Hormonale regeling gametogenese

Transcriptie

1 Hormonale regeling gametogenese Bijscholing SLO Natuurwetenschappen optie biologie 2 mei 2018 Biologie in het leerplan Aardrijkskunde-Natuurwetenschappen BRUSSEL D/2017/13.758/009 - September 2017

2 Leerplandoelstellingen Aangeboden materiaal (via website SLO): Uitgebreide lesvoorbereiding voor een blok van 3 lessen: hormonale regeling gametogenese Bijhorende powerpoint met onder meer handige figuren, links naar filmpjes,... Voorbeeld voor mogelijke werkblaadjes rond hormonale regeling menstruele cyclus 2 SLO Natuurwetenschappen optie Biologie

3 Het aangeboden materiaal Als leraar moet je een ruimer plaatje zien De aangeboden lesvoorbereiding is vrij uitgebreid, je kan het voor de leerlingen in een light versie aanbieden, maar je hebt de uitgebreide info zelf nodig om op vragen te kunnen antwoorden en om verbanden te kunnen leggen. Elke leraar heeft zijn/haar lesstijl Het aangeboden materiaal (lesvoorbereiding, werkbladen, powerpoint) is een voorbeeld, wat je uiteindelijk gebruikt en hoe je dat doet is voor iedereen anders. 3

4 Algemeen gametogenese

5 Logische opbouw lessenreeks gametogenese Geslachtshormonen: Welke? Effecten? Link met geslachtskenmerken,... Gelijkenissen en verschillen tussen zaadcelvorming en eicelvorming Hormonale regeling gametogenese vanuit de hersenen Hormonale regeling menstruele cyclus 3 fasen Effecten van de hormonen op de veranderingen in eierstok en/of baarmoeder Hormonale regeling zaadcelvorming Negatief feedbacksysteem 1 ervan gedetailleerd bespreken verder in de presentatie: folliculaire fase 5

6 Uitdagingen Werken van concreet naar abstract - Vertrekken vanuit het waarneembare Opbouwen van macro naar micro Leerlingen grafieken leren lezen Hoe interpreteer je een grafiek? Grafieken koppelen aan het concrete, aan het grotere geheel,... Verbanden leggen Geen versnipperde weetjes aanbieden aan de leerlingen Verbanden tussen grafieken onderling Herhalingsmomenten inbouwen 6

7 Van concreet naar abstract Blikopener Vertrekken vanuit het waarneembare Maandelijkse emotionele rollercoaster Eierstok konijn (microscoop) Geslachtskenmerken 7

8 Van macro naar micro Van concreet naar abstract Meiose: vorige lessen Hormonale regeling: deze les Hormonale regeling 8

9 Grafieken leren lezen Verbanden leggen D B A C beïnvloedt Beïnvloedt 9

10 Laat leerlingen verbanden zien tussen: Folliculaire fase Luteale fase Menstruatie Wat gebeurt er in ovarium? Wat gebeurt er in baarmoeder? Waarom zijn deze veranderingen belangrijk met het oog op een mogelijke zwangerschap? Wat zie je gebeuren met de hormoonconcentraties? Wat veroorzaakt deze veranderingen in hormoonconcentraties? Wat voor gevolgen zullen deze concentratieveranderingen hebben (linken aan ovarium, baarmoeder,...) 10

11 Hoe doe je dit concreet? Voer een uitgebreid OLG Laat de leerlingen zoveel mogelijk observeren Laat conclusies, bedenkingen, verbanden,... vanuit de observaties en de leerlingen zelf komen via gerichte vragen en hints lesvoorbereiding is opgebouwd vanuit een OLG Zorg dat de leerlingen actief kunnen bezig zijn via opdrachten, werkbladen,... Mogelijke werkbladen menstruele cyclus worden aangeboden Bouw herhaling in: leg verbanden met het vorige, blik vooruit op wat komt... Ook deze verbanden/herhalingsmomenten zitten verwerkt in de lesvoorbereiding 11

12 Toegepast op de folliculaire fase Start: na menstruatie Einde: Ovulatie

13 Folliculaire fase: een logische volgorde... START: Eierstokcyclus (kan je visualiseren via microscoop) Hormonale regeling van de eierstokcyclus vanuit de hersenen (LH en FSH) Belang van baarmoederslijmvlies (innesteling) Hormonale regeling aanmaak baarmoederslijmvlies (Oestrogeen) Bron van Oestrogeen? Andere effecten van Oestrogeen 13

14 De eierstokcyclus CONCREET ABSTRACT + GRAFIEK LEREN LEZEN Bouw en evolutie follikel beschrijven Follikelcellen Oöcyt Corona radiata Folliculaire fase

15 Pas op voor misconcepties! Eierstok konijn Eierstok mens: figuren in handboeken - Follikels in verschillende fasen van ontwikkeling - Geïnduceerde eisprong Misleidend op figuur: het lijkt alsof de follikel zich verplaatst doorheen het ovarium -...er follikels in alle mogelijke fasen van ontwikkeling tegelijk aanwezig zijn in het ovarium 15

16 Controle vanuit de hersenen Mogelijk OLG: Welke hormonen controleren de eierstokcyclus? Waar worden deze geproduceerd? We gaan op de grafiek het concentratieverloop van deze hormonen bestuderen en nagaan waarop deze hormonen effect zullen hebben. 16

17 LH en FSH GRAFIEK LEREN LEZEN VERBANDEN LEGGEN Observatie: FSH stijgt en is lange tijd vrij hoog, kort voor de ovulatie daalt het weer. LH is laag, maar maakt een zeer grote piek die vlak voor de ovulatie komt. Functie van LH en FSH: Folliculaire fase FSH = Follikel Stimulerend Hormoon Je ziet in ovarium hoe follikel groeit en ontwikkelt. Wanneer de follikel bijna klaar is hoeven er voorlopig nog geen nieuwe te rijpen (daling FSH) LH-piek veroorzaakt de eisprong ( bevruchting mogelijk)

18 Nu kan het eitje bevrucht worden! UITZOOMEN OP GROTER GEHEEL Het ultieme doel van heel deze cyclus = zwanger kunnen worden! Op welk moment in de menstruele cyclus is de vrouw vruchtbaar? Hoe lang duurt deze vruchtbare periode? Wat is er nog nodig buiten een eicel (en een zaadcel) voor een succesvolle zwangerschap?

19 Het bevruchte eitje moet zich kunnen innestelen De bevruchting gebeurt in de eileider 19

20 Toename baarmoederslijmvlies TERUGKOPPELEN NAAR GRAFIEK Dikte baarmoederslijmvlies neemt toe naarmate de ovulatie nadert. Waar op de grafiek zie je een gelijkaardig stijgend patroon? Naarmate de follikel groeit en het moment van een mogelijke zwangerschap nadert wordt de baarmoeder voorbereid. De groeiende follikel produceert steeds meer oestrogeen waardoor de dikte van het baarmoederslijmvlies toeneemt. Het zijn de follikelcellen zelf die oestrogeen produceren hoe meer cellen, hoe meer oestrogeen 20

21 2 pieken kort na elkaar! GRAFIEK LEREN LEZEN VERBANDEN ZIEN HERHALEN Oestrogeen stijgt en piekt... Welk hormoon zie je vlak na oestrogeen pieken op de figuur? De oestrogeenpiek veroorzaakt de LH-piek ( Ovulatie, zie eerder) De ovulatie is het einde van de folliculaire fase

22 Welke verbanden zijn blijven hangen? 22

23 Enzovoort! Faculteit, departement, dienst 23