Programmabegroting

Transcriptie

1 Programmabegroting

2 2 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE

3 Inhoudsopgave 1. Algemeen Inleiding in een notendop Van saldi kadernota naar saldi begroting Overzicht van baten en lasten Programmaplan Programma 1 Dienstverlening, veiligheid en bestuur Programma 2 Openbare ruimte Programma 3 Bouwen, wonen en milieu Programma 4 Kind, Cultuur en Sport Programma 5 Maatschappelijke zaken Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Paragrafen Paragraaf 1 Lokale heffingen Paragraaf 2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing Paragraaf 3 Onderhoud kapitaalgoederen Paragraaf 4 Financiering Paragraaf 5 Bedrijfsvoering Paragraaf 6 Verbonden partijen Paragraaf 7 Grondbeleid 84 Bijlage 1: Beleidskaders 90 Bijlage 2 Reserves en voorzieningen 93 Bijlage 3 Lijst met gebruikte afkortingen 94 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE 3

4 ?? 4 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 12

5 ALGEMEEN Inleiding Voor u ligt de programmabegroting waarin uw besluiten uit de kadernota zijn verwerkt. Dit jaar spreekt u bij de behandeling van de begroting nog uw algemene beschouwingen uit. Volgend jaar zal dat hoogstwaarschijnlijk gedurende de behandeling van de kadernota plaatsvinden. Wij zijn met elkaar een traject in gegaan om daarmee vooral nadruk te leggen op de kadernota (visie, richting geven, sturen) en minder op de gedetailleerde uitvoering daarvan in de begroting. Naar onze mening zal dit zeker een goede bijdrage leveren aan de ontwikkeling van onze prachtige gemeente. Grave is op weg naar het structureel op orde krijgen van onze financiële situatie maar we zijn er nog niet. De autonome ontwikkelingen laten door de vorig jaar ingezette hervormingen in dezen vooralsnog een meerjarig sluitende begroting zien. De financiële effecten van de meicirculaire en het raadsbesluit met betrekking tot de investeringen uit de beheerplannen dragen bij aan een verbeterde financiële positie. Echter de mogelijke risico s in het sociaal domein zorgen er voor dat het noodzakelijk is om vooralsnog een reservering hiervoor op te nemen. Om die reden wordt er bij deze begroting, buiten de invulling van uw motie Historisch Grave, geen nieuw beleid voorgesteld. Wel heeft de verbeterde financiële situatie ertoe geleid dat wij voorstellen om de lastenstijging zoveel mogelijk te beperken. Daartoe treft u een voorstel aan op pagina 13 van de begroting. Toerisme is een belangrijke factor voor de economie van Grave waarbij de komende jaren sterk de focus zal liggen op het verder ontwikkelen van Historisch Grave. Veel inspanningen vanuit diverse beleidsterreinen zullen daarop gericht zijn. In het sociaal domein zetten we in op leefbaarheid door inwoners directer te betrekken bij en verantwoordelijk te maken voor hun eigen woon- en leefomgeving. In het ruimtelijke domein zetten wij de lijn, zoals ingezet in 2015, op o.a. het terrein van Visio en Wisseveld voort. In het kader van het bevorderen van bestuurlijke slagkracht is een goede onderlinge samenwerking tussen overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven in de regio van groot belang voor het effectief uitvoeren van onze taken als eerste overheid. Daarom wordt een nieuwe strategische visie voor het Land van Cuijk opgesteld en geven wij vanaf 2016 uitvoering aan de daarbij behorende uitvoeringsagenda. Echter wij beperken ons bij samenwerken niet tot het Land van Cuijk, maar richten ons ook op andere regionale samenwerkingen zoals Brabant Noordoost, Agrifood Capital, regio Nijmegen en de Euregio. Kortom, samenwerken op veel inhoudelijke thema s, met verschillende partners en met een toenemende intensiteit. Hierdoor zal die samenwerking zich steeds verder ontwikkelen en hechter worden. Leeswijzer: In de programma s zijn naast de doelstellingen speerpunten aangegeven. Dit zijn concrete activiteiten die in 2016 gerealiseerd gaan worden die bijdragen aan de bestaande bestuurlijke ambitie. Vervolgens worden in de tabellen concrete activiteiten per doelstelling of speerpunt benoemd in combinatie met meetbare indicatoren. Het verbetertraject van de P&C cyclus is een groeimodel voor de komende drie tot vijf jaar. Een periode waarin samen met u als raad gekeken wordt hoe we o.a. de speerpunten en de indicatoren verder kunnen doorontwikkelen. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 1 5

6 1.2 in een notendop in een notendop 2016 Grave Highlights per programma: Dienstverlening, veiligheid en bestuur Vriendelijk, duidelijk, eigentijds en snel ; dat zijn de kernwoorden bij onze dienstverlening aan burgers, bedrijven en instellingen. We zorgen er voor dat het in onze gemeente prettig is om te wonen, werken en recreëren. Speerpunten: - Vereenvoudigen aanvraagprocessen - Opleveren nieuwe website - Actief inzetten op signalering en handhaving van overlast - Instellen Jeugdraad - Dialogiseren in plaats van informeren - Uitvoering geven aan een geactualiseerde strategische visie Land van Cuijk Kind, cultuur en sport Goede sportvoorzieningen en een rijk cultureel aanbod; iedere inwoner moet daarvan kunnen genieten. Sport en cultuur zorgen ook voor verbondenheid tussen inwoners. We zorgen er daarom voor dat inwoners, met name kinderen, mee kunnen doen en hun talenten en vaardigheden kunnen ontwikkelen. Speerpunten: - Ontwikkelen huisvestingsvisie in relatie tot de demografische ontwikkelingen - Bouw Brede School oost - Het versterken van de verbinding tussen cultureel erfgoed, recreatie, toerisme en economie - Heroriëntatie invulling bibliotheekwerk - Faciliteren verregaande samenwerking van voetbalverenigingen Openbare ruimte Samen met inwoners gaan we de eigen woonomgeving inrichten en onderhouden. Zo ontstaat een gemeente waar het veilig en aangenaam wonen is. We maken onze gemeente ook aantrekkelijker zodat meer toeristen ons bezoeken. Het accent ligt daarbij op onze rijke historie. Speerpunten: - Omvormen van openbaar groen in overleg met betrokkenen - Uitvoeren van acties gericht op afleiding in het verkeer - Het creëren van verkeersveilige zones bij alles scholen - Op het gebied van toerisme inzetten op Historisch Grave - Installeren Raad van Inspiratie Maatschappelijke zaken Inwoners moeten zelfstandig en zelfredzaam in het leven staan. Aan hen die dat niet (meer) kunnen, biedt de gemeente de helpende hand. Zorg op maat is daarbij de kerngedachte. Speerpunten: - Implementeren van een nieuw subsidiestelsel - Ondersteunen van leefbaarheidsinitiatieven - Meer voorzieningen voor kinderen uit gezinnen met een laag inkomen - Aanstellen JOGG-regisseur en uitwerken plan van aanpak JOGG - Plaatsen van uitkeringsgerechtigden - Doorontwikkeling regionaal beleidskader beschermd wonen en maatschappelijke opvang - Faciliteren van een Centrale Toegang Bemoeizorg Bouwen, wonen en milieu Jong en oud vinden in onze gemeente huisvesting op maat. Ontwikkelingen in onze gemeente worden toekomstbestendig en duurzaam ingezet. We brengen ons voorzieningenniveau op peil en in de gemeente zelf of de directe omgeving stimuleren we de werkgelegenheid. Speerpunten: - Twee buurten/wijken zijn aan de slag met energiebesparing in eigen woningen - Onderzoek naar waterkracht bij stuw - Onderzoek haalbaarheid energiecoöperatie - Uitvoering geven aan ontwikkelingen op het Visioterrein - Visie ontwikkeling leegstand agrarische bebouwing in buitengebied - Opzetten van een ondernemersloket - Opstellen plan van aanpak zwerfafval hotspots - Faciliteren opruimacties - Onderzoek naar inzameling nieuwe te recyclen afvalstromen Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien We voeren een verantwoord financieel beleid. Onze begroting is gezond, ook in de komende jaren Speerpunten: - Sluitende begroting waarbij structurele uitgaven met structurele middelen worden gedekt 6 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 1

7 Uitgaven (Totaal ) Bedragen x Dienstverlening, Veiligheid en Bestuur Openbare Ruimte Bouwen, Wonen en Milieu Kind, Sport en Cultuur Maatschappelijke Zaken Algemene Dekkingsmiddelen Voordelig resultaat 218 Inkomsten (Totaal ) Bedragen x Dienstverlening, Veiligheid en Bestuur 242 Openbare Ruimte Bouwen, Wonen en Milieu Kind, Sport en Cultuur Maatschappelijke Zaken Algemene Dekkingsmiddelen PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 1 7

8 In onderstaande grafiek wordt het verloop van het eigen vermogen weergegeven waarin een onderscheid gemaakt wordt tussen de algemene reserve en bestemmingsreserves. Hieronder is een overzicht opgenomen van de langlopende geldleningen. Deze langlopende geldleningen zijn aangetrokken voor diverse investeringen. Vermogenspositie Gemeente Grave (Bron: Bijlage 2 staat van reserves en voorzieningen) Bedragen x Algemene Reserves Bestemmingsreserves Eigen vermogen Langlopende leningen 6,4 6, ,9 10,3 9,8 (Bron: Paragraaf financiering) Bedragen x De netto schuldquote geeft het niveau van de schuldenlasten ten opzichte van de eigen middelen weer. Het geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. Onderstaande grafiek laat zien met welk percentage de woonlasten verhoogd kunnen worden voordat aan de artikel-12 norm wordt voldaan. Netto schuldquote Kengetal belastingcapaciteit 10% 0% -10% -20% -30% % 40% 20% 0% (Bron: Paragraaf weerstandsvermogen) (Bron: Paragraaf weerstandsvermogen) Op basis van de begrotingscijfers van bovenstaande kengetallen is de financiële positie van Grave voldoende op orde. De schuldpositie is relatief constant de afgelopen jaren en loopt de komende jaren niet op. Gerelateerd aan de omvang van de exploitatie heeft Grave een lage netto schuld. De netto schuld is ook in vergelijking met andere gemeenten laag. De lage schuldpositie uit zich in een relatief hoge solvabiliteit ofwel een groot eigen vermogen ten opzichte van het balanstotaal. De gemeente Grave hanteert woonlasten rond het Nederlands gemiddelde en kan deze nog verhogen voordat aan de artikel-12 norm wordt voldaan. De tarieven van de woonlasten mogen dan nog met 22% stijgen. Overzicht inkomsten en uitgaven per programma 1 - Dienstverlening, veiligheid en bestuur 2 - Openbare ruimte 3 - Bouwen, wonen en milieu 4 - Kind, cultuur en sport 5 - Maatschappelijke zaken Lasten Baten Bedragen x PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 1

9 Overzichten inkomsten en uitgaven programma Dienstverlening 1.2 Veiligheid 1.3 Bestuur Lasten Baten Bedragen x Overzichten inkomsten en uitgaven programma 2: 2 Lasten Baten Bedragen x Wegen en verkeer 2.2 Waterwegen en havens 2.3 Openbaar groen 2.4 Recreatie en toerisme 2.5 Riolering en waterbeheer 2.6 Gemeentelijke eigendommen Overzichten inkomsten en uitgaven programma 3: 3 Lasten Baten Bedragen x Omgevingsrecht 3.2 Ruimtelijke ordening 3.3 Economische zaken 3.4 Afvalinzameling 3.5 Grondexploitatie Overzichten inkomsten en uitgaven programma 4: 4 Lasten Baten Bedragen x Onderwijs en kinderopvang 4.2 Cultuur 4.3 Sport Overzichten inkomsten en uitgaven programma 5: 5 Lasten Baten Bedragen x Leefbaarheid 5.2 Welzijn en gezondheidszorg 5.3 Inkomensvoorziening 5.4 Werk en activering 5.5 Minimabeleid 5.6 Maatschappelijke ondersteuning PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 1 9

10 1.3 Van saldi kadernota naar saldi begroting Omschrijving Startsaldo programmabegroting N -603 N -410 N -206 N -209 N Ontwikkelingen na begrotingsvaststelling: -42 N 67 V 134 V 182 V 182 V septembercirculaire 2014 Ontwikkelingen na begrotingsvaststelling: 7 V 66 V 126 V 186 V 186 V Kwaliteitsimpuls CGM Ontwikkelingen na begrotingsvaststelling: -307 N -286 N -286 N -286 N -286 N Beheerplannen Amendement raad bij de behandeling van 60 V 188 V 282 V 346 V 346 V de begroting 2015 Motie additionele bezuiniging 254 V 253 V 253 V (raad 16 december 2014) Sluitend maken begroting (onttrekking V 568 V algemene reserve) 2. Startsaldo programmabegroting V 475 V 472 V na bezuinigingen Raadsvoorstel ( ) Wijziging 1 V 1 V 1 V 1 V 1 V begroting Veiligheidsregio Brabant-Noord Raadsvoorstel ( ) Participatiewet: -2 N -7 N -10 N -12 N -12 N Onderdeel maatregelen WWB 3. Startpunt kadernota en MJB N -6 N 91 V 464 V 461 V Effecten kadernota N -77 N -135 N -111 N 4. Saldo kadernota en MJB na -1 N -85 N 14 V 329 V 350 V ontwikkelingen in MJB (excl. Kapitaallasten) Kapitaallasten investeringen -171 N -14 N -25 N -36 N 5. Saldo kadernota en MJB N -256 N V 314 V Effecten meicirculaire V 883 V 884 V 832 V Effecten van het raadsbesluit investeringen 71 V 37 V 3 V 0 m.b.t. beheerplannen Afbouwregeling CGM 71 V 142 N 71 N 0 6. Saldo programmabegroting N 218 V 778 V V V Niet indexeren rioolrechten* -16 N Verlagen storting voorziening rioolbeheer 16 V 7. Saldo programmabegroting N 218 V 778 V V V na besluitvorming * Voorstel niet indexeren van de rioolrechten: Bij de samenstelling van deze begroting is de belastingdruk per huishouden in relatie tot de financiële situatie van de gemeente in ogenschouw genomen. Dit heeft tot gevolg dat voorgesteld wordt om de in de Kadernota 2016 afgesproken verhoging van de rioolrechten met 1,5% niet door te laten gaan. Dit betekent dat de lastendruk voor huurders niet zal stijgen. 10 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 1

11 1.4 Overzicht van baten en lasten Programma Werkelijk (bedragen x 1.000) 1. Dienstverlening, veiligheid en bestuur Totaal baten Totaal lasten Saldo V N N 182 V N N 242 V N N 228 V N N 218 V N N 172 V N N 2. Openbare ruimte Totaal baten Totaal lasten Saldo V N 168 V V N N V N N V N N V N N V N N 3. Bouwen, wonen en milieu Totaal baten Totaal lasten Saldo V N N V N N V N N V N N V N N V N N 4. Kind, cultuur en sport Totaal baten Totaal lasten Saldo V N N 296 V N N V N N 412 V N N 436 V N N 436 V N N 5. Maatschappelijke zaken Totaal baten Totaal lasten Saldo V N N V N N V N N V N N V N N V N N Totaal programma s 1 t/m N N N N N N Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Totaal baten Totaal lasten Saldo V 5.975N V V 147 V V V 319 V V V V V V V V V V V Resultaat 86 V 1 N 218 V 778 V V V PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 1 11

12 ?? 12 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

13 PROGRAMMAPLAN Programma 1 Dienstverlening, veiligheid en bestuur Portefeuillehouder: A.M.H. Roolvink Omschrijving programma Dit programma omvat de dienstverlening aan de burgers van Grave en overige belanghebbenden, ons streven naar een veilig woon-, leef- en werkklimaat en de bestuurlijke organisatie; de relatie tussen bestuur en burgers, inclusief de ondersteuning door de griffie aan de (leden van de) raad, het presidium en de raadscommissies Dienstverlening Context en achtergronden Het Landelijk programma Digitaal 2017 van het Rijk en de Digitale agenda 2020 van de VNG hebben onder andere tot doel om inwoners de keuze te geven om digitaal met de gemeente zaken te doen. Dit heeft invloed op de manier waarop de gemeente Grave naar de toekomst toe haar dienstverlening inricht. Jaarlijks is de gemeente verplicht te toetsen of de Basisregistratie Personen ingericht is volgens de landelijk geldende eisen. Op basis van de score moet je als gemeente mogelijk aanpassing doorvoeren in de Basisregistratie Personen. De gemeente Grave neemt eenmaal per twee jaar deel aan het onderzoek waar staat je gemeente. De voor dit programma relevante cijfers uit dit onderzoek, zijn opgenomen als indicatoren. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling We leveren klantgerichte dienstverlening aan burgers, bedrijven en instellingen en werken vraaggericht, waarbij we de dienstverlening binnen de kaders van het bestuur zo efficiënt mogelijk uitvoeren. De gemeente biedt de klant keuzevrijheid via welk kanaal (internet, telefonie, post en balie) hij/zij met ons zaken wil doen. Speerpunten Vereenvoudigen aanvraagprocessen. Opleveren nieuwe website. 1. Vergroten van de waardering van de dienstverlening Activiteit(en) Het aanvraagproces rondom vergunningen / ontheffingen toegankelijk inrichten. Het bijbehorend afhandelingsproces efficiënt inrichten zodat een vergunning / ontheffing snel en accuraat (digitaal) wordt geleverd. In 2016 worden stappen gezet om de nachtverblijf biedende ondernemers de keuze te bieden om voor de toeristenbelasting digitaal aangifte te doen. Indicator Huidige waarde Streefwaarden Percentage inwoners dat het aanvragen van een product of voorleggen van een vraag gemakkelijk vindt. 73% 75% 79% PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 13

14 2. Vergroten informatievoorziening naar inwoners en uitbouwen van digitale dienstverlening Activiteit(en) Opleveren van een website die optimaal aansluit op de rol van een digitaal loket, zodat inwoners snel en gemakkelijk online hun zaken kunnen regelen. Daarnaast is de nieuwe website continu af te stemmen op de actuele behoefte van onze inwoners, door veel gevraagde informatie en producten prominent te tonen. Bewust inzetten en volgen van social media (profileren van Grave, monitoren van zaken die Grave aangaan, nieuws en opinies over het voetlicht brengen, ophalen van kennis, ervaringen, meningen en ideeën en het verbeteren van de dienstverlening). Indicator Huidige waarde Streefwaarden Percentage gebruik digitale dienstverlening in verhouding tot baliedienstverlening 18% 25% 35% 45% 55% Indicator (% burgers) Huidige waarde Streefwaarden Positieve waardering digitale faciliteiten Positieve waardering communicatie en voorlichting vanuit de gemeente 67% 75% % 80% % 85% Veiligheid Context en achtergronden Het gemeentelijke veiligheidsbeleid wordt niet alleen beïnvloed door lokale speerpunten, maar ook door ketenpartners in de veiligheidsketen, zoals politie en brandweer. Samen met de ketenpartners wordt gezorgd voor een integrale, gecoördineerde en georganiseerde uitvoering op het gebied van openbare orde en veiligheid, en rampen- en crisisbeheersing. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Grave wil een veilige gemeente zijn, waarin het goed wonen, werken en recreëren is. Kortom: een veilig Grave. Speerpunten Boa s actief inzetten op signalering en handhaving overlast. 1. Bestrijding jeugdoverlast Activiteit(en) Uitvoering geven aan het project Jong in de buurt. Actief inzetten Boa s voor signalering en handhaving op jeugdoverlast. Handhaven op de leeftijdsgrens uit de Drank- en Horecawet. 2. Terugdringen woninginbraken Activiteit(en) Inzet van het Donkere Dagen Offensief. Informatie verstrekken over inbraakpreventie voorafgaande aan vakantieperioden. Regionaal optrekken bij het tegengaan van woninginbraken. 14 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

15 3. Verminderen drugsoverlast Activiteit(en) Vaststellen beleid ingevolge artikel 13b Opiumwet. 4. Zien, oppakken en aanpakken van huiselijk geweld Activiteit(en) Op casusniveau integraal optrekken met het Veiligheidshuis Maas en Leijgraaf. Opleggen van een huisverbod. Indicator Huidige waarde Streefwaarden Percentage inwoners dat zich veilig voelt in zijn buurt. 88% - 89% - 90% Bestuur Context en achtergronden De gemeente bevindt zich in een dynamische omgeving. Dit betekent dat het bestuur zowel op lokaal niveau als ook op bovenlokaal niveau het niet meer alleen kan. Zowel bestuurlijk als in de interactie met de burger verandert de samenwerking. Bestuurlijk uit dit zich in de vele vormen van gemeenschappelijke regelingen en het samen optrekken op inhoudelijk terreinen. De interactie met de burger vraagt van het bestuur om met een blik naar buiten en gebruikmakend van de digitale mogelijkheden te communiceren en samen te werken aan beleidsontwikkeling en uitvoering. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling De gemeente Grave wordt op een maatschappelijk verantwoorde, effectieve en efficiënte wijze bestuurd. Waarbij van buiten naar binnen denken, meebewegen en faciliteren, sleutelwoorden zijn. Speerpunten Stimuleren van tweerichtingscommunicatie, dialogiseren in plaats van informeren. Een geactualiseerde Strategische Visie Land van Cuijk met Uitvoeringsagenda Instellen jeugdraad. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 15

16 1. Verkleinen van de kloof tussen inwoners en lokale overheid en versterken van onderling vertrouwen Activiteit(en) Versterken betrokkenheid en samenwerking met inwoners, dorpsvertegenwoordigers en maatschappelijke partners, bij beleidsontwikkeling door direct contact. Stimuleren van tweerichtingscommunicatie, dialoog in plaats van informeren. Terugdringen van de regeldruk. Indicator (% burgers) Huidige waarde Streefwaarden Vertrouwen in de manier waarop de gemeente wordt bestuurd. De gemeente doet wat ze zegt. Toezicht op de naleving van regels. Flexibiliteit van de gemeente. De gemeente luistert naar de mening van haar burgers. Burgers worden betrokken bij beleidsvorming en uitvoering. Burgers krijgen ruimte om ideeën en initiatieven te realiseren. 58% 60% 59% 50% 63% 60% 65% % 64% 63% 55% 67% 65% 70% % 70% 70% 70% 75% 75% 75% Wat mag het kosten? In onderstaande tabel zijn de baten en lasten opgenomen die aan het programma verbonden zijn. Programma / beleidsproduct Werkelijk Uitgaven (Bedragen x 1.000) 1. Dienstverlening, N N N N N N veiligheid en bestuur 1.1 Dienstverlening 709 N 565 N 568 N 568 N 568 N 568 N 1.2 Veiligheid N 983 N 958 N 910 N 910 N 910 N 1.3 Bestuur N N N N N N Programma / beleidsproduct Werkelijk Inkomsten (Bedragen x 1.000) 1. Dienstverlening, V 182 V 242 V 228 V 218 V 172 V veiligheid en bestuur 1.1 Dienstverlening 206 V 167 V 207 V 193 V 183 V 137 V 1.2 Veiligheid V 15 V 35 V 35 V 35 V 35 V 1.3 Bestuur 1 V 1 V 1 V 1 V 1 V 1 V Programma / beleidsproduct Werkelijk Saldo (Bedragen x 1.000) 1. Dienstverlening, N N N N N N veiligheid en bestuur 1.1 Dienstverlening 503 N 398 N 361 N 375 N 385 N 431 N 1.2 Veiligheid 285 N 968 N 923 N 876 N 876 N 876 N 1.3 Bestuur N N N N N N 16 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

17 1.1 Dienstverlening 1.2 Veiligheid 1.3 Bestuur Lasten Baten Bedragen x Toelichting belangrijkste verschillen tussen begroting 2016 en begroting 2015 Nr Omschrijving nadelig voordelig I/S (bedragen x 1.000) Baten secretarieleges Dekking exploitatiereserve brandweerkazerne Bijdrage GR Veiligheidsregio Brabant Noord College van burgemeester en wethouders Hogere premie aansprakelijkheidsverzekering Openbare orde en veiligheid Veiligheidshuis S S S S S S Overzicht incidentele lasten en baten Omschrijving Begroot 2016 Begroot 2017 Begroot 2018 Begroot 2019 (bedragen x 1.000) Uitvoering rechtspositie college 49 N 25 N Samenwerking Land van Cuijk 26 N 26 N Totaal incidentele lasten 75 N 51 N n.v.t. n.v.t. Verhogen leges rijbewijzen 7 V Verhogen leges reisdocumenten 10 V Totaal incidentele baten 17 V n.v.t. n.v.t. n.v.t. Saldo 58 N 51 N n.v.t. n.v.t. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 17

18 18 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

19 2.2 Programma 2 Openbare ruimte Portefeuillehouder: H.A.W.M. Daandels, J. Joon (Recreatie en Toerisme) en A.M.H. Roolvink (Monumenten) Omschrijving programma Dit programma omvat het totale beheer van de openbare ruimte binnen de gemeentegrenzen. Daarnaast wordt aangegeven wat er gedaan wordt voor de bevordering van recreatie en toerisme. Voor het beheer en onderhoud van de openbare ruimte zijn actuele beheerplannen vastgesteld. De openbare ruimte wordt beheerd volgens de vastgestelde kaders en binnen de hiervoor beschikbaar gestelde budgetten. Voor meer informatie hierover verwijzen wij naar paragraaf 3.3 kapitaalgoederen Openbare ruimte Context en achtergronden De openbare ruimte wordt beheerd volgens de vastgestelde beheerplannen. Gelet op de financiële omstandigheden is er behalve voor het centrum gekozen voor onderhoud op minimaal niveau. Burgers worden aangemoedigd om zelf ook werkzaamheden te gaan verrichten in de openbare ruimte. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling De openbare ruimte in samenspraak met de burgers zodanig inrichten en onderhouden dat deze voor alle gebruikers aangenaam, leefbaar, verkeersveilig en prettig te gebruiken is. Speerpunten Omvormen van openbaar groen in overleg met betrokkenen Uitvoeren van acties gericht op afleiding in het verkeer Het creëren van verkeersveilige zones bij alle scholen 1: Burgerparticipatie in het wijkbeheer stimuleren en faciliteren. Activiteit(en) Het openbaar groen in overleg met betrokkenen zoveel mogelijk aanpassen/omvormen zodat het onderhoudsvriendelijker wordt. De wijk- of dorpsraad/burgers betrekken bij de ontwikkeling, uitvoering en toekomstig beheer van plannen. Burgers faciliteren en stimuleren om actief deel te nemen in het onderhoud van het openbare groen. Indicator Huidige waarde Streefwaarden Actief mogelijkheden onderzoeken om via wijk- en dorpsraden of (buurt)verenigingen daadwerkelijk onderhoud in openbaar groen uit te voeren: Uitnodigende schriftelijke inventarisatie. N.B PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 19

20 2: Een optimaal bereikbare, verkeersveilige en leefbare verkeersomgeving binnen de gemeente, waarin eenieder op een verantwoorde wijze aan het verkeer kan deelnemen Activiteit(en) De Brabant-brede campagne Help Brabant op weg naar nul verkeersslachtoffers wordt actief gesteund met educatieprojecten. In 2016 staat afleiding centraal. De gemeente Grave doet mee met regionale acties en zal in 2016 ook zelf enkele concrete acties gericht op afleiding voorbereiden en uitvoeren. Een beleidsdocument (reductie aantal verkeersborden) waarin is opgenomen welke verkeersborden uit wettelijke verplichting of noodzaak voor de veiligheid en de doorstroming te waarborgen geplaatst zijn/ worden. Borden die hier niet toe behoren in fases verwijderen zodat deze in 2018 allemaal verwijderd zijn. Betrokken bij overleggen van (ver)bouwplannen van de scholen om de verkeersveiligheid rondom deze scholen te verbeteren. Indicator Huidige waarde Streefwaarden Aantal verkeersborden t.o.v % 95% 90% 85% 75% Recreatie en toerisme Context en achtergronden Recreatie en toerisme als nieuwe economische trekker is een van de thema s van de Strategische Visie Land van Cuijk. Daarbij is de nota Identiteit van het Land van Cuijk het gezamenlijk vertrekpunt om deze ambitie waar te maken. De concretisering gebeurt door middel van een uitvoeringsprogramma. Dit programma is een gezamenlijk product van gemeenten en toeristische ondernemers, verenigd in het Regionaal Bureau voor Toerisme Land van Cuijk (RBT). Deze partij zorgt voor de promotie van de regio. Het lokale platform is vertegenwoordigd in het algemeen bestuur van het RBT. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Meer toeristen en recreanten die de gemeente Grave bezoeken, die hier langer blijven en er meer besteden. Hiervoor leggen we, samenwerking met het lokale toeristische platform de focus op Historisch Grave. Speerpunten Toeristisch Ontmoetingspunten werken samen en zetten in op Historisch Grave. Uitvoering geven aan uitvoeringsprogramma Strategische Visie, thema recreatie en toerisme. Installeren Raad van Inspiratie. 1: Stimuleren van recreatie en (water)toerisme Activiteit(en) Fiets- en wandelnetwerk in stand houden en waar mogelijk verbeteren. Instellen Raad van Inspiratie. Samenwerking Toeristisch Ontmoetingspunten stimuleren Via subsidieverlening bijdragen aan het behoud van kwaliteitsevenementen. Samenwerking van evenementenorganisaties stimuleren en via stimulering arrangementen verblijfsduurverlenging bevorderen. Vervolg uitvoeringsparagraaf Grave Glinstert; in overleg met lokaal toeristisch platform in te vullen. 20 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

21 2: Benutting monumenten en erfgoed Activiteit(en) Opstellen projectplan voor de ontwikkeling Zuidwaterlinie. Doorontwikkelen project Grave ontdekt Grave via Open monumentendag. 3: Ondersteunen toeristische product Land van Cuijk Activiteit(en) Bevorderen regionaal toerisme door samenwerking met Regionaal Bureau voor Toerisme Land van Cuijk. Bijdragen aan realisatie Uitvoeringsprogramma Strategische Visie, thema recreatie en toerisme, op basis Identiteit Land van Cuijk. Wat mag het kosten? In onderstaande tabel zijn de baten en lasten opgenomen die aan het programma verbonden zijn. Programma / beleidsproduct Werkelijk Uitgaven (Bedragen x 1.000) 2. Openbare ruimte N N N N N N 2.1 Wegen en parkeren N N N N N N 2.2 Waterwegen en havens 35 N 42 N 213 N 42 N 42 N 42 N 2.3 Openbaar groen N 866 N 763 N 775 N 814 N 803 N 2.4 Recreatie en toerisme 116 N 146 N 141 N 137 N 137 N 137 N 2.5 Riolering en waterbeheer 994 N 703 N 752 N 841 N 822 N 856 N 2.6 Gemeentelijke eigendommen 260 N N 597 N 598 N 613 N 588 N Programma / beleidsproduct Werkelijk Inkomsten (Bedragen x 1.000) 2. Openbare ruimte V V V V V V 2.1 Wegen en parkeren 68 V 446 V 13 V 13 V 13 V 13 V 2.2 Waterwegen en havens Openbaar groen 15 V 96 V 10 V 10 V 10 V 10 V 2.4 Recreatie en toerisme 14 V 2 V 2 V 2 V 2 V 2 V 2.5 Riolering en waterbeheer V V V V V V 2.6 Gemeentelijke eigendommen 190 V 395 V 511 V 508 V 498 V 498 V Programma / beleidsproduct Werkelijk Saldo (Bedragen x 1.000) 2. Openbare ruimte 168 V N N N N N 2.1 Wegen en parkeren N 992 N N N N N 2.2 Waterwegen en havens 34 N 41 N 212 N 41 N 41 N 41 N 2.3 Openbaar groen N 770 N 753 N 765 N 804 N 793 N 2.4 Recreatie en toerisme 101 N 144 N 139 N 135 N 135 N 135 N 2.5 Riolering en waterbeheer V 298 V 308 V 329 V 344 V 300 V 2.6 Gemeentelijke eigendommen 69 N N 85 N 89 N 114 N 89 N

22 2.1 Wegen en verkeer 2.2 Waterwegen en havens 2.3 Openbaar groen 2.4 Recreatie en toerisme 2.5 Riolering en waterbeheer 2.6 Gemeentelijke eigendommen Lasten Baten Bedragen x Toelichting belangrijkste verschillen tussen begroting 2016 en begroting 2015 Nr Omschrijving nadelig voordelig I/S (bedragen x 1.000) Overheveling Trompetterstraat, drempelplateau van 2014 naar 2015 Lagere kapitaalasten wegen Opheffen voorziening openbare verlichting in 2015 Baggeren haven Grave in 2016 Openbaar groen lagere externe advieskosten Aankoop Visioterrein Oost Aankoop Visioterrein West I S I I S I I Overzicht incidentele lasten en baten Omschrijving Begroot 2016 Begroot 2017 Begroot 2018 Begroot 2019 (bedragen x 1.000) Herziening beheerplannen 60 N Actualiseren VGRP 18 N Interactie watersysteem/waterketen 20 N Uitwerken stedelijke wateropgave 26 N Incidentele lasten n.v.t. 46 N 78 N n.v.t. Incidentele baten n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Saldo n.v.t. 46 N 78 N n.v.t. 22 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

23 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 23

24 ?? 24 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

25 2.3 Programma 3 Bouwen, wonen en milieu Portefeuillehouder: H.A.W.M. Daandels, A.M.H. Roolvink (project Visio en project Drie-eenheid) Omschrijving programma Dit programma omvat alle ruimtelijke beleidsontwikkelingen op het gebied van wonen, werken en milieu, en de hieraan gerelateerde vergunningverlening en handhaving Omgevingsrecht Context en achtergronden De gemeente zet de komende jaren in op duurzaamheid, waarbij de nadruk ligt op het thema Energie. Het uitvoeringsprogramma Grave gaat voor Groen geeft hier invulling aan. Daarnaast wordt rekening gehouden met het besluit van de gemeenten van het Land van Cuijk om de komende jaren gezamenlijk in te zetten op duurzaamheid. De conclusies van de in 2015 gehouden landelijke evaluatie van regelgeving voor geurhinder en veehouderij kan gevolgen hebben voor het gemeentelijk geurbeleid. Vergunningverlening, toezicht en handhaving Vanaf 1 januari 2016 moeten vergunningverleners, toezichthouders en handhavers van het omgevingsrecht (Wabo) aan de landelijke kwaliteitscriteria 2.1 voldoen. Deze eisen worden eind 2015 vastgelegd in een gemeentelijke verordening. Het Integraal toezicht- en handhavingsplan biedt handvatten om met beperkte middelen risico s binnen de fysieke leefomgeving beheersbaar te houden. Hiervoor zijn procedures ingekort, regels teruggebracht en werkprocessen lean gemaakt. Door het plan krijgt de burger snellere en betere ondersteuning zonder de regie over het proces te verliezen. Omgevingsdienst Brabant-Noord De gemeenten en de provincie Noord-Brabant blijven bevoegd gezag, maar de Omgevingsdienst Brabant Noord (ODBN) voert een belangrijk deel van de Veiligheids-, Toezichts- en Handhavingstaken (VTH-taken) uit, gebaseerd op de kwaliteitscriteria. Door de kennis en vaardigheden op het gebied van VTH-taken te bundelen wordt een kwalitatief hoogwaardig product tegen lage kosten (schaalvoordeel) geleverd. Resultaten zijn een schone en veilige leefomgeving, een lagere procedurelast en een toegankelijk stelsel voor burgers en bedrijven. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Grave wil een gezonde, aantrekkelijke en veilige leefomgeving voor zowel de huidige, als toekomstige generatie. Beleidsdoelstelling Twee buurten/wijken zijn aan de slag gegaan met energiebesparing in eigen woningen. Onderzoek waterkracht bij de stuw uitgevoerd. Onderzoek haalbaarheid energie coöperatie uitgevoerd. Twee basisscholen hebben minimaal een keer meegedaan met de actie Groene Voetstappen. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 25

26 1. Energiebesparing bestaande woningbouw Activiteit(en) Uitvoeren Projecten uit Grave gaat voor Groen. Energiebesparing in buurten en wijken. Onderzoek haalbaarheid energiecoöperatie. Deelname aan (regionaal) project Brabant woont slim. Deelname aan (provinciaal) project Nul op de meter. 2. Bewustwording bij verenigingen, scholen en burgers op het gebied van Energie en Klimaat Activiteit(en) Projecten uit Grave gaat voor Groen. Energiebesparing en zonnepanelen sportverenigingen (energiecoach). Groene voetstappen. Elektrisch laden voor auto en fiets. 3. Kwaliteitsverbetering voor natuur en landschap Activiteit(en) Uitvoeren project Groen Blauw Stimuleringskader. Uitvoeren project Raamvallei Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting Context en achtergronden De Omgevingswet, die naar verwachting in 2018 in werking treedt, bundelt circa 26 wetten en regelingen op het gebied van de fysieke leefomgeving. Door de nieuwe Omgevingswet vervalt het bestemmingsplan. Hiervoor in de plaats komt een omgevingsplan voor het hele grondgebied van de gemeente. Dit betekent minder regels en meer samenhang. Vooruitlopend op de invoering zullen wij ons hierop voorbereiden. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Op basis van ruimtelijke plannen sturing geven aan een optimale en evenwichtige indeling en inrichting van de bebouwde en onbebouwde omgeving. Zo ontstaat een goed en duurzaam woon- en leefmilieu in de gemeente. Speerpunten Opstellen visie over ontwikkeling rond de leegstand agrarische bebouwing in het buitengebied. Uitvoering geven aan ontwikkeling Visioterrein. 1. Ruimtelijke ontwikkelingen ondersteunen Activiteit(en) Het samen met de regio maken van afspraken over woningbouw- en bedrijfsterreinprogramma s, kantoren en detailhandel. Ontwikkelen Visioterrein. Opstellen visie over ontwikkelingen rond de leegstand agrarische bebouwing in het buitengebied. Diverse ruimtelijke projecten zoals Wisseveld en Nieuwe Haven, Oranje Bastion en Mariëndaal. Ontwikkeling Drie-eenheid 26 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

27 2. Zorgen voor een goed en actueel volkshuisvestingsbeleid Activiteit(en) Afstemmen gemeentelijke woningbouwplannen met woningbouwcoöperatie en de buurgemeenten in het Land van Cuijk. In overleg marktpartijen en instellingen ertoe aanzetten om: Nieuwe woningen te bouwen voor de verschillende doelgroepen waaronder starters, jongeren en ouderen (levensloopbestendige woningen). Bestaande woningen aan te passen zodat zo nodig zorg geleverd kan worden. Stimuleren van particuliere initiatieven, waaronder CPO-projecten (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap). Uitvoeren van de grondexploitatieprojecten zoals opgenomen in de paragraaf grondbeleid van deze begroting Economische zaken Context en achtergronden Het Land van Cuijk wil een bijdrage leveren aan de versterking van de innovatieve, duurzame kennisregio die Brabant in Europees perspectief ambieert. Kansen liggen er met name in de topsector Agro & Food. Voor een verdere verbreding en versterking van de economie wordt ook ingezet op recreatie en toerisme. De economische ontwikkelingen vragen verder aandacht voor uitgifte van bedrijfsterreinen en de toekomst van winkelgebieden. De revitalisering en/of herstructurering van bedrijfsterreinen en het behoud van goede centrumvoorzieningen dragen immers bij aan een sterke en gezonde economische structuur en bevorderen de werkgelegenheid. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Zorgen voor het behoud en bevorderen van de werkgelegenheid, de groei van de sector recreatie en toerisme en het versterken van de keten Agro & Food. Speerpunten Opzetten van een ondernemersloket. Uitvoering geven aan uitvoeringsagenda Strategische Visie Land van Cuijk. Versterken van de economische structuur Activiteit(en) Acquisitie en promotie ten behoeve van werkgelegenheid én de uitgifte van bedrijventerrein. Versterken van vestigingsfactoren. Uitvoering geven en deelnemen aan uitvoeringsagenda Strategische Visie Land van Cuijk. Uitvoering geven aan het convenant Werkafspraken Parkmanagement en het convenant Keurmerk Veilig Ondernemen (KVO). Het faciliteren van het centrummanagement. Opzetten van een ondernemersloket. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 27

28 2.3.4 Afvalinzameling Context en achtergronden De inzameling van het huishoudelijk afval in het Land van Cuijk en Boekel wordt georganiseerd door de Bestuurscommissie Afvalinzameling (BCA). De gemeente richt zich samen met de BCA op nieuwe inzamelmethoden van huishoudelijk afval. Daarbij wordt de nadruk in het dienstverleningsconcept gelegd op de inzameling van herbruikbare grondstoffen. Dit uit zich in beloningen voor goed scheidingsgedrag, een hoogwaardige dienstverlening bij aanbod van waardevolle grondstoffen en een laagwaardige dienstverlening op restafval. Dit ter bevordering van goed scheidingsgedrag. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Het op duurzame wijze zorg dragen voor doelmatige en efficiënte verwijdering en verwerking van huishoudelijk afval en het stimuleren van hergebruik. Speerpunten Opstellen plan van aanpak voor zwerfafval hotspots. Faciliteren van opruimacties. Uitvoeren onderzoek naar inzamelen van nieuwe te recyclen afvalstromen. 1. Efficiënt inzamelen van huishoudelijk afval Activiteit(en) Monitoring inzamelresultaten voor het Landelijk Afvalbeheerplan. Effectieve informatievoorziening (website, afvalapp). Klachtenbehandeling en vierjaarlijks optimalisatieonderzoek. Apart inzamelen van tweedehands goederen en textiel. Exploiteren (mini-)milieustraten en huis-aan-huisinzameling voor te recyclen afvalstromen (o.a. kunststof, gft, glas, oud papier, elektrische apparaten) op klantvriendelijke wijze. Onderzoek naar inzameling van nieuwe te recyclen afvalstromen. Beperking kostentoerekening van de gescheiden afvalstromen. Indicator Huidige waarde Streefwaarden (Grof) restafval per inwoner (kg). 69,9 67,3 64,8 62,4 60,1 2. Het beperken van hoeveelheid zwerfafval Activiteit(en) Voorlichting scholen. Deelnemen aan preventiecampagnes. Inrichting openbare ruimte (o.a. plaatsen van blikvangers). Identificeren en plan van aanpak voor zwerfafval hotspots. Faciliteren opruimacties: Landelijke Opschoondag, netwerk zwerfafval, opschoonacties scholen. 28 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

29 Wat mag het kosten? In onderstaande tabel zijn de baten en lasten opgenomen die aan het programma verbonden zijn. Programma / beleidsproduct Werkelijk Uitgaven (Bedragen x 1.000) 3. Bouwen, Wonen en Milieu N N N N N N 3.1 Omgevingsrecht 717 N 822 N 811 N 799 N 803 N 803 N 3.2 Ruimtelijke ordening en 858 N 572 N 571 N 572 N 572 N 572 N volkshuisvesting 3.3 Economische zaken 313 N 465 N 345 N 345 N 345 N 345 N 3.4 Afvalinzameling 994 N 966 N 993 N 982 N 982 N 982 N 3.5 Grondexploitatie 244 N N 521 N 621 N 460 N 392 N Programma / beleidsproduct Werkelijk Inkomsten (Bedragen x 1.000) 3. Bouwen, Wonen en Milieu V V V V V V 3.1 Omgevingsrecht 325 V 277 V 227 V 227 V 227 V 227 V 3.2 Ruimtelijke ordening en 74 V 40 V 40 V 40 V 40 V 40 V volkshuisvesting 3.3 Economische zaken 25 V 26 V 28 V 30 V 30 V 30 V 3.4 Afvalinzameling V V V V V V 3.5 Grondexploitatie 341 V 599 V 308 V 419 V 258 V 190 V Programma / beleidsproduct Werkelijk Saldo (Bedragen x 1.000) 3. Bouwen, Wonen en Milieu N N N N N N 3.1 Omgevingsrecht 391 N 545 N 584 N 572 N 576 N 576 N 3.2 Ruimtelijke ordening en 784 N 532 N 531 N 532 N 532 N 532 N volkshuisvesting 3.3 Economische zaken 288 N 439 N 317 N 315 N 315 N 315 N 3.4 Afvalinzameling 148 V 44 V 61 N 71 N 71 N 71 N 3.5 Grondexploitatie 97 V 958 N 212 N 202 N 202 N 202 N 3.1 Omgevingsrecht 3.2 Ruimtelijke ordening en volkshuisvesting 3.3 Economische zaken 3.4 Afvalinzameling 3.5 Grondexploitatie Lasten Baten Bedragen x PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 29

30 Toelichting belangrijkste verschillen tussen begroting 2016 en begroting 2015 Nr Omschrijving nadelig voordelig I/S (bedragen x 1.000) Lagere opbrengsten omgevingsvergunningen Omgevingsrecht exploitatiekosten Exploitatie aangekocht terrein Visio (west) Economische zaken lagere kapitaallasten Breedband Afvalinzameling exploitatiekosten Afwikkeling bouwgrondexploitaties S S S S S I Overzicht incidentele lasten en baten Omschrijving Begroot 2016 Begroot 2017 Begroot 2018 Begroot 2019 (bedragen x 1.000) Agrarische geurgebiedsvisie en -verordening 8 N Totaal incidentele lasten 8 N n.v.t. n.v.t. n.v.t. Totaal incidentele baten n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Saldo 8 N n.v.t. n.v.t. n.v.t. 30 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

31 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 31

32 ?? 32 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

33 2.4 Programma 4 Kind, cultuur en sport Portefeuillehouder: J. Joon en A.M.H. Roolvink Omschrijving programma Dit programma omvat de beleidsvoorbereiding en -uitvoering op het gebied van onderwijs, cultuur en sport. Kinderen krijgen hierdoor de mogelijkheid om eigen talenten te ontwikkelen en deel te nemen aan de samenleving. Sport en cultuur bevorderen de samenhang in de maatschappij. Daarom vindt de gemeente Grave het belangrijk dat sport en cultuur voor zoveel mogelijk inwoners toegankelijk is Onderwijs en kinderopvang In afwachting daarop wordt daarom voor 2016 de regeling met een jaar verlengd. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Kinderen krijgen optimale kansen en mogelijkheden om talenten en vaardigheden te ontwikkelen met als doel om naar eigen vermogen te participeren in de samenleving. Hierbij wordt getracht een zo integraal mogelijke werkwijze te hanteren. Speerpunten Ontwikkelen huisvestingsvisie in relatie tot demografische ontwikkelingen. Starten met de bouw van de Brede School Oost op de locatie van het Visioterrein. Context en achtergronden De gemeente is wettelijk verantwoordelijk voor de vroegtijdige signalering en bestrijding van onderwijsachterstanden, waaronder taalachterstanden. In 2017 worden er wijzigingen vanuit het Rijk in de financiering verwacht. Dit kan gevolgen hebben voor de gemeente Grave. 1. Een goede spreiding en kwalitatief goed onderwijshuisvestingsaanbod Activiteit(en) Er wordt een huisvestingsvisie onderwijs opgesteld waarbij de gevolgen van de demografische ontwikkelingen voor de inrichting en spreiding van het onderwijsaanbod in de gemeente een prominente plek krijgen. Starten met de bouw van de Brede School Oost. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 33

34 2. (Taal)achterstanden bij jonge kinderen voorkomen en, indien nodig, aanpakken Activiteit(en) Met onze partners in de kinderopvang en het onderwijs vindt afstemming plaats over de educatieve programma s op de vroeg- en voorschoolse voorzieningen. Indicator Huidige waarde Streefwaarden Deelname geïndiceerde kinderen aan VVE-activiteiten in het kader van onderwijsachterstandenbeleid. > 75% > 75% > 75% > 75% > 75% Cultuur Context en achtergronden Landelijk worden er door het Rijk steeds meer eisen gesteld aan het behoud van archeologisch erfgoed. Gemeenten moeten dit beleid zelf vergaand opvolgen door eigen voorschriften en/ of werk wijzen te hanteren. Het onderwerp wordt daardoor voor de gemeente steeds beleidsrijker. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Het beschermen, behouden en toegankelijk maken van de diverse cultuuruitingen in de gemeente. Elke inwoner heeft toegang tot cultuur en ieder kind heeft optimale kansen om kennis te maken met cultuur in diverse verschijningsvormen. Speerpunten Het versterken van de verbindingen tussen cultureel erfgoed, recreatie, toerisme en economie. Heroriëntatie van de invulling van het bibliotheekwerk. 1. Cultuurhistorische belangen in de gemeente meewegen in beslissingen op het gebied van ruimtelijke ordening en hier meer bekendheid aan geven Activiteit(en) Ontmoetingen tussen heden en verleden vormen een uitdaging en inspiratiebron voor de toekomst, daarom worden uitvoeringsvoorschriften voor onderhoud en herstel van monumenten opgesteld. Er wordt een kerkenvisie opgesteld, zodat de komende tien jaar adequaat kan worden ingespeeld op het afstoten van diverse kerkgebouwen door het kerkbestuur. 2. Vrije en laagdrempelige toegang tot cultuur bieden Activiteit(en) Het implementeren van het herijkte subsidiestelsel. Eigen initiatieven vanuit de samenleving op het gebied van kunst en cultuur (financieel) ondersteunen waar nodig. Heroriënteren op de invulling van het bibliotheekwerk in het kader van de bezuinigingstaakstelling. 34 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

35 2.4.3 Sport Context en achtergronden (Sport)verenigingen zoeken steeds vaker de samenwerking op, zowel in het kader van sport als doel (het sporten zelf) als in het kader van sport als middel (maatschappelijke waarde van sport). Zie voor dit laatste programma 5 Maatschappelijke zaken. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Inwoners zijn in staat te sporten op hun eigen niveau. Speerpunten Mogelijk vergaande samenwerking van voetbalverenigingen. 1. Een kwalitatief goed, gevarieerd en toegankelijk aanbod van sportvoorzieningen bieden Activiteit(en) Het ondersteunen van de mogelijk vergaande samenwerking van voetbalverenigingen. Stimuleren van actief lid worden van jongeren aan verenigingen met een beweeg- en sportaanbod, door uitvoering te geven aan het project Sjors Sportief. Wat mag het kosten? In onderstaande tabel zijn de baten en lasten opgenomen die aan het programma verbonden zijn. Programma / beleidsproduct Werkelijk Uitgaven (Bedragen x 1.000) 4. Kind, Cultuur en Sport N N N N N N 4.1 Onderwijs en kinderopvang N N N N N N 4.2 Cultuur N 989 N N 993 N 909 N 903 N 4.3 Sport 440 N 506 N 443 N 443 N 439 N 439 N Programma / beleidsproduct Werkelijk Inkomsten (Bedragen x 1.000) 4. Kind, Cultuur en Sport V 296 V V 412 V 436 V 436 V 4.1 Onderwijs en kinderopvang V 242 V V 359 V 383 V 383 V 4.2 Cultuur 3 V 29 V 29 V 29 V 29 V 29 V 4.3 Sport 24 V 25 V 25 V 25 V 25 V 25 V Programma / beleidsproduct Werkelijk Inkomsten (Bedragen x 1.000) 4. Kind, Cultuur en Sport N N N N N N 4.1 Onderwijs en kinderopvang 143 N 996 N 162 N 959 N 920 N 931 N 4.2 Cultuur N 961 N N 964 N 881 N 874 N 4.3 Sport 417 N 481 N 418 N 418 N 415 N 415 N PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 35

36 4.1 Onderwijs en kinderopvang 4.2 Cultuur 4.3 Sport Lasten Baten Bedragen x Toelichting belangrijkste verschillen tussen begroting 2016 en begroting 2015 Nr Omschrijving nadelig voordelig I/S (bedragen x 1.000) Bijdragen aan voetbalverenigingen Herbestemming kloosters in verband met leegstand Basisonderwijs opbrengst verkoop Hartenaas in 2016 Beschikking over reserve Onderwijshuisvesting Monumenten exploitatiekosten Openbare bibliotheek lagere subsidie Sport algemeen lagere subsidies S S I S I S S Overzicht incidentele lasten en baten Omschrijving Begroot 2016 Begroot 2017 Begroot 2018 Begroot 2019 (bedragen x 1.000) Overdracht archiefbestanden BHIC 22 N 22 N Herbestemming 3-eenheid in Velp 10 N Herziening beheerplannen 10 N Totaal incidentele lasten 32 N 22 N 10 N n.v.t. Verkoop basisschool Hartenaas 680 V Totaal incidentele baten 680 V n.v.t. n.v.t. n.v.t. Saldo 648 V 22 N 10 N n.v.t. 36 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

37 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 37

38 38 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

39 2.5 Programma 5 Maatschappelijke zaken Portefeuillehouder: A.M. Henisch Hulsman en J. Joon (JOGG) Omschrijving programma Het programma Maatschappelijke zaken omvat het bieden van voorzieningen, zowel individueel als collectief. Het doel hierbij is dat alle inwoners zelfstandig in hun bestaan kunnen voorzien en op eigen niveau mee kunnen doen in de samenleving. Het versterken van zelfredzaamheid, het uitgaan van mogelijkheden in plaats van beperkingen en het versterken van het sociale netwerk zijn hierbij de uitgangspunten. Indien de eigen kracht en de directe woon- en leefomgeving onvoldoende is, wordt gezocht naar een passende oplossing Leefbaarheid Context en achtergronden Vanwege de ontwikkelingen in het sociaal domein wordt het subsidiestelsel herzien. Eigen verantwoordelijkheid, burgerparticipatie en leefbaarheidsinitiatieven zijn hierbij de uitgangspunten. Vrijwilligerswerk wordt nog belangrijker als het gaat om maatschappelijke deelname aan de samenleving. De Huisvestingswet 2014 verplicht gemeenten te zorgen voor de huisvesting van statushouders volgens de voor de gemeente geldende taakstelling. Door een toestroom van vluchtelingen zal deze taakstelling in 2016 naar verwachting toenemen. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Het stimuleren van een sociaal betrokken gemeenschap, met participerende inwoners. Inwoners verantwoordelijk maken voor hun eigen woon- en leefomgeving. Speerpunten Implementeren van een nieuw subsidiestelsel. Ondersteunen van leefbaarheidsinitiatieven met inzet van het leefbaarheidsbudget samen zorgen voor elkaar. 1. Inwoners zijn betrokken en samen verantwoordelijk voor hun eigen woon- en leefomgeving Activiteit(en) Invoeren van een nieuw subsidiestelsel dat meer is gericht op eigen verantwoordelijkheid en burgerparticipatie. Het ondersteunen en faciliteren van leefbaarheidsinitiatieven door de inzet van het idop-stimuleringsbudget en het leefbaarheidsbudget samen zorgen voor elkaar. Het versterken van de wijk- en dorpsraden. Het beschikbaar stellen van gemeenschapsaccommodaties voor iedereen, ongeacht culturele of etnische achtergrond. 2. Het realiseren van maatschappelijke opvang voor statushouders Activiteit(en) Het huisvesten en maatschappelijk begeleiden van statushouders. Uitvoering geven aan het plan van aanpak taakstelling huisvesting verblijfsgerechtigden. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 39

40 2.5.2 Jeugdhulp en gezondheidszorg Context en achtergronden Op het gebied van Jeugdhulp wordt regionaal samengewerkt op schaal Brabant Noordoost. s-hertogenbosch en Oss zijn hierbij de centrumgemeenten en verantwoordelijk voor de inkoop en verantwoording van de geïndiceerde jeugdhulp. De toegang tot de jeugdhulp is in het Land van Cuijk georganiseerd via het Basisteam Centrum Jeugd en Gezin Land van Cuijk. Om deze uitvoering centraal op te pakken is de gemeente Cuijk adoptiegemeente. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling De gemeente Grave streeft naar een samenleving waarin alle mensen op eigen niveau kunnen meedoen. Daarbij wordt uitgegaan van zelfredzaamheid, het versterken van eigen kracht en het sociale netwerk. Gezondheid is daarbij op de eerste plaats een voorwaarde om te kunnen participeren. Jeugdhulp is erop gericht om ondersteuning te bieden bij vragen over opgroeien en opvoeden. Uitgangspunt hierbij is dat ouders, jeugdigen en gezinnen in hun kracht worden gezet om ervoor te zorgen dat zij zonder hulp of met zo min mogelijk hulp kunnen deelnemen aan deze samenleving. Speerpunten Aanstellen JOGG-regiseur en uitwerken plan van aanpak JOGG. 1. Kinderen en jeugdigen groeien gezond en veilig op Activiteit(en) Integrale afstemming binnen het netwerk Jong in de Buurt. Het ondersteunen van inwoners met een hulpvraag over opvoeden en opgroeien door middel van het Basisteam Centrum Jeugd en Gezin LvC. Positionering Basisteam Jeugd en Gezin LvC. Deelnemen aan de overlegtafel jeugdhulp Brabant Noordoost over de inkoop van geïndiceerde jeugdhulp. 2. Inwoners leven gezond, zowel lichamelijk als psychisch, in een situatie van welbevinden Activiteit(en) Aansluiten bij de landelijke JOGG-beweging (Jongeren Op Gezond Gewicht). Er wordt een JOGG-regisseur aangesteld en een plan van aanpak opgesteld met daarin de concrete activiteiten. Zodra deze is vastgesteld, start de uitvoering. Inzetten op preventie van overgewicht door het uitvoeren van het regionale gezondheidsbeleid Inzetten op preventie van overmatig gebruik van alcohol door het uitvoeren van het preventie- en handhavingsplan alcohol. Inzetten op het voorkomen van een toename van kwetsbare ouderen door het uitvoeren van de Nota ouderenbeleid en het regionale gezondheidsbeleid PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

41 2.5.3 Inkomensvoorziening Context en achtergronden Ondanks dat het economisch klimaat verbetert, verwacht het Centraal Plan Bureau dat het aantal bijstandsgerechtigden vooralsnog blijft stijgen. Dit wordt versterkt doordat nieuwe doelgroepen (de voormalige Wet Sociale Werkvoorziening en Wajong uitkeringsgerechtigden) per 1 januari 2015 aan de Participatiewet zijn toegevoegd. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Het verstrekken van uitkeringen en begeleiden van inwoners die niet in staat zijn om zelfstandig (voldoende) inkomen te verwerven. Het verstrekken van uitkeringen en begeleiden van inwoners die niet in staat zijn om zelfstandig (voldoende) inkomen te verwerven naar duurzame economische zelfredzaamheid Activiteit(en) Het voeren van gesprekken om de persoonlijke situatie van de aanvrager te beoordelen op welke wijze er ondersteuning nodig is bij het zoeken naar werk en/of om in aanmerking te komen voor een uitkering. Het begeleiden naar werk en het verstrekken van uitkeringen. Handhaven van niet nagekomen verplichtingen Werk en activering Context en achtergronden De aantrekkende arbeidsmarkt heeft niet direct effect op het aantal bijstandsgerechtigden. Dit komt omdat deze doelgroep moeilijker een baan vindt dan andere werkzoekenden. Dit geldt zeker voor de ouderen in de bijstand. Zij lopen het meeste risico om langdurig van de bijstand afhankelijk te blijven. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Inwoners aan (regulier) werk helpen. Indien directe toeleiding naar de arbeidsmarkt nog niet mogelijk is, worden diverse instrumenten ingezet om de mogelijkheden op de arbeidsmarkt te vergroten, zoals scholing en opleidingen, sociale activering. Speerpunten Het plaatsen van uitkeringsgerechtigden (arbeidsmatig of in dagbesteding). Het begeleiden van inwoners naar een duurzaam economische zelfredzaamheid Activiteit(en) Het bieden van ondersteuning bij het vinden van werk eventueel met behulp van re-integratie instrumenten. Het bieden van een passende werkomgeving voor mensen met een lichamelijke, verstandelijke of psychische beperking. Actief inzetten op tegenprestatie in de vorm van vrijwilligerswerk, eventueel met een verplichtend karakter. Deelnemen aan werkgeversservicepunt. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 41

42 Indicator Huidige waarde Streefwaarden Aantal trajecten Aantal WSW-dienstbetrekkingen Aantal klanten op participatieladdertrede* 3 of hoger SE 50% SE 52,5% Pm 239 SE 55% Pm 220 SE 56,5% Pm 206 SE 57% * De participatieladder kent zes treden. De ladder is verdeeld in twee delen. De eerste vier treden betreft mensen zonder arbeidscontract. De laatste twee treden betreft iedereen met een arbeidscontract, waarbij de zesde trede regulier werk zonder ondersteuning aangeeft. Trede 1: Geïsoleerd. Trede 2: Sociale contacten buiten de deur. Trede 3: Deelname georganiseerde activiteiten. Trede 4: Onbetaald werk. Trede 5: Betaald werk met ondersteuning. Trede 6: Betaald werk zonder ondersteuning Minimabeleid Context en achtergronden Het gemeentelijke minimabeleid is verruimd, door onder andere de Regeling Compensatie Zorgkosten Er zijn nieuwe taken zoals de Individuele Studietoeslag bijgekomen. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Het gemeentelijke minimabeleid bevordert economische en sociale zelfredzaamheid door ondersteuning te bieden bij financiële tegenslagen en bijzondere kosten. Speerpunt Meer voorzieningen voor kinderen uit gezinnen met een laag inkomen. 1. Voorkomen van sociaal isolement Activiteit(en) Voorlichting geven over het minimabeleid. Het op maatwerk leveren van financiële ondersteuning. Het bieden van schuldhulpverlening. De mogelijkheden onderzoeken om de huidige Reductieregeling aan te passen, waardoor deze nog breder en ruimer ingezet kan worden voor huishoudens met kinderen. 1. Voorkomen dat mensen (opnieuw) in financiële problemen komen Activiteit(en) Preventief inzetten op het bevorderen van financiële zelfredzaamheid. Onderzoek naar de mogelijkheden om het aantal mensen in de bijstand dat onder bewindvoering staat te verminderen. 42 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

43 2.5.6 Maatschappelijke ondersteuning Context en achtergronden De uitvoering van de Wmo 2015 dient met een gekort budget vanuit het Rijk plaats te vinden. Gezien de financiële situatie van onze gemeente liggen er taakstellingen en bezuinigingsopdrachten die van invloed kunnen zijn op de uitvoering van activiteiten. Op het gebied van de Wmo wordt regionaal samengewerkt op de schaal van Brabant Noordoost-oost. De gemeente Oss is hierbij de centrumgemeente en verantwoordelijk voor de inkoop en verantwoording van de begeleiding, kortdurend verblijf en beschermd wonen. Afwijkend hierop wordt de huishoudelijke hulp ingekocht op de schaal van de gemeenten Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling De gemeente Grave heeft als doel dat alle inwoners (kunnen) meedoen in de samenleving. Ook als iemand ouder wordt, een beperking heeft of een chronische ziekte. In de uitvoering gaan we uit van de mogelijkheden van mensen en de wens om zo lang mogelijk in de eigen vertrouwde omgeving te wonen en een daginvulling te hebben. Liefst onafhankelijk en zelf verantwoordelijk. Speerpunt Doorontwikkelen regionaal beleidskader beschermd wonen en maatschappelijke opvang. 1. Het bieden van collectieve basisvoorzieningen Activiteit(en) Het ontwikkelen van algemene en voorliggende (collectieve) voorzieningen al dan niet door inwoners geïnitieerd. Ontwikkelen en implementatie van het sociale wijknetwerk. Het ondersteunen van mantelzorgers door het faciliteren van het steunpunt Mantelzorg Land van Cuijk. Het uitvoeren van de mantelzorgwaardering en het bieden van respijtzorg. Het subsidiëren van lokale vrijwilligersorganisaties die zich bezig houden met welzijn en ondersteuning van inwoners, zoals het RIGOM, Ouderenwerk Maasland en de KBO s. Het faciliteren van activiteiten in het kader van collectieve preventie GGZ. Het bieden van informatie, advies en ondersteuning voor individuele burgers via het Wmo-loket en door subsidiëring van RMC Radius. 2. Het bieden van een vangnet voor inwoners met een hulpvraag (maatwerkvoorzieningen) Activiteit(en) Indien de eigen kracht en het sociaal netwerk onvoldoende oplossing biedt voor de hulpvraag, wordt passende ondersteuning geboden (maatwerkvoorziening). Het ondersteunen van (ex-)ggz cliënten. Deelnemen aan de regionale overlegtafel Wmo over de inkoop van zorg. 3. Het bieden van samenhangende zorg bij complexe problematiek Activiteit(en) Doorontwikkelen van een regionaal beleidskader beschermd wonen en maatschappelijke opvang. Het faciliteren van een Centrale Toegang Bemoeizorg (CTB). PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 43

44 Wat mag het kosten? In onderstaande tabel zijn de baten en lasten opgenomen die aan het programma verbonden zijn. Programma / beleidsproduct Werkelijk Uitgaven (Bedragen x 1.000) 5. Maatschappelijke zaken N N N N N N 5.1 Leefbaarheid 707 N N N N N N 5.2 Welzijn en gezondheidszorg N 418 N 380 N 296 N 309 N 309 N 5.3 Inkomensvoorziening N N N N N N 5.4 Werk en activering N N N N N N 5.5 Minimabeleid 496 N 626 N 615 N 619 N 621 N 621 N 5.6 Maatschappelijke N N N N N N ondersteuning Programma / beleidsproduct Werkelijk Inkomsten (Bedragen x 1.000) 5. Maatschappelijke zaken V V V V V V 5.1 Leefbaarheid 0 30 V 30 V 30 V 30 V 30 V 5.2 Welzijn en gezondheidszorg 56 V 84 V 84 V 84 V 84 V 84 V 5.3 Inkomensvoorziening V V V V V V 5.4 Werk en activering V 141 V 141 V 141 V 141 V 141 V 5.5 Minimabeleid 23 V 12 V 12 V 12 V 12 V 12 V 5.6 Maatschappelijke 262 V 793 V 793 V 793 V 793 V 793 V ondersteuning Programma / beleidsproduct Werkelijk Saldo (Bedragen x 1.000) 5. Maatschappelijke zaken N N N N N N 5.1 Leefbaarheid 707 N N N N N N 5.2 Welzijn en gezondheidszorg N 334 N 296 N 212 N 225 N 225 N 5.3 Inkomensvoorziening 553 N 907 N 907 N 907 N 907 N 907 N 5.4 Werk en activering 141 N N N N N N 5.5 Minimabeleid 474 N 614 N 603 N 606 N 608 N 608 N 5.6 Maatschappelijke N N N N N N ondersteuning Lasten Baten Bedragen x Leefbaarheid 5.2 Welzijn en gezondheidszorg 5.3 Inkomensvoorziening 5.4 Werk en activering 5.5 Minimabeleid 5.6 Maatschappelijke ondersteuning PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

45 Toelichting belangrijkste verschillen tussen begroting 2016 en begroting 2015 Nr Omschrijving nadelig voordelig I/S (bedragen x 1.000) Leefbaarheid lagere exploitatiekosten gemeenschapsaccommodaties Welzijn en gezondheidszorg verlaging jeugdgezondheidszorg basistaken Overige gezondheidszorg Participatiebudget hogere bijdrage Vreemdelingen exploitatie Maatwerkvoorzieningen natura materieel WMO Maatwerkvoorzieningen natura immaterieel Individuele voorzieningen Natura en jeugd S S S S S S S I Overzicht incidentele lasten en baten Omschrijving Begroot 2016 Begroot 2017 Begroot 2018 Begroot 2019 (bedragen x 1.000) Totaal incidentele lasten n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Totaal incidentele baten n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Saldo n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 45

46 2.6 Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien Portefeuillehouder: J. Joon Omschrijving programma Algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien biedt een overzicht van alle baten en lasten die niet specifiek aan een programma toegerekend kunnen worden. Bijvoorbeeld de algemene uitkering en niet-gebonden belastingen, zoals de onroerendezaakbelastingen. Context en achtergronden Gelet op de beperkte middelen in deze bestuursperiode zijn budgetcontrole en financiële control van groot belang om de gevolgen van alle financiële ontwikkelingen beheersbaar te houden. De gemeente is voor de periode geconfronteerd met een forse bezuinigingsoperatie, inclusief takendiscussie. Wat willen we bereiken en wat gaan we daar voor doen? Doelstelling Het uitgangspunt is een solide financieel beleid waarbij het realiteitsgehalte groot moet zijn. De begroting moet duurzaam in evenwicht zijn. Speerpunt Sluitende begroting waarbij structurele uitgaven met structurele middelen worden gedekt en een gezonde positie van het eigen vermogen. Sluitende begroting waarbij structurele uitgave met structurele middelen worden gedekt Implementatie ombuigingsmaatregelen. 46 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

47 Wat mag het kosten? Hieronder wordt een overzicht gegeven van de algemene dekkingsmiddelen (inclusief onvoorzien), zoals voorgeschreven in artikel 8-5 van de BBV. Programma / beleidsproduct Werkelijk Uitgaven (Bedragen x 1.000) 6. Algemene Dekkingsmiddelen N 147 V 319 V V V V 6.1 Lokale heffingen, waarvan 244 N 105 N 105 N 105 N 105 N 105 N besteding niet gebonden is 6.2 Overige Algemene N 766 V 975 V V V V dekkingsmiddelen 6.3 Algemene uitkering Dividend Saldo van de 198 N 514 N 551 N 551 N 551 N 551 N financieringsfunctie Resultaat 86 V 218 V 778 V V V Programma / beleidsproduct Werkelijk Inkomsten (Bedragen x 1.000) 6. Algemene Dekkingsmiddelen V V V V V V 6.1 Algemene dekkingsmiddelen V V V V V V 6.2 Overige Algemene V V 39 N 534 N 128 N 161 N dekkingsmiddelen 6.3 Algemene uitkering V V V V V V 6.4 Dividend 266 V 256 V 306 V 306 V 256 V 256 V 6.5 Saldo van de financieringsfunctie 0 10 V 9 V 9 V 9 V 9 V Resultaat 1 N Programma / beleidsproduct Werkelijk Saldo (Bedragen x 1.000) 6. Algemene Dekkingsmiddelen V V V V V V 6.1 Algemene dekkingsmiddelen V V V V V V 6.2 Overige Algemene N V 936 V V V V dekkingsmiddelen 6.3 Algemene uitkering V V V V V V 6.4 Dividend 266 V 256 V 306 V 306 V 256 V 256 V 6.5 Saldo van de 198 N 504 N 542 N 542 N 542 N 542 N financieringsfunctie Resultaat 86 V 1 N 218 V 778 V V V PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 47

48 Overzicht incidentele lasten en baten Omschrijving Begroot 2016 Begroot 2017 Begroot 2018 Begroot 2019 (bedragen x 1.000) Afbouwregeling CGM N 71 N Totaal Incidentele lasten N 71 N n.v.t. Afbouwregeling CGM 71 V 0 0 Totaal Incidentele baten 71 V 0 0 n.v.t. Saldo 71 V 142 N 71 N n.v.t. Berekening geraamd resultaat Middelen die worden gestort in of worden onttrokken aan de reserves hebben effect op het geraamde resultaat. Sinds de invoering van het Besluit begroting en verantwoording (BBV) behoren deze reservemutaties tot de zogenaamde resultaatbestemming. In onderstaande opstelling is het vertrekpunt het tekort (-) of het overschot (+) van aanvaard en nieuw beleid waarop de reeds verwerkte reservemutaties worden gecorrigeerd. Omschrijving (bedragen x 1.000) Geraamde totaal saldo van baten en lasten tekort (-) resp. overschot (+) Mutaties reserves Geraamde resultaat De eerste regel in deze tabel sluit aan bij het overzicht van het begrotingssaldo zoals deze is opgenomen in de inleiding van de programmabegroting. 48 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2

49 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 2 49

50 ?? 50 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 32

51 PARAGRAFEN Paragraaf 1 Lokale heffingen Inleiding Deze paragraaf bevat informatie over de gemeentelijke belastingen en heffingen. Geraamde opbrengsten In onderstaand overzicht zijn de gerealiseerde opbrengsten 2014 en de geraamde opbrengsten over 2015 en 2016 van alle lokale heffingen weergegeven. Soort heffing (bedragen x 1.000) werkelijk begroot begroot Onroerendezaakbelastingen Rioolheffing Afvalstoffenheffing/reinigingsrecht Leges (omgevingsvergunningen) Leges (reisdocumenten/rijbewijzen) Leges (overige secretarieleges) Hondenbelasting Lijkbezorgingsrechten Reclamebelasting Baatbelastingen Marktgelden af: Kwijtschelding Totaal Beschrijving en beleidsvoornemens per heffing Hierna volgt een omschrijving van de heffingen in onze gemeente. Daarnaast wordt een toelichting op de beleidsvoornemens per heffing gegeven. Onroerende zaakbelastingen Onder de naam onroerendezaakbelastingen (ozb) worden een gebruikers- en een eigenarenbelasting geheven. Voor woningen wordt alleen een eigenarenbelasting opgelegd. Op basis van de Wet waardering onroerende zaken (Wet WOZ) wordt ieder jaar van elke, niet vrijgestelde onroerende zaak de waarde vastgesteld. Deze waarde vormt de grondslag voor de berekening van de ozb-aanslag(en). De tarieven worden in ieder geval verhoogd met het inflatiepercentage van 0,75%. Naast deze trendmatige verhoging worden de tarieven in het kader van de door de raad vastgestelde ombuigingen structureel met cumulatief 2,5% extra verhoogd. Deze meeropbrengst met 2,5% is al cumulatief in de ramingen voor 2016 en 2017 verwerkt. De totale verhoging voor 2016 bedraagt 3,25%. Nadere informatie over de macronorm staat bij het onderdeel actuele ontwikkelingen. Afvalstoffenheffing en reinigingsrecht (reinigingsheffingen) Afvalstoffenheffing wordt geheven voor het inzamelen van huishoudelijke afvalstoffen; reinigingsrecht voor het ophalen van klein bedrijfsafval. De kosten van de afvalinzameling worden gedekt door de opbrengsten uit de reinigingsheffingen. Overschotten en tekorten op dit onderdeel worden vereffend met de voorziening Reinigingsheffingen. Deze voorziening biedt voldoende ruimte om in 2016 de tarieven te handhaven op het niveau Rioolheffing De rioolheffing is een bestemmingsheffing. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 51

52 Hierdoor kan de gemeente naast de zorg voor het riool ook voorzieningen bekostigen die het mogelijk maken in te spelen op de zorg voor het hemel- en grondwater binnen de gemeente. Deze zorgtaken zijn in het op 16 december 2014 door uw raad vastgestelde Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (VGRP) opgenomen. Op basis van dit rioleringsplan worden de tarieven rioolheffing met ingang van 2016 met 1,5% verhoogd. Hondenbelasting De bevoegdheid om hondenbelasting te heffen is vastgelegd in artikel 226 van de Gemeentewet. Hondenbelasting is een algemeen dekkingsmiddel dat geheven wordt van de houder van een of meer honden. In Grave wordt een deel van de hondenbelasting gebruikt voor bestrijding van hondenoverlast. Het grootste deel wordt gebruikt als algemeen dekkingsmiddel. De tarieven worden verhoogd met 0,75%. Reclamebelasting Vanaf 2014 wordt in een door de gemeenteraad aangewezen gebied in het centrum reclamebelasting geheven. Na aftrek van de kosten van heffing en inning (5%) wordt de resterende opbrengst doorbetaald aan de Stichting Centrummanagement Grave. De besteding van de opbrengsten is geregeld in het convenant tussen de gemeente en deze stichting. Bij de reclamebelasting is de inflatiecorrectie 2014 van 1,5% per ongeluk niet meegenomen in Dit wordt nu hersteld door de tarieven met 1,5% (inflatiecorrectie 2014) + 0,75% (inflatiecorrectie 2015) of in totaal 2,25% te verhogen. Dit omdat bij de invoering is afgesproken om de opbrengsten in de pas te laten lopen met de kostenontwikkelingen. Marktgelden Bij de eind 2013 vastgestelde Taakstelling 2014 is besloten de marktgelden - bovenop de trendmatige verhoging wegens inflatie - drie jaar lang met telkens 10% extra te verhogen. De eerste verhoging is zoals afgesproken al doorgevoerd met ingang van In 2016 wordt de tweede extra verhoging met 10% in de tarieven verwerkt. Overige belastingen en rechten De leges en de lijkbezorgingsrechten stijgen met het inflatiepercentage van 0,75%. Lokale lastendruk In onderstaande tabel zijn alleen die belastingen betrokken die voor iedere eigenaar/bewoner van een gemiddelde woning van toepassing zijn (WOZ-waarde / waterverbruik 140 m3). Hierin zijn de hiervoor vermelde fiscale maatregelen verwerkt. Berekening belastingdruk per huishouden in euro s (afhankelijk Verschil 2016 van definitieve besluitvorming) met 2015 Verschil in % Voor een huurder: Onroerende-zaakbelasting Afvalstoffenheffing Rioolheffing (gebruiker) Totaal huurder - 170,70 225,06 395,76-170,70 228,44 399,14-0,00 3,38 3,38-0,00% 1,50% 0,85% Voor een eigenaar/bewoner: Onroerende-zaakbelasting Afvalstoffenheffing Rioolheffing (gebruiker) Totaal eigenaar/bewoner: 298,34 170,70 225,06 694,10 308,03 170,70 228,44 707,17 9,69 0,00 3,38 13,07 3,25% 0,00% 1,50% 1,88% 52 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

53 Kostendekking Soort heffing Percentage kostendekking 2015 Percentage kostendekking 2016 (bedragen x 1.000) Rioolheffing (eigenaren- en gebruikersheffing) 100% 100% Reinigingsheffingen (afvalstoffenheffing en reinigingsrecht) 100% 100% Kwijtscheldingsbeleid Als een belastingplichtige over te weinig financiële middelen beschikt, kan kwijtschelding worden verleend. De kwijtscheldingsnormen in Grave zijn zo ruim als wettelijk is toegestaan. Vermogensbestanddelen en bovenmatige aflossingsverplichtingen aan andere schuldeisers kunnen kwijtschelding in de weg staan. Geschat wordt dat in 2016 aan tweehonderd belastingschuldigen kwijtschelding wordt verleend. Actuele ontwikkelingen Algemeen Het gemeentelijk belastinggebied is een van de pijlers van onze democratische rechtstaat: Het heffen van belasting vergroot de betrokkenheid van burgers met de gemeente als decentrale overheid. Een eigen belastinggebied geeft een gemeenteraad de mogelijkheid verantwoording af te leggen over financiële keuzes en een buffer op te bouwen. Een gemeentelijk belastinggebied maakt het mogelijk om de verdeling tussen inkomsten en uitgaven af te stemmen op plaatselijke voorkeuren. In onze gemeente zijn de lastenverhogingen ondanks de financiële crisis relatief laag gebleven. Dat willen wij in principe ook zo houden. In dit onderdeel actuele ontwikkelingen wordt achtereenvolgens aandacht besteed aan de mogelijk forse uitbreiding van het gemeentelijk belastinggebied, de macronorm, de kwijtschelding nieuwe stijl en het gebruik van de WOZ-waarde bij het woningwaarderingsstelsel voor huurwoningen. Als dat nodig is, zullen nieuwe of gewijzigde actuele ontwikkelingen in het raadsvoorstel Belastingmaatregelen 2016 aan de orde worden gesteld. Uitbreiding gemeentelijk belastinggebied Het zal u niet ontgaan zijn dat ook het kabinet heeft erkend dat er meer ruimte moet komen voor belastingen op lokaal niveau. Dit voornemen maakt sinds kort deel uit van het derde en, qua tijdstip van invoering, laatste pakket van het belastingplan van het kabinet. Er vindt dan een verschuiving plaats van landelijke naar lokale belastingen. De Algemene Uitkering uit het gemeentefonds wordt dan in principe verlaagd met vijf miljard euro. Voor Grave zou dat een bedrag zijn van maar liefst drie miljoen euro. Gemeenten kunnen dat ieder voor zich en naar behoefte volledig compenseren met eigen heffingen. Daar zijn ingrijpende wetswijzigingen voor nodig die enige jaren gaan vergen. Als dat doorgaat dan is de verwachting dat het gemeentelijk belastinggebied wordt uitgebreid met de volgende mogelijkheden: a. Verbreding van de ozb. De ozb wordt nu geheven van eigenaren van woningen en van eigenaren en gebruikers van niet-woningen. Een verbreding is mogelijk door de herinvoering van de ozb voor gebruikers van woningen (meer belastingplichtigen) en door het afschaffen van een aantal verplichte vrijstellingen (bredere grondslag). Afhankelijk van het tarief zijn de opbrengsten substantieel. Zij worden verdeeld over meer ingezetenen (meer stemgerechtigden), zijn stabiel en met lage uitvoeringskosten. b. Ingezetenenbelasting. Bij de ingezetenenbelasting wordt er een bedrag per meerderjarige inwoner geheven. In de Nederlandse situatie bestaat bij de waterschappen al een ingezetenenheffing (daar is dat een bedrag per huishouden). De uitvoering is relatief eenvoudig en goedkoop, omdat de gemeentelijke basisadministratie in principe alle relevantie informatie bevat. Een groot voordeel is de stabiliteit en voorspelbaarheid van de opbrengsten. Een ander voordeel van de ingezetenenbelasting is dat er tussen gemeenten nauwelijks herverdeeleffecten optreden. Een laatste voordeel is dat de belasting uitsluitend wordt geheven bij meerderjarige ingezetenen (dus bij de mensen met stemrecht). Een mogelijk nadelig element bij deze heffing PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 53

54 is dat deze denivellerend kan werken. Daar zullen op rijksniveau mogelijk compenserende maatregelen voor worden getroffen. Macronorm ozb 2016 De gemeente is en blijft zelf verantwoordelijk voor het vaststellen van de ozb-tarieven. Deze mogen van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties niet sterker stijgen dan de bestuurlijk overeengekomen macronorm. Dat is een bestuurlijke afspraak en geen wettelijk voorschrift. Het onderzoeksinstituut Coelo heeft berekend dat de macro-opbrengst van de onroerende zaakbelasting in 2015 stijgt met 4,17%. Voor 2015 geldt een macronorm van 3%. Dit betekent een overschrijding in 2015 van 1,17%. In het Bestuurlijk overleg financiële verhoudingen (Bofv) op 8 april 2015 is hierover gesproken met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). Op dit moment loopt in het kader van de door het kabinet aangekondigde herziening van het belastingstelsel een onderzoek naar een mogelijke verruiming van het gemeentelijk belastinggebied. Zie hiervoor. Tegen die achtergrond is afgesproken om de besluitvorming over de vaststelling van de macronorm ozb voor het jaar 2016 en de overschrijding van de macronorm in 2015 uit te stellen tot het Bofv in het najaar van Meer informatie volgt in de septembercirculaire Kwijtschelding nieuwe stijl Vanaf 2016 hoeven degenen die kwijtschelding van belasting vragen geen uitgebreid inlichtingenformulier meer in te vullen en verplichte bijlagen mee te sturen. Men kan volstaan met het doen van een verzoek. De gemeente laat het Inlichtingenbureau (Ib) een uitgebreide toets doen. Het Ib is een overheidsinstantie die daar helemaal voor is uitgerust. Het aanleveren van het Burgerservicenummer van de aanvrager volstaat. Het Ib onderzoekt vervolgens zelf wat het huishoudentype is om aan de juiste norm te toetsen. Deze toets geldt voor: Het verlengen van het recht op kwijtschelding (daar maakten wij al gebruik van). Nieuwe aanvragen voor kwijtschelding (dat is nieuw). Het Ib toetst vervolgens of de aanvrager in aanmerking komt voor automatische kwijtschelding. Is dat niet het geval, dan ontvangt de gemeente zoveel mogelijk detailinformatie terug. Op die manier is de controle op rechtmatige verstrekking van kwijtschelding optimaal. Voor de burger betekent dit dat zij veel minder gegevens hoeven te verstrekken. Bovendien scheelt deze wijze van toetsen werk voor gemeenten. Als er een be - lemmering is om automatisch kwijtschelding te verlenen (bijvoorbeeld door te hoog inkomen en/of vermogen of door de kostendelersnorm) zal de aanvrager uitsluitend nadere informatie worden gevraagd over die belemmering als dat niet uit de detailinformatie is op te maken. Gebruik WOZ-waarde in woningwaarderingsstelsel. In tegenstelling tot de nieuwe wijze van afhandeling van kwijtscheldingsverzoeken leidt het gebruik van de WOZ-waarde in het woningwaarderingsstelsel (wws) naar verwachting tot (veel) meer werk voor gemeenten. De Tweede Kamer heeft namelijk eind december 2014 de wijzigingen in het wws vastgesteld. De inwerkingtreding is bepaald op 1 oktober 2015 (beoogd was 1 juli 2015). Nu de hoogte van de WOZ-waarde er ineens toe doet, valt te verwachten dat huurder en verhuurder de hoogte van de huurprijs voortaan niet alleen gaan uitvechten in juridische procedures bij de huurcommissie, maar ook bij de gemeente en vervolgens bij de belastingrechter. Het wordt er niet eenvoudiger op. Wat houdt de aanpassing van het wws in? De WOZ-waarde gaat deel uitmaken van de bepaling van de maximale huur (zo n 25%) en de huurder krijgt (weer) een belang bij de verkrijging van die WOZ-waarde. Dat belang was er niet meer sinds in 2006 de ozb voor gebruikers van woningen is afgeschaft. Nu dat belang wel weer ontstaat, betekent dit dat er in de uitvoering van de WOZ-taak bij gemeenten, hoe dan ook, een verandering optreedt. Welke problemen liggen nog op tafel? De VNG heeft namens de gemeenten aan de minister vragen gesteld en aangegeven dat een aantal zaken opgelost moet worden. Dit om te voorkomen dat er zand in de motor van het WOZ-proces komt. Die vragen zijn vooralsnog onbeantwoord gebleven en maatregelen om risico s te beperken zijn nog niet genomen. Voor gemeenten moeten de navolgende randvoorwaarden geregeld zijn, voordat de WOZ-waarde onderdeel kan worden van het wws. 54 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

55 Eenduidigheid in de manier waarop de WOZwaarde aan huurders bekend wordt gemaakt. De minister laat gemeenten kiezen hoe ze willen beschikken, maar stelt ook dat gemeenten vanuit de Wet WOZ verplicht zijn binnen acht weken na aanvang van het kalenderjaar een WOZ-beschikking te nemen ten aanzien van gebruikers van woningen. De rechtsbescherming van huurders: Massaal beschikken heeft een groot nadeel: het tijdstip waarop de nieuwe huur bekend wordt gemaakt, ligt in mei van het kalenderjaar. De WOZ-beschikking wordt verzonden binnen acht weken na aanvang van het kalenderjaar (eind februari) en staat uiterlijk half april onherroepelijk vast. Dan is de bezwaartermijn namelijk verlopen. Dat laatste vormt een belemmering voor de rechtspositie van huurders. De verankering van de extra kosten: De uitvoeringskosten die gemeenten moeten gaan maken voor bijvoorbeeld bezwaar- en beroepsprocedures worden niet door het Rijk gedekt. De VNG heeft erop gewezen dat er met het incorporeren van de WOZ-waarde in het wws een nieuwe markt ontstaat voor zogenaamde no-cure-no-pay bureaus. Gemeenten ondervinden nog steeds veel last van de activiteiten van adviesbureaus die werken op basis van no-cure-no-pay. Die bureaus maken kosteloos bezwaar namens belanghebbenden. Alleen bij een gegrond bezwaar worden kosten doorberekend die de belanghebbende aan zo n bureau moet afstaan. De VNG dringt al jaren aan op een eigen proceskostenregeling voor de WOZ. De gemeentelijke kosten voor deze bureaus zijn al fors en die kosten worden hierdoor alleen maar hoger. Conclusie Deze paragraaf bundelt informatie over lokale lasten. Om de voorgenomen tariefsaanpassingen en eventuele redactionele aanpassingen door te kunnen voeren zijn afzonderlijke raadsbesluiten nodig. Vaststelling van de begroting is hiervoor niet voldoende. 3.2 Paragraaf 2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing Inleiding Het weerstandsvermogen is het vermogen van de gemeente om niet-structurele financiële tegenvallers op te kunnen vangen teneinde haar taken te kunnen voortzetten. Het weerstandsvermogen bestaat uit de relatie tussen weerstandscapaciteit en de risico s waarvoor geen voorzieningen zijn getroffen of verzekeringen zijn gesloten. In schema: Weerstandsvermogen: Risico s Relatie Weerstandscapaciteit Het weerstandsvermogen is van belang voor het bepalen van de gezondheid van de financiële positie van de gemeente voor het begrotingsjaar zelf, maar ook voor de meerjarenramingen. Beleid weerstandsvermogen Hoe hoog het weerstandsvermogen van een gemeente moet zijn, of welke algemene norm hiervoor gehanteerd kan worden, is niet eenduidig te beantwoorden. Dit komt omdat de risico s die gemeenten lopen onderling verschillen. Vanuit het provinciaal toezicht zijn hiervoor ook geen gerelateerde normen gegeven. De provincie ziet er wel op toe dat de algemene en vrije reserves een bepaalde omvang hebben. Analyse van het gevoerde beleid ten aanzien van het weerstandsvermogen vind twee keer per jaar plaats bij de begroting en de jaarrekening. Weerstandscapaciteit Weerstandscapaciteit: middelen waarover de gemeente beschikt/kan beschikken om niet voorziene financiële tegenvallers te dekken. De hoogte van de weerstandscapaciteit wordt PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 55

56 bepaald door de gehele of gedeeltelijke sommatie van reservecomponenten op de balans, zoals: De in de begroting opgenomen ruimte in de stelpost onvoorziene uitgaven. Het vrij aanwendbare deel van de algemene reserve. De onbenutte belastingcapaciteit. De stille reserves, zijnde die activa waarvan de boekwaarde lager is dan de werkelijke waarde en die direct verkoopbaar zijn. Weerstandscapaciteit exploitatie: Onbenutte belastingcapaciteit: - ozb - Afvalstoffenheffing - Rioolrechten Onvoorzien Totaal structureel Weerstandscapaciteit vermogen: Resultaat Vrij aanwendbare reserves Stille reserves Totaal incidenteel Totaal weerstandscapaciteit Weerstandscapaciteit Jaarrekening 2014 (bedragen x 1.000) PM PM Stelpost onvoorziene uitgaven In de 2016 is de hoogte van deze post vastgesteld op Het bedrag dient voor het opvangen van tegenvallers en onverwachte uitgaven. Vrij aanwendbare deel van de algemene reserve Het vrij aanwendbare deel van de algemene reserve 2016 is berekend door het bedrag van de jaarrekening 2014 te verlagen met het saldo van stortingen en aanwendingen die op de algemene reserve rusten in Dit leidt tot een vrij aanwendbaar deel van de algemene reserve van Onbenutte belastingcapaciteit De onbenutte belastingcapaciteit voor de 2016 is gelijk aan het bedrag wat in de jaarrekening 2014 is bepaald omdat de ramingen conform de meerjarenraming omtrent heffing OZB niet zijn gewijzigd. Afvalstoffenheffing en rioolrechten zijn kostendekkend en daarom draagt dit niet bij aan de weerstandscapaciteit. Stille reserves De stille reserves betreffen alle activa die tegen nul zijn gewaardeerd of waarvan de boekwaarde beduidend onder de handelswaarde ligt. De mogelijke meeropbrengsten die bij verkoop ontstaan kunnen worden meegenomen bij de berekening van de weerstandscapaciteit. Dit geldt uiteraard alleen voor die bezittingen die op de markt te verkopen zijn. Risico s Hieronder wordt een overzicht gegeven van de risico s die de financiële positie van onze gemeente kunnen beïnvloeden. Het inzicht in de potentiële risico s geeft een beter fundament voor het oordeel over de financiële positie. Een risico kan worden omschreven als het gevaar voor schade of verlies door interne en/of externe omstandigheden. Omstandigheden waarvoor geen voorzieningen zijn getroffen omdat het niet mogelijk is een redelijke inschatting van het bedrag van de schade of het verlies te maken. Om een evenwichtig financieel beleid te voeren is het van belang dat periodiek een zo breed mogelijke analyse wordt opgesteld van de gevaren die kunnen leiden tot verstoringen van het (meerjarige) budgettaire beeld. Een risicoanalyse, onderdeel van risicomanagement, is hiervoor een geschikte methode. De risico s kunnen worden ingedeeld in: Risico s voortvloeiend uit het eigen beleid. Risico s voortvloeiend uit het beleid van een andere overheid. Risico s voortvloeiend uit de samenwerking met andere gemeenten of instanties. Risico s voortvloeiend uit het doen/nalaten van derden. Risico s voortvloeiend uit voor de gemeente niet te beïnvloeden (autonome) ontwikkelingen. 56 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

57 Risico s voortvloeiend uit het beleid van een andere overheid Onderwerp Gemeentelijke bouwgrondexploitaties (BGE). Maximaal risico Deze risico s kunnen worden opgevangen binnen de weerstandscapaciteit. Risicobeschrijving In deze begroting is de grondexploitatie geactualiseerd. Bij alle lopende projecten zijn de risico s geanalyseerd. Hiervoor wordt verwezen naar de paragraaf grondbeleid en het vertrouwelijke scenario-overzicht. Daarin staat ook de berekening van de hoogte van de benodigde risicoreserve. Kans Mogelijk. Onderwerp Multifunctioneel Centrum (MFC): Lagere opbrengst uit verkoop accommodaties. Maximaal risico Risicobeschrijving De gemeenteraad besloot in 2009 tot realisering van een MFC binnen het nieuwe Maaszicht. Catharinahof is in 2013 opgeleverd. Gezien de huidige vastgoedmarkt is er een reëel risico dat de opbrengst uit de verkoop van Katrien, Westhoek en Esterade lager is dan bij het raadsbesluit in 2009 werd verwacht. Bij de kredietverlening is tot een bedrag van in het financieel risico voorzien. De kans blijft dat dit niet voldoende is. Daarom is extra opgenomen in de risicoanalyse. Kans Bijna zeker. Onderwerp Effecten van personele fricties. Maximaal risico Risicobeschrijving Er lopen enkele trajecten ten aanzien beëindiging van het dienstverband en/of begeleiding van medewerkers naar alternatieve werkplekken. Op grond van rechtspositionele bepalingen kleven er aan deze trajecten kosten. Bijvoorbeeld kosten voor flankerend personeelsbeleid, juridische begeleiding, loopbaantrajecten of minnelijke regelingen. De hoogte van deze kosten zijn vooraf niet in te schatten, omdat die per geval variëren. Kans Mogelijk. Onderwerp Gewaarborgde geldleningen. Maximaal risico Risicobeschrijving De gemeente staat garant voor een aantal leningen. Deze gewaarborgde leningen betreffen de zorgsector (één lening) en diverse plaatselijke sport- en culturele verenigingen. De risico s die de gemeente op dit gebied loopt, zijn moeilijk in te schatten. Het bedrag aan gewaarborgde geldleningen bedraagt afgerond Kans Zelden. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 57

58 Risico s voortvloeiend uit het beleid van een andere overheid (vervolg) Onderwerp Arbeidsongeschiktheid bestuurders. Maximaal risico Risicobeschrijving Een arbeidsongeschiktheidsverzekering voor bestuurders is duur. Daarom is er voor gekozen geen verzekering af te sluiten. Hierdoor ligt het risico van de kosten bij arbeidsongeschiktheid van bestuurders bij de gemeente. Kans Zelden. Risico s voortvloeiend uit het beleid van een andere overheid Onderwerp Chemische onkruidbestrijding op verhardingen. Maximaal risico Risicobeschrijving Onkruid op verhardingen wordt nu chemisch bestreden. Vanaf 1 november 2016 komt hier een landelijk verbod op. Alternatieve onkruidbestrijding is echter veel duurder. Het gebruik van glyfosfaten gaat bijna zeker verboden worden. Kans Bijna zeker. Onderwerp Participatiewet: Wet werk en bijstand (I-deel) / Wet werken naar vermogen. Maximaal risico Risicobeschrijving De inkomsten komen (niet-geoormerkte doeluitkering) van het Rijk. De kosten zijn afhankelijk van de ingediende aanvragen en verstrekte uitkeringen. Deze zijn zo goed mogelijk ingeschat, maar blijven onzeker. De verschraling van de voorliggende voorzieningen WW en Wajong/WSW leidt tot een sneller en groter beroep op bijstand. Het risico voor de gemeenten is niet beperkt. Gezien de aanhoudende tegenvallende werkloosheidscijfers is het mogelijk dat de gemeente geconfronteerd wordt met hogere uitkeringslasten. Kans Mogelijk. Onderwerp Vennootschapsbelastingplicht. Maximaal risico Risicobeschrijving Vanaf 2016 zijn overheden vennootschapsbelastingplichtig. Dat geldt alleen voor onderdelen waar fiscale winst wordt gemaakt en dat geldt dan met name bij projecten (grondexploitatie). De wetgeving is sinds mei 2015 van kracht en uitvoeringregels zijn nog niet duidelijk. Daarmee is ook de financiële impact nog niet vast te stellen en is er derhalve sprake van een risico. Het genoemde risicobedrag is gebaseerd op een eerste inventarisatie. Kans Mogelijk. 58 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

59 Risico s voortvloeiend uit de samenwerking met andere gemeenten of instanties Onderwerp Deelnemingen in gemeenschappelijke regelingen. Maximaal risico Risicobeschrijving De gemeente loopt financiële risico s in gemeenschappelijke regelingen. Voor zover daarvan sprake is worden deze toegelicht in de paragraaf verbonden partijen. Kans Onwaarschijnlijk. Onderwerp Realisatie brede scholen. Maximaal risico Risicobeschrijving In het totale traject speelt een aantal risico s. Het project is zo groot dat de risico s in het kader van het risicomanagement benoemd en gekwantificeerd worden. Voor de inschatting van het risico wordt als maatstaf 10% van de investering aangehouden. Kans Mogelijk. Risico s voortvloeiend uit het doen/nalaten van derden Onderwerp Naheffing Afvalinzameling. Maximaal risico Vooralsnog is niet aan te geven of er een naheffing voor de gemeenten in het Land van Cuijk en voor de gemeente Boekel komt en hoe hoog deze zal zijn. Risicobeschrijving De Brabantse gewesten hebben de gezamenlijke verplichting om tot 1 februari 2017 jaarlijks 510 kiloton (grof) huishoudelijk restafval (hra) aan Attero Zuid B.V. aan te leveren. Sinds 2011 wordt niet meer voldaan aan deze gezamenlijke volumeplicht. Hierdoor loopt de gemeente het risico een naheffing te krijgen. De feiten rond het tekort en de hoogte van de naheffing zijn nog niet duidelijk. Momenteel bestaat dus discussie over de juistheid van de naheffing, over de hoogte van de naheffing en over de verdeling daarvan tussen de gewesten. Er loopt een arbitrageproces. De Bestuurscommissie Afvalinzameling Land van Cuijk en Boekel heeft besloten om een bedrag van te storten in een bestemmingsreserve voor de mogelijke claim van Attero Zuid B.V. Vooralsnog wordt deze reserve toereikend geacht om de claim af te dekken. Kans Mogelijk. Kans en gevolg Voor wat betreft de kans dat een risico zich daadwerkelijk voordoet, wordt uitgegaan van de hiernaast staande tabel. Door toetsing met de beschikbare middelen en het aanwezig financieel weerstandsvermogen kan een evenwichtiger beeld worden gevormd van de financiële positie van een gemeente en de ontwikkeling daarvan. Kans 1. Zelden 2. Onwaarschijnlijk 3. Mogelijk 4. Waarschijnlijk 5. Bijna zeker waarde tussen 0 20% 20 40% 40 60% 60 80% % is gemiddeld 10% 30% 50% 70% 90% PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 59

60 Decentralisaties sociaal domein Met ingang van 1 januari 2015 wordt de gemeente verantwoordelijk voor de uitvoering van de Jeugdzorg, de WMO/AWBZ en de Participatiewet. Naast de brede uitvoeringsaspecten brengt deze taakuitvoering de nodige risico s met zich mee. Uit de risicobeoordelingen blijkt dat het grootste risico ontstaat door dat de beleidsvrijheid voor gemeenten steeds meer ingeperkt wordt. Omdat het niet mogelijk is de beheersing van alle risico s in dit stadium al evenveel aandacht te geven is een prioritering aangebracht. Deze prioritering is gemaakt op basis van een inschatting van de kans op optreden van het betreffende risico en de mogelijke impact. De gemeente heeft onvoldoende deskundigheid om toegang en indicatie goed te waarborgen. Naast het onderkennen van de risico s is het belangrijk dat de noodzakelijke beheermaatregelen in beeld zijn. Per risico is ambtelijk geïnventariseerd welke beheermaatregelen mogelijk zijn en die leiden tot voorkomen en/of beperken van ongewenste nadelige (financiële) effecten. In de fase van beleidsvoorbereiding en implementatie kunnen de risico s nog niet voldoende financieel worden gekwantificeerd. In het weerstandvermogen is voldoende ruimte om deze risico s af te dekken. In het eerste uitvoeringsjaar 2015 zal scherp op de risico s worden gemonitord. Inschatting risico s Bij het inschatten van de risico s is rekening gehouden met het maximale bedrag en de kans dat dit zich voor doet. Deze inschatting levert het onderstaande beeld op. Risicoanalyse Omschrijving risico I/S Max. risico in Kans Berekend risico MFC: lagere opbrengst uit verkoop accommodaties Effecten van personele fricties Gewaarborgde geldleningen Arbeidsongeschiktheid bestuurders Participatiewet Deelnemingen in gemeenschappelijke regelingen Realisatie brede scholen Naheffing afvalinzameling Totaal incidentele risico s I I I I I I I I % 50% 10% 10% 50% 30% 50% 50% , ,2 Vennootschapsbelasting (VPB) Chemische onkruidbestrijding op verhardingen Totaal structurele risico s S S % 90% 12,5 31,5 44 Benodigde weerstandscapaciteit 941,2 Conclusie Op basis van de geïnventariseerde risico s en de kansberekening dat deze zich daadwerkelijk voor zullen doen is berekend dat de benodigde weerstandscapaciteit bedraagt. Er is op dit moment in de algemene reserve beschikbaar en het totale weerstandsvermogen is berekend op Het weerstandsvermogen is daarom ruim voldoende voor de opvang van de nu bekende risico s. Kengetallen Op 15 mei 2015 is artikel 11 in het BBV gewijzigd. Met ingang van de 2016 moeten de volgende vijf kengetallen worden opgenomen in deze paragraaf: 1a. Netto schuldquote. 1b. Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen. 2. Solvabiliteitsratio. 3. Grondexploitatie. 4. Structurele exploitatieruimte. 5. Belastingcapaciteit. Ook moet de onderlinge verhouding tussen de kengetallen in relatie tot de financiële positie beoordeeld worden. 60 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

61 1. Netto schuldquote De netto schuldquote weerspiegelt het niveau van de schuldenlast (schulden zijn grotendeels gebaseerd op de extrapolatie van de langlopende geldleningen) ten opzichte van de eigen middelen (de eigen middelen bestaan uit de overtollige middelen, anders gezegd het positief banksaldo) en geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. De berekening gaat ongeveer als volgt. Trek de geldelijke bezittingen af van de schulden, het bedrag onder de streep is de netto schuld. Deel deze nettoschuld vervolgens door de inkomsten. De uitkomst hiervan wordt uitgedrukt in procenten. Aangezien de gemeente Grave geen kapitaalverstrekking aan deelnemingen, gemeenschappelijke regelingen en overige verbonden partijen heeft is er geen verschil tussen de netto schuldquote en de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen. In de paragraaf wordt dit kengetal opgenomen onder de noemer netto schuldquote. De netto schuldquote bedraagt voor het jaar 2016: (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100% Bedragen x A Vaste schulden B Netto vlottende schulden C Overlopende passiva 752 D alle overtollige middelen E Kasgeldleningen 0 F Kas en banksaldi G Overlopen activa 805 H Saldo van de begroting Netto schuldquote -2% Hieronder het verloop van de netto schuldquote: 10% 0% -10% -20% -30% -21 De VNG hanteert voor de netto schuldquote de volgende normen: De VNG hanteer Voldoende Matig Onvoldoende Netto schuldquote Tot 100% 100% tot 130% Hoger dan 130% Gezien het percentage van twee valt deze in de categorie voldoende. De schuld als aandeel van de inkomsten is op orde en is er geen aanleiding om de schuld te verlagen. 2. Solvabiliteitsratio De solvabiliteitsratio drukt het eigen vermogen uit als percentage van het totale vermogen. Deze ratio geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is om haar schulden te kunnen betalen uit eigen middelen. De solvabiliteit bedraagt voor het jaar 2016: (A/B) x 100%) Bedragen x A Eigen Vermogen B Totaal Vermogen Solvabiliteitsratio 40% Hieronder het verloop van de solvabiliteitsratio: 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% De VNG hanteert voor de solvabiliteit de volgende normen: De VNG hantee Voldoende Matig Onvoldoende Hoger dan 50% 30% tot 50% Lager dan 30% Solvabiliteit Grave Deze ratio geeft aan in hoeverre de gemeente aan haar financiële langetermijnverplichtingen kan voldoen. Op basis van de ontwikkeling is de conclusie dat het eigen vermogen ten opzichte van het totale balanstotaal van Grave is matig. Solvabiliteitsratio daalt doordat er middelen worden onttrokken aan de algemene reserve. 3. Grondexploitatie Op de boekwaarde van alle gronden, dus zowel onderhanden werk en niet in exploitatie genomen gronden, is de verliesvoorziening in mindering gebracht. Daarmee wordt de economische waarde als balanswaarde getoond. Een hoog percentage duidt er op hoeveel van de jaarlijkse ontvangsten PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 61

62 nodig zijn om de boekwaarde af te lossen. Onderstaand kengetal geeft aan hoe groot de grondpositie (waarde van de grond) is ten opzichte van de totale (geraamde) baten. De grondexploitatie bedraagt voor het jaar 2016: (A+B)/C x 100% Bedragen x A Totaal activa NIEGG - voorziening verlieslatende complexen 0 B Totaal activa BIE 375 C Saldo van de begroting Kengetal grondexploitatie 1,4% Hieronder het verloop van het kengetal grondexploitatie: 1,5% 0,5% -0,5% -1,5% -2,5% Kengetal grondexploitatie -2,1-0,2 Een norm bepalen voor het kengetal grondexploitatie is lastig. De boekwaarde van de gronden in bezit zegt namelijk nog niets over de relatie tussen de vraag en aanbod van woningbouw dan wel m2-bedrijventerrein. De boekwaarde van de gronden bedraagt in ,1% van de totale begrotingsomvang. 4. Structurele exploitatieruimte Dit kengetal geeft aan hoe groot de structurele exploitatieruimte is, doordat er wordt gekeken naar de structurele baten en structurele lasten. De structurele exploitatieruimte bedraagt voor het jaar 2016: ((B-A)+(D-C))/(E) x 100% 0,2 0,3 Bedragen x A Structurele baten B Structurele lasten C Structurele onttrekkingen 116 aan reserves D Structurele toevoegingen 0 aan reserves E Saldo van de begroting Structurele exploitatieruimte 0,1% 1,3 1, ,4 Hieronder het verloop van de structurele exploitatieruimte: 10% 5% 0% -5% -10% Kengetal structurele exploitatieruimte 1,4 De VNG hanteert voor het kengetal exploitatieruimte de volgende normen: De VNG hante Voldoende Matig Onvoldoende 5,2 0,1 0, Hoger dan 0,6% 0% tot 0,6% Lager dan 0% -7,4 0,1 0,1 Het percentage van 0,1% in 2016 geeft aan dat de structurele lasten bijna gelijk zijn aan de structurele baten. Volgens de VNG-normen is dit matig. Voor het begrotingsjaar 2016 gaat dit om een bedrag van ongeveer Belastingcapaciteit De belastingcapaciteit laat zien of een financiële tegenvaller in het volgende begrotingsjaar kan worden opgevangen. Ook toont het de ruimte voor nieuw beleid doordat het kengetal laat zien waarmee de belastingen verhoogd kunnen worden. Bij de belastingcapaciteit gaat het om de hoogte van de gemiddelde woonlasten (ozb, rioolheffing en reinigingsheffing). Omdat er geen maximumtarieven zijn vastgesteld is besloten om deze te relateren aan landelijk gemiddelde tarieven. De belastingcapaciteit bedraag voor het jaar 2016: (120% x F-E)/E x 100%. Bedragen x A OZB-lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde 308 B Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde 228 C Afvalstoffenheffing voor een gezin 171 D Evt. heffingskorting voor een gezin 0 E Totale woonlasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde (A+B+C+D) 707 F Woonlasten landelijke gemiddelde voor gezin in het voorafgaande begrotingsjaar (t-1) (COELO) 717 G (120% van het landelijk gemiddelde - woonlasten gemeente) / woonlasten gemeente 22% Ruimte voor verhoging woonlasten 22% 62 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

63 Hieronder het verloop van belastingcapaciteit: Kengetal belastingcapaciteit 60% 40% 20% 0% De VNG hanteert voor het kengetal belastingcapaciteit de volgende normen: Voldoende Matig Onvoldoende Hoger dan 20% 0% tot 20% Lager dan 0% De gemeente Grave kan haar woonlasten met 22% (jaar 2016) laten stijgen voordat de artikel 12 norm bereikt wordt. Grave hanteert een woonlastendruk rond het Nederlands gemiddelde. Beoordeling kengetallen De hiervoor genoemde kengetallen moeten altijd in samenhang worden bezien omdat ze alleen gezamenlijk in hun onderlinge verhouding een goed beeld kunnen geven van de financiële positie van de gemeente. Kengetal Jaarrekening Netto schuldquote Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen Solvabiliteitsrisico Structurele exploitatieruimte Grondexploitatie Belastingcapaciteit 1,7% 1,7% 50,6% -7,4% 1,3% 24,0% -0,3% -0,3% 40,0% 0,1% 1,1% 22,0% -2,0% -2,0% 40,4% 0,1% 1,1% 22,0% Op basis van de begrotingscijfers van bovenstaande kengetallen is de financiële positie van Grave voldoende op orde. De focus bij de begroting ligt meer op het sluitend maken van de (meerjaren)exploitatiebegroting dan op de balanspositie. Bovengenoemde kengetallen geven op een aantal onderdelen de balansposities weer. Er zijn voldoende buffers om de risico s en/of andere onvoorziene tegenvallers op te vangen. Daarnaast is de begroting in reëel opzicht meer dan sluitend. Dit betekent dat de structurele lasten volledig gedekt zijn door de structurele baten. De schuldpositie is relatief constant de afgelopen jaren en loopt de komende jaren ook niet op vanwege bijvoorbeeld investeringen in de grondexploitatie. Gerelateerd aan de omvang van de exploitatie heeft Grave een lage netto schuld. De netto schuld is ook in vergelijking met andere gemeenten laag. In 2013 stond Grave op plaats 44 (van de 403 gemeenten) in het door de VNG gepubliceerde overzicht kengetallen schulden Nederlandse gemeenten per De lage schuldpositie uit zich in een relatief hoge solvabiliteit ofwel een groot eigen vermogen ten opzichte van het balanstotaal. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 63

64 3.3 Paragraaf 3 Onderhoud kapitaalgoederen Inleiding In deze paragraaf worden de beleidsuitgangspunten en de financiële consequenties voor het onderhoud van kapitaalgoederen in de openbare ruimte en gemeentelijke gebouwen weergegeven. De kwaliteit van de kapitaalgoederen en het onderhoud ervan is bepalend voor het voorzieningenniveau en uiteraard de (jaarlijkse) lasten. Het beleid over deze kapitaalgoederen is verwerkt in de diverse beheerplannen. Beleidskader en financiële consequenties De volgende beheerplannen zijn door de raad vastgesteld: Beheerplan datum vaststelling cyclus jaar herziening Beheerplan wegen Beheerplan openbare verlichting Verbreed gemeentelijk rioleringsplan Beheerplan Civiele Objecten Beheerplan openbaar groen en spelen Beheerplan Gemeentelijke gebouwen Beheerplan schoolgebouwen raadsbesluit raadsbesluit raadsbesluit raadsbesluit raadsbesluit raadsbesluit raadsbesluit nov 2014 okt dec okt okt okt nov jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar 4 jaar Beheerplan Wegen Beleidskader In het beheerplan wegen zijn de beleidskaders vastgelegd. Via een globale visuele inspectie is inzicht verkregen in de actuele onderhoudstoestand van de verhardingen. Conclusie: het onderhoudsniveau van de asfalt- en elementenverhardingen is - gerelateerd aan een landelijk goed en evenwichtig wegennet - in onze gemeente matig. De gemeenteraad heeft bij de vaststelling van het Beheerplan Wegen gekozen voor variant 1: de absolute minimumvariant. Hierbij is feitelijk gekozen voor een wegennet dat kwalitatief net voldoet aan de minimale eisen voor verantwoord wegbeheer. In de praktijk zijn de berekende bedragen het absolute minimum voor het uitvoeren van onderhoud. De schade die aan de bovenzijde aanwezig is, wordt weggewerkt, niet meer en niet minder. In veel gevallen is na jaar weer onderhoud nodig. Er is geen ruimte om tegenvallers op te vangen, zoals bij extra schade door strenge winters of langdurig natte perioden. Het uitvoeringsprogramma van 2016 wordt bepaald door de globale weginspectie die begin 2016 wordt uitgevoerd. 64 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

65 Financiële consequenties beleidskader Omschrijving beheerplan wegbeheer Onderhoud wegen jaarschijf 2016 Reconstructie wegen 2016 Klein onderhoud wegen Krediet/ budget Dekking uit Voorziening onderhoud wegen en fietspaden Exploitatie Exploitatie Beheerplan Openbare verlichting Beleidskader De beleidskaders zijn vastgelegd in het vastgestelde Beheerplan Openbare Verlichting Het doel van de openbare verlichting is om bij duisternis het openbare leven zo goed mogelijk te laten functioneren: Waarbij men geen gevoel van onveiligheid ervaart. Waarbij de weggebruiker zich op een veilige wijze kan verplaatsen. Waarbij verlichting de leefbaarheid (herkenbaarheid, sfeer) vergroot en de ruimtelijke inrichting wordt versterkt. Uit het beheerplan openbare verlichting blijkt dat het verlichtingsniveau in het algemeen voldoet, maar wel aan de onderkant van de normering zit. In het nieuwe uitvoeringsprogramma van het Beheerplan Openbare Verlichting staan diverse straten. Financiële consequenties beleidskader Omschrijving beleidsplan openbare verlichting Onderhoud / vervanging armaturen en lichtmasten Krediet/ budget Dekking uit investeringsschema VGRP (Riolering en water) Beleidskader Het beleidskader is vastgelegd in het vastgestelde Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (VGRP). Riolering wordt aangelegd en in stand gehouden om drie redenen: Het beschermen van de volksgezondheid. Het inzamelen en transporteren van stedelijk afvalwater. Het inzamelen en verwerken van het afvloeiende hemelwater. Het beschermen van de kwaliteit van de leefomgeving en het milieu. In het VGRP staat hoe de gemeente Grave de komende jaren invulling wil geven aan haar wettelijk opgelegde zorgplichten voor afval-, hemel- en grondwater. De kosten van de riolering komen voor rekening van onze burgers. Hiervoor wordt rioolheffing geheven. Het product Rioolbeheer is budgettair neutraal. Financiële consequenties beleidskader Omschrijving beheerplan riolering Krediet/ budget 2016 Dekking uit Onderhoud en strategie voor de verwerking van vuil- en hemelwater Rioolheffing en voorziening PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 65

66 Civiele objecten Beleidskader De beleidskaders zijn vastgelegd in het Beheerplan Civiele Objecten Voor het opstellen van het Beheerplan Civiele Objecten is een overzicht gemaakt van de hoeveelheid, de omvang, de vervangingswaarde en de onderhoudsbehoefte van de diverse geïnspecteerde objecten. In de onderhoudsopzet wordt prioriteit gegeven aan de technische en constructieve instandhouding van kunstwerken en het borgen van de publieke veiligheid van de overige projecten. Hierbij is het van belang dat het achterstallig onderhoud uitgevoerd wordt in de planperiode om de basiskwaliteit van het areaal te bereiken. Beheerplan Openbaar groen en spelen Beleidskader De beleidskaders zijn vastgelegd in het vastgesteld Beheerplan Openbaar Groen en spelen In het vastgestelde beheerplan is een totaaloverzicht van het groen in de gemeente Grave opgenomen. Het beheerplan bestaat uit de volgende onderdelen: Groenrenovatie. Kleinschalige groenrenovaties. Bijhouden groenbeheergegevens. Bomenzorg (VTA en bomenlijst). Vervangen speelvoorzieningen. Omschrijving beheerplan openbaar groen en spelen Beheerplan Openbaar Groen en spelen Kapitaalslasten Beheerplan Openbaar Groen en spelen Openbaar groen incl. spelen en bos- en natuurbeheer Bomen Kastanjebloedziekte Krediet/ budget Dekking uit investering exploitatie (kapitaalslasten) exploitatie exploitatie investering Gemeentelijke gebouwen Beleidskader De beleidskaders zijn vastgelegd in het Beheerplan Gemeentelijke gebouwen (BGG). De gemeente heeft diverse gebouwen in beheer. In 2014 is een kwaliteitsniveau (conditiescore) vastgesteld voor de gemeentelijke gebouwen. Met dit als basis zijn er meerjarenonderhoudsbudgetten met een planhorizon van twintig jaar opgesteld die dienden voor het opstellen van de beheerplannen In het meerjarenonderhoudsplan dat bij het beheerplan hoort, zijn de geplande werkzaamheden omschreven. Naast de kosten voor groot onderhoud zijn ook de jaarlijkse kosten voor calamiteiten en voor het contract onderhoud opgenomen in het BGG. minimum worden beperkt vanwege de beoogde verkoop van deze panden. Het onderhoud van het stadhuis en het nieuwe MFC Catharinahof zal worden geregeld vanuit de desbetreffende verenigingen van eigenaren. De financiële middelen hiervoor worden niet opgenomen in het BGG. Schoolgebouwen Beleidskader De verantwoordelijkheid en bekostiging van het buitenonderhoud van schoolgebouwen voor het primair onderwijs is landelijk per 1 januari 2015 overgeheveld naar de schoolbesturen. Daarom is er geen gemeentelijk beheerplan meer voor het onderhoud van schoolgebouwen. Het onderhoud voor Katrien, Esterade en de Westhoek zal vanaf 1 januari 2016 tot een 66 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

67 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 67

68 3.4 Paragraaf 4 Financiering Inleiding Deze paragraaf vloeit voort uit bepalingen van de Wet financiering decentrale overheden (Wet Fido). Deze wet beoogt het bevorderen van een solide financiering en kredietwaardigheid van decentrale overheden en het beheersen van financiële risico s. Het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (Bbv) schrijft voor dat in ieder geval de beleidsvoornemens van het risicobeheer van de financieringsportefeuille genoemd worden in deze paragraaf. Deze financieringsparagraaf is zowel voor de begroting als voor de programmarekening, in samenhang met de financiële verordening, een belangrijk instrument voor het transparant maken, het sturen, het beheersen en het controleren van de financieringsfunctie. Treasuryfunctie De treasuryfunctie van onze gemeente dient tot: Het verzekeren van duurzame toegang tot financiële markten tegen acceptabele condities. Het beschermen van gemeentelijke vermogens- en (rente)resultaten tegen ongewenste financiële risico s zoals renterisico s, koersrisico s, valutarisico s, kredietrisico s, interne liquiditeitsrisico s. Het minimaliseren van de interne verwerkingskosten en externe kosten bij het beheren van de geldstromen en financiële posities. Het optimaliseren van renteresultaten binnen de kaders van de Wet Fido respectievelijk de limieten en richtlijnen van de financiële verordening. Rentevisie De rentevisie is de toekomstverwachting over de renteontwikkeling. Op basis daarvan wordt een financierings- en beleggingsbeleid gevoerd. Afstemming van het beleid op de rentevisie betekent bijvoorbeeld het uitstellen van uitzettingen met een lange looptijd op het moment dat rentestijging wordt verwacht. Onze gemeente laat zich bij de rentevisie leiden door rentevisies van grote banken en andere grote (financiële) instellingen zoals o.a. de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG). Dit leidt op dit moment (eind augustus 2015) tot de volgende rentevisie: De internationale conjunctuur blijft zich de komende jaren naar verwachting gematigd ontwikkelen. De Amerikaanse economie groeit dit jaar met circa 2,3%. In 2016 wordt een economische groei van 2,7% voorzien. De groei is vooral te danken aan de consumptie en de investeringen in vaste activa. De uitvoer zal dit jaar dalen, maar in 2016 weer wat aantrekken. De inflatie loopt op van 0,7% in 2015 naar 1,8% in Het conjunctuurherstel in de eurozone zet door. Voor 2015 is de verwachting dat de economie met 1,5% groeit. In 2016 zou de groei nog wat hoger uit kunnen komen, namelijk op circa 1,8%. De bedrijvigheid is tamelijk breed gedragen, al groeit de uitvoer mede dank zij de waardedaling van de euro relatief het sterkst. De private consumptie neemt toe onder invloed van een herstel van de werkgelegenheid. De inflatie loopt wat op maar blijft met 1,2% op een laag niveau. De Nederlandse economie groeit in beide jaren met ongeveer 2,0%. De verwachting is dat de inflatie toeneemt van 0,8% in 2015 naar 1,6% in De Europese Centrale Bank zal een ruim monetair beleid blijven voeren. De lange rentetarieven zullen onder invloed van het gematigde economische herstel naar verwachting nog wat verder oplopen. Risicobeheer De financiële risico s bestaan uit renterisico s, koersrisico s, valutarisico s, interne liquiditeitsrisico s en kredietrisico s. Renterisico Het renterisico is het risico dat de gemeente wordt geconfronteerd met sterke rentestijgingen voor geldleningen. Renterisicobeheer is het bewust beperken van de negatieve invloed van toekomstige rentewijzigingen. Het renterisico kan o.a. beperkt worden door de aflossing- en renteherzieningsmomenten van leningen goed te spreiden bij het aantrekken van nieuwe leningen en/of vervroegd af te lossen. In de Wet Fido zijn een kasgeldlimiet en een renterisiconorm vastgelegd om het renterisico bij decentrale overheden te beheersen. Rapportering over deze normen vindt plaats in de paragraaf Financiering. Koers- en valutarisico Van koersrisico is sprake als financiële activa van de gemeente in waarde verminderen door negatieve koersontwikkelingen. Onze gemeente heeft twee 68 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

69 langlopende uitzettingen (voorheen bij Loyalis, thans bij Oyens & van Eeghen) lopen van voor de invoering van het schatkistbankieren waarop koersontwikkelingen van toepassing zijn. Jaarlijks wordt bezien of dit leidt tot negatieve koerseffecten. Als hiervan sprake is, worden de eventuele negatieve koerseffecten afgedekt in het jaarrekeningresultaat. Valutarisico s worden door onze gemeente uitgesloten. Er worden uitsluitend leningen verstrekt, aangegaan of gegarandeerd in euro s. Aandelen worden in de balans opgenomen tegen de nominale waarde, waardoor er geen koersrisico s worden gelopen. Intern liquiditeitsrisico Interne liquiditeitsrisico s doen zich bijvoorbeeld voor wanneer de gemeente gelden voor een bepaalde periode heeft uitgezet en gedurende de looptijd van de uitzetting blijkt dat de gelden (onverwacht) nodig zijn voor het doen van een investering. Het liquiditeitsrisico is het risico dat de gemeente op korte termijn niet genoeg geld in kas heeft om aan haar verplichtingen te voldoen. Dit kan tot gevolg hebben dat de gemeente (tijdelijk) een lening moet aantrekken of tussentijds een uitzetting moet verkopen. In beide gevallen kan dit negatieve financiële gevolgen hebben. Door een (meerjarige) liquiditeitenplanning ontstaat inzicht in de behoefte aan liquide middelen dan wel in het overschot aan liquide middelen. De verwachting is dat zich in 2016 geen interne liquiditeitsrisico s zullen voordoen. Kasgeldlimiet Onzekerheid over de toekomstige te betalen rente op de korte termijn brengt een risico met zich mee. In de Wet Fido is een kasgeldlimiet vastgelegd om het renterisico bij decentrale overheden te beheersen door een grens te stellen aan financiering op korte termijn. Dit betekent dat de korte schuld voor gemeenten maximaal 8,5% van het begrotingstotaal mag bedragen. Het begrotingstotaal 2015 bedroeg en in Reden voor dit verschil is de gewijzigde doorbelasting van uren en overhead. De korte schuld bestaat uit de opgenomen gelden met een oorspronkelijke rente-typische looptijd korter dan een jaar en de schuld in rekening-courant en is bedoeld voor het financieren van lopende uitgaven. Kasgeldlimiet 2016 x stotaal (totaal lasten) Percentage regeling Kasgeldlimiet Gemiddelde netto vlottende schuld (-/-) Gemiddeld overschot vlottende middelen * Ruimte (+) / overschrijving (-) ,5% * * Bij de bepaling van de netto vlottende schuld is uitgegaan van de situatie per 31 augustus De kasgeldlimiet voor de gemeente Grave bedraagt 2,330 miljoen. Bij het opnemen van kasgeldleningen wordt rekening gehouden met deze limiet. Indien nodig zal de ruimte onder de kasgeldlimiet worden ingezet ten behoeve van de financieringsfunctie van de gemeente. De ruimte is een momentopname; er is voldoende ruimte voor het financieren van lopende uitgaven. Renterisiconorm Voor de lange termijn wordt de renteonzekerheid uitgedrukt in het renterisico. In de Wet Fido is een renterisiconorm voor decentrale overheden vastgelegd. Het uitgangspunt van de renterisiconorm is het beheersen van de renterisico s op langlopende schulden. Het gaat daarbij om leningen met een looptijd van langer dan een jaar. Dit gebeurt door het aanbrengen van spreiding in de looptijden van de leningen. Hiermee wordt voorkomen, dat een groot deel van de leningen tegelijk opnieuw moeten worden afgesloten, met het risico van snel oplopende rentelasten. De renterisiconorm is bepaald op 20% van het begrotingstotaal. Dat wil zeggen dat de jaarlijks verplichte aflossingen en de renteherzieningen niet meer mogen bedragen dan 20% van het begrotingstotaal. Hierbij is een minimumbedrag bepaald van 2,5 miljoen euro. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 69

70 Renterisiconorm (bedragen x 1.000) 1 Renteherzieningen 2 Aflossingen 3 Renterisico (1 + 2) 4a stotaal 4b Percentage regeling 4 Renterisiconorm (4a x 4b) 5a Ruimte onder renterisiconorm (4 > 3) 5b Overschrijding renterisiconorm (3 > 4) % n.v.t % n.v.t % n.v.t % n.v.t. Volgens de huidige prognose zal de gemeente Grave voor het begrotingjaar 2016 en meerjarig onder de renterisiconorm blijven. Kasbeheer Het betalingsverkeer verloopt in hoofdzaak via het elektronisch systeem van de huisbank, de NV Bank voor Nederlandse Gemeenten. Met de bank is per 20 november 2014 als gevolg van aanpassingen door de bank een nieuwe financieringsovereenkomst aangegaan. Uitgangspunt van een financieringsovereenkomst is dat de gemeente, op basis van de gunstige condities, zoveel mogelijk gebruik maakt van de diensten die de huisbank levert op het gebied van betalingsverkeer en financiering. De gemeente is overigens vrij om bij financieringsbehoefte op offertes van andere banken of instellingen in te gaan als blijkt dat deze gunstiger zijn. Bij financieringsbehoefte worden altijd offertes bij meerdere geldgevers en/of geldnemers opgevraagd. Laatstgenoemde groep zal door de regeling schatkistbankieren drastisch worden ingeperkt omdat overtollige liquide middelen niet meer bij banken of instellingen mogen worden belegd. Alleen onderling lenen tussen decentrale overheden blijft nog mogelijk, maar in dat geval mag er geen sprake zijn van een verticale toezichtverhouding. Financiering Financiering lang De leningenportefeuille bestaat uit twee vaste geldleningen met een restantschuld per 1 januari 2016 van 10,326 miljoen en een gemiddeld rentepercentage van 2,88%. De totale aflossing in 2016 bedraagt ,00. In de Financiële verordening zijn de voorwaarden voor het aantrekken van vaste geldleningen vastgelegd. De langlopende leningen zijn aangetrokken voor diverse investeringen, waaronder Brede School, Visioterrein en beheerplannen. Hieronder treft u het overzicht van de opgenomen langlopende geldleningen ,4 6,1 Langlopende leningen Financiering kort Korte financiering vindt plaats middels kas- of daggeldleningen en er wordt gebruik gemaakt van de kredietfaciliteit die de rekening-courant bij huisbank biedt. In de Financiële verordening zijn de voorwaarden voor het aantrekken van korte geldleningen vastgelegd. Rekening courant en deposito s Sinds de invoering van het schatkistbankieren eind 2013 zijn alle decentrale overheden verplicht om overtollige liquide middelen aan te houden in de schatkist van het Rijk. De verplichting tot schatkistbankieren is vastgelegd in de Wet Fido. Het drempel van het bedrag dat op de rekeningcourant mag blijven staan is afhankelijk van het begrotingstotaal van de gemeente. Het minimale drempelbedrag is vastgesteld op Voor onze gemeente geldt dit drempelbedrag. 7 10,9 10,3 9,8 Bedragen x PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

71 3.5 Paragraaf 5 Bedrijfsvoering Er heeft een ambtelijke fusie plaatsgevonden met de gemeente Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert. De bedrijfsvoering is hierbij geheel ondergebracht bij gemeenschappelijke regeling CGM. Verantwoording vindt derhalve plaats via de paragraaf bedrijfsvoering in de P&C documenten van gemeenschappelijke regeling CGM. 3.6 Paragraaf 6 Verbonden partijen Inleiding In deze paragraaf wordt inzicht gegeven in de relaties en verbindingen van de gemeente met (verbonden) derde partijen, waarin bestuurlijke invloed wordt uitgeoefend én waarmee financieel belang is gemoeid. Met bestuurlijk belang wordt bedoeld: een zetel in het bestuur van een participatie of het hebben van stemrecht. Met financieel belang wordt bedoeld, dat de gemeente de middelen die zij ter beschikking heeft gesteld kwijt is in geval van een faillissement van de verbonden partij en/of dat er in geval van financiële problemen bij de verbonden partij, verhaal op de gemeente kan plaatsvinden. Subsidies bijvoorbeeld vallen veelal niet onder het criterium verbonden partijen, omdat deze zich vaak beperken tot slechts een financieel belang. partijen gerealiseerd kunnen worden. Andere belangrijke aspecten bij verbonden partijen zijn de kosten en de financiële risico s die dat met zich meebrengt. Gezien het grote aantal verbonden partijen hebben gemeenten in de regio Brabant Noordoost een adoptieregeling afgesproken. Dit houdt in dat een klein aantal gemeenten de kadernota, begroting en jaarstukken van een verbonden partij analyseert en overleg heeft met de betreffende verbonden partij hierover. Hierover worden de overige deelnemende gemeenten door de adoptiegemeenten geadviseerd. Voor verbonden partijen waarbij de begrotingscijfers 2016 bekend zijn, zijn de financiële cijfers over het jaar 2016 opgenomen. Voor de andere verbonden partijen zijn de meest recente financiële cijfers opgenomen uit de jaarrekening, over het jaar Voor het inzicht van de gemeenteraad is het van belang, dat de relatie tussen verbonden partijen en het publieke belang, zoals geconcretiseerd in de programma s, op hoofdlijnen wordt aangegeven. Verbonden partijen voeren vaak beleid uit dat de gemeente in principe ook zelf kan (blijven) doen. De verbonden partij wordt in die situatie gemandateerd door de gemeente. De gemeente of samenwerkende gemeenten, blijven de uiteindelijke verantwoordelijkheid houden voor het realiseren van de beoogde doelstellingen van de programma s. De raad heeft echter een kaderstellende en controlerende taak bij de programma s. Vooral dient afgevraagd te worden of de doelstellingen van de gemeente via de verbonden PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 71

72 1. Gemeenschappelijke regeling Euregio Rijn-Waal te Kleve Doel Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s Beleidsvoornemens Ontwikkelingen Het bevorderen, ondersteunen en coördineren van de regionale grensoverschrijdende samenwerking van de deelnemers op diverse beleidsterreinen. Via de gemeenschappelijke regeling Euregio Rijn-Waal worden projecten uitgevoerd, zoals op het gebied van onderwijs, economie, arbeidsmarkt, gezondheidszorg, rampenbestrijding, ruimtelijke ordening, recreatie en toerisme. Er worden middelen gevraagd en verstrekt van en aan derden. Ook vindt er advies plaats bij grensoverschrijdende activiteiten en vindt er begeleiding plaats bij problemen met meerdere belanghebbenden. Diverse gemeenten en andere publiekrechtelijke lichamen. Het college van burgemeester en wethouders is vertegenwoordigd in de Euregioraad door de burgemeester. Als plaatsvervanger is aangewezen wethouder J. Joon. De raad is vertegenwoordigd in de Euregioraad door de heer B. Peters. Als plaatsvervanger is aangewezen de heer R. Joosten. De gemeente draagt jaarlijks bij aan de exploitatie via een bedrag per inwoner. Bij opheffing van de Gemeenschappelijke regeling is de gemeente verplicht om naar rato van de hoogte van haar deelnemersbijdrage een extra bijdrage te verstrekken om te voldoen aan de verplichtingen die resteren na verzilvering van het vermogen. Hieronder vallen ook de verplichtingen die bij derden ontstaan, doordat zij personeel ter beschikking hebben, waarvoor als gevolg van de liquidatie geen werk meer is. De gemeentelijke bijdrage is gebaseerd op een bedrag per inwoner en de hoogte daarvan wordt jaarlijks in de begroting/rekening tot uiting gebracht. De bijdrage voor 2016 is vastgesteld op Eigen Vermogen: per per Vreemd Vermogen: per per Resultaat: 2014: De Euregio heeft eind 2014 de Strategische Agenda 2020 vastgesteld om aansluiting te verkrijgen bij het Europees subsidieprogramma Interreg V, dat betrekking heeft op het Nederlands-Duits grensgebied (vier Euregio s). De strategische agenda biedt aan de inwoners, bedrijven en leden van de Euregio ruimte voor inbreng van projecten en activiteiten. Ook zijn er parallellen met de strategische visie Land van Cuijk en zijn er met een gebiedsgerichte uitwerking ontwikkelmogelijkheden voor thema s als agrofood, arbeidsmarkt, bereikbaarheid, energie, gezondheid, recreatie en toerisme. Van een directe Graafsche betrokkenheid is sprake bij de projecten Duits lijntje en Gesunde Kinder und Gesunde Kommunen De ontwikkelingen binnen dit samenwerkingsverband worden gevolgd. Daarnaast is een subsidieaanvraag in voorbereiding om mede uitvoering te geven aan de agenda voor grensoverschrijdende samenwerking van achterland naar kloppend hart. 72 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

73 2. Gemeenschappelijke Regeling Veiligheidsregio Brabant-Noord te s Hertogenbosch Publiek belang Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s Beleidsvoornemens Ontwikkelingen Het behartigen van het belang van een doelmatig georganiseerde en gecoördineerde, waar mogelijk integrale, uitvoering van de hulpverlening in het werkgebied evenals de voorbereiding daarvan. De Veiligheidsregio Brabant-Noord omvat de Brandweer, de Geneeskundige Hulpverlening In De Regio (GHOR), het Gemeenschappelijk Meldcentrum en Bevolkingszorg. In de veiligheidsregio werken 19 gemeenten, de GGD en de Nationale Politie samen. Verder werken ook het Waterschap Aa en Maas, het Waterschap De Dommel en het Regionaal Militair Commando-Zuid in de veiligheidsregio samen. De voorzitter van de raad (de burgemeester) is lid van het algemeen bestuur. Wethouder A.M. Henisch treedt op als plaatsvervangend lid. Jaarlijkse exploitatiebijdrage in de vorm van een bedrag per inwoner. In geval van opheffing, op basis van een besluit van het algemeen bestuur, is de gemeente partij in de liquidatie. De bijdrage voor 2016 is vastgesteld op Eigen Vermogen: per per Vreemd Vermogen: per per Resultaat: 2014: In de Veiligheidsregio Brabant-Noord is met inbreng van de raden in december 2015 het meerjarenbeleidsplan vastgesteld. De uitwerking daarvan geschiedt de komende jaren via de programma s risicobeheersing, crisisbeheersing en rampenbestrijding, bevolkingszorg, GHOR, GMC en Incidentbestrijding Brandweer. Leidraad in de uitwerking zijn steeds schaalvergroting, samenwerking, participatie, focus op de voorkant van de problematiek, en verbinden en communiceren. Schaalvergroting onder meer door de vorming van een landelijke meldkamerorganisatie. Uit oogpunt van kwaliteitsverbetering en efficiency samenwerken; ook door middel van participatie; door en met burgers, instellingen en bedrijven. De GHOR zal zich ontwikkelen van een meer uitvoerende geneeskundige hulpverleningsorganisatie tot een netwerkorganisatie, die de geneeskundige partners bijeen brengt. Concreet zal de GHOR bij rampen en crises de spil vormen als crisisorganisatie publieke gezondheid, waarin met het gezondheidsdomein wordt samengewerkt (van Regionale Ambulance Voorziening tot ziekenhuizen, GGD, thuiszorg en mantelzorg). Ten aanzien van de schaalvergroting door de vorming van een landelijke meldkamerorganisatie wordt van 22 regionale meldkamerlocaties teruggegaan naar maximaal 10 meldkamerlocaties, waarbij is bepaald dat voor de regio Oost-Brabant gekozen wordt voor de huidige locatie s-hertogenbosch. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 73

74 3. Stichting Beheer en Exploitatie Regionaal Veiligheidshuis Maas en Leijgraaf te Oss Publiek belang Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s Beleidsvoornemens Ontwikkelingen De instandhouding van de voorziening en het faciliteren van het personeel en de organisatie van het Regionaal Veiligheidshuis Maas en Leijgraaf (RVML). Gemeenten Oss, Bernheze, Uden, Veghel, Sint Anthonis, Grave, Landerd, Cuijk, Boxmeer, Mill en Sint Hubert, Boekel. Bestuurslidmaatschap van de burgemeester. De locoburgemeester treedt op als plaatsvervangend lid. Jaarlijkse exploitatiebijdrage in de vorm van een bijdrage per inwoner. In geval van liquidatie zullen de resterende kosten worden verdeeld. Deze zijn gering omdat het Veiligheidshuis geen personeel in dienst heeft. De bijdrage voor 2016 is vastgesteld op Eigen Vermogen: per per Vreemd Vermogen: per per Resultaat: 2014: Het Veiligheidshuis neemt maatregelen om de huisvestingskosten beheersbaar te houden. Enkele ketenpartners, hebben niet de behoefte meer in het Veiligheidshuis te werken. Zoals het Openbaar Ministerie vanwege de invoering van ZSM, maar ook vanwege bezuinigingen. Hierdoor daalt de ontvangst van de werkplekvergoedingen. De partners hebben daarnaast nieuwe eisen/wensen ten aanzien van de werkplekken. Medewerkers zullen opgeleid worden om de kwaliteit op procesregie te verhogen i.v.m. de invoering van het werken volgens het zogenaamde landelijke kader voor veiligheidshuizen. Het Veiligheidshuis regisseert de complexe casuïstiek. Het Veiligheidshuis past zich aan, aan de veranderende omgeving. Het Veiligheidshuis sluit zich aan op het nieuw ingerichte en in ontwikkeling zijnde sociale domein vanwege de transities. De veiligheidshuizen in Oost-Brabant werken samen. Het doel is te komen tot één visie op hoofdprocessen, inrichting en bekostigingssystematiek. 74 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

75 4. Gemeenschappelijke regeling Brabants Historisch Centrum te s Hertogenbosch Publiek belang Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s Beleidsvoornemens Ontwikkelingen Op grond van artikel 2 van de gemeenschappelijke regeling is het doel de belangen van de minister, de gemeenten en de waterschappen bij alle aangelegenheden betreffende de archiefbescheiden en collecties die berusten in de rijksarchiefbewaarplaats in de provincie Noord-Brabant en de archiefbewaarplaatsen van de gemeenten en de waterschappen, in gezamenlijkheid te behartigen. Het Rijk, 18 gemeenten en 2 waterschappen. Het bestuur bestaat uit zes leden, de minister wijst drie leden aan en de raden van de gemeenten en de algemene besturen van de waterschappen wijzen uit hun midden, de voorzitters van die raden en die algemene besturen inbegrepen, of uit de kring van wethouders, gezamenlijk drie leden aan. De gemeente Grave is in het portefeuillehouders overleg vertegenwoordigd door de burgemeester. Gedurende de periode blijft de operationele missie meer publiek, meer divers publiek onverkort van kracht. Nieuw beleid wordt budgetneutraal gerealiseerd. De bijdrage per inwoner is 3,92. Er is een nullijn doorgevoerd op basis van het bijdrageniveau Deze nullijn wordt al gehanteerd vanaf Vanuit dit perspectief is al een structurele bezuiniging doorgevoerd van 7%. Vanaf 2012 is een aanvullende, structurele bezuiniging opgelegd van 3%. Op basis van de toekomstvisie is bezuinigd op rijksvoorzieningen en is een taakstellende bezuiniging ingeboekt op de organisatiekosten van het BHIC. Met deze maatregelen werd voldaan aan de wens om in totaal 10% te korten op de gemeenschappelijke regelingen. In de meerjarenbegroting is, vanuit de onzekere financiële situatie, een budgetindex van 0% doorgerekend. In het afstemmingsproces gemeenten en gemeenschappelijke regelingen is een 10%-korting in de periode vanaf de begroting 2011 vastgelegd. De bijdrage voor 2016 is vastgesteld op Eigen Vermogen: Vreemd Vermogen: Resultaat: per per : per per Het BHIC zal zich in de toekomst vooral gaan richten op digitale dienstverlening. Het zogenaamde e-depot is een majeur project. Dit gaat het digitale depot worden, waar digitale archiefbescheiden, welke van de gemeente naar het Rijk neemt het initiatief bij de ontwikkeling van het digitale depot. Eerst zullen de digitale archieven van de ministeries en de Hoge Colleges van Staat worden gebruikt om het e-depot bij de overheid te gaan vullen. Hierna zullen de digitale over te dragen archieven van de gemeenten volgen. Digitalisering zal op den duur de dure zogenaamde fysieke dienstverlening gaan ontlasten. Via internet kan het geïnteresseerde publiek de informatie zonder tussenkomst van een medewerker bereiken. Het bestuur van BHIC heeft besloten om de leeszaal in Grave met ingang van 1 januari 2017 te sluiten. Er wordt gezocht naar een passende oplossing om het archief toegankelijk te houden. De beleidsvisie is opgenomen in Gegist bestek: het BHIC in 2019 verschenen. In deze notitie worden de meerjarige trends onderscheiden die de toekomstagenda van het BHIC zullen bepalen: verdere daling van het fysieke publieksbereik, sterke stijging van het digitale publieksbereik, voorts de noodzaak tot toenemende samenwerking met andere erfgoedaanbieders en verdere afslanking van de eigen organisatie. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 75

76 5. Gemeenschappelijke regeling Regionale Ambulancevoorziening Brabant Midden West Noord te s Hertogenbosch Publiek belang Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s De gemeentelijke taak op het gebied van ambulancevervoer, ondergebracht in een gemeenschappelijke regeling vanwege de publieke borging en afstemming met GHOR. 46 gemeenten in Noord-Brabant. De gemeente is vertegenwoordigd in het algemeen bestuur door de portefeuillehouder Gezondheidszorg of door een collegelid dat reeds lid is van het bestuur van de gemeenschappelijke regeling GGD Hart voor Brabant. Voor Grave is aangewezen wethouder A.M. Henisch. Als plaatsvervanger is wethouder J. Joon aangewezen. De gemeentelijke bijdrage voor de ambulancevoorziening is komen te vervallen vanaf Vanuit het verleden beperkte het financieel belang van de gemeenten zich tot een klein deel van de exploitatiekosten, die niet door zorgverzekeraars worden gedekt. Externe ontwikkelingen zoals rijksbezuinigingen en/of kostensaneringen bij de zorgverzekeraars kunnen leiden tot een (hogere) gemeentelijke bijdrage. Eigen Vermogen: per per per per Vreemd Vermogen: per per NNB per per Resultaat: 2016: : Beleidsvoornemens Ontwikkelingen Niet van toepassing. Op 1 januari 2013 is de Tijdelijke wet ambulancezorg (Twaz) in werking getreden. Centraal in de Twaz staat dat in iedere regio één aanbieder van ambulancezorg wordt aangewezen om ambulancezorg te verlenen. De Twaz is een tijdelijke wet die vijf jaar geldt. De minister heeft per een voorlopige vergunning voor 5 jaar toegewezen aan de huidige RAV s. 76 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

77 6. Gemeenschappelijke regeling Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Hart voor Brabant te s Hertogenbosch Publiek belang Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s Gemeentelijke taak op het gebied van preventieve gezondheidszorg voor alle leeftijdsgroepen, ondergebracht in een gemeenschappelijke regeling. 27 Brabantse gemeenten in de regio Midden-Brabant, Den Bosch en Brabant Noordoost. De gemeente is vertegenwoordigd in het algemeen bestuur door wethouder A.M. Henisch en neemt deel aan het regionaal ambtelijk overleg en het portefeuillehouderoverleg. Als plaatsvervanger is wethouder J. Joon aangewezen. De gemeente draagt jaarlijks bij aan de exploitatie op basis van de af te nemen diensten/producten. In geval van opheffing op basis van een besluit van het Algemeen bestuur, is de gemeente partij in de liquidatie. De bijdrage voor 2016 is vastgesteld op ,-. Eigen Vermogen: per per per per Vreemd Vermogen: per per per per Resultaat: 2016: : Beleidsvoornemens De GGD bewaakt, beschermt en bevordert de gezondheid van iedereen, met speciale aandacht voor risicogroepen. Dit doen ze door risico s voor de gezondheid te voorkomen en de gezondheid van alle inwoners te bevorderen, in het kader van de Wet publieke gezondheid (Wpg) en de jeugdgezondheidszorg (0-4 jarigen). In de begroting 2016 zijn de volgende speerpunten opgenomen: 1. Gelijke kansen, door het terugdringen van gezondheidsachterstanden; 2. Gezonde omgeving, door te zorgen voor gezonde fysieke en sociale omgeving; 3. Vitale bevolking, door te investeren in preventie. Ontwikkelingen De GGD zoekt vanuit haar medische deskundigheid actief de aansluiting bij de ontwikkelingen in het sociaal domein (bv. dichtbij werken ). Deze ontwikkeling past bij de ontwikkelingen rondom de transities in het sociaal domein. Daarnaast heeft de GGD voor 2016 naast het reguliere werk de focus op de volgende acties liggen: Het doorontwikkelen van het basispakket JGZ (ingevoerd per ). Betere informatie en adviezen voor gemeenten (meer maatwerk, vraaggericht, flexibel, op verschillende niveaus: gemeente, wijk en school). Bijdragen aan de sociale wijkteams (vanuit eigen expertise, op maat per gemeente). Meer samenwerken met huisartsen, scholen en andere partners (ingezet in 2014, nu doorontwikkelen). Meer preventie (informatie en advies) voor ouderen en chronisch zieken. Meer activiteiten op het gebied van bemoeizorg en OGGZ (adviseren en indien opdracht wordt verstrekt door individuele gemeenten participeren in multidisciplinaire aanpak). Ruimte voor innovatie. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 77

78 7. Gemeenschappelijke regeling Omgevingsdienst Brabant Noord (ODBN) te Cuijk Publiek belang Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s Beleidsvoornemens Ontwikkelingen Volgens artikel 3 van de gemeenschappelijke regeling heeft de ODBN als doel de behartiging van de gemeenschappelijke belangen op het gebied van milieuzorg. Dit houdt in doelmatig en milieuvriendelijk inzamelen, afvoeren en verwerken van afval door preventie, hergebruik, nuttige toepassingen, verbranden en storten. Ook ligt er een taak op het gebied van voorlichting, monitoring, beleidsontwikkeling en advisering. Provincie Noord-Brabant en de gemeenten Bernheze, Boekel, Boxmeer, Cuijk, Grave, Landerd, Mill en Sint Hubert, Oss, St. Anthonis, Sint Oedenrode, Uden, Veghel, s Hertogenbosch, Boxtel, Sint-Michielsgestel, Vught, Schijndel en Haaren. De gemeente is vertegenwoordigd in het Algemeen Bestuur door de portefeuillehouder Ruimte. De Omgevingsdienst werkt met tariefdifferentiatie waarbij het tarief is gekoppeld aan de inschaling van de functie van de betreffende medewerker. Het gemiddeld uurtarief 2014 bedroeg 79,50. De taak samenwerkingsbudget (in het verleden type-1 taken) is in 2014 beëindigd. Conform de gemeenschappelijke regeling zal de bijdrage van die gemeenten voor deze taak worden afgebouwd over een periode van 4 jaren. De bijdrage voor 2016 is vastgesteld op Eigen Vermogen: per per Vreemd Vermogen: per per Resultaat: 2014: De Omgevingsdienst (OBDN) wil zich ontwikkelen tot een expertisecentrum voor de aangesloten gemeenten en haar kennis en ervaring verdiepen op het gebied van duurzame streekontwikkeling. De traditionele toezichthoudende dienstverlening zal steeds meer een integraal karakter krijgen. Aangaande de organisatie van de ODBN is het door het DB en AB vastgestelde Plan van Aanpak in uitvoering genomen. Dit plan is erop gericht om het fundament van de ODBN middels de daarin opgenomen bouwstenen op orde te brengen ten behoeve van een transparante, professionele dienstverlenende basisorganisatie die is toegerust om haar kerntaak volgens de vooraf afgesproken kwaliteit uit te voeren. 78 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

79 8. Gemeenschappelijke regeling Bestuurscommissie Afvalinzameling Land van Cuijk en Boekel te Cuijk (m.i.v. 1 sept ODBN) Publiek belang Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s Beleidsvoornemens Ontwikkelingen Het doel van de bestuurscommissie Afvalinzameling Land van Cuijk en Boekel is het ophalen en verwerken van huishoudelijk afval. Gemeenten Bernheze, Boekel, Boxmeer, Cuijk, Grave, Landerd, Mill en Sint Hubert, Oss, St. Anthonis, Sint Oedenrode, Uden en Veghel. De gemeente is vertegenwoordigd in het bestuur door wethouder H.A.W.M. Daandels. De gemeente draagt jaarlijks bij aan de exploitatie via een bedrag per inwoner. De bijdrage voor 2016 is vastgesteld op De kosten afvalverwerking worden voor 100% doorberekend in de tarieven reinigingsrechten. De gemeentelijke voorziening bedraagt op De beleidsontwikkelingen voor 2014 waren: Aanbestedingsprocedure afvalovereenkomsten. Afvalbrochure. Voorlichting aan scholen. Kunststof vergoeding. Ondergrondse inzameling restafval. Duurzaam omgaan met afval en energieterugwinning. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 79

80 9. Gemeenschappelijke regeling Kleinschalig Collectief Vervoer Brabant-Noordoost Publiek belang Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s Het bevorderen van de beschikbaarheid van een collectieve, vraagafhankelijke vervoersvoorziening voor diverse doelgroepen, in samenwerking tussen de provincie Noord-Brabant en de bij de Gemeenschappelijke Regeling (GR) aangesloten gemeenten. Provincie Noord-Brabant en de gemeenten Bernheze, Boekel, Boxmeer, Cuijk, Grave, Landerd, Mill en Sint Hubert, Oss, Sint Anthonis, Sint-Oedenrode, Uden en Veghel. De gemeente is in de gemeenschappelijke regeling vertegenwoordigd in het algemeen bestuur door een lid van het college van burgemeester en wethouders. Jaarlijkse bijdrage aan de feitelijke vervoerskosten van WMO-reizigers. Jaarlijkse bijdrage aan beheerskosten. Deze bijdrage is voor de gemeente Grave 2016 vastgesteld op Er is geen sprake van een financieel belang in de zin van een kapitaaldeelname. Eigen Vermogen: per per Vreemd Vermogen: per per Resultaat: 2014: Beleidsvoornemens Ontwikkelingen Integratie vervoersvormen Binnen de GR wordt via vaststelling van een bestuurlijke visie de komende jaren onderzocht in hoeverre andere vormen van collectief vervoer opgenomen kunnen worden in het vervoersaanbod, zodat schaalvoordelen zoveel mogelijk benut worden. Hierbij zullen tevens de mogelijkheden van een Brabantbrede regiecentrale nader onderzocht worden. De huidige overeenkomst voor het Wmo en Ov (Openbaar vervoer) Regiotaxivervoer met opdrachtnemer Munckhof B.V. loopt af op 31 december In 2015 worden de voorbereidingen voor een nieuwe aanbesteding opgestart. 80 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

81 10. Gemeenschappelijke regeling Werkvoorzieningsschap Noordoost-Brabant te Oss Publiek belang Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s De WSW is een vrijwillige voorziening voor een aparte groep van arbeidsgehandicapten die vanwege de ernst van hun lichamelijke, verstandelijke en/of psychische handicap aangewezen zijn op aangepaste arbeid in het kader van de WSW, omdat zij duurzaam geen reguliere arbeid kunnen verrichten, ook niet met inzet van re-integratievoorzieningen. Doel van de WSW is om aan zoveel mogelijk arbeidsgehandicapten die zijn geïndiceerd voor de WSW, aangepaste arbeid te bieden die aansluit bij de capaciteiten en mogelijkheden van de WSW-geïndiceerden. Vooral wordt bevorderd dat inwoners uit de regio Noordoost-Brabant met een grote afstand tot de reguliere arbeidsmarkt hulp wordt geboden bij het verkrijgen van betaald werk. Door een wetswijziging is nieuwe instroom in de Wet Sociale Werkvoorziening per niet langer mogelijk. Gemeenten Bernheze, Boekel, Boxmeer, Cuijk, Grave, Landerd, Mill en Sint Hubert, Oss, Sint Anthonis, Uden en Veghel De gemeente is vertegenwoordigd in het algemeen bestuur door de portefeuillehouder Sociale Zaken. In geval van opheffing besluit het algemeen bestuur tot liquidatie en stelt daartoe regels op. Naast een bijdrage per inwoner in de bestuurs- en secretariaatskosten stelt de gemeente de rijksbijdrage WSW beschikbaar aan het Werkvoorzieningsschap. Het werkvoorzieningsschap stort jaarlijks 50% van de uit te keren winst in de zogenaamde algemene gemeentelijke reserve (AGR). Dit dividend is gerelateerd aan de mate waarin de gemeente diensten van de IBN heeft afgenomen. Uit deze reserve kan de gemeente incidentele opdrachten aan de IBN verstrekken, welke hieruit worden betaald. De bijdrage voor 2016 is vastgesteld op De materiële uitvoering van de WSW is opgedragen aan de 100% deelneming IBN-Holding B.V. In een sociaal-economisch contract zijn de wederzijdse rechten en verplichtingen vastgelegd. De bevoegdheden van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders worden uitgeoefend door het Algemeen Bestuur van het Werkvoorzieningsschap Noordoost-Brabant. De bedrijfsvoering risico s zijn hiermee indirect voor de deelnemende gemeenten. Eigen Vermogen: Vreemd Vermogen: per per per per Resultaat: 2014: Beleidsvoornemens Ontwikkelingen De ontwikkelingen met betrekking tot de WSW en andere regelgeving op het terrein van Werk en Inkomen blijven punten van aandacht. In samenwerking met de deelnemende gemeenten wordt gekomen tot afstemming en coördinatie van activiteiten op het terrein van het gemeentelijke arbeidsmarktbeleid. Structurele samenwerking met gemeenten, UWV en bedrijfsleven staan komende jaren op de voorgrond. Bezuinigingen van het Rijk op de WSW zullen de exploitatie onder druk zetten. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 81

82 11. Gemeenschappelijke regeling Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert (CGM) te Cuijk Publiek belang Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s Doel van de regeling is het bewerkstelligen van een kwalitatief hoogwaardige- en een doelmatige uitvoering door de Werkorganisatie CGM van de door de deelnemende gemeenten aan de Werkorganisatie CGM opgedragen taken. Dit op basis van een jaarlijkse dienstverleningsovereenkomst. In voorkomende gevallen is het mogelijk dat er tussentijds in een separate deelopdracht taken door de deelnemende gemeenten aan de Werkorganisatie CGM worden opgedragen. De gemeenten Cuijk, Grave en Mill en Sint Hubert. Het algemeen bestuur bestaat uit een lid per deelnemende gemeente. De colleges en de burgemeesters wijzen, in onderling overleg, uit hun midden de leden en de plaatsvervangende leden per gemeente aan. De begroting van CGM is gebaseerd op de uitkomsten van de dienstverleningsovereenkomsten die de deelnemende gemeenten met de Werkorganisatie CGM afsluiten. In de programmarekening 2014 zijn de bijdragen voor de drie deelnemende gemeenten opgenomen. De bijdrage 2016 voor de gemeente Grave is begroot op Reserves en voorzieningen worden gevormd overeenkomstig de door het Algemeen Bestuur uitgevaardigde richtlijnen. Binnen de Gemeenschappelijke Regeling wordt geen eigen vermogen gevormd. De gemeenten dragen er zorg voor dat de Werkorganisatie CGM te allen tijde over voldoende middelen beschikt om aan al zijn verplichtingen jegens derden te voldoen. Eigen Vermogen: per Vreemd Vermogen: per Resultaat: 2014: Beleidsvoornemens Ontwikkelingen Een slagvaardige organisatie die de gemeentelijke taken zakelijk en professioneel uitvoert en tevens vorm geeft aan de lokale ambities van de drie gemeentebesturen. Een belangrijk uitgangspunt is dat de drie gemeenten (raad, college en burgemeester) en de gemeenten als rechtspersoon zelfstandig blijven. De gemeenschappelijke regeling zal worden aangepast conform de gewijzigde wet op de gemeenschappelijke regelingen. 82 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

83 12. Gemeenschappelijke regeling openbaar basisonderwijs gemeenten Bergen, Boxmeer, Cuijk, Gennep, Grave, Mill en Sint Hubert. Publiek belang Het schoolbestuur van het openbaar primair onderwijs in de gemeenten Bergen, Boxmeer, Cuijk, Gennep, Grave en Mill en Sint Hubert is ondergebracht bij de Stichting Invitare Openbaar Onderwijs. Ofschoon het bestuur van het openbaar onderwijs is ondergebracht bij deze stichting heeft de gemeente op grond van artikel 48 van de Wet op het primair onderwijs een toezichthoudende taak ten aanzien van het openbaar onderwijs. Dit toezicht heeft betrekking op de algemene toegankelijkheid ongeacht geloofsovertuiging en op het voorzien van voldoende gelegenheid tot het volgen van openbaar onderwijs in de betrokken gemeenten. Voor de uitvoering van deze toezichthoudende taken, met uitzondering van de opheffing van scholen is een gemeenschappelijk orgaan ingesteld. Het toezicht van het gemeenschappelijk orgaan beperkt zich tot de in de wet genoemde taken. Het toezicht op het dagelijkse reilen en zeilen wordt uitgevoerd door een raad van toezicht. Partijen Bestuurlijk belang Financieel belang Risico s Beleidsvoornemens De gemeenten Bergen, Boxmeer, Cuijk, Gennep, Grave en Mill en Sint Hubert. De gemeente is vertegenwoordigd in het gemeenschappelijk orgaan door de portefeuillehouder onderwijs en neemt deel aan het bestuurlijk overleg. De uitvoering van het secretariaat van het gemeenschappelijk orgaan wordt door de gemeente Cuijk verzorgd. De overige gemeenten dragen ieder hier financieel 250 per jaar aan bij. Niet van toepassing. Als gevolg van een wijziging van de Wet gemeenschappelijke regelingen dient de gemeenschappelijke regeling gewijzigd te worden. Mogelijk leidt dit tot andere invulling van de toezichthoudende functie met ingang van 1 januari PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 83

84 3.7 Paragraaf 7 Grondbeleid Inleiding De wetgever schrijft in artikel 16 van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (kortweg: BBV) voor dat een gemeente in de jaarlijks bij de programmabegroting op te nemen paragraaf grondbeleid inzicht geeft in de navolgende zaken. Een visie op het grondbeleid in relatie tot de te realiseren doelstellingen van de programma s die zijn opgenomen in de begroting. Een aanduiding van de wijze waarop het grondbeleid wordt uitgevoerd. Een actuele prognose van de te verwachten resultaten van de totale bouwgrondexploitatie. Een onderbouwing van de geraamde winstneming. De beleidsuitgangspunten met betrekking tot de reserves bouwgrondexploitatie in relatie tot de risico s van de grondzaken. Daarnaast is in de financiële verordening (artikel 18) van de gemeente Grave opgenomen dat er aandacht moet zijn voor de verwerving van gronden en de te ontwikkelen en in ontwikkeling genomen projecten. De verantwoording met betrekking tot de grondexploitaties vindt twee keer per jaar (bij de jaarrekening en begroting) plaats om zodoende het proces te verankeren in de P&C-cyclus. Verder worden de tussentijdse bestuurlijke rapportages van de P&C-cyclus gebruikt om - zo nodig - verantwoording af te leggen over de grondexploitaties van de gemeente. Beleid Structuurvisie De structuurvisie Grave 2025 is begin 2014 vastgesteld. De inhoud van de structuurvisie houdt verband met de mogelijkheden tot kostenverhaal voor wat betreft bovenwijkse voorzieningen en bijdragen aan ruimtelijke ontwikkelingen. Grondbeleid In 2013 is de Nota grondbeleid herzien. In de herziene vastgestelde nota is het concept Sturend grondbeleid toegelicht. Dit concept gaat uit van een manier van werken die, door de inzet van grondbeleidsinstrumenten welke worden toegespitst op de locatie en situatie, leidt tot de tijdige bestuurlijke gewenste verandering in het ruimtelijk grondgebruik. Het doel hiervan is het voeren van de regie over een ruimtelijke ontwikkeling. Daarnaast is het doel het kostenverhaal (verhaal van de kosten als gevolg van een door een marktpartij gewenste planologische verandering) zeker te stellen. Gezien de beperkte grondposities van de gemeente Grave en de verruimde mogelijkheden ten aanzien van het kostenverhaal was een heroverweging van de te hanteren strategie van groot belang. Het op actieve wijze voeren van het grondbeleid is omgezet in een faciliterende opstelling van de gemeente met behoud van de regie over de ruimtelijke ontwikkelingen. Dit geldt zowel voor projecten die reeds in gang zijn gezet als voor projecten die nog opgestart worden. Een verdere toelichting vindt u in de Nota grondbeleid Grondprijsbeleid In de Nota grondbeleid 2013 is opgenomen op welke wijze de gemeente invulling geeft aan haar grondprijsbeleid. Per locatie (waar sprake is van gemeentelijk eigendom) wordt bezien welke grondprijsmethode(n) de meest aangewezen is (zijn). Dit sluit aan bij het in de Nota grondbeleid 2013 omschreven concept sturend grondbeleid. Mogelijk dat op termijn een heroverweging en harmonisatie van het grondprijsbeleid op regionaal niveau plaatsvindt. De parameters in de grondexploitatie De invloed van gebruikte parameters in langlopende grondexploitaties is groot. Daarom is het van belang deze parameters zorgvuldig vast te stellen en jaarlijks te monitoren. De trends en ontwikkelingen die zich de afgelopen jaren hebben voorgedaan zijn hierbij van belang. Daarnaast zijn recente marktontwikkelingen van belang voor de verwachting van de ontwikkeling van de parameters in de komende periode. In onderstaande tabel zijn de parameters verwerkt zoals we deze hanteren binnen de grondexploitatieprojecten. Het gehanteerde rentepercentage sluit aan op de rekenrente van de algemene dienst. 84 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

85 Parameters Rente 3,00% 3,00% 3,00% 3,00% 3,00% Kostenstijging 2,00% 2,00% 2,00% 2,00% 2,00% Opbrengstenstijging 0,00% 1,00% 1,00% 1,00% 1,00% Soorten (grond)projecten We kunnen 4 soorten (grond)projecten van de gemeente onderscheiden, namelijk de volgende: Bouwgrond in exploitatie (BIE) BIE is een grondexploitatie in uitvoering. De gemeenteraad heeft dan de grondexploitatiebegroting vastgesteld die wordt uitgevoerd. De grondexploitatiebegroting geeft inzicht in de vervaardigingkosten van bouwrijp en woonrijp maken van de locatie. Die kosten worden geactiveerd ofwel bijgeschreven op het balansactief. Activering van de gemaakte kosten is acceptabel omdat grondexploitatie geen éénjarig proces is. Is er sprake van een gepland tekort dan wordt dat verlies onmiddellijk genomen in de vorm van een voorziening. Is er echter sprake van een gepland overschot dan wordt het resultaat gewoonlijk genomen voor zover dat met voldoende zekerheid gerealiseerd is of bij voortdurende onzekerheid pas geheel aan het einde van het proces. Niet in exploitatiegenomen grond (NIEGG) Niet in exploitatie genomen (bouw)grond (NIEGG) is meestal anticiperend of strategisch aangekocht. Er is dan nog geen grondexploitatiebegroting, maar de grond past wel in gedachten (verwachtingen) over gemeentelijke bebouwingsuitbreiding. Voor deze grond moet een reëel en stellig voornemen bestaan dat deze in de nabije toekomst zal worden bebouwd. Deze verwachting moet zijn gebaseerd op een raadsbesluit waarin inhoud wordt gegeven aan ambitie en planperiode. NIEGG bevindt zich dan als het ware op de startlijn van de vervaardigingfase vanwege de intenties met de grond. Verspreide gronden Hieronder vallen de zogenoemde ruilgronden. Deze gronden zijn dus niet aangekocht met het stellige voornemen tot toekomstige bouw, maar om op afzienbare termijn te ruilen voor gronden waarop wel een toekomstige bouw is c.q. wordt voorgenomen. Omdat er voor deze ruilgronden geen vervaardigingproces zal gaan plaatsvinden, kan er geen sprake zijn van activeerbare vervaardigingkosten. BGE gerelateerde projecten Er zijn ook ruimtelijke projecten waarbij de gemeente niet zelf verantwoordelijk is voor de grondexploitatie, maar slechts een faciliterende rol vervult. Dit zijn aan de bouwgrondexploitatie (BGE) gerelateerde projecten. De gemeente dient in dit soort projecten aan kostenverhaal te doen in het kader van de grondexploitatiewet. De te ontvangen vergoedingen (exploitatiebijdragen) en te maken kosten worden bij de algemene dienst geadministreerd, uitgevoerd en verantwoord. Uitvoering van het grondbeleid Bouwgrond in exploitatie (BIE) Binnen de gemeente is het volgende drietal grondexploitaties actief. Bouwgrond in exploitatie De Bons Dorpshart Velp De Stoof fase 2 Voor de gronden die in eigendom zijn van de gemeente zijn grondexploitatieberekeningen gemaakt en vastgesteld. Deze zijn geactualiseerd per 1 januari Een financieel en programmatisch overzicht van de grondexploitaties is opgenomen in de tabel onder Resultaten bouwgrondexploitatie. Niet in exploitatiegenomen grond (NIEGG) Op dit moment zijn er in Grave geen gronden als NIEGG gecategoriseerd. Verspreide gronden De gemeente is eigenaar van ca. 110 ha. landbouwgrond, waarvan ca. 70 ha. in reguliere pacht is uitgegeven. Deze pachtvorm wordt telkens van rechtswege met 6 jaar verlengd. De overige ca. 40 ha. wordt in geliberaliseerde pacht uitgegeven en is na verloop van de pachttermijn direct beschikbaar om ingezet te worden bijvoorbeeld voor compensatiedoeleinden of ten behoeve van de verkoop. De opbrengst van de door de gemeente pacht uitgegeven 110 ha. grond is geraamd op ,- PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 85

86 per jaar. Voor wat betreft de reguliere pachtgronden is de hoogte van de pachtopbrengst onder andere afhankelijk van het periodiek door de rijksoverheid vast te stellen pachtnormenbesluit. BGE gerelateerde projecten De verantwoording in deze paragraaf beperkt zich tot de grondexploitaties waarbij de gronden in eigendom van de gemeente zijn. Er is een aantal projecten waarbij de gemeente niet over eigendom beschikt, maar slechts een faciliterende rol vervult, de hiervoor beschreven bouwgrondexploitatie (BGE) gerelateerde projecten. Dergelijke projecten worden geheel voor rekening en risico van een marktpartij ontwikkeld. Wel dient de gemeente aan kostenverhaal op basis van de grondexploitatiewet te doen. Dit kostenverhaal kan plaatsvinden door het sluiten van een exploitatieovereenkomst met een ontwikkelaar of het vaststellen van een exploitatieplan tegelijk met het bestemmingsplan. Overeenkomsten kunnen voorafgaand (anterieure overeenkomst) aan de vaststelling van een exploitatieplan worden gesloten. Nadat het bestemmingsplan en het exploitatieplan zijn vastgesteld is een privaatrechtelijke overeenkomst ook mogelijk (posterieure overeenkomst) maar die moet dan overeenkomen met de bepalingen uit het exploitatieplan. De te verhalen kosten zijn opgenomen in de kostensoortenlijst in het Bro (Besluit ruimtelijke ordening). De aard en de omvang van de (maximaal) verhaalbare plankosten zijn opgenomen in het ontwerp van de ministeriële regeling plankosten exploitatieplan. Deze regeling is nog niet formeel vastgesteld en heeft nog geen rechtskracht. Op dit moment is nog niet duidelijk wanneer deze regeling definitief wordt. De in de kostensoortenlijst opgenomen kostenelementen en de plankosten kunnen afdwingbaar worden verhaald via of de omgevingsvergunning dan wel via een overeenkomst. De taak van de gemeente binnen de BGE-gerelateerde projecten is met name toetsend en faciliterend. Het gaat dan onder meer om het controleren van namens marktpartijen opgestelde bestemmingsplannen en input geven voor een programma van eisen inzake de civieltechnische werkzaamheden als gevolg van het plan. Plankosten initiatieffase Iedere ruimtelijke ontwikkeling van betekenis kent een eerste stadium waarin het niet duidelijk is of er überhaupt een concreet plan bij de gemeente wordt ingediend. In deze fase is er vaak overleg nodig tussen gemeente en ontwikkelaar om te kunnen bepalen of de voorgestelde ontwikkeling kans van slagen heeft. Het is in deze fase nog niet bekend of partijen met elkaar gaan contracteren en het doorlopen van een planologische procedure nodig is. De gemeente heeft er belang bij zo weinig mogelijk tijd te besteden aan een plan zonder contract, maar tegelijk is het onmogelijk zonder enige vorm van verkenning van de haalbaarheid een ruimtelijk plan al dan niet in behandeling te nemen. Om deze reden is er een budget Plankosten initiatieffase projecten algemeen ter grootte van ,00 vrijgemaakt. Dit budget wordt aangewend voor de kosten die de gemeente maakt tijdens de initiatieffase zonder uitzicht op een overeenkomst (en vergoeding van die kosten). Zodra er overeenstemming is bereikt met de ontwikkelende partij over een exploitatiebijdrage vindt er een verrekening plaats met deze post. Zo blijft er inzicht in en controle op de ten behoeve van het plan te maken (ambtelijke) kosten. Resultaten bouwgrondexploitatie Hoewel er tekenen van herstel zichtbaar zijn verkeert de woningmarkt nog steeds in onrustig vaarwater. De financiële ontwikkeling van de grondexploitaties heeft dan ook aanhoudend bijzondere aandacht. Alle grondexploitaties zijn cijfermatig herzien per prijspeil 1 januari De volgende vijf P s vormen de leidraad bij de inhoudelijke herziening: programma, planning, parameters, prijs en plankosten. Door de grondexploitaties op basis van deze onderdelen te actualiseren blijven de uitgangspunten zo realistisch mogelijk. In de tabel op de volgende pagina is een overzicht opgenomen van alle actieve grondexploitaties binnen de gemeente Grave. Per grondexploitatie is aangegeven wat de netto contante waarde is, het verschil met de netto contante waarde van de vorige herziening, de hoogte van de eventuele voorziening, de looptijd en de programmering. 86 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

87 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 87

88 Winstnemingen De regels met betrekking tot de winstneming zijn in 2012 door de commissie BBV aangescherpt. In deze notitie staan zogenaamde stellige uitspraken en aanbevelingen waar gemeenten rekening mee moeten houden bij hun grondexploitaties. Ten aanzien van de winstnemingen heeft de commissie in zijn aanbevelingen aandacht gevraagd voor het voorzichtigheidsbeginsel. Er is momenteel geen sprake van tussentijdse winstnemingen binnen de Graafse grondexploitatie. Reserves, voorzieningen en weerstandsvermogen De vermogenspositie van de grondexploitatie bestaat uit diverse reserves en voorzieningen die van voldoende niveau moeten zijn om de grondexploitatie te kunnen betalen totdat de projecten volledig zijn gerealiseerd. Reserves Net als bij de voorzieningen (zie hierna) is onderscheid gemaakt in grondexploitatieprojecten en overige projecten waarin de gemeente participeert (BGE-gerelateerde projecten). Voor de grondexploitaties is een risicoanalyse uitgevoerd. Deze analyse heeft ertoe geleid dat de risicobuffer is gesteld op 0,00 voor de reguliere grondexploitaties. Geen van de grondexploitaties heeft een negatieve contante waarde bij een pessimistisch scenario. Voorzieningen Voorziening verliesgevende complexen Deze voorziening dient om grondexploitaties die in de toekomst naar verwachting verliezen zullen opleveren te dekken. Aangezien er per 1 januari 2015 en na de in deze nota voorgestelde besluitvorming geen complexen zijn met een geprognosticeerd verliesgevend resultaat is de stand van deze voorziening 0. Weerstandsvermogen Het totale bedrag aan toekomstige opbrengsten voor de grondexploitatieprojecten is aanzienlijk hoger dan de boekwaarde van deze projecten ad (per , jaarrekening). Met andere woorden: in casu is ruim voldoende weerstandsvermogen aanwezig. Zakelijke toelichting grondexploitatieprojecten Hieronder is een korte stand van zaken weergegeven ten aanzien van de grondexploitatieprojecten binnen de gemeente Grave. Het gaat slechts om projecten waar de gemeente een eigen grondpositie heeft. De Bons De realisatie van een campusachtig bedrijventerrein op het voormalige terrein Generaal De Bonskazerne. De gemeente is initiatiefnemer van het project en is grondeigenaar. Er worden bedrijfskavels en kavels voor bedrijfswoningen (werken en wonen) aangeboden. Publiekrechtelijk is de gemeente faciliterend via onder meer het beeldkwaliteitplan, de te volgen ruimtelijke procedures en vergunningaanvragen. De privaatrechtelijke rol van de gemeente is als ontwikkelaar van het gebied, eigenaar van de grond (openbare ruimte en de te verkopen kavels) en als deelnemer in de vereniging van eigenaren door kavelbezit. In 2015 is op basis van een herverkaveling het nieuwe bestemmingsplan Zuidelijk Hof vastgesteld, waarmee initiatieven tot ontwikkelingen kunnen worden opgestart. De Stoof fase 2 De afronding van een woonwijk in Grave. De gemeente is initiatiefnemer van het project en is grondeigenaar. Het project is op de ontwikkeling van een kavel na afgerond. In de notitie Woningbouwprogrammering Grave is ruimte geboden voor de ontwikkeling van maximaal vijftien wooneenheden. In 2014 en 2015 hebben zich enkele geïnteresseerden partijen gemeld. Doel is om op korte termijn over te gaan tot gronduitgifte. Dorpshart Velp De eerste fase van Dorpshart Velp is afgerond, de tweede fase die nog gerealiseerd moet worden, bestond uit een programma van negen appartementen. De ontwikkelaar van het project heeft aangegeven dat zij een ander programma wenst. In overleg met de Bewoners Vereniging Velp zal de ontwikkelaar met een nieuw plan op maat komen. Gemeente en ontwikkelaar zullen hiertoe een aanvullende realisatieovereenkomst sluiten. Nadat er overeenstemming is over de overeenkomst zal er voor deze fase een nieuwe bestemmingsplanprocedure gestart worden. 88 PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3

89 Het woningbouwprogramma (WBP) Inleiding Het actuele WBP voor de periode is in 2011 vastgesteld. Het WBP bestaat uit het basiswoningbouwprogramma dat steunt op het meest recente rapport van Companen, en de zogenoemde werklijst woningbouwprogramma die een vertaling is van het basiswoningbouwprogramma naar projectlocaties. Het WBP is enerzijds een kompas voor de uitvoering van plannen op korte termijn en geeft anderzijds speelruimte aan het college en aan de gemeenteraad om te anticiperen op eventuele marktinitiatieven. Regionale woningmarktstrategie Land van Cuijk In maart 2013 is de regionale woningmarktstrategie Land van Cuijk vastgesteld. De regionale woningmarktstrategie is een gemeenschappelijk product van de samenwerkende gemeenten in het Land van Cuijk en de in de regio werkzame woningcorporaties Mooiland en Wonen Vierlingsbeek. De regionale woningmarktstrategie kent twee belangrijke opgaven. Enerzijds is er sprake van teruglopende verkoopcijfers, waardoor nieuwbouwprojecten moeizaam van de grond komen. Anderzijds is er nog steeds sprake van een groeiende behoefte aan woonruimte. De opgave is hiermee tweeledig: a. Aanpak van de huidige woningmarkt en het vlottrekken daarvan. b. Faciliteren van de duurzame vraag; zorgdragen voor voldoende woningen in aantallen en kwaliteit. De planning uit het WBP In onderstaand schema zijn per kern de geprogrammeerde woningaantallen tot en met 2024 weergegeven. PROGRAMMABEGROTING GEMEENTE GRAVE HOOFDSTUK 3 89