odibspbäii 1 ABIBSOBUP

Transcriptie

1 odibspbäii 1 ABIBSOBUP Tiedschrift :öör: Mönsterland, Emsland. Graafschup, Benthem, Twente, Salland, Geldersche Achterhook.

2 Tl Modersprake en Naberschüp Ie JAARGANG 1958-'59 No. 2 ûütgave en Redaktie: Gerhard ten Holt, De meje schriefwiese van de modersprake, in ' t Hengelo (0.) "interregionaal" gebrüük. Bornschesträät 39 Tekens waar men up achten möt. Tel Gironümmer NEDERLANDERS DüüTSCHERS Nederland Hij had a er hatte Bank: gaon~s ~a on ä gaon~staon Twentsche Bank Hengelo ( 0.) fr. Ie père ä fr. Ie père Deutsche Bank fr. la s~ur re fr. la s~ur Gronau i/w. Het deksel e Der Deckei _Kömp üüt 9 x per jaar wonen 0 wohnen Abonnementspries: Nederland: f 5.~ p. jaar deur~veur ö die Götter Düütschland ding das Ding 6.50 O.M. per jaar Biej vöörüütbetaling. lief ie Lieb Abonnementen loopt aver 'n vol jaar, en wödt "automatisch" verlengd. upsegging van abonnement, üüterlik 1 maand vöör 't verschierren van nen niejen jaargang. Abonnementsanname: Biej 'n ûütgever. Föör Düütschland ook in Gronau i/w. Buchhandlung Toh. Schievink Neustrasse 3 V er kehrsambt Strahtman Neustr. g.ü. Hotel zum Engel. In Nordhorn: Buchhandlung E. Teuscher Haupstr. Tel.659. Buchhandlung Voss~Lankamp am Stadtring. Föör Düütschland komt nog meer anname stellen. drukken stoel~doel roepen Opmerking ü u 1. In gesloten lettergreep, lange klinkers met dubbel~ teken. 2. Het teken re wordt niet verdubbeld. 3. Het teken Z gebruiken wij niet, wij schrijven S. drücken stuhl~rufen Anmerkung 1. In geschlossener Silbe, schreibe man den langen Vokal mit doppeltem Zeichen. Dehnungs H fällt weg. 2. Das Zeichen ce wird nicht ver~oppelt. 3. Das Zeichen SZ wird nicht verwendet, wir schreiben SS. 4. Der schluszkonso~ nant wird nicht ver~ doppelt. 5. N ur das erstew ort, des Satzes und ein Ei~ genname wird grosz geschrieben. De modersprake is de hrügge tüsschen Nederlanders en Düütschers, gode naberschup hevörderd frede en freendschup in de wääld!

3 IN MEMORIAM J. M. LEGTENBERG. Geb. 13 Juni 1888 buurschop Herthme. Gest. IJ Oktober 1958, Hengelo ( 0.) 70 jaar ald is Legtenberg wödden, een van unse beste Twäänsche dichters en schrievers. Legtenberg was nen man met nen waarm hätte vöör et Twäänsche land, siene ale spraak, en siene mooje natüür. Hee sag allens as nen man den siene geboortegroond leef har, en et volk dat daar wonnen, kennen hee - met siene gude en slimme ~ ied e n up 'n draad. In sienen gedichtenbündel " Bloemen oet 'n Dieselkaomp" brech hee dat in gedichten en spraak naar vören. Legtenberg was nen geboren dichter, siene eerste gedichten in de Twäänsche en Nederlandsche spraak maken hee al as jongen van 14 jaar. Legtenberg was nen eerlikken man, den siene mening uutsprak, so as hee dat sag, et was ginnen man van "compromissen". Daarmet hef e et sik nich makkelik maakt in et läven, en et hef em bepaald leed e daan dat siene freenden em nich in allens volgen konnen. Hee hef in de loop van de jaren ne spraakkünst van de Twäänsche spraak schreven, waarmet men eiken klaank uut et twäänsch hören kan, en siene stem is up 'n baand vast e leg. De schriefwiese van Legtenberg - wo logisch se ok was -is ne lük swaar, en hierin volgden em siene freenden dan ok nich, schoonwal se alle achting hadden vöör sien werk. Dit was spietig vöör Legtenberg, mär so geet dat in et läv en. Ook V on del, - vandaag nen man met nen wääldnaam - wör nich altied begreppen. Van Vondel wödt seg dat e is 'n maal teggen siene freenden seg sol hebben at e krank was: "Ja, et is non gaw met miej daan". At siene freenden em dan vrögen.. As iej non dood gaat, wat möt wiej dan up uwwen grafsteen setten laten"? Daar seg Vondel: "Set daar dan mär up, Hier lig Vondel, sonder rouw, hee is störven van de kou." Wiej schrievers en dichters van Twäänte, en ok daarbuten dee Legtenberg kennen, wiej weelt em nich vergetten, en wiej segt dan ok:.. Legtenberg, dow bis te vrog van uns vot e gaan, benaamd nu vandage de rnaderspraak nen swaren stried volgen möt, kön wiej u nog nich missen. Mär dow bis uns ne Löchte, 'n schienvat, dat uns de richtige weg wis. De leste ja ren sind völ jonge schrievers in et Twäänsche land up e staan. Wat hadden dee nog nich völle kö::men leren van u Legtenberg. Dit kan r,ich meer, mär se könt uut uw werken nog leren. Wiej w~elt döörgaan, de rnadersprake uutdragen in et wiede Sassische land, wiej weelt uns te hope an ene sluten. Hengelo, de stad waar de rnadersprake et meest wör an e greppen, döör vrömde invluden, Hengel is nen borg e wödden, van waaruut de rnadersprake up 'n pad is, " reqionaal" en "interregionaal". Hengel hef ok de meeste Twäänsche schrievers, wiej segt nich: Laat mär küülen, et löp wal lös, bo nee, wiej gaat up 'n pad. Legtenberg is uns ontvallen, mär siene werken blieft läven. Slaap sachte Legtenberg. Gerd ten Holt, 17

4 Tongenslag van Twente-ûiitspraak van Ollensel. Ollensel, Mirreweenter '54 ARMOOD. Dreekönnige seent vot e trökken, 't Wodt stil now üm 'n Bethlemstal; Et weentert hard, en... 't Moder- Gödske Lid köölte now, dat se'k u wal. Al blös den ossen nog so düftig sien waarmen asem awer ' t Keend, Et hüült vedan, dee päärse knüüskes so onbaarmhättig kooide seent. Sünt Josep kan 't nich laanger hadden. Hee sliepstätt' stilkes uut 'n stal en frommelt wat biej 't waagholtböske, Dat steet te blauen an 'n wal. In 'n uulenvlog geet hee ees kieken, Daar frosselt wat, - 'n fiksen tik... En- Josep haalt in 'n düüstern duukend 'n Dikken hasen uilt 'n strik! Des avens nog dekt 't waarme veilken Het Keendke in de päärekrüb, " Heia-kapeia! seengt Maria, En ' t kleine Jesus-keendke slöp! Toon Borghuus. KUIERDRA.A.D EN KUIERRA.A.D! of HilUsdokter 24: üür de klok rund döör Gerd. ten Holt. Et is twee üür, snachts, 'n dokter den üm een üür naar berre gaan is, nadat e den helen avend drok e wes is met ne sware verlossing. slöp net, as den "kuierdräad ~egint te rammeln. 18 De dokter nemt den haken up, en lustert naar ner angstige vrouwlööstem dee seg: "Goddank dokter dat iej dör bint, mien kind is slagstoots krank e wödden, et drääjt so met de ogen, en et is so benauwd, kön iej nich effen kommen?" De dokter seg: "Good ik kom, nem fa st temperatüür up." Hee is hundsmüde, mer hee geet.

5 Buten wääjt ne koole wind, en hee möt minstens nog 10 minüten lo ~ pen van de grote weg of. As e up de plaatse is, bekik e dat kind, gif et nen spuitjen, en schrif nen breefken uut, so nu sa! e eerst de angstige moder effen gerüststel~!en. Dit maal was et nich so gevöör~ lik, mer iej könt noojt wetten, en de dokter düt siene plicht. As e ieska ld wier in herre geet, is et veer üür. De dokter hopt nu nen paar üür te können slapen, want föör acht üür staat de eersten al wier föör de düür vöör et morgenspreküür. Nen good half üür later geet den kuierdraad wier, nu wödt em vraagt so gaw möglik te kommen, buten de stad is nen.. NOZEM", den sich erst de piepe hef laten vollopen met alen klaren, met nen gegapten a uto tegen nen boom an e föört. Wier niejs vöör de krant däch 'n dokter, de krante schrif den anderen dag natüürlijk:.. Aangeschoten no ~ zem, deed aan.. joy riding", en vliegt tegen een boom. Vrogger sollen se e schreven hebben:.. Kwajongen (of Bössel) vliegt met gestolen auto on~ der invloed van alcohol tegen een boom" mer dit is de leste jaren gin.. Beschaafd Nederlandsch" meer. De dokter bekik den bössel, gif em eerste hülpe, en seg den möt naar et krankenhuus, ik sa! sölf et kranken~ huus anrupen, dan könt se em dreks helpen, anders geet den bössel kapot, en dat sol nen ramp wään vöör de moderne wääld. As den dokter nu wier in herre kömp, is et 6 üür. Toch is e üm half negen al wier in de sprekkamer, in de wachtkamer sit son 30 tot 40 man, en hier begint nu den kuierraad. Anny, ~ dee altied krank is, en noojt dood, en ne fasten klanten is van dèn dokter, ~ begint:.. Hee is wier na lui van monnen, et schöt niks up". Desölfde Anny is up Saterdag of up Söndag noojt krank. en slöt gin feestken aver. Diny, dee ewig last hef van liefseer~ te, seg:,.hee sa! gisternavond wal wier nen fretmöölken had hebben, dee kääls hebt toch nen na mooj lä~ ven" Diny sölfs. kan ginnen avend slapen., as eren kääl nich eerst biej nen fretkraam karbonade en nen tu~ ten.. Glünige tüheln" haalt hef. schoonwal se dàt nich hebben mag. se seg dat nich an 'n dokter, daar hef se altied last van liefseerte. De bel geet, en nu geet ene vot, wier geet de bel... Sol e uns mangs höört hebben"? seg Anny. Nu duurt et wier nen veerelüür... Nu is e ook nog hen kohiesupen" seg Diny,.. en löt uns mer wochten". Diny wet nich dat de dokter enen klanten in de sprekkamer, enen in de verbandkamer en enen in de.. kabine" hef. dee e düftig müt nakieken, en dee e biena alle tegeliek helpt öm mär klaar te kommen. En nu de moraal. denk nich dat ik averdrief löö, gaat sölfs mer es lüs~ tern in de wachtkamer van dienen dokter, en denk dan es good na ofs em nich te kot dös, denk dan es na hoe~ völ vrieje tied ofs sölfs häs, en wo~ völ dienen besten freend, dienen huusdokter. Maakt daarurn van de wachtkamer ginnen.. kuierraad aver 'n dokter, hee hef al last genog van den kuier~ draad. 19

6 Sünt Pleehelmus Baseliek Ollensel MIRREWINTERGEDACHTEN. Mirrewintertied, dat kan de moojste tied van et jaar wään. Daarin valt de Adventstied met sien mooje ale sinvolle gebrüüken, de tied van vöörbereiding op Käsmis. Dan kömp Käsmis, Wienachten, de tied van verlossing, vrede, al bale 2000 jaar höör wiej den roop V rede op de wääld, vöör de menschen van goo'n willen. Wat kön wiej verstaan oonder Vrede? Is dat so dat et gin Oorlog, gin Krieg is oop de wääld? Dat kan et wään, mär in de eerste plaats möt dat wään Vrede in oons hätte, oons hätte nich vöör andern ofslüüten! Dat kan wään de eenigste tied van et jaar waarin wiej " moderne" men~ schen es 'n oogenslag tied könt~ of wilt vinnen, öm nich alleen an saken te denken. In disse tied kön wiej wier wadden so as wiej toch eigenlik höört te wään. Vöör de Christenen 20 oonder oons, is dit in de eerste plaats de herdenking van de komst van den Verlosser. Dan kömp a lejaarssdag, ok sonnen richtigen dag öm tot besinning te kommen. Niejaar sol w iej met ne nieje blanco lieste mötten beginnen. Disse Mirrewintertied is \visse ne grote tied, ne tied waar wiej de menslike verholdingen in orde könt maken. So wiej dat met Käsmis nog nich daan hebt, dan gif alejaarsdag toch wisse nog tied OOnS te besinned awer oons cloon en Uiten in et vergangen jaar. Nu sol ik uw eigenlik 'n mooj sectelik deenken mötten vetellen, dat met Käsmis de menschen alle op'n stop bettere menschen wodt, ja sölfs de slimmen sint slagstoots better, as ik wat schrievers glöwen mag. An disse oogenbekökkeleriej wil ik nich metdoon, dat is sand in de oogen sträjen. Vöör völ löö is Käsmis de tied, waar se alleen an öören Büük denkt, " Büüksken, Büüksken wat häs wier goo dage", se denkt an et Käs~ diner, de vette gans, of wat er sös gif, dat doot ok ne masse Christenen, dee nemt gäärne den Nachtdeenst, sang oonder'n boom of kribbe daar~ biej. mär eer gedachten sint in de eerste plaats biej de good gedekte tafel, 'n Wienachtdisk De sin van et grote, wat Käsmis inhold, geet an öör velören. Daaröm wil ik nu is anders schrie~ ven as anders, ik wil dan mienen blik 'n oogenslag oop de besinning smieten, awer oons cloon en laten in et vergangen jaar. Waaröm? öm ~ dat wiej dat alle van cloon hebt, ik sölfs net so good as alle andern, ok

7 ik möt miene waske cloon, so good möglik, en daar heb ik nüms vöör nödig, mär sonne besinning sol oons alle good cloon. Wiej sint benaamd de leste jaren, ja slim.,materialis~ tisch" wodden. Ik wil dan so wat vragen oopsmieten. As wiej woorden höört soas Ver~ lossing, begriept wiej dan den inhold daarvan? Wat versta wiej oonder good cloon? Begriep wiej de sin nog van offers brengen? Wodt dan ging good mär daan? Wisse wal, mär is et nich vaak so dat wiej nen gülden uiltgeeft vöör ne lotterie, vöör 'n good duul, mär dan seker daarmet rekkent dat oons dat f ofsmit, en dat wiej hellig et lot votsmiet as wiej niks kriegt? Dat is gooddoon met nen biejsmaak. As wiej an de good gedekte Käs~ tafel sit, denk wiej dan ok wal es daaran dat Josep en Maria daartiecis mossen ömtiegen, in 'n kooien nacht? Sökke Joseps en Maria's gif et van~ dage ok nog, as iej se mär seen wilt. En dan iej vrouwlöö, kön iej uw V aderoonser nog bidden met an~ dacht, en seggen vergeef oons oonse schoold, as dow diene naberske met nen niejen bontmantel an, vöör diej in de kerke süs? Of is et enkel mär iippendeenst, want dow büs drok gängs na te denken hoo ofs dee na ~ berske temet na'n deenst beroddelen en schännen kaansf, biej diene be~ kenden? Et slimste wat wiej oonse metmens~ ken könt ancloon is roddel, laster, kwaad vetellen, daardöör sint hele hilusholdingen uilt mekandern gaan, heb wiej nette löö, dee et al slim ge~ nog hadden, de kroon ofnömmen, en öör tot.,paria's" in de samenläving maakt. Denk iej mangs dat sokke löö nog sin hebt Käsmis te vieren? Daaröm is et oonse plicht oons in disse tied te besinnen, aver oons cloon en laten in et vergangen jaar, tegenaver oonse metmensken, heb wiej daaran misdaan, dan möt wiej dat wier good maken. Vöör de Christenen oonder oons is dat plicht en daarvöör heb ik nen moojen Latiensken sprök vünnen.,caritas Christi urget nos", dat wil ongeveer seggen.. De leefde van Christus dwingt oons" en dan kön wiej daar biej setten om good te wään, of om good te maken of wat ok. Dan heb ik ok nog ne mooje sprök van nen wiesgeer den beslist nich kerks was, ik roeene dat is Kant of Hegel west, en den seg "Das ist un~ sere verdammte Pficht und Schul~ digkeit". So, nüms kan sik votdoo~ ken. Wiej alle weet dat et löö oonder oons gif dee roddelt en schäänt as ne Kloppe, en vöör netkes döörgaän wilt, geeft dee te vestaan das daar gin cloon met hebben w is, dan gü"1 ik uw gäärne uw good gedekte täfel. en met Sünt Steffen uw Börrelken Klihen met mate, mär bedenk good, den Sünt Steffen is wisse ginnen Suilpsteffen as wat löö meent, en em noemt. Good gaan en dan wönschke ik u alle en Gelüksalig Niejjäär too. Gerd. 21

8 "HOLDT VAN DIENEN NööGSTEN AS VAN DIEJ SöLFS! Matth. 27 ~39 De klokken lüüdt, vöör 'n Söndags~ deenst, öm Godes Woord te laten hören roopt se,. Kom christenvolk, tieg' op naar 'n deenst". Oop 'n prääkstool segt se,. Leegt en Lastert nich, ciat's grote sönde. Ver ~ geef et eer o Heer, mär wel buten Diej, snöert eer de mönde?,t.. Christenvolk" kömp uut 'n Sön~ dagsdeenst, met 'n from gesicht be~ geent der eene te kwaken, ~ se kuiert so gäärne aver andermans saken ~., Häst al höört, wat biej mienen na~ ber is geböörd?" En tweeden seg "Ja, dat seent moojen, den kääl.... den söp en et wief, ~ dat wüs nog nich, daar is wat met te... So komt dee löö dan in de gröp. En darden seg,.. Wat sin iej toch vöör löö, tej komt ja net uut 'n deenst, ~ 't kan waar wään, dat weet 'k nich ~, mär as,.christen" bis, dan swiegt aver andermans saken, se konnen mangs diejsölfs ok es raken," beröddel eer nich, laat staan mär,dien.. Offer" dat hef tied, en doot uw best nich van andern te kwaken, gewt dee dow schäänt häs de bro~ derhand, dan sa! der vree en gelük wään in 't gaansche land. Breng dan mär dien.. Offer" in verdräägsamen geest, dow sas seen, in dien hätte häst feest. Gerd. 22 COMMUNITY 1) Wiej hebt non ne,.community". Wiej vöölt oons na vereerd. len Äänschede is dat hoge spil, daar sint se slim geleerd. Gemeenschap? Hebt se nooit van höörd laat staan van naberschop. De rnadersprake is verleerd, sölfs 't Hollaansch krig nen schop. 't Is deftig as men English döt, ~ et kleenkt so very klook ~ En dat men et ok hören löt, sien English uut nen book. Et Jackt en Johnnyt averal et sorryt en et pleast. De oren tuut miej helendal gelööwt miej dat mär driest. De rnadersprake is mär tüt, et Hollaansch is behekst,.,commumty" is 't wat 't döt, And now, good bye, till next! Arend Lamm, Hengel. l) In Äänschede is ne gemeenschop oopricht, waar se gennen Hollaan~ schen en wisse gennen Twään~ schen naam vüür veenden kon~ nen. LÄSEN EN OOPSCHREVEN! t) Nen alen pastoor onderholdt sik met sienen kaplaan aver de fromme.. jungvrouwen", dee ne nieje vereni~ ging weelt ooprichten... Praat miej nich van dee kloppen" seg de kaplaan giftig..,as te bleef confrater., nich disse benaming vöör disse fromme vrou~ wen" seg de pastoor... Nette frommigheid, leelikkerakkers bint et"... Ik kenne se better dan diej pastoor", seg de kaplaan, weeste wat ne klop~ pe is? Ne kloppe is ne löchte in de kerke, ne klabaster oop straat en nen düwel in hllus. l ) Van de werlik frommen is niks seg, wel et angeet, dee bettere sik!

9 Olie opname.. Dikkensteen" Ollensel PEENKSTERWONDER IN MIRREWINTERTlED! Nadat wiej op 16 november in 01- lensel van Dr. Merten al höört hadden dat et 'n Peenkswonder is, so good as wiej van beide sieden van de gränse oons vestaan könt as wiej de moderspraak sprekt, mos dat ok vöör alman waar maakt wodden. Wisse, et gif natüürlik kleine verschillen, mär dee seent so gering, dat wiej dee nich extra bekieken möt. Disse verschillen gif et in Twente sölf van stad tot stad en van dorp tot dorp, en dat sölfde kömp ok in et Mönsterland en de Graafschop Benthem vöör. Dan was dit een eerste treffen, en wiej hebt in de moderspraak wisse wal vöör een bepaald woord meer woorden, dee desölfde betekenis hebt, en dee dan sonder meer begreppen wödt. GiJnsdag 17 december was et dan so wied, met ne grote bus sin wiej Twenten te hope met de Gronausken naar Mönster juukelt. Dit heb wiej daan ömdat de freenden van de moderspraak Uilt Gronau ok daarbie höört. Klok veer üür wör wiej op 'n Aegediiplatz in de Stadtschenke döör Dr. jur. G. Merten hättelik ontvangen, nadat wiej oonse koffie of börrelken drönken hadden, hebt Dr. Merten en de heer Kissenkötter oons de stad laten seen. Langs et pädken an de AO - dwäs döör de stad - hebbe wiej oons de stüdentenkerk (Peter en Paul) 'n Dom, Lambertikerk en Raadhilus met vredessaai an e kekken. 'n Dom met et graf van Kardinaal v. Galen is döör de restauratie wisse moojer wödden. Dan sin wiej in Cafe Grotemeijer - bekend om siene mooje schilderiën - (Beller) en in 'n Rheinischen Hof good bedeend. Öm good acht üür döö Dr. Merten de bieenkomst in de grote saai van de Bahnhofsgastrüüme, lös met krachtige stem, et wör oons daardöör al 'n lük klaar wat se in Mönsterland met.,iäss" meent. Prof. Dr. Kar! Schulte Kemminghausen, Baas van de Platdüütsken Binnen krink see as de awerheden an beide sieden van den paal net so dachen as wiej moderspraaksprekkers, dat et dan wier good wödden kon tüsken de löö Uilt heel Nederland en heel Düütschland. De Nederlandsche Consul in Mönster, de heer Engelen, sprak oons in 't Hoogdüütsch too, hee see dat et em speet dat e oons nich in et Mönstersch of Twentsch kon toosprekken, hee schamen sik daar vöör in dit geselschop see e, mär so e oons in siene eegene spraak - et Limburgs - sol toosprekken, dan sol wiej oons nog woondern, et sol der vöör de 23

10 wääld en de menselikke verholdin ~ gen völ better uutseen, as de gedach ~ ten van de löö van de moderspraak ok biej de hoge Iöö sol läwen, dan wassen der gin grensen meer so as vandage, dan sollen de Iöö an beide sieden van de grense sik wisse bet~ ter begriepen. Hee vetellen dat e al~ lens woord vöör woord vestaan har. Toon Borghuus uut Ollensel v e te! ~!en awer Twensche gebruuken, en waar et Adventstied is, vöörnamelik awer 'n mirrewinterhoorn, hee ve~ tellen dat in Twente wier 200 hööl~ ten hoorns blaast, van 'n eersten ad~ ventssöndag tot Hilligen Dree, en ok in Graafschop blaast se wier. In et Mönsterland is et uut e störven, mär wiej weelt helpen, as se daar wier blasen weelt. Dan lööt e Tw e nt~ sche gedichten hören. Bouwmeester Jan Jans, Vöörsitter van de Algemene Vereniging Twen~ te, vetellen ~ nadat eers twee jongs uut Saasel 'n hoorn hadden laten klinken awer de V echte, land~ schopschoons, kerken en watermöl~!en langs de V echte, hee wees daar~ op dat de hüüse an beide kante van de grense allees seent, mär de mooje spiekers soas in et Benthemsche, vinne wiej biej oons nich meer. An de hand van lichtbeelden konnen de anwesigen dee van alle kanten kommen wassen Mönster, Twente, Gronau, Benthem, Nordhorn, Ems~ land en Oldenburg) sik 'n düdelik insicht vormen awer al et moojs wat oons buten sprake nog vebeend. Dr. Rakers uut Nordhorn gaf seen insicht wier, so as hee dat so good kan. Hee seg "De Moderspraaksprekkers müt et waar maken in eer hele lä~ wen, dat se van mekaar hoolt, en dat se allees seent. Dan sa! et ginnen drooven krieg mär geven so as 't west is, A veriessel, Mönsterland en Graafschop hebt de Vechte as 'n stroom dee eer beendt, se hebt gelie~ ke spraak, gelieke hüüse, gelieke kerken. Den geest van dee Broders des Gemeenen Levens dee van Swol awer de V echte naar ' t klooster Frenswegen en Mönster dragen wödden, möt oons van niejs anpak~ ken. Dr. Merten seg "Dit is 'n eerste maal, mär nich 'n leste maal. A wer 'n paar maand wil e met den Platdüütsken Binneukrink met ne Koppel naar Twente kommen. Dat wil wiej wisse hoppen, allene wiej weelt hoppen dat wiej Mönster minstens so good ontvangen könt, want oonse organisatie steet nog in de kinderschoon. Rest nog te seggen dat tüsken döör 'n gemengd sangkoor platte doenkes söng o.a. Sünnerklaasleedken, alles heel mooj en beschaafd. Dissen dag in Mönster is 'n besten dag wes vöör de menselike verhol~ dingen. En ik glööw wisse ok vöör de moderspraak. Gerd ten Holt. 24

11 Tungenslag von 't Mönsterland. üütspru..k VON MöNSTER von Gustav Merten (spräk. Määrten). HAN SKEN Junk Wilm fuor up aarbaid a!daag in e stad. Da laip en staats wichtken äm twiäs üöwer n Pad. Da dach hee lük an hiätensglük, wui wiëten gään von düsse dään, wän hee se frceg, aw see äm mög, wat see dan säg. Pat see was wäg. On aabens in Rooksel,l) den sölwigen dag, lag Wilm in sien ber na ne lange tied wach un sag sik faak in düsse saak von düsse dään, hee wüs mal gään, wän hee se frceg, aw see äm mög, wat see dan säg. Pat see was wäg.4) Dags lääter in Mönster, da dräpt et sik soo:2 ) Hee süüt se an 't Schalter, see lööst na Absloo Hee hoelt sik trüg un waagt et nich un wüs doch gään von düsse dään wän hee se frceg, aw see äm mög, wat see dan säg. Wups is se wäg. Kuot drup kümp van Rooksel hee, see von Absloo. Hee knip in 't voebiigai?m en öögsken üör too. Äm düch: " See saag 't" Hee denkt: " Ik waag 't. " On frceg de dään, hee wüs so gään, wän hee se frceg, aw see äm mög, wat see dan säg. ~ Da löp se wäg. Dags drup kam van Rooksel hee, see von Absloo, trok uut üöre Hansken un geng up äm too. En Rink haar s an. See sag äm : Man! Is mänge dään, dee häär et gään, wän duu üör säggs, dat duu se mögs. Loop anre naa! Ik sin ne frau." Out " Laot us singen!", ümset in ne gränsgängige 3 schriwwiis. 1) Roxel; 2) Abusloh; 3) interregionale, 4) Pat = Mär (Twäänsch). 25

12 ûût et land van de moderspräke äver en wier. BENTHEM (BENTHEIM), ET A.LE TUEANTENHEEM STELT SIK VööR! Vöör de löö uut de Twänte is Bent~ hem nich so mär nen Düütsch städ~ ken aver de grense. Bo nee, daarvöör gif et te völle ale betrekkingen met de Twänte. Mär ok met Nederland, of as u dat düdelikker is, met Holland, hef '1enthem al ale bindingen. B:>:nthem is de ale hoofdstad vun de graafschup Benthem, en de vorst van Benthem en Stewwert (Burg Stein~ furt) ' is familie van unse regerende koningin Juliana. De spraak van de graäfschup Bent~ hem is Sassisch, soasok de spraak van de Twänte Sassisch is, mär Benthem hef in teggenstelling tot de rest van et Sassische land, ok völle woorden dee ok in et Nederlandsch vöörkomt. Ne fietse het daar b.v. ok fietse, waar se wiederop rädken segt. Dan de huusnamen, desölfde huus ~ namen kan men ook in de Twänte vinden. Vöörnamen soas Jan en Gerrit sint daar heel gewoon. Ik nem an dat de invloed van den N ederlandschen Statenbiebel daar nich vrömd an is, dat et ok bindin~ gen gif met et algemeen Neder~ landsch. Et protestantsche deel van de bevolking is daar n.l. nich Evan~ gelisch~luthersch, mär Reformeerd of ald Reformeerd, en dee gebruken den Nederlanschen Statenbiebel, tot 1933 wör dan ok in de deensten vöör e gaan döör Nederlandsche Domi~ 26 nees ( pastöörs), en dee gebruken dan de algemeen N ederlandsche spraak. Benthem is e bouwd op nen hövel of barg uut sandsteen, en op et hoogste pünt daarvan is et slot Benthem e bouwd. Dit slot beheersebt de hele ümge~ vin ge tüsschen Dinkei en V echte. In dit slot wont nog de vorst van Benthem en Stewwert, dee vandage gin regerende,.functie" meer hef. Et Benthemer land höört vandage tot et land Niedersaksen met as hoofdstad Hannover. W ej met mooj weer op I1 a Jen kruuttoren klimt van et Benthemmer slot kan tot Mönster kieken, en ok de vöörlopers van et Teutoburger~ woold seen. Ok kan men wied in de Twänte kiehn. Gin wunder dat de Romeinen (Rö~ mer) al belangstelling vöör Benthem hadden. Nadat men dan den kruuttoren be~ stegen hef. en wier na daalten geet, löp men teggen nen krüüs an, dat wied en sied bekend is under den namen Heergod van Benthem, dat krüüs steet daar al bale 1000 jaar. As dat ees sprekken kon, dan sol iej heel wat vernemmen. Benthem is bekend öm sien ~.mnd~ steen, jüüst as et kot biej Benthem liggende Gilhuus ( Gildehaus), daar~ van sind ok in Nederland völle ker~ ken, baselieken of andere grote bouwwerken e bouwd. De Pleehelmus b&seliek in Oldensel o.a. De stad Benthem hef sölf gin wich~ tige,.industrie", wal sind daar ~ öm~ dat de graäfschup Benthem et riekste ölliefeld van Düütschland hef en ok

13 grote gasbrunnen, ~ et hoofdkantoor van de firma C. Deilmann e vestigd, ne firma met nen wääldnaam. Benthem hef en mooj openlücht~ theater ( F reilichtbühne) waar in de sommerdag de Benthemmers alle Gunsdagmiddagen en Söndagmidda~ gen, en ok op Saterdag~ en Söndag~ avend vöörstellingen geeft, dee op hoog peil staat. Mär dat is nog nich allens wat Benthem te bien hef. Et gif daar nen klein mär " fijn" Hei~ matmuseum, dat et ankieken wäärd is. En dan, nich alman kan aver ne stieve knippe beschikken, dat e naar Switserland gaan kan, öm es bergen te bekieken, nu disse löö kriegt dan toch et gevüül op 'n barg west te wään, as se naar Benthem gaat. Benthem is nen mooj städken, waar men good nen helen dag wään kan. Daarbiej lig et kot an de grense. Nem wiej in de Twänte Hengelo ~ de nieje stad in et ale land ~ as uut~ gangspünt, dan lig Bethem jüüst 26 kilometer vot. Men kan dan van Hengel met de fietse aver Oldensel en de Lütte gaan, naar Benthem. Wel van natüür en fietsen hoold en so völ möglik seen wil, kannen moo~ jen dagtocht maken van Hengel uut aver Äänschede (Twääntes groot~ ste stad, Rijksmuseum, etc.), Glaner~ brügge, de Gronau, dat is 17 kilo~ meter. In de Gronau kiek iej u et Stadspark an, en wat vöör keender altied arig is, den dierengaarn, dat kost niks, in et park staat averal banken, en daar kön iej u dan ne brügge op de vuilst nemmen, van de Gronau ga iej dan na 'n Möllenbarg biej Gilhuus, en klimt daar op, biej good weer kön iej wied vot kieken, en van daar uut geet 't dan na Bent~ hem op an, et vöördeel is, müü wod ~ den do iej nich, want iej gaat naar daalten tot Benthem to. Dat is va n Gronau of 16 kilometer. In Benthem gif et gemüdelikke Gast ~ höve en hotels, waar men vöör nich te völ geld, gesellig sitten kan, dan kiek iej u Benthem is an, en dan möt men vööral et Benthemmer woold nich vergetten, daar is ok allerhand te bekieken, in et Benthemmer woold sint de geneeskrachtige swäwelwel~ len (brunnen). Dan geet men aver Gilhuus, de Poppe, de Lütte en Oldensel wier op Hengel an, men hef dan nen moojen dag had en is dan is echt uut e wes. De verbindingen langs 'n "ieseren weg" gif et ok, en sommers ok bus~ verbinding mär jammer genog kön wiej daar nich op rilmen dit kon bet ~ ter wään. Ne gode verbinding in et na~ en vöörjaar met bus of trein ( Zug) sol nog völle Twänten in Benthem brengen. Gerd ten Holt, Hengel. N.B. Preenden van de moder~ sprake, wiej könt nen beperkt an~ tal böökskes " Bloemen oet 'n Dieselkaomp" kriegen. Se kost normaal f 3.50, mär öm~ dat ginnen richtiggen leefhebber van de rnadersprake dit bööksken missen mag, wilwiejok wat cloon. So lang de vöörraad strekt, kön wiej u dit bööksken geven vöör de.. gereduceerde" pries van f 2.50 exclusief portkosten. Bestel tiedig. 27

14 28 Tûngenslag van Grääfschûp Benthem. üûtsprääk van Nijenhuus (Neuenhaus) BOEME üm 'T HüüS. Ik see sa geerne bceme üm 't huus, mij dünkt, dat höört der too, een huus heel sönder haam en bus, lat mij sa unkloor too. Besünders, as 't allennig steet in 't wiede frije feld, men wodt doorbij nich kauld of heet, een bild, dat 't age kwält! M en staat door bceme rund ümtoo in heerlik sappig gröön, dan lat heel anders dat gedoo, dan lat sik 't best anseen! Dan lig dat huus sa röstig door, beschermd vöör wind en storm, ok in de kaulde tied van ' t joor lig 't door sa lekker worm. Ok as de vögelties weer singt en alles wodt weer gröön, in 't vöörjoor, as de knoppen springt, mött haam en bus der ween. En as van 'n hemel dale brandt de sommer-sünnenglood, as in de hette glööjt dat land is 't under 'n schaa-baam good. Men eerst in 't harwst as sachte weer met gel en bruun en raad de bceme löcht in bunte klöör, wat is 't dan weer nen staat! Ja büssche, bceme mött der ween, to ieder tied van 't joor, dan lig dat huus, men kan ' t wal se en, sa stark en röstig door,... Ik see sa geerne bceme üm 't huus, bceme, groot en stark, want sunder bceme is so 'n huus so 'n kaal, aarmöödig wark. Men: hüüslik sacht in bäam en bus de wind singt laat en froo... - Ik see sa geerne bceme üm 't huus, mij dünkt, dat höört der too! Kar! Sauvagerd.

15 OJdheids Kamer met oldste hüüse van Ollensel Uilt et land van de modersprake aver en wier. OLLENSEL (OLDENZAAL) stelt sik vöör! Ollensel is 'n ald vesting~städke. Dat köj 't moojste seen op 't "Loo~ den Bönneke", dat is de looden vlaa~ re van et veerkantige kämerke, hoo~ ge oonder de spitse van den Plechel~ mustoren. As ie dan naar ciaalen kiekt, see ie de sträötkes, en de hüüse in 't roonde drääjen üm de kerke, töt an de vroggere wälle en grawens. Op dree plaatsen wödden dee oon~ derbrökken döör poorten met brüg~ gen: de Döörninger poort naar Hen~ gel (Hengelo), de Bisschoppenpoort naar Oatmöske (Ootmarsum) en Benthem (Bentheim) en de Steen~ poort naar Enske (Enschede). So was 't ale städke ne starke vestinçr. en 't hef in de loop van eeuwen (jaarhonderden) völlast oondervön~ nen van 't Gelderske, 't Mönsterske, 't Spaanske en van et Staatske kriegsvolk. De müren en poorten sint allang of~ brökken, de wälle liek maakt tot gaarns, en in 'n anvang van düsse eeuw sint de grawens dicht e smet~ ten. As kind heb ik nog kend: 'n Bombarg ( Bonkenberg). 'n Katten~ graven, 'n Poortengraven (an de Bisschoppenpoort) en 'n Manengra~ ven. Builten de vesting stonnen nog meer enkele hüüse. Maar too in '69 't spoor (iesen~ baan) werd e graven döör 'n Kop~ pelbarg naar Benthem, wödden de Stööme (Textielfabrieken) ach ter de spoorliene bouwd. Ollensel, dat too der tied 5000 inwonners telde, brei~ de sich langsaam uilt, meer sat hele~ maal inslötten döör de gemeente Los~ ter. Na de annexatie van Barghuusen, had 't städke meer armslag, en 't bouwde in 't Noorden, in et soge~ naamde hööjland ne halve stad dör bie. En now Süüd~Barghuusen ne nieje kerk hef e kreggen, bouwt se daar ook al wat 't kan. En so is 't gröejt töt ongeveer inwonners. De Sünt Plechelmus~Basiliek, dee ik 29

16 in 't begin al heb an e haald. is een van de aldste kerken uut 't land. De sware müren sint op e trökken van Benthemmer steen. Et middenschip en de noord-böök in Romaansehen stiel op e trökken, steet da al ongeveer duusend jaar. Later is da in Gothieken stiel ne sied-böök en n Hoogkoor bie an e set, en ook den machtigen toren dee heel'n ömtrek beheerst. Op 't grote marktplein. vlak bie de kerke. wodt eiken Maandag markt e hollen. Völ ründvee en biggen wödt da bracht. en honderden kräöme staat daar. Vöör enkele jaren terügge brachen de biluren dee biggen in de kleedwagens. dat gaf flöerigheid in de stad. Dat is now ammaal daan en ook de mooje knipmüsse, dee mien mooder saliger nog tot heren dood hef e dragen, seej ook nich meer. 't Is da gesellig op 't mark. as et prachtige klokkenspül daar averhen siene lostige döönkes ströejt. De beiaard telt 4 7 klokken, de swaarste dör van is de soagenaamde brandklokke, in 1492 e götten döör meester Gerard van Wou. Määr vööral steet Ollensel bekend in Twente as et "STÄDKE VAN PLESEER"! As da wat te cloon is. kümp heel Enske en Hengel hier. Op de grote dreedaagske karmisse köj gin been trekken, en too op n lesten Vasselavend-Söndags 'n Carnavaloptocht uilttrok wannen dör meer dan vrömden in de stad, ook van aver 'n paal. Wiej hebt trouwens altied grote vrendschop had met oonse Oosterbüren (nabers}. Benthem b.v. was vöör Ollensel 'n trekpleister, en as kinder vonne wie 'n Jaarliksken tocht met 'n.. Jan-Pleseer" naar Benthem 't moojste feest van 't jaar. So was 't wederkerig. en now ne goode Busverbindinge hebt met Nordhorn, komt de düütske vrouwlööre völle bie oons winkeln. In 'toosten van 't städke lig de Lutte met 'n Tankenbarg. en de prachtige böske begint al vlak bie de stad. 't Is een van de moojste strekken van oons land. Ollensel. nov. '58. Toon Borghuus. Tongenslag van Salland. üütspraak van Däventer. KÄSDRööM döör J. W. Groenstege. Swaar lüüdt de klokken in de Stille Heiige Nach, Süütjes komt de dikke vlokken töt 'n donsig schapenvach. 'k Sie e de stäärne düdelik schienen en de herdes hüvrend kold... Koningen dee e an komt rieën met mirre, wierook en gold... 'k Sie e d'armen, die e vejaagd bint in 'n wäreld vol van lich, Waar se nääns 'n hüüs vind vöör de geboorte van 't wich. 30 k Sie e de völle oosterlingen die e vertrapt wodt in 't sliek, Nu höör ik Hosanna singen...! Gef mien haap mien nog geliek...? Herodes sie e 'k nu statig kommen en iederiene knielt töt dank vöör 't vallen van de bommen in de stried brüün en blank. De Stille Nach is nu veklonken maar wie, wie heb't niet vestaan wie heb völs te völle e dronken 't is ons weer vöörbie e gaan.

17 HET NEDERSAKSISCH ANTIQUARIAAT (H. J. TIJENK) Bööke, Tiedschriften, Almanakken Old en Niej in de Moderspraoke. Kat. Liesten stüür w iej franco en ömsonst too op anvraog. Ollensel (OLDENZAAL) Städken van pleseer. Carnavalstad voor Twente en Naobers Inl. V V V Tel Busdeensten OLLENSEL hen en wieröm. De Hendienst OLLENSEL~ NORDHORN wodt versorgd döör de ONOG dit is 'n üür~ deenst oaver Denekamp-Rammelbekke Frensdorferhaar hen en wier. De aoverige deensten wodt in Twente döör de TET versorgd. OLLENSEL~ENSCHEDE is 'n halfüürdeenst hen en wier. De deensten naor en van Hengelo, Haaksbergen, Ootmarsum, Losser, etc. seent üürdeensten. EXEL-LOCHEM-Holland Kuierdraad Giro no Waarm sitten dat doo'j biej'n Kachel of Installatie van E. HEIDEMAN & ZN. OLDENSEL an de Botterstr. Kuierdraod ~2077 Dat seent de löö vöör öllie of Kollenverwarming BOEKHANDEL BRUGGEMAN Levert Boeken op elk gebied Grotestraat 5 Tel OLDENZAAL Moderne reiswagens ervaren personeel lage tarieven liif:z Autobusonderneming 0 N 0 G OLDENZAAL Parallelweg 2 Tel ~ 2260 Met onze lijndienst Oldenzaal ~ Denekamp ~ Gren s ~ Nordhorn elk uur rechtstreeks verbinding van Twente met het duitse grensgebied. 31

18 das grosse T extii-kaufhaus mit der 70 mtr langen Schaufenster Front, zeigt ab 6 Sept. in allen Ausstellungsraumen was die Herbst- und Wintermode für Damen, Herren und Kinder bringt. LEDERWAREN EN SPORTARTIKELEN koopt U goed en voordelig bij H. HOlLEKAMP - Gronau/Westf. Bahnhofstr. 22 APOLLO GRONAU 9-12 Januari Roxy : Filme die Sie sehen möehten. Filme die Sie sehen müssen. Mädchen von Moorhof ruit Claus Holru Januari Walhalla: S.O.S. Raumschif 15 Janu ari T ag des guten Films Apollo: Es kommt ein Tag lannari Apollo: Immer die Radfahrer ruit Heinz!::hrhardt - Kuhlenkampf Janu ari Walhalla: Lultiracht Opium ruit Robert Tayler Januari Roxy: Glück unter der Assc:he ruit Lana Turner Januari Apollo: Der grosse Carusso Janu ari Roxy: Immer die Radfahrer ruit Hcinz Ehrhardt - Kuhlenkarupf Wee ràken kan, geet nao S ö I f b e cl e e n i n g PARAAT Glanerbrugge biej de T.E.T. Busha' te In'n Lunchroom köj lekker et ten en drinken Kääs en Roombotter kof men ' t billikst op 't maarkt in Hengelo biej De Hengelosc:he Kaaskoning Alle Gunsdag en Saoterdagmidag steet e met 'n kraam t.o. Cosa's Sölfbedeeni ng. Probeer iej komt weer! Laat mer Kollern, 't!up wa los! c.i mer koopt biej Bernh, TEGELER Glanerbrug an 'n Paal Tel. 435 Lebensmittel Ta backwaren G. J. EYSINK HENGELO Archimedesstr. 9 - Tel hef goo- en billike schriefmachinen, repareert ok billik. Schrievers! Alle Vosbergentekens set ik u schappelik op uw machine, kom ees an of schrief ees.

19 GRONAU UW HUIS VOOR: IJzerwaren, Gereedschappen, Huishoudelijke artikelen, Porselein, Aardewerk, Kristal en G las. GRONAU TERGLANE Neustr. 23 MüNSTER Salzstr. 23 waor de Naobers geern komt, billik koopt en freendschup sluut. Wee spaort, dee blif! Städtische Sparkasse Gronau (Westf) APOLLO GRONAU (Westf.) Telefon 355 DAS ELEGANTE ABENDLOKAL Mittwochs, Samstags und Sonntags KONZERT und TANZ Bis 3 Uhr nachts mit den TWENTINOS' I Schänke I Weindiele Klause _I Bar I Täglich ab 1 7 Uhr geöffnet (Freitags geschlossen) Wollen Sie lhren DAMEN etwas Aussergewöhnliches bieten, dann besuchen Sie uns. De ink0op van HORLOGES is een zaak van vertrouwen. Klokken, Byouteriën, Zilveren tafelgerei v.d.wiirtenberg. Metaalw. fabr. W.M.F. hoek naast R K. Kerk Tel. 366 len8rinkl <g~i/lf!.e~ff, Wilt U fotograferen? dan naar Foto Sander GRONAU Gildehauserstraat 16 - Tel Wij geven gaarne vrijblijvend inlichtingen das modische Herz des Grenslandes mit der 70 mtr langen Schaufenster Front, für unsere kunden. Neugebaut Vergrössert Verschönert

20 HENGELO /7 Nerig as de iemen Koopstad föör Twenten en Na obers DAMES HEREN KINDER Manufacturen Bedden en Dekens Confectie Enschedesestraat 1 0 Voor al Uw kleding Hamsters en iemen spaort föör slimme tieden. Wel leep is, spaort biej de Nutsspaarbank Se gewt daor 3 /0 rente to. B RUNING ENSCHEDESESTRAAT 6 Drienerstr. 43 REIGARENS HENGELO Wiej koffen good en billik up de Hengelosche Markt! 't geet daor so gemüdelik to. JOHANNINK HENGELO Tel Appendages en Draaiwerk. La ngelerma atwe g 47 HENGELO Komt door ok es het moderne koopcentrum van TWENTE. Alle inlichtingen bij V V V Tel FE R R 0 N ZELFBEDIENING 't is er zo voordelig kopen TELGENFLAT - HENGELO Nen goo'n gewwel siert 't gesichte! Massieve gewwelletters van I.V.O. siert 'n gewwel van ow bedrief. I. V. 0. HENGELO T orbeckestraat 3 A ls U in H engelo komt, ga dan eens naa r: 11 RESTAURANT,, C osa LUNCHROOM Coöp. Zelfbedieningswinkel Markt 2 D ruk Barneveld H engelo.