VOORWOORD. Charles Picqué. Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 1

Transcriptie

1

2 VOORWOORD Een van de belangrijkste opdrachten van de BGDA is de plaatsing van werkzoekenden. Dit veronderstelt dat vraag naar en aanbod van werk op elkaar worden afgestemd. Ik heb de BGDA belast met het opzetten van een Waarnemingspost van de tewerkstelling en de kwalificaties. De opdracht van deze Waarnemingspost bestaat erin de omvang van de industriële, technologische en organisatorische wijzigingen te analyseren. Er wordt ook aandacht geschonken aan de veelvuldige gevolgen op de vraag naar en het aanbod van werk op de arbeidsmarkt. Een prioriteit voor deze Waarnemingspost is ontegensprekelijk het onderzoek van de werkaanbiedingen, aangezien dit thema immers van nut is voor de Brusselse economische wereld en voor de bedrijven in het bijzonder. De nieuwe produktie- en arbeidsorganisatorische systemen hebben de bedrijven ertoe verplicht hun activiteiten toe te spitsen op taken die een steeds betere beheersing vergen van de moderne informatieen communicatietechnologie. Deze snelle technische evolutie vereist een groot aanpassingsvermogen en bijgevolg een herafstemming, een heroriëntering van de arbeidsmarkt. Dit rapport bestaat dus uit een diepgaand onderzoek naar de evolutie van de aanbiedingen in de openbare tewerkstellingsdiensten en uit een bijzondere analyse van de oorzaken van de ontevredenheid. In die zin moet de studie van de BGDA beschouwd worden als een instrument ter beschikking van het geheel van de economische actoren van het Brussels Gewest. Dit onderzoek moet alle Brusselse economische actoren ertoe aansporen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt in het Gewest beter op elkaar af te stemmen. Charles Picqué Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 1

3 INLEIDING Van het aanzienlijke aantal studies en analyses die de veranderingen van de arbeidsmarkt trachten te belichten, zijn er zelden publicaties die het werkaanbod als dusdanig afbakenen. Door de groei van een massale werkloosheid, wordt de aandacht en de bezorgdheid toegespitst op de kennis van de typische kenmerken van de bevolkingsgroepen die getroffen worden door het gebrek aan werkgelegenheid, en dit soms ten nadele van de analyse van de vraag naar werk die herleid wordt tot de thematiek van het gebrek en/of de hogere eisen op het vlak van de kwalificaties. Wie creëert werkgelegenheid, onder welke vorm, op welk kwalificatieniveau en voor welk type werknemers? Waar bevinden zich nog niet aangeboorde tewerkstellingsmogelijkheden en wat te zeggen over de niet-ingevulde werkaanbiedingen 1? Zonder te beweren een antwoord te kunnen geven op het geheel van deze vragen, heeft de BGDA enkele bakens willen plaatsen op grond van de gegevens waarover hij beschikt en vanuit zijn ervaring als arbeidsbemiddelaar. De Dienst beheert jaarlijks meer dan werkaanbiedingen, een voorraad aan informatie die in Brussel om technische en historische redenen slechts zelden het voorwerp van onderzoek heeft uitgemaakt. Het onderhavige verslag spitst zich toe op de volgende doelstellingen : Het identificeren van de ondernemingen die vacatures meedelen aan de BGDA. Het in de analyse van de ontvangen en ingevulde aanbiedingen opsporen van de tendensen op korte en middellange termijn van de evolutie van de behoeften aan arbeidskrachten. Het identificeren van de niet-ingevulde werkaanbiedingen, met name de behoeften aan kwalificaties waaraan niet werd tegemoetgekomen, of tenminste het onderzoeken van het oorzakelijke verband dat deze dimensies bindt. Alles welbeschouwd, zouden deze eerste elementen gedeeltelijk moeten toelaten om in de toekomst onderzoeken te steunen die in het kader van de Brusselse Waarnemingspost van de tewerkstelling gewijd zijn aan de sectorale wijzigingen en de kwalitatieve veranderingen van de behoeften aan arbeidskrachten. Het materiaal waarop wij ons hebben gebaseerd, is de statistiek van de werkaanbiedingen van het normale economische circuit 2 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG). Gezien de beperktheid van de momenteel bruikbare gegevens, hebben wij het onderzoek verder uitgebouwd op grond van een "fotografie" van ons gegevensbestand tijdens het eerste trimester van De cijfermatige benadering wordt aangevuld met een meer kwalitatief deel, samengesteld aan de hand van een reeks interviews met de arbeidsbemiddelaars van de BGDA. 1 2 We merken nu reeds op dat het begrip "niet-ingevulde aanbieding" als zodanig niet bestaat. Het komt voort uit een constructie die verschillende parameters omvat, waaronder de termijn die nodig is om een aanbieding in te vullen op grond van de arbeidsplaats in kwestie. De niet-ingevulde aanbieding zal geïdentificeerd worden door de convergentie van complementaire ratio's. In deze context is gebleken dat het klassieke begrip "openstaande werkaanbieding op het einde van de maand" te statisch en te beperkend is om de effectieve graad van nietinvulling te meten. Het normale economische circuit is samengesteld uit de gewone werkaanbiedingen met uitzondering van de horeca en van de werkaanbiedingen in het kader van de maatregelen tot opslorping van de werkloosheid (DAC + Stage der jongeren + IBF + GECO + loopbaanonderbreking in de openbare sector). Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 2

4 HUIDIGE SITUATIE In een eerste benadering werd onmiddellijk nagegaan welke de ondernemingen zijn die zich tot de BGDA hebben gericht en welke de karakteristieken waren van de werkaanbiedingen die zij hebben meegedeeld gedurende het eerste trimester van DE ONDERNEMINGEN DIE KLANT ZIJN De analyse van de steekproef van de ondernemingen die tijdens het eerste trimester van 1996 bij de Dienst een werkaanbieding hebben ingediend, bevestigt de sectorale karakteristieken van de globale bevolking van de Brusselse ondernemingen. De benadering volgens de grootte van de ondernemingen geeft een lichtjes verschillend beeld, aangezien de KMO's in de steekproef ondervertegenwoordigd zijn in vergelijking tot hun aandeel in het Brussels Gewest. Van de ondernemingen die zich tot onze diensten wenden, maakt 19 % deel uit van de industrie, terwijl 81 % tot de tertiaire sector behoort. Anderzijds stelt 75 % tussen 1 en 50 mensen tewerk, waarvan bijna de helft ondernemingen zijn met 1 tot 4 personen en 25 % stelt meer dan 50 personen tewerk waarvan ongeveer de helft grote bedrijven zijn (> 200 personen) of filialen en maatschappelijke zetels van grote Belgische of multinationale ondernemingen. Een belangrijke factor die moet worden onderstreept, is het feit dat, in absolute cijfers, het aantal werkaanbiedingen afkomstig uit de industrie zichtbaar gelijk is aan het aantal werkaanbiedingen afkomstig uit de dienstverlenende sector. Ondanks de uitbreiding van de tertiaire sector die het Brussels Gewest de voorbije jaren heeft meegemaakt, kunnen de industriële bedrijven nog altijd worden beschouwd als belangrijke afnemers van arbeidskrachten, met een lichte groei van de scholingsgraad, die hoofdzakelijk overeenstemt met een semi-geschoold niveau. Men kan eveneens stellen dat verhoudingsgewijs, onder de ondernemingen die een beroep doen op de arbeidsbemiddeling van de Dienst, de ondernemingen uit de industrie een grotere omvang hebben dan diegene uit de dienstensector en dat daartegenover de KMO's relatief talrijker zijn in de tertiaire sector. 3 Het was niet mogelijk om deze fotografische studie voor een heel jaar uit te voeren aangezien voldane werkaanbiedingen na een bestaan van 6 maanden, uit de computer worden verwijderd. Om deze steekproef samen te stellen, zijn we dus overgegaan tot de verwijdering van de werkaanbiedingen die ingevuld werden tussen 1 januari en 31 maart 1996 van de werkaanbiedingen die vorig jaar werden ontvangen, zodat deze laatste niet werden meegeteld. De steekproef van de ondernemingen klant bij de BGDA, heeft betrekking op dezelfde periode. Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 3

5 PARAMETERS VAN DE WERKAANBIEDINGEN KWALIFICATIE ARBEIDERS KWALIFICATIE BEDIENDEN MAXIMUM LEEFTIJD TOTAAL VAN DE WERKAAN- BIEDINGEN OVEREENKOMST VAN BEP. DUUR DEELTIJDS SUPERGESCHOOLDEN GESCHOOLDEN HALFGESCHOOLDEN BEGINNELINGEN EN LEERJONGENS GEOEFENDE ONGESCHOOLDEN GEWONE HANDLANGERS UNIVERSITAIREN GESCHOOLDEN HALFGESCHOOLDEN BEGINNELINGEN LAGERE BEDIENDEN < 26 JAAR 26 TOT 30 JAAR 31 TOT 35 JAAR 36 TOT 40 JAAR 41 TOT 45 JAAR 46 TOT 50 JAAR 51 TOT 65 JAAR OF ZONDER VEREISTE arbeiders relatief aandeel 13% 8% 3% 27% 37% 9% 14% 10% 8% 12% 11% 12% 15% 14% 28% VRIJE BEROEPEN relatief aandeel 46% 22% 17% 60% 16% 3% 4% 1% 8% 5% 7% 7% 43% 28% KADER EN BEDIEN relatief aandeel 12% 7% 3% 45% 47% 3% 3% 5% 20% 18% 26% 16% 7% 7% VERKOPERS relatief aandeel 4% 18% 3% 35% 40% 5% 18% 9% 20% 18% 14% 11% 8% 19% TOTAAL relatief aandeel 21% 13% 6% 14% 12% 14% 13% 19% 22% Het beeld van de door de dienst tijdens het eerste trimester van 1996 ingevulde werkaanbiedingen toont aan dat hun intrinsieke kenmerken zeer dicht aanleunen bij wat men terugvindt op de Brusselse arbeidsmarkt. In de referentieperiode is 39% van de werkaanbiedingen gericht op arbeiders en 61% op bedienden. De overeenkomsten van bepaalde duur maken 21% uit van de werkaanbiedingen en situeren zich hoofdzakelijk in de categorie van de vrije beroepen. 13% van de werkaanbiedingen stelt een deeltijdse betrekking voor. We stellen vast dat verhoudingsgewijs het aandeel van deze werkaanbiedingen vrij groot is voor de vrije beroepen (waaronder de leerkrachten worden gerekend) en voor de verkopers, waarbij 18% van de werkaanbiedingen deeltijdse jobs zijn. De werkaanbiedingen voor verkopers onderscheiden zich sterk van de andere door een zeer laag percentage van overeenkomsten van bepaalde duur (4%). De verdeling van de werkaanbiedingen volgens kwalificaties veronderstelt dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen de kwalificatie van de arbeiders, die meer gericht is op de ervaring, en de kwalificatie van de "bedienden" in de ruime zin, die dikwijls vergezeld gaat van voorwaarden met betrekking tot het vereiste minimale scholingsniveau. De "werkaanbiedingen voor arbeiders" mikken in 37% van de gevallen op zogenaamde halfgekwalificeerde profielen. Dit geldt ook voor de groep "bedienden" waar 47% van de werkaanbiedingen hetzelfde kwalificatieniveau vereist. 8 op 10 werkaanbiedingen voor universitairen hebben betrekking op vrije beroepen 4. Tenslotte heeft 63 % van de werkaanbiedingen in de verkoop betrekking op lage kwalificaties (half-gekwalificeerd of zonder kwalificatie). De diplomavereiste maakt in die groep vaak plaats voor de vraag naar een soepel uurrooster en een goede taalkennis. Ook criteria van voorkomen en gedrag zijn dikwijls aanwezig. Daarnaast dient gepreciseerd dat voor commerciële afgevaardigden het bezit van een rijbewijs meer en meer samengaat met het bezit van een voertuig. Voor heel wat werklozen is dit duidelijk een hinderpaal. Bovendien wordt voor meer dan 3 werkaanbiedingen op 10 een leeftijdsgrens van 35 jaar opgegeven. De enige groep die omzeggens geen nadeel ondervindt van dit verschijnsel, is die van de vrije beroepen. 4 Verduidelijking : de categorie "vrije beroepen, technici en gelijkgestelden" is een heterogene groep die niet beperkt blijft tot de vrije beroepen in de gangbare betekenis van de term. Zij dekken voornamelijk de bezoldigde statuten waarvan de gemeenschappelijke noemer wordt gevormd door de houders van een diploma van het hoger onderwijs. Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 4

6 DE WERKAANBIEDING IN EVOLUTIE De evolutie van de ontvangen werkaanbiedingen 5 staat in contrast met een globale negatieve tendens van de conjunctuur waarvan de gevolgen voor de tewerkstelling in het BHG bijzonder nefast geweest zijn. Tussen 1991 en 1995 vertoont de bezoldigde arbeid in de privé-sector een aanhoudende terugval van -8,1%, wat overeenkomt met een verlies van arbeidsplaatsen op 4 jaar tijd. In dezelfde periode ontving de dienst gewone werkaanbiedingen meer, wat een positieve schommeling is van 51%. Naast de uitstippeling door de Dienst van een voluntaristisch beleid op het vlak van de prospectie van de werkaanbiedingen bij de privébedrijven evenals het ontvouwen van zijn activiteiten als tussenpersoon van de arbeidsmarkt, kunnen andere factoren worden aangehaald ter verklaring van de groeiende vraag van de werkgevers: de invloed op de relatie tussen de Openbare dienst en de Ondernemingen van de plannen die bij aanwervingen financiële voordelen opleveren, en de diversifiëring van de rekruteringskanalen door de werkgevers. Bovendien heeft de toename van de invullingsgraad zeer zeker een aandrijvend effect gehad op de volumes van de ontvangen werkaanbiedingen. Meer contradictorisch is de stijging van het aantal ontvangen werkaanbiedingen in de laatste 5 jaar, ondanks de aangroei van de voorraad arbeidskrachten ingeschreven in de werkloosheid (ongeveer personen meer tussen 1991 en 1995, hetzij bijna 33%) en de toename van hun scholingsgraad. Deze laatste vaststelling bevestigt zich door het feit dat bijna de helft van de bijkomende werkaanbiedingen, die tijdens die periode door de Dienst werden genoteerd, een scholingsniveau vereisen dat overeenkomt met een diploma van het hoger onderwijs. Dit heeft ook een betekenisvolle weerslag op het vlak van de sociopro-fessionele categorieën. De ontvangen werkaanbiedingen voor de groep "Vrije beroepen, technici en soortgelijken" die, - wij herinneren eraan - een heterogeen veld bestrijken van bezoldigde functies waarvan de gemeenschappelijke noemer het bezit is van een diploma van het hoger onderwijs, nemen op 5 jaar met 42 % (+ 842 bijkomende werkaanbiedingen) toe. We zullen deze schommeling vergelijken met de geringere groei van de werkaanbiedingen voor arbeiders die sinds 1991 een inkrimping kent. We merken op dat deze trend zowel bij de arbeiders van de secundaire als bij de arbeiders van de tertiaire sector wordt waargenomen: voor deze laatsten bereikt het groeicijfer slechts 3%, afgezien van de werkaanbiedingen voor schoonmaakpersoneel die met 28% gestegen zijn. Als deze tendens zou aanhouden, zou hij op zijn minst moeten leiden tot de nuancering van de bewering dat de Openbare Dienst een bevoorrecht rekruteringskanaal voor laaggeschoolde werknemers is. Globaal genomen liggen de werkaanbiedingen voor lage kwalificaties ruim onder het niveau van de vraag naar werk. Bij wijze van voorbeeld kunnen wij schatten dat voor één werkaanbieding van handlanger die bij de BGDA wordt ingediend, wij gemiddeld ongeveer 343 uitkeringsgerechtigde volledige werklozen tellen die onder die beroepscode ingeschreven zijn. Door de verscheidenheid van de rekruteringskanalen moeten we deze kloof enigszins relativeren, maar toch is dit veelzeggend. Dezelfde vaststelling blijkt uit de evolutie van de ontvangen werkaanbiedingen volgens het vereiste studieniveau. In 1991 vereiste 58% van de werkaanbiedingen die langs de BGDA verliepen, niet meer dan een diploma van het lager secundair onderwijs. Op 5 jaar tijd is dit aandeel teruggevallen tot 47%. Het groeicijfer van de werkaanbiedingen zonder diplomavereisten (wat niet wil zeggen dat er geen enkele kwalificatie vereist is) ligt twee keer lager dan dat van het geheel. Voor de betrekkingen met de laagste kwalificatieniveaus noteren we echter een duidelijke verbetering van de invullingsgraad. 5 Wij herinneren de lezer eraan dat de analyse handelde over gegevens afkomstig van voorraden, aangezien statistieken van werkaanbiedingen, uitgesplitst volgens de criteria "beroepen" en "studies", niet beschikbaar waren in de vorm van een flux. Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 5

7 ANALYSE VAN DE INVULLING Op 5 jaar tijd is de structuur van de invullingsgraden gewijzigd ten voordele van enerzijds de werkaanbiedingen voor arbeiders en anderzijds jobs waarvoor geen diploma vereist is, met groeicijfers tot respectievelijk 74% en 72%. In het kader van de BGDA, mondde in 1991, over het geheel van de werkaanbiedingen zonder diploma, slechts 1 aanbieding op 2 in een tewerkstelling uit. Binnen de werkaanbiedingen voor arbeiders was de verhouding ingevulde/ontvangen werkaanbiedingen (IWOW) nauwelijks beter; zij lag onder de invullingsgraad van de groep van vrije beroepen, technici en soortgelijken. In het algemeen ligt de vooruitgang van de invulling aanzienlijk hoger dan die van de volumes van genoteerde werkaanbiedingen, behalve bij één groep, die van de vrije beroepen, technici en soortgelijken (VTS). Deze laatsten, die tot in 1994 een regelmatige verhoging van hun invullingsgraad hadden gekend, tonen het daaropvolgende jaar een resultaat dat nauwelijks 3% hoger ligt dan in 1991, nl. 58% ingevulde werkaanbiedingen. Zowel op grond van de percentages als van de invullingstermijnen, werd vastgesteld dat het verband tussen deze twee grootheden omgekeerd evenredig is met de vereiste kwalificatieniveaus. Sindsdien is de evolutie van de invulling van de werkaanbiedingen voor arbeiders zodanig verbeterd dat zij de hoogste ratio oplevert. Ongeveer de helft van de door de Dienst ingevulde werkaanbiedingen wordt ingenomen door betrekkingen voor arbeiders. Vergeleken met de parallelle groei van de ontvangen werkaanbiedingen, is de vooruitgang van de invullingsgraad noch éénvormig noch lineair t.a.v. het geheel van de groepen. In 1995 gingen de invullingspercentages van 47 % voor de kaders tot 72 % voor de arbeiders. Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 6

8 ANALYSE VAN DE NIET-INVULLING De statistische benadering van de ontvangen en ingevulde werkaanbieding bepaalt de grenzen van het kader waarin de poging werd ondernomen om de niet-ingevulde werkaanbiedingen te identificeren. Bij het beperkende begrip "niet-ingevuld op het einde van de maand" hebben wij de voorrang gegeven aan het begrip van "niet-invulling in de tijd". De interpretatie van de niet-ingevulde werkaanbiedingen is dus gebaseerd op een samenhangend geheel van toestanden en periodes, begrensd door conventionele termijnen afhankelijk van de socio-professionele groepen, wat het mogelijk heeft gemaakt ze te rangschikken van moeilijk in te vullen werkaanbiedingen tot geannuleerde aanbiedingen. Na deze opsomming worden een aantal elementen aangehaald die het bestaan van eventuele tekorten aan gekwalificeerde arbeidskrachten verklaren, waarbij als reden wordt verwezen naar de onaantrekkelijkheid van de aanbiedingen, wat vaak verwijst naar de werkomstandigheden of het niveau van bezoldiging, eerder dan naar een nietaangepaste kwalificatie. Dit verslag heeft achtereenvolgens onderzocht : de ratio ingevulde WA/ontvangen WA de ingevulde WA volgens duur van de opening de openstaande werkaanbieding volgens duur van de opening de geannuleerde WA ten opzichte van het totale aantal WA die in passief werden gesteld Het is door de samenvoeging van deze verschillende indicatoren dat wij een omschrijving kunnen maken van de nietingevulde werkaanbiedingen en de moeilijk in te vullen werkaanbiedingen. Het spreekt vanzelf dat het niet noodzakelijk dezelfde beroepen zijn die telkens uit de verschillende ratio's naar voren komen. Een beroep dat op grond van de opgelegde termijnen de kenmerken van een moeilijk in te vullen werkaanbieding vertoont, kan evenwel over een heel jaar een groot invullingspercentage hebben. Een treffend voorbeeld dat deze bewering staaft, is dat van de werkaanbiedingen met betrekking tot het beroep van "beenhouwer". Wanneer men het invullingscijfer na één maand onderzoekt, bedraagt dit slechts 27%, terwijl de verhouding ingevulde werkaanbiedingen/ontvangen werkaanbiedingen voor dit beroep over een jaar 80% bedraagt. Dit bewijst dat er bepaalde moeilijkheden qua invulling op korte termijn kunnen bestaan, maar op langere termijn gaat het hier om een beroep dat een hoog invullingspercentage heeft. Omgekeerd kan een hoge annuleringsgraad eventueel samengaan met een korte invullingstermijn. We citeren bij wijze van voorbeeld de werkaanbiedingen voor de werknemers in de metaalbewerking, die een annuleringspercentage vertonen dat hoger ligt dan het gemiddelde (28%), terwijl ook het invullingspercentage voor een periode korter dan één maand, hoger is dan het gemiddelde (49%). De beroepen die in aanmerking werden genomen, zijn diegene waarvoor een voldoende aantal ontvangen werkaanbiedingen werd geteld om een significatief aandeel uit te maken van het geheel van de bij de Dienst beschikbare aanbiedingen (minimum één werkaanbieding per maand). Het koppelen van deze vier indicatoren maakt het mogelijk om aan het eind de aandacht te vestigen op de beroepen die negatieve cijfers cumuleren : ARBEIDERS VRIJE BEROEPEN, TECHNICI EN SOORTGELIJKEN BUREAUBEDIENDEN VERKOPERS Textielarbeiders Verplegend personeel Stenotypist Handelsagenten en Loodgieters Informatici Secretariaat-redactie handelsvertegenwoordigers Elektriciens-hersteller Burgerlijk en techn. ingenieurs Directiesecretaressen Verzekeringen, onroerende Onderhoudsarbeiders Techn. elektronica en telecomm. Hulpboekhouders en kassiers goederen, banken Koks en keukenpersoneel Technici elektromechanica Kamermeiden en soortgelijken Technici bouw Bakkers en banketbakkers Economisten Elektromecaniciens Psychologen Dakdekkers Opticiens en mechaniciens Kunstledematen, ambachtslieden, productiearbeiders Meubelmakers Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 7

9 Op grond van een onderzoek uitgevoerd door onze bemiddelingsdiensten, kunnen wij een aantal elementen naar voren brengen die trachten te verklaren waarom bepaalde beroepen meer getroffen zijn door het onevenwicht tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt dan andere. Wat de werknemers in de textielsector bijvoorbeeld betreft, brengt het gebruik van vreemde arbeidskrachten met lage loonkosten spanningen teweeg op de arbeidsmarkt van de ontwikkelde landen, precies omwille van de neerwaartse druk op de lonen. Aan de andere kant gaat het om een beroep waarvoor de vraag zwak is, terwijl het aantal langdurige werklozen in deze sector zeer hoog is. Bij gebrek aan praktijkervaring komen er problemen van bijscholing aan de oppervlakte. De formules van deeltijds werk, zoals ze momenteel worden aangeboden - bijvoorbeeld voor de betrekkingen in grootkeukens - doen een groot aantal werkzoekenden twijfelen omtrent de mogelijkheid om, in voorkomend geval, dezelfde werkloosheidsuitkering te genieten dan dit vandaag de dag het geval is. Daarnaast wordt van het zaalpersoneel ook taalvaardigheid verwacht, wat problemen kan opleveren voor werknemers die op andere gebieden over de vereiste kwalificaties beschikken. In de elektromechanica worden doorgaans twee verklaringen naar voren geschoven voor het verdwijnen van werkaanbiedingen zonder kwalificaties: naast de vermindering van de vraag naar dit soort werk, stelt men enerzijds vast dat beroepsscholen van hoog niveau socioprofessionele inschakelingskanalen uitwerken voor betrekkingen met hoge kwalificatievereisten en anderzijds dat via zwartwerk een beroep wordt gedaan op laaggeschoolde werkkrachten. Sommige beroepen, zoals stenotypisten, zijn aan het verdwijnen door de intrede van nieuwe informatie- en telecommunicatietechnologieën of door de recente ontwikkeling van modernere technieken. Tenslotte heeft de vermenigvuldiging van de rekruteringskanalen de privé-ondernemingen de mogelijkheid geboden om via andere wegen aan hun personeelsbehoeften te voldoen, waarbij handig gebruik kan worden gemaakt van de negatieve evolutie van de conjunctuur om de concurrentie te laten spelen. Aldus hebben de grote banken hun eigen systeem van beheer van human resources ontwikkeld. Deze kanalen zijn over het algemeen zeer goed gestructureerd. A posteriori kunnen we vier factoren onderscheiden die de niet-invulling kunnen verklaren : De stijging van het niveau van de aanwervingsvereisten in de vijf voorbije jaren, gepaard gaande met verschillen naargelang de socio-professionele categorieën, is het eerste element. De functies verbonden met een diploma van het hoger onderwijs hebben voorwaarden bijgekregen van "vaardigheden op vlak van gedragskarakteristieken" of van relationele vaardigheden, kennis van informatica en beheersing van minstens twee talen, zo niet drie. Anderzijds gaan de functies van het type "arbeiders" gebukt onder de noodzaak om een technische polyvalentie te bezitten die vandaag de dag noch door opleiding, noch door beroepservaring kan worden bijgebracht. De voorgestelde lonen stemmen steeds minder overeen met de gevraagde kwalificatieniveaus. In de paramedische sector wordt steeds meer gevraagd naar het statuut van zelfstandige. Men kan zich afvragen of dit verschijnsel een invullingsprobleem bij de bezoldigde beroepen zou kunnen veroorzaken. Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 8

10 Enkele beroepsprofielen, zoals de werkaanbiedingen met een sociaal karakter in het onderwijs of de gezondheidssector, kennen tekorten aan arbeidskrachten, maar waarschijnlijk kan deze factor toegeschreven worden aan de objectieve afwezigheid van dit soort kandidaten bij het publiek van de Dienst. Tenslotte stelt men in heel wat gevallen vast dat het profiel van de werkaanbiedingen niet afgestemd is op de gangbare marktvoorwaarden. Het gebrek aan onderlinge afstemming van vraag en aanbod kan toegeschreven worden aan 4 permanente interactieve criteria: - het statuut - de soepelheid met betrekking tot de plaats van tewerkstelling, tot de uurroosters en de loonvoorwaarden - de polyvalentie - de talenkennis op alle kwalificatieniveaus Deze vaststellingen staven de idee dat deze eerste statistische stap moet gevolgd worden door een kwalitatieve analyse van de inhoud van de werkaanbiedingen, teneinde de meest verborgen oorzaken voor de niet-invulling in het licht te stellen. Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 9

11 ALGEMEEN BEELD De onderstaande tabel toont ons 4 situaties waaronder de beroepen kunnen worden gerangschikt. Gezien het belang van deze tabel en voor alle duidelijkheid, werden enkel de beroepen vermeld die duidelijk afwijken van de gemiddelden die voor elke socio-professionele groep werden opgetekend. SYNOPTISCHE TABEL VAN DE BEROEPEN IN HET KADER VAN TWEE VARIABELEN "VOLDOENING" EN "TERMIJN" Situatie 1 Ratio VAOA hoog Invullingstermijn kort Situatie 2 Ratio VAOA zwak Invullingstermijn kort Situatie 3 Ratio VAOA hoog Invullingstermijn lang Situatie 4 Ratio VAOA zwak Invullingstermijn lang ARBEIDERS MONTEURS HAVENARBEIDERS EN WARENBEHANDELAARS INPAKKERS, ETIKETTENPLAKKERS EN SOORTGELIJKEN METSELAARS EN VLOERENLEGGERS ARBEIDERS VAN DE BEWERKING VAN METAAL TEXTIELARBEIDERS - WERKNEMERS IN HET VERVOER EN IN HET VERKEER waarvan : bestuurders HOUTBEWERKERS waarvan: timmerlieden en schrijnwerkers BOUWARBEIDERS waarvan: schilders en behangers DRUKKERIJARBEIDERS waarvan: bedieners van drukpersen ARBEIDERS IN DE VOEDINGSNIJVERHEID waarvan: beenhouwers HANDLANGERS BONTWERK - LEDER- EN KLEDINGNIJVERHEID LOODGIETERS EN BUIZENFITTERS MECANICIEN-HERSTELLERS BANKWERKERS VOOR ONDERHOUD ELECTRICIENS waarvan: electricienherstellers ELECTROMECANICIENS ONDERHOUDSARBEIDERS IN DE BOUWSECTOR KOKS EN KEUKENPERSONEEL WERKVROUWEN EN SCHOONMAKERS VRIJE BEROEPEN TECHNICI EN SOORTGELIJKEN ONDERWIJZEND PERSONEEL VERTALERS TECHNICI IN ELEKTRICITEIT KINDERVERZORGSTERS ARTIESTEN BURGERLIJK INGENIEURS TECHNISCH INGENIEURS DIRECTEURS EN KADERPERSONEEL DIRECTEURS EN KADERPERSONEEL OPVOEDERS MAATSCHAPPELIJK ASSISTENTEN INFORMATICI VERPLEGEND PERSONEEL BOEKHOUDERS ECONOMISTEN BUREAUBEDIENDEN BEDIENDEN IN DE VERZENDINGS- EN ONTVANGSTDIENSTEN KANTOORJONGENS, KLASSEERDERS EN DEURWACHTERS BUREELBEDIENDEN BEDIENDEN VAN REISBUREAU'S EN RECEPTIE ECONOMAATBEDIENDEN CORRESPONDENTEN DIRECTIESECRETARESSEN VERKOPERS VERKOPERS EN HANDELSZAAKBEHEERDERS waarvan : verkopers warenhuis en kleidnhandel VERZEKERINGEN, ONROERENDE GOEDEREN EN BANKEN HANDELSAGENTEN EN -VERTEGENWOORDIGERS Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 10

12 De eerste situatie groepeert de beroepen die uitstekende resultaten in termen van invulling laten noteren. Hierin vinden we een reeks van beroepen terug die zeer onderhevig zijn aan deeltijds werk, evenals een reeks beroepen met een meer seizoensgebonden karakter: de havenarbeiders en warenbehandelaars worden traditioneel per dag aangeworven, het onderwijzend personeel werkt met veranderlijke uurroosters en slechts een deel van de maanden van het jaar, de bedienden van reisagentschappen hebben een werk verbonden met het toerisme en heel wat aanwervingen gebeuren tijdens de vakantieperiodes. Wij hebben eveneens reeds gemerkt dat de deeltijdse werkaanbiedingen talrijk zijn in grootwarenhuizen, een categorie die ruim vertegenwoordigd is in deze eerste situatie. Men vindt in deze groep ook betrekkingen terug die hetzij zeer hoge kwalificaties vereisen (bv. directeurs en kaders) of meer gespecialiseerde en veelvuldig gevraagde kwalificaties (bv. metselaars, vloerenleggers), hetzij betrekkingen die lage kwalificaties vereisen (inpakkers, opstellers, expeditiebedienden,...). De tweede situatie toont via indirecte indicatoren duidelijk het bestaan aan van functiestoornissen veroorzaakt door een onevenwicht tussen het aanbod van en de vraag naar werk. Het gaat hier om socio-professionele categorieën waarvoor op lange termijn weinig werkaanbiedingen worden ingevuld. De invulling van die enkele werkaanbiedingen gebeurt echter zeer snel. Hierin worden beroepen ondergebracht waarvoor de kwalificaties van uiteenlopende aard zijn, maar om functionele redenen worden samengevoegd. Het is in deze groep bijvoorbeeld dat men de technische aan de commerciële vaardigheden koppelt (bvb. economaatbedienden). Sinds enkele jaren duikt ook zwartwerk op in deze activiteiten en in de metaal- en elektriciteitssector worden de arbeidsplaatsen voor werknemers met een laag kwalificatieniveau steeds zeldzamer. De derde situatie heeft betrekking op activiteiten waarvan de invullingsgraad hoog is, maar waarvan de invulling vrij langzaam verloopt. De profielen in kwestie zijn vrij specifiek, de selectieprocedures zijn langer (b.v. : arbeiders in drukkerijen, kinderverzorgsters, artiesten,...). De arbeiders in de voedings- en houtnijverheid verkeren wat hen betreft in dezelfde situatie, omdat de beroepservaring in deze vakgebieden nog vaak beïnvloed wordt door tradities van opleiding en problemen van overdracht van het vak (de nieuwe generatie aanvaardt niet meer dezelfde werkvoorwaarden). De vierde en laatste situatie tenslotte, is van groter belang omdat zij mikt op beroepen die aanzienlijke percentages van niet-invulling vertonen. In deze categorie vinden we al de beroepen terug waarover we het eerder al hebben gehad en die niet werden ingevuld als gevolg van de koppeling van de vier indicatoren die in dit verslag worden bestudeerd. Andere beroepen hebben een lage invullingsgraad, die bovendien veel meer in de tijd is gespreid. De interpretatie van de tabel toont aan dat deze beroepen over het algemeen de meest gespecialiseerde profielen vertonen, waarvoor de aanwervingsprocedures traditioneel meer tijd in beslag nemen. De vereisten van talenkennis en/of technische vaardigheden zijn hoog. Aan de andere kant weten we dat voor deze beroepen de rekruteringskanalen meer verscheiden zijn dan voor de voorgaande groepen. Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 11

13 VOORUITZICHTEN Door de informatie over de tewerkstellingsmogelijkheden op grote schaal beschikbaar te stellen of door op de arbeidsmarkt de rol van tussenpersoon te spelen, zorgen de arbeidsbemiddelingsdiensten voor een grotere doorzichtigheid van deze markt. Het is in deze context dat zij een onvermijdelijke bron blijven van gegevens over de heterogene karakteristieken van het aanbod van en de vraag naar werk. Vanaf het ogenblik dat de bepaling en de identificatie van de huidige en toekomstige kwalificatiebehoeften tot de opdrachten van de Waarnemingspost werden gerekend, bleek dat de informatie over de verwerking van de ingevulde en niet-ingevulde werkaanbiedingen, een minimum aan onderzoek vereiste. De exploitatie van deze informatie was tot op heden nog niet geschied. Deze eerste etappe kadert dus in het project tot structurering en centralisering van de inlichtingen bestemd om de toekomstige reflectie, die door Doelstelling 4 van het Europees Sociaal Fonds wordt ondersteund, af te bakenen en van discussiemateriaal te voorzien. Het gaat hier om een generische fase van de analyse die voortvloeit uit de verwerking van de werkaanbiedingen door de openbare dienst en niet om een autonoom anticiperingsmiddel. De werkgelegenheid in de bedrijfswereld ondergaat momenteel sterke veranderingen. Deze analyse, van zowel de invulling als de nietinvulling van de behoeften op de arbeidsmarkt, vormt door de herschikking van de bevoegdheden de statistische basis van de onderlinge afstemming van vraag en aanbod. De kwalitatieve analyse van de parameters van de werkaanbieding zou het mogelijk moeten maken om de profielen af te zonderen die overeenstemmen met de aangepaste en/of nieuwe betrekkingen. De opvolging van de in- en uitstroming op de arbeidsmarkt, waarvoor vandaag de middelen ontbreken, vormt de tweede etappe in het onderzoek naar mogelijke oplossingen voor de knelpunten inzake vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Tenslotte vragen deze resultaten heel wat bijkomend kwalitatief onderzoek in termen van verfijning van profielen, met name door middel van enquêtes bij de werkgevers. De bedoeling van deze studie bestond er niet in om een blik op de toekomst te werpen. We hebben via de analyse van de werkaanbiedingen onze aandacht echter toegespitst op de samenstelling van de nodige instrumenten om te kunnen anticiperen. Wat deze dimensie van de markt betreft, namelijk die van het aanbod, zou de structurering van bestaande gegevens het mogelijk moeten maken, bij middel van een opvolging die teruggaat in de tijd, de tendensen van de behoeften van de privésector op het vlak van kwalificaties vast te stellen. Beschrijvende analyse van het niet-ingevulde werkaanbod SYNTHESE pagina 12

14 Anspachlaan Brussel - Verantwoordelijke uitgever : E. Courthéoux, Anspachlaan 65, 1000 Brussel D/1996/57.47/4