellende waarde van HE4 bij een complexe ovarium cyste ROELIEN VAN DE VRIE ARTS ONDERZOEKER Voorspellende waarde van HE4 bij een complexe ovarium cyste ROELIEN VAN DE VRIE ARTS ONDERZOEKER 16-06-2016 INHOUD Achtergrond Ovarium carcinoom HE4 Retrospectieve studie AvL & AMC Opzet van prospectieve

Nadere informatie

OEFENVRAGEN VERPLEEGKUNDIGE VERVOLGOPLEIDING OBSTETRIE & GYNAECOLOGIE(docent dhr.r.schats)

OEFENVRAGEN VERPLEEGKUNDIGE VERVOLGOPLEIDING OBSTETRIE & GYNAECOLOGIE(docent dhr.r.schats) OEFENVRAGEN VERPLEEGKUNDIGE VERVOLGOPLEIDING OBSTETRIE & GYNAECOLOGIE(docent dhr.r.schats) 1. Welke van onderstaande beweringen is onjuist? A. Patiënten met testiculaire feminisatie hebben als chromosomenpatroon

Nadere informatie

De maandelijkse kans. Dr. R. Schats VUmc. Zwanger in de tijd. Diverse aspecten van infertiliteit. De maandelijkse kans en leeftijd

De maandelijkse kans. Dr. R. Schats VUmc. Zwanger in de tijd. Diverse aspecten van infertiliteit. De maandelijkse kans en leeftijd , -behandeling en complicaties Dr. R. Schats VUmc Wat is (on)vruchtbaarheid? Wat is normaal? Subfertiliteit (zie later) Welk percentage van de paren De mens is een relatief onvruchtbaar zoogdier Wel elke

Nadere informatie

Laarbeeklaan Brussel. Oncologisch Handboek. Richtlijnen Urologie. Testis

Laarbeeklaan Brussel. Oncologisch Handboek. Richtlijnen Urologie. Testis Laarbeeklaan 101 1090 Brussel Oncologisch Handboek Richtlijnen Urologie Testis V3.2014 Testis ICD-O C62 1 Inleiding De richtlijnen hebben betrekking tot kiemceltumoren van de testis, die meer dan 90% van

Nadere informatie

Jong = Pre-menopauzaal Hormonale Therapie Fertiliteitspreservatie. P. Neven MBC UZ Leuven

Jong = Pre-menopauzaal Hormonale Therapie Fertiliteitspreservatie. P. Neven MBC UZ Leuven Jong = Pre-menopauzaal Hormonale Therapie Fertiliteitspreservatie P. Neven MBC UZ Leuven Overzicht: - Hormonale therapie - Belang vrouwelijk hormoon & welke hormonale therapie - Hormoon-gevoelige borstkanker?

Nadere informatie

Voortplantingshormonen

Voortplantingshormonen Voortplantingshormonen De menstruatiecyclus bij de mens is een gebeurtenis waarbij verschillende processen tegelijkertijd en in onderlinge afhankelijkheid plaats vinden. De aanvang, het voortduren en het

Nadere informatie

Is er een plaats voor de bepaling van Antimülleriaans Hormoon (AMH) in het voorspellen van de spontane kans op zwangerschap?

Is er een plaats voor de bepaling van Antimülleriaans Hormoon (AMH) in het voorspellen van de spontane kans op zwangerschap? Is er een plaats voor de bepaling van Antimülleriaans Hormoon (AMH) in het voorspellen van de spontane kans op zwangerschap? Diane De Neubourg LUFC UZ Leuven casus 1 1980 verwezen wegens vermoeden prematuur

Nadere informatie

De kliniek van de mannelijke (in)fertiliteit. dr W. de Ronde, endocrinoloog VU Medisch Centrum Amsterdam

De kliniek van de mannelijke (in)fertiliteit. dr W. de Ronde, endocrinoloog VU Medisch Centrum Amsterdam De kliniek van de mannelijke (in)fertiliteit dr W. de Ronde, endocrinoloog VU Medisch Centrum Amsterdam Rol endocrinoloog beperkt De oorzaak van mannelijke sub / infertiliteit is vaak onbekend Slechts

Nadere informatie

Onvervulde kinderwens: Wat te doen en vooral wanneer?

Onvervulde kinderwens: Wat te doen en vooral wanneer? Onvervulde kinderwens: Wat te doen en vooral wanneer? Duodagen maart 2014 AF Lambeek, gynaecoloog BA Geurts, huisarts Informatiepyramide 23 Opzet Fysiologie subfertiliteit Orienterend fertiliteitonderzoek

Nadere informatie

Thyroglobuline in de opvolging van gedifferentieerd schildkliercarcinoom: belang van de functionele sensitiviteit.

Thyroglobuline in de opvolging van gedifferentieerd schildkliercarcinoom: belang van de functionele sensitiviteit. CAT Critically Appraised Topic Thyroglobuline in de opvolging van gedifferentieerd schildkliercarcinoom: belang van de functionele sensitiviteit. Author: Niels Graindor Supervisor: Sara Vijgen Date: 03-04-2014

Nadere informatie

Samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2

Samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2 Samenvatting 125 Samenvatting Hoofdstuk 1 Gedurende de laatste 20 jaar is binnen de IVF de aandacht voornamelijk uitgegaan naar de verbetering van zwangerschapsresultaten. Hierdoor is er te weinig aandacht

Nadere informatie

Vrouwelijke factoren 1/3. Mannelijke factoren 1/3. Gemengde factoren 1/3. Onbekende Oorzaken 10 %

Vrouwelijke factoren 1/3. Mannelijke factoren 1/3. Gemengde factoren 1/3. Onbekende Oorzaken 10 % Vrouwelijke factoren 1/3 Mannelijke factoren 1/3 Gemengde factoren 1/3 Onbekende Oorzaken 10 % -Ovulatie stoornissen (PCOS) -Tubaire pathologie -Infectie (PID) -Endometriosis -Uteriene afwijkingen -Cervicale

Nadere informatie

Is er evidentie voor point of care testen voor de diagnose van occulte ernstige bacteriële infecties bij ambulante kinderen met koorts zonder focus?

Is er evidentie voor point of care testen voor de diagnose van occulte ernstige bacteriële infecties bij ambulante kinderen met koorts zonder focus? Is er evidentie voor point of care testen voor de diagnose van occulte ernstige bacteriële infecties bij ambulante kinderen met koorts zonder focus? Critically appraised topic Leuven 10 mei 2011 Dr. Apr.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 138 Uitstel van ouderschap De positie van de vrouw in de westerse maatschappij is de laatste tientallen jaren fundamenteel veranderd. Vrouwen zijn hoger opgeleid dan vroeger en werken vaker buitenshuis.

Nadere informatie

Wanneer en hoe testosteron toedienen? Dr Inge Gies Dr David Unuane

Wanneer en hoe testosteron toedienen? Dr Inge Gies Dr David Unuane Wanneer en hoe testosteron toedienen? Dr Inge Gies Dr David Unuane Overzicht Fysiologie: Aanmaak van testosteron Effecten van testosteron Testosteron op kinderleeftijd Normale productie Gegevens bij Klinefelter

Nadere informatie

Zwanger worden: via de natuurlijke weg of zijn er andere mogelijkheden?

Zwanger worden: via de natuurlijke weg of zijn er andere mogelijkheden? 21 mei 2011 Zwanger worden: via de natuurlijke weg of zijn er andere mogelijkheden? Drs. Inge Smeets PGD arts en arts-onderzoeker Maastricht Universitair Medisch Centrum Themamiddag Jong en BRCA Borstkankervereniging

Nadere informatie

Samenvatting, conclusies en implicaties

Samenvatting, conclusies en implicaties Samenvatting, conclusies en implicaties Samenvatting, conclusies en implicaties Samenvatting Naar schatting 10 tot 15% van de paren met een kinderwens wordt geconfronteerd met subfertiliteit. Intrauteriene

Nadere informatie

3. Hormonale regeling van de menstruele cyclus bij de vrouw

3. Hormonale regeling van de menstruele cyclus bij de vrouw 3. Hormonale regeling van de menstruele cyclus bij de vrouw 3.1 Algemeen Onderstaande figuur geeft een volledig overzicht van alle hormoonconcentraties die een rol spelen bij de regeling van de menstruele

Nadere informatie

Medicamenteuze behandeling van PCOS. Prof. dr. Diane De Neubourg

Medicamenteuze behandeling van PCOS. Prof. dr. Diane De Neubourg Medicamenteuze behandeling van PCOS Prof. dr. Diane De Neubourg PCOS ü Diagnose ü Clomifeencitraat ü Gonadotrofines ü Metformine ü Letrozole ü Levensstijl factoren ü Aanbevelingen voor behandeling PCOS

Nadere informatie

Gynaecologie hormonen RozenbergSport.nl 5 maart 2012 pagina 1 / 5

Gynaecologie hormonen RozenbergSport.nl 5 maart 2012 pagina 1 / 5 Rozenberg.nl 5 maart 2012 pagina 1 / 5 Inhoud Zwangerschap Bloedverlies Contraceptie Menopauze E FSH LH Oestrogeen ovaria LH regulering menstruele cyclus endometrium proliferatie estradiol 17β: FFA mobilisatie

Nadere informatie

Mammacarcinoom en osteoporose. Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel

Mammacarcinoom en osteoporose. Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel Mammacarcinoom en osteoporose Petra van Merkestein Verpleegkundig specialist Oncologie Ziekenhuis Rivierenland Tiel Vroeg ingetreden menopauze, premenopauzaal gebruik van tamoxifen en postmenopauzaal gebruik

Nadere informatie

Calcitonine en PCT als tumormerker

Calcitonine en PCT als tumormerker Calcitonine en PCT als tumormerker Marlies Oostendorp Symposium Genetische endocriene ziekten 2 SKML Sectie Endocrinologie 10 december 2014 PCT en calcitonine: fysiologie Calcitonine 32 aminozuren Productie

Nadere informatie

Fertiliteitscentrum AZ Nikolaas Afspraken 03/760.23.65 (ZH) 03/296.44.19 (Privé) Fertiliteitsverpleegkundige 0473/54.01.38 Website www.aznikolaas.

Fertiliteitscentrum AZ Nikolaas Afspraken 03/760.23.65 (ZH) 03/296.44.19 (Privé) Fertiliteitsverpleegkundige 0473/54.01.38 Website www.aznikolaas. Fertiliteitscentrum AZ Nikolaas Afspraken 03/760.23.65 (ZH) 03/296.44.19 (Privé) Fertiliteitsverpleegkundige 0473/54.01.38 Website www.aznikolaas.be VERWIJSDOCUMENT FERTILITEITSCENTRUM Verwijzende arts:

Nadere informatie

Onderbuik. Anatomie

Onderbuik. Anatomie Onderbuik Anatomie 1 Mannelijk Bij mannen geen ruimte van Douglas maar een retrovesicale ruimte begrenst door Denonvilliers' fascie. Vesciculae seminales bevinden zich achter / boven de prostaat. Met echo

Nadere informatie

VVK Wintervergadering Sectie Neonatologie 18 januari 2013

VVK Wintervergadering Sectie Neonatologie 18 januari 2013 VVK Wintervergadering Sectie Neonatologie 18 januari 2013 Congenitale Toxoplasmose: Hoe gebruik je de diagnostische informatie op een zinvolle manier? Filip Cools, MD, PhD Neonatologie, UZ Brussel Scenario

Nadere informatie

Diagnostiek van het afwijkende adnex: de rol van echografie. Dr. T. Van Gorp Gynaecoloog-Oncoloog MUMC+

Diagnostiek van het afwijkende adnex: de rol van echografie. Dr. T. Van Gorp Gynaecoloog-Oncoloog MUMC+ Diagnostiek van het afwijkende adnex: de rol van echografie. Dr. T. Van Gorp Gynaecoloog-Oncoloog MUMC+ Disclosures Geen onthullingen 10/11/2016 Symposium Het Ovariumcarcinoom 2 Casus 37 j. Zwelling in

Nadere informatie

Dia 1. Dia 2. Dia 3. Externe QC. Judith Emmen Laboratorium Endocrinologie AMC Amsterdam. Externe QC laboratorium bepalingen.

Dia 1. Dia 2. Dia 3. Externe QC. Judith Emmen Laboratorium Endocrinologie AMC Amsterdam. Externe QC laboratorium bepalingen. Dia Externe QC Judith Emmen aboratorium Endocrinologie AMC Amsterdam -- Dia Dia Externe QC - Inzicht of je meetresultaten overeenkomen met laboratoria die dezelfde of een vergelijkbare meetmethode gebruiken

Nadere informatie

Choragon 1500 IE poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie Choragon 5000 IE poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie

Choragon 1500 IE poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie Choragon 5000 IE poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 1 NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Choragon 1500 IE poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie Choragon 5000 IE poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 2 KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING

Nadere informatie

Hormonale regeling gametogenese

Hormonale regeling gametogenese Hormonale regeling gametogenese Bijscholing SLO Natuurwetenschappen optie biologie 2 mei 2018 Biologie in het leerplan Aardrijkskunde-Natuurwetenschappen BRUSSEL D/2017/13.758/009 - September 2017 Leerplandoelstellingen

Nadere informatie

Ovulatie-inductie. Gynaecologie. Beter voor elkaar

Ovulatie-inductie. Gynaecologie. Beter voor elkaar Ovulatie-inductie Gynaecologie Beter voor elkaar 2 Inleiding In deze folder leest u meer over de gang van zaken rond ovulatie-inductie. Dit is een behandeling voor vrouwen die graag zwanger willen worden,

Nadere informatie

SAMENVATTING. Cervixcarcinoom

SAMENVATTING. Cervixcarcinoom Samenvatting 148 Serum tumor merkstoffen of tumormarkers zijn uitgebreid onderzocht op hun toepasbaarheid voor diagnostiek, prognose en follow-up van kanker. In dit proefschrift bestuderen we het gebruik

Nadere informatie

Titels. Inleiding. hodgkinlymfoom

Titels. Inleiding. hodgkinlymfoom Titels Korte titel (max 40 tekens) Volledige titel (max 100 tekens) Fertiliteit en osteoporose na hodgkinlymfoom BETER-richtlijn Fertiliteit en osteoporose na hodgkinlymfoom Inleiding Chemotherapie en

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Analyse van chromosomale afwijkingen in gastrointestinale tumoren In het ontstaan van kanker spelen vele moleculaire processen een rol. Deze processen worden in gang gezet door

Nadere informatie

CELLULAIRE EN MOLECULAIRE PATHOLOGIE

CELLULAIRE EN MOLECULAIRE PATHOLOGIE 10 juni 2012 3 e bachelor arts DEEL A VRAAG 1. 10 PUNTEN Atrofie is een vorm van celadaptatie. Definieer atrofie, bespreek het mechanisme en geef enkele voorbeelden. 1/8 10 juni 2012 3 e bachelor arts

Nadere informatie

OESTROGENEN EN VERMINDERDE FERTILITEIT

OESTROGENEN EN VERMINDERDE FERTILITEIT BOSDEL, 89-3600 GENK J.16 Genk, 22 februari 2012 OESTROGENEN EN VERMINDERDE FERTILITEIT A. ROL VAN OESTROGENEN BIJ DE MENOPAUZE De menopauze is gekarakteriseerd door het definitief wegvallen van ovulatoire

Nadere informatie

DIAGNOSTIEK. Hans Reitsma, arts-epidemioloog Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek & Bioinformatica Academisch Medisch Centrum

DIAGNOSTIEK. Hans Reitsma, arts-epidemioloog Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek & Bioinformatica Academisch Medisch Centrum DIAGNOSTIEK Hans Reitsma, arts-epidemioloog Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek & Bioinformatica Academisch Medisch Centrum Test Evaluatie Meer aandacht voor de evaluatie van testen Snelle groei

Nadere informatie

Informatie voor patiënten

Informatie voor patiënten Informatie voor patiënten De OPTIMIST studie Doelmatigheid van geïndividualiseerd aanpassen van de FSH stimulatie dosis bij de IVF behandeling: een vergelijkend onderzoek Geachte Mevrouw, Wij vragen u

Nadere informatie

015-260 5095 0181 690109 f.loupatty@rdgg.nl

015-260 5095 0181 690109 f.loupatty@rdgg.nl Betreft: Wijzigingen in testen Beste Collegae, Graag informeert de vakgroep klinische chemie u over onderstaande wijzigingen per 1 september a.s. Per 1 september aanstaande zal het klinisch chemisch en

Nadere informatie

Kosten- batenanalyse POCT Influenza Spaarne Gasthuis

Kosten- batenanalyse POCT Influenza Spaarne Gasthuis Kosten- batenanalyse Influenza Spaarne Gasthuis Aanleiding Ieder jaar is er tijdens de winterperiode sprake van piek in het aantal patiënten met een influenza luchtweginfectie. De meeste patiënten met

Nadere informatie

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting CHAPTER XII Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift behelst een aantal klinische en translationele studies met betrekking tot de behandeling van het primair operabel mammacarcinoom. Zowel aspecten van

Nadere informatie

Inleiding tot (in)fertiliteit

Inleiding tot (in)fertiliteit Inleiding tot (in)fertiliteit Frauke Vanden Meerschaut, MD PhD Afdeling Reproductieve Geneeskunde, UZ Gent PUO Medisch begeleide voortplanting 4 september 2018 2010 Universitair Ziekenhuis Gent Definitie

Nadere informatie

TESTISCARCINOOM WORK UP. 1. Workup verdachte massa in testis

TESTISCARCINOOM WORK UP. 1. Workup verdachte massa in testis TESTISCARCINOOM WORK UP 1. Workup verdachte massa in testis Anamnese en klinisch onderzoek. AFP. Beta HCG. Labo inclusief LDH, syfilis, HIV en hepatitis B. RX thorax. Echo testes. 2. Steeds inguinale orchidectomie

Nadere informatie

212

212 212 Type 2 diabetes is een chronische aandoening, gekarakteriseerd door verhoogde glucosewaarden (hyperglycemie), die wereldwijd steeds vaker voorkomt (stijgende prevalentie) en geassocieerd is met vele

Nadere informatie

DIAGNOSTIEK. Shandra Bipat, klinisch epidemioloog Afd. Radiologie Academisch Medisch Centrum

DIAGNOSTIEK. Shandra Bipat, klinisch epidemioloog Afd. Radiologie Academisch Medisch Centrum DIAGNOSTIEK Shandra Bipat, klinisch epidemioloog Afd. Radiologie Academisch Medisch Centrum Test Evaluatie Meer aandacht voor de evaluatie van testen Snelle groei in aantal (kostbare) testen EBM: aantonen

Nadere informatie

BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN

BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Ovitrelle 250 microgram/0,5 ml, oplossing voor injectie in een voorgevulde spuit 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING

Nadere informatie

BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN

BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1 Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Daardoor kan snel nieuwe veiligheidsinformatie worden vastgesteld. Beroepsbeoefenaren in de

Nadere informatie

De indicatoren omtrent borstkanker, die in kader van het VIP²-project worden opgevolgd zijn :

De indicatoren omtrent borstkanker, die in kader van het VIP²-project worden opgevolgd zijn : Indicatoren VIP²-project Oncologie In België is, net als in Europa, borstkanker de meest voorkomende oorzaak van overlijden door kanker bij vrouwen (20,6 % van alle overlijdens ingevolge kanker). In 2009

Nadere informatie

Androsteendion en androgeenexces

Androsteendion en androgeenexces Androsteendion en androgeenexces Androsteendion Androsteendion (delta-4-androsteendion, ASD) is een steroïdhormoon dat in het lichaam kan omgezet worden in het mannelijk hormoon testosteron. Het wordt

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008

Nadere informatie

Vrouwen die superovulatie ondergaan in het kader van kunstmatige voortplantingstechnieken zoals in-vitrofertilisatie (IVF):

Vrouwen die superovulatie ondergaan in het kader van kunstmatige voortplantingstechnieken zoals in-vitrofertilisatie (IVF): CHORAGON (FERRING) 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Choragon 5000 IE poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING 1 ampul Choragon 5000 IE bevat 5000 IE

Nadere informatie

Samenvatting. geweest als de gemaakte keuzes, namelijk opereren. Het model had daarom voor deze patiënten weinig toegevoegde waarde.

Samenvatting. geweest als de gemaakte keuzes, namelijk opereren. Het model had daarom voor deze patiënten weinig toegevoegde waarde. Klinische predictiemodellen combineren patiëntgegevens om de kans te voorspellen dat een ziekte aanwezig is (diagnose) of dat een bepaalde ziekte status zich zal voordoen (prognose). De voorspelde kans

Nadere informatie

Samenvatting en implicaties voor toekomstig onderzoek

Samenvatting en implicaties voor toekomstig onderzoek Samenvatting en implicaties voor toekomstig onderzoek Chapter 10 SAMENVATTING EN IMPLICATIES VOOR TOEKOMSTIG ONDERZOEK Een cyclusstoornis is, vooral bij vrouwen met kinderwens, een veel voorkomende reden

Nadere informatie

Oncologische behandeling en fertiliteit. Vivianne Tjan-Heijnen Symposium AYA zorg & (in)fertiliteit Nascholing Maastricht UMC+ 29 november 2018

Oncologische behandeling en fertiliteit. Vivianne Tjan-Heijnen Symposium AYA zorg & (in)fertiliteit Nascholing Maastricht UMC+ 29 november 2018 Oncologische behandeling en fertiliteit Vivianne Tjan-Heijnen Symposium AYA zorg & (in)fertiliteit Nascholing Maastricht UMC+ 29 november 2018 Disclosures Potentiële belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

De waarde van de expert IGF-1 harmonisatie

De waarde van de expert IGF-1 harmonisatie De waarde van de expert IGF-1 harmonisatie Eef Lentjes Sectie Endocrinologie SKML Jun 2015 doel van laboratorium bepalingen Identificeren van verstoring in een patient en monitoren van behandelingen Goede

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Polycysteus ovarium syndroom (PCOS)

Patiënteninformatie. Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) Patiënteninformatie Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) Inhoudsopgave 1 Wat is PCOS 2 Definitie 3 Bij wie komt PCOS voor? 4 Onderzoek 5 Wanneer behandelen? 6 Afvallen

Nadere informatie

Gebruik van PROMs individueel versus groepsniveau. Riekie de Vet

Gebruik van PROMs individueel versus groepsniveau. Riekie de Vet Gebruik van PROMs individueel versus groepsniveau Riekie de Vet Klinimetrie: meten in de geneeskunde Het meten van symptomen, diagnostiek, uitkomsten van behandelingen, gezondheidsstatus en bijvoorbeeld

Nadere informatie

De onderontwikkelde follikels die bij PCOS ontstaan, worden cysten genoemd.

De onderontwikkelde follikels die bij PCOS ontstaan, worden cysten genoemd. In deze folder leest u: Wat is PCOS? Hoe werkt een normale menstruatiecyclus? Verklarende woordenlijst Hoe wordt de diagnose PCOS gesteld? Wat zijn de oorzaken van PCOS? Wat zijn de risico s van PCOS?

Nadere informatie

Lymfeknoop dissectie in borstcarcinoom, diagnostiek of therapie? Wim Demey, medische oncologie, Borstkliniek voorkempen

Lymfeknoop dissectie in borstcarcinoom, diagnostiek of therapie? Wim Demey, medische oncologie, Borstkliniek voorkempen Lymfeknoop dissectie in borstcarcinoom, diagnostiek of therapie? Wim Demey, medische oncologie, Borstkliniek voorkempen 85% via de axilla Mammaria interna alleen aantasting is zeldzaam

Nadere informatie

Bij de man: Hypogonadotroop hypogonadisme. Subfertiliteit ten gevolge van idiopathisch gestoorde spermatogenese.

Bij de man: Hypogonadotroop hypogonadisme. Subfertiliteit ten gevolge van idiopathisch gestoorde spermatogenese. 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Pregnyl 1500 I.E., Pregnyl 5000 I.E., 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Pregnyl bestaat uit een gevriesdroogd poeder voor injectie en een oplosmiddel voor reconstitutie.

Nadere informatie

Validatiedossier van een IHC onderzoeksmethode HER2 -

Validatiedossier van een IHC onderzoeksmethode HER2 - Validatiedossier van een IHC onderzoeksmethode HER2 - K Zwaenepoel, klinisch wetenschappelijk medewerker, dienst pathologie, UZ Antwerpen 17 NOV 2018 HER2 IHC klinisch belang HER2 IHC als (pre)screen voor

Nadere informatie

Hartfalen : diagnose en definities

Hartfalen : diagnose en definities Hartfalen : diagnose en definities Dr. Flor Kerkhof Dr. Stefan Verstraete Dr. Filip De Vlieghere Cardiologie AZ Zeno hartfalensymposium Brugge 17/1/2019 Groei van hartfalen in Europa Prevalentie in Europa

Nadere informatie

Bravelle 75 IE, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie

Bravelle 75 IE, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Bravelle 75 IE, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Een injectieflacon met poeder bevat 82,5 Internationale Eenheden

Nadere informatie

Hersenontwikkeling tijdens adolescentie

Hersenontwikkeling tijdens adolescentie Hersenontwikkeling tijdens adolescentie Een longitudinale tweelingstudie naar de ontwikkeling van hersenstructuur en de relatie met hormoonspiegels en intelligentie ALGEMENE INTRODUCTIE Adolescentie is

Nadere informatie

Informatie voor patiënten. PCOS (polycysteus ovariumsyndroom)

Informatie voor patiënten. PCOS (polycysteus ovariumsyndroom) Informatie voor patiënten PCOS (polycysteus ovariumsyndroom) z PCOS is de afkorting van polycysteus ovariumsyndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in de eierstok

Nadere informatie

Methoden Tussen februari 2009 en januari 2012 werden patiënten geïncludeerd voor de studie.

Methoden Tussen februari 2009 en januari 2012 werden patiënten geïncludeerd voor de studie. Letrozole versus Clomiphene for Infertility in the Polycystic Ovary Syndrome Richard S. Legro et al; N Engl J Med 2014;371:119-29 door Laura van Loendersloot en Marloes Derks, AIOS, cluster AMC Introductie

Nadere informatie

6 OKTOBER ( B.S.

6 OKTOBER ( B.S. 6 OKTOBER 2008. - Koninklijk besluit houdende invoering van een forfaitaire tegemoetkoming voor de behandeling van vruchtbaarheidsstoornissen bij vrouwen. (B.S. 14/10/2008) ALBERT II, Koning der Belgen,

Nadere informatie

Van het goede teveel PCOS. Kaat Dirckx @ Hormonopolis 2014

Van het goede teveel PCOS. Kaat Dirckx @ Hormonopolis 2014 Van het goede teveel PCOS Kaat Dirckx @ Hormonopolis 2014 Casus 1 Tara 19 jaar S/ sinds 1 jaar last van haaruitval meer dan vroeger, recent geen ziekte of stress O/ onreg cyclus van 4-8w, acne, overmatige

Nadere informatie

Informatie. Opwekken van de eisprong (ovulatieinductie)

Informatie. Opwekken van de eisprong (ovulatieinductie) Informatie Opwekken van de eisprong (ovulatieinductie) Ovulatie-inductie (opwekken van de eisprong) In deze folder leest u meer over de gang van zaken rond ovulatie-inductie. Dit is een behandeling voor

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 105 Nederlandse Samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift is het bestuderen van de relatie tussen de expressie van potentieel prognostische tumormarkers

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur

Nadere informatie

Normale cyclus. Poli Gynaecologie

Normale cyclus. Poli Gynaecologie 00 Normale cyclus Poli Gynaecologie De inhoud van deze voorlichtingsfolder is samengesteld door de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Andere folders en brochures op het gebied

Nadere informatie

Sexhormonen. Michael Fouraux & François Verheijen

Sexhormonen. Michael Fouraux & François Verheijen Sexhormonen Michael Fouraux & François Verheijen Herhaling Endo I hypothalamus + - hypofyse + - klier hormoon Schildklier uit Endo I TRH + - TSH + - T4 & T3 Acties van hormoon Schildklier uit Endo I Endocrinologie

Nadere informatie

Informatie. Opwekken van de eisprong. Ovulatie-inductie

Informatie. Opwekken van de eisprong. Ovulatie-inductie Informatie Opwekken van de eisprong Ovulatie-inductie Ovulatie-inductie (opwekken van de eisprong) Dit is een behandeling voor vrouwen die graag zwanger willen worden, maar die geen of een onregelmatige

Nadere informatie

Opwekken van de eisprong (ovulatie-inductie)

Opwekken van de eisprong (ovulatie-inductie) Opwekken van de eisprong (ovulatie-inductie) Ovulatie-inductie (opwekken van de eisprong) In deze folder leest u meer over de gang van zaken rond ovulatie-inductie. Dit is een behandeling voor vrouwen

Nadere informatie

Overzicht. Help! Statistiek! Stelling van Bayes. Hoe goed is leverscan ( test T ) voor het diagnostiseren van leverpathologie ( ziekte Z )?

Overzicht. Help! Statistiek! Stelling van Bayes. Hoe goed is leverscan ( test T ) voor het diagnostiseren van leverpathologie ( ziekte Z )? Help! Statistiek! Overzicht Doel: Informeren over statistiek in klinisch onderzoek. Tijd: Doorlopende serie laagdrempelige lezingen, voor iedereen vrij toegankelijk. Derde woensdag in de maand, 12-13 uur

Nadere informatie

Samenvattingen en Conclusies

Samenvattingen en Conclusies De algemene inleiding van het proefschrift (Hoofdstuk 1) beschrijft de epidemiologie van CAD wereldwijd, en specifiek in Nederland. De onderliggend principes van atherosclerose vorming en progressie worden

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting De zoektocht naar het optimale GnRH-antagonistschema voor de vergelijking met GnRHagonisten tijdens IVF behandelingen. Ondanks het gegeven dat in meer dan 200 klinische studies gebruik gemaakt wordt van

Nadere informatie

Addendum. Nederlandse Samenvatting

Addendum. Nederlandse Samenvatting Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.

Nadere informatie

- Anovulatie, inclusief polycysteus ovarium syndroom (PCOS), bij vrouwen die niet hebben gereageerd op behandeling met clomifeencitraat.

- Anovulatie, inclusief polycysteus ovarium syndroom (PCOS), bij vrouwen die niet hebben gereageerd op behandeling met clomifeencitraat. 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Menopur Ferring 75 IU, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie Menopur Ferring 150 IU, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie Menopur Ferring 600 IU,

Nadere informatie

INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN

INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN INTERLINE GYNAECOLOGIE 2014 januari 2014 ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Inleiding Deze Interline gaat over de volgende werkafspraken: - Subfertiliteit (herzien) -

Nadere informatie

Niet epitheliale maligniteiten van ovarium en tuba

Niet epitheliale maligniteiten van ovarium en tuba Niet epitheliale maligniteiten van ovarium en tuba Landelijke richtlijn, Versie: 1.2 Datum Goedkeuring: 04-06-2004 Methodiek: Consensus based Verantwoording: Werkgroep Oncologische Gynaecologie (WOG) Inhoudsopgave

Nadere informatie

Maligne pleura exsudaat

Maligne pleura exsudaat Maligne pleura exsudaat Regionale richtlijn IKL, Versie: 1.1 Laatst gewijzigd : 25-10-2005 Methodiek: Consensus based Verantwoording: IKL werkgroep bronchuscarcinomen Inhoudsopgave Algemeen...1 Diagnostiek...2

Nadere informatie

6 OKTOBER Koninklijk besluit houdende. invoering van een forfaitaire tegemoetkoming. voor de behandeling

6 OKTOBER Koninklijk besluit houdende. invoering van een forfaitaire tegemoetkoming. voor de behandeling 6 OKTOBER 2008. - Koninklijk besluit houdende invoering van een forfaitaire tegemoetkoming voor de behandeling van vruchtbaarheidsstoornissen bij vrouwen i BS 14/10/2008 1 Artikel 1. Voor de toepassing

Nadere informatie

1. WAT IS ORGALUTRAN EN WAARVOOR WORDT HET GEBRUIKT?

1. WAT IS ORGALUTRAN EN WAARVOOR WORDT HET GEBRUIKT? In deze bijsluiter komen de volgende onderdelen aan bod: 1. Wat is Orgalutran en waarvoor wordt het gebruikt? 2. Wat u moet weten voordat u Orgalutran gebruikt 3. Hoe wordt Orgalutran gebruikt? 4. Mogelijke

Nadere informatie

CHORAGON 1500, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 1500 IE CHORAGON 5000, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 5000 IE.

CHORAGON 1500, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 1500 IE CHORAGON 5000, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 5000 IE. 1 NAAM VAN HET GENEESMIDDEL CHORAGON 1500, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 1500 IE CHORAGON 5000, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 5000 IE. 2 KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE

Nadere informatie

Algemene discussie en samenvatting. Hoofdstuk 9 ALGEMENE DISCUSSIE, SAMENVATTING, EN AANWIJZINGEN VOOR TOEKOMSTIG ONDERZOEK

Algemene discussie en samenvatting. Hoofdstuk 9 ALGEMENE DISCUSSIE, SAMENVATTING, EN AANWIJZINGEN VOOR TOEKOMSTIG ONDERZOEK Algemene discussie en samenvatting Hoofdstuk 9 ALGEMENE DISCUSSIE, SAMENVATTING, EN AANWIJZINGEN VOOR TOEKOMSTIG ONDERZOEK 151 Hoofdstuk 9 Hoofdstuk 9 Algemene discussie, samenvatting, en aanwijzingen

Nadere informatie

Anti-Müller-hormoon in serum als marker voor testiculaire en ovariële functies

Anti-Müller-hormoon in serum als marker voor testiculaire en ovariële functies Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk 2007; 32: 47-51 Anti-Müller-hormoon in serum als marker voor testiculaire en ovariële functies F.H. de JONG, A.P.N. THEMMEN en J.A. VISSER Anti-Müller-hormoon (AMH) is

Nadere informatie

Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten. Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG

Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten. Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG Immuun Activatie in Relatie tot Manische Symptomen in Depressieve Patiënten Karlijn Becking MD-PhD student, UMCG Introductie Disbalans Pro-inflammatoire staat Destabilisatie Gevoeligheid voor stress Monocyt

Nadere informatie

Bij de man: Hypogonadotroop hypogonadisme. Subfertiliteit ten gevolge van idiopathisch gestoorde spermatogenese.

Bij de man: Hypogonadotroop hypogonadisme. Subfertiliteit ten gevolge van idiopathisch gestoorde spermatogenese. 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Pregnyl 1500 I.E., Pregnyl 5000 I.E., 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Pregnyl bestaat uit een gevriesdroogd poeder voor injectie en een oplosmiddel voor reconstitutie.

Nadere informatie

VOOR ANTROPOMETRISCHE VETMASSA BIJ KINDEREN

VOOR ANTROPOMETRISCHE VETMASSA BIJ KINDEREN VLAAMSE REFERENTIECURVEN VOOR ANTROPOMETRISCHE PARAMETERS VAN DE ABDOMINALE VETMASSA BIJ KINDEREN Dr. Sarah Begyn Promotor: Prof. Jean De Schepper Co-promotor: Prof. Mathieu Roelants Kadering BMI-curven

Nadere informatie

BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN

BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Luveris 75 IE, poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Eén injectieflacon

Nadere informatie

Responsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI)

Responsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI) Responsevaluatie met 3T-DWI-MRI na inductie met FOLFIRINOX chemotherapie bij lokaal gevorderd PDAC (IMAGE-MRI) Eran van Veldhuisen, Bengt van Rijssen, Remy Klaassen, Yung Nio, Hanneke Wilmink, Krijn Van

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 147 148 Maligne lymfomen zijn kwaadaardige woekeringen van verschillende typen witte bloedcellen. Deze aandoeningen ontstaan meestal in lymfklieren, maar in ongeveer 40% van de

Nadere informatie

BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN

BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL GONAL-f 75 I.E. (5,5 microgram) poeder en oplosmiddel voor oplossing voor injectie 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING

Nadere informatie

Trichomonas vaginalis, ontmaskering van een onderschatte pathogeen? Philippe Willems Promotor: Dr. R. Cartuyvels

Trichomonas vaginalis, ontmaskering van een onderschatte pathogeen? Philippe Willems Promotor: Dr. R. Cartuyvels Trichomonas vaginalis, ontmaskering van een onderschatte pathogeen? Philippe Willems Promotor: Dr. R. Cartuyvels Laboratoriumdiagnostiek T. vaginalis Inleiding Literatuurstudie: opties laboratoriumdiagnostiek

Nadere informatie