Sexhormonen. Michael Fouraux & François Verheijen

Transcriptie

1 Sexhormonen Michael Fouraux & François Verheijen

2 Herhaling Endo I hypothalamus + - hypofyse + - klier hormoon

3 Schildklier uit Endo I TRH + - TSH + - T4 & T3 Acties van hormoon

4 Schildklier uit Endo I Endocrinologie = logisch nadenken! Voorbeeld: FT4 te hoog, wat verwacht je van TSH en TRH? FT4 te hoog TSH en TRH onderdrukt FT4 te hoog en TSH normaal/hoog niet pluis!

5 Hypothalamus & Hypofyse

6 Hypothalamus & Hypofyse

7 Sexhormonen

8

9 Sexhormonen Globaal overzicht van de hypothalamus-hypofyse-gonaden as Mannelijke kant van de sexhormonen Vrouwelijke kant van de sexhormonen Voorbeelden van afwijkingen Welke sexhormonen zijn er?

10 Vakkenvullen hypothalamus LHRH + - hypofyse LH & FSH + - klier testes, ovaria, bijnieren hormoon testosteron oestradiol progesteron DHEA(S)

11 Bijnier sexhormonen

12 Bijnier sexhormonen hypothalamus CRH + - hypofyse ACTH + - klier hormoon bijnieren DHEA(S) androsteendion progesteron

13 Bijnier sexhormonen DHEAS Belangrijk bij secundaire geslachtskenmerken

14 Geslachtskenmerken Voorbeelden van veranderingen bij de man: Primaire geslachtskenmerken: testis (= teelbal, zaadbal) balzak (scrotum) bijbal penis met zwellichamen prostaat en zaadblaasjes Secundaire geslachtskenmerken: lichaamsbeharing zwaardere stem oksel- en schaamhaargroei zaadlozing Voorbeelden van veranderingen bij de vrouw: Primaire geslachtskenmerken: ovaria ( = eierstokken) eileider uterus (=baarmoeder) vagina schaamlippen clitoris Secundaire geslachtskenmerken: borstontwikkeling bredere heupen oksel- en schaamhaar groei menstruatie

15 Geslachtskenmerken

16 Geslachtskenmerken

17 Geslachtskenmerken jongen 2.5 jaar belangrijke aanwijzing voor ziekte! bijniertumor: overschot androgenen overschot cortisol

18 LHRH / GnRH

19 LH & FSH LH: FSH: luteïniserend hormoon follikel stimulerend hormoon peptide ( eiwit ) hormonen

20 Complete as hypothalamus LHRH + - hypofyse LH & FSH + - klier testes, ovaria, bijnieren hormoon testosteron oestradiol progesteron DHEA(S)

21 Testosteron aromatase 5 -reductase

22 Testosteron vrije testosteron = actief vnl. albumine, SHBG

23 Testosteron

24 Testosteron

25 !"#$#%&'()%!)*)% +,-./%0"-%1"-%23%4""(% 5"-./(%&"-%./06&&/7&8%.//-%9""(&.(,/6% :/6-6.%;,;%.//-%7696&,% % :<=%=>%?@A>BC?>D>@E% % % % 5<*F% % 5G % % %#;/(H%1/(',,.&% IJG% % %1/(',,.&% =/#;,#;/(,- %,-0//;9""(%7"".%

26 Casus dhr. C.B.

27 Casus dhr. C.B.

28 Casus dhr. C.B. Carlo Broschi ( ) aka Farinelli castraat & wereldberoemd om zijn zang rond 1600 eerste castraten Vaticaan kerkkoren & opera effect castratie: testosteronconcentratie verlagen Testosteron acties: groei penis, scrotum en testes haargroei pubis, gezicht toename spieren, botgroei verlaging stemgeluid

29 Casus dhr. C.B. Castratie: 1:100 slaagde muzikaal gezien groei ook na puberteit vrouwelijke bouw en vetverdeling, borstvorming baardloos, hoofdhaar voller Stop castreren rond 1900; laatste castraat Alessandro Moreschi ( )

30 Casus dhr. M.P. 25 jaar oude man kleine penis, volume testis 1 ml bijzonderheden: ruikt niks Lab: LH onmeetbaar FSH onmeetbaar Testosteron onmeetbaar makkelijk gezegd: hypogonadotroof hypogonadisme

31 Casus dhr. M.P.

32 Casus dhr. M.P. Wat te doen? GnRH meten? LH, FSH tijdreeks meten? Stimulatietesten? Welke dan?

33 Casus dhr. M.P. Wat te doen? GnRH meten? LH, FSH tijdreeks meten? Stimulatietesten? Welke dan?

34 Casus dhr. M.P. Wat te doen? GnRH meten? LH, FSH tijdreeks meten? Stimulatietesten? Welke dan? GnRH-test: t= -5: LH/FSH/testosteron/oestradiol t = 0: GnRH inspuiten t = 30: LH/FSH t = 60: LH/FSH Hier marginale stijging LH en FSH na GnRH conclusie: GnRH wordt niet gemaakt

35 syndroom van Kallmann hypothalamus Casus dhr. M.P.

36 Oestradiol

37 GnRH Oestradiol

38 Oestradiol SHBG albumine aromatase

39 Oestradiol

40 Casus mw. D (1956) LHRH + - LH & FSH + - oestradiol

41 Mw D. (1956) Borsttumor waarvoor operatie Tumor is oestrogeen-receptor positief Therapie na operatie tamoxifen lucrin-injecties Monitoren LH, oestradiol, FSH LH en FSH dalen na starten therapie en zijn onderdrukt (LH < 1 E/L) Oestradiol blijft verhoogd (circa pmol/l) (zelfs na verhogen medicatie)

42 Mw D. (1956) Vraag oncoloog: klopt dit wel? Is er een probleem met de test? Lucrin is wel toegediend. Hoe weten we dat?

43 Aanpak Opnieuw meten Andere assay Interferentie uitzoeken verdunnen HAMA s Navraag bij patiënt? Mw slikt tabletten voor goede darmen

44

45

46 Mw D. (1956) De opvliegers werden minder en ik voel me prettiger door deze pillen. Mijn darmen zijn een stuk rustiger nu. Raar maar waar, mijn goede borst is in dezelfde periode 2 maten groter geworden. Via google kwam ik achter de effecten van venkel misschien helpt dit u iets. Oncoloog adviseert om venkelpillen te stoppen Oestradiol nu < 73 pmol/l met LH en FSH onderdrukt??

47 Testjes Oplossen pil in poolserum; resultaten: Poolserum onbehandeld Poolserum + pil oestradiol < 73 pmol/l oestradiol 100, 200, 300 pmol/l Nu?? Mogelijkheden: Pillen bevatten oestradiol Pillen bevatten oestradiol-achtige stof Pillen bevatten stof X die interfereert met assay

48

49

50 Terug naar de tabletten:

51 WIKIPEDIA

52

53

54 Consult endo-expert (Alec Ross, Radboud) Monsters met pilextracten opgestuurd: Abbott Architect LH20-RIA-methode met voor-extractie diethylether Beide methoden geven E2-achtige respons, lineair met hoeveelheid toegevoegd pilmateriaal

55 Verder verloop Melding aan de Voedsel en Waren Authoriteit geen ervaring met analyse geen verdere follow-up gehad tot nu toe

56 Voortplanting

57 Voortplanting )*+,($%""&!""#$%""&'( -*.&/""/!""#%(+#(* )*+,(%(+#(*!0(%%+12""3 $+'$"% /((%$"%45/(&/(&6 (+7(% $"%!"745&1*./)36 8..*"",!+12/49",42(/49..*/-%",/+,:&&/(%&(%49",4((,43",45&12(3"/+&126

58 Voortplanting ;(4/((%$"%%(,4$(9"//(,4&/(*74 :(7*.,7(%#(4!""#$"%""&'()*<4;(4 0",#1(%%(,49",4#(4!""#7",""%/'(&4 #(%(,4! */#)*(,#=40""*#..*4!""#+)&,-)#).+)&&)%.,/&/"",<4 >"4#(%+,:49",4#(4!""#1(%3.(#(*1(%%(,4.,/&/"",4 1(%%(,4#+(4!+124/./4!""#+)&&)%.,/0+77(%(,<

59 Voortplanting B, B, -*+3"+*(4&-(*3"/.1?/ 3(+.&(A41.3-%((/,, &(1),#"+*(4&-(*3"/.1?/ 3(+.&(AA,,,, &-(*3"1(% C*.#)1/+(49",4&-(*3"1(%%(,4+,4((,4!""#$)+&'(45&12(3"/+&126 D""#$)+&'(&43(/4&-(*3"1(%%(,45EFG6

60 Voortplanting (+%(+#(* /*(12/(* (+(*&/.7 $""*3.(#(* $""*3.(#(*0",# $""*3.(#(*3.,# 9":+,"

61 De Cyclus

62 Voortplanting 6))&1&0+7"", #(:(,(*(,#4:((%4%+12""3 8'".'9 4.0,"0.)1-2+3' *)+/%#"0.)1-2+3' -5/&"'0) (+(*&/.7

63 Voortplanting

64 Voortplanting &-(*3"1(%4,"#(*/4#(4(+1(% #(4&-(*3"1(%4%""/4(,!?3(,49*+'4#+(4#(43(3$*"",49",4#(4(+1(%49(*/(*(, (+0+//(,4+,4#(47.-49",4#(4&-(*3"1(%4$+,#(,4"",4#(4*(1(-/.*(,4.-4#(4(+1(%3(3$*"", 2(/4-%"&3"3(3$*"",49",4#(4&-(*3"1(%4(,4#(4(+1(%4&3(%/(,4&"3(, #(47(*,49",4#(4&-(*3"1(%4:""/42(/41?/.-%"&3"4$+,,(, (*49.*3/4!+124((,4.,#..*#*+,:$"*(4 $(9*)12/+,:&3(3$*"",4.34#(4(+1(% 7(*,(,4 9(*&3(%/(, H(9*)12/+,:49",4((,4(+1(%4#..*4((,4!""#1(%

65 Triviant Tussendoortje: Hoeveel eicellen heeft een vrouwelijke foetus van 5 maanden? Welk hormoon gebruiken we om het aantal eicellen te schatten?

66 Triviant Tussendoortje: Hoeveel eicellen heeft een vrouwelijke foetus van 5 maanden? ~5 7 miljoen Welk hormoon gebruiken we om het aantal eicellen te schatten? AMH

67 Voortplanting

68 Voortplanting ;&0)50%6*#)&0%6)%L4#(%+,:(,40""*$+'4 :((,4:*.(+4-%""/&9+,#/<!36-') B41(%%(, I41(%%(, J41(%%(, #..*&,(#(4#..*4 ((,4$%"&/)%" 9((%41(%%(, :&"*'/&" 52.%%(4$"%6 K%+(9+,:&#(%+,:(,

69 Voortplanting ((*&/(47%+(9+,:&#(%+,: (+%(+#(* $(9*)12/+,:.9)%"/+( (+(*&/.7 $%"&/.1?/ 5+,:(,(&/(%#6 $""*3.(#(*&%+'39%+(& $""*3.(#(* 8",4.9)%"/+(4/./4+,,(&/(%+,:

70 Embryo 3 weken: een kloppend hart Embryo 5 weken: vorming handen

71 Embryo 6 weken: hersenactiviteit Embryo 9 weken: compleet gevormd piek in [hcg]

72 4 maanden: waarnemen moedersstem 5 maanden: halverwege

73 De laatste maanden: groeien

74 ~2000 weken