INHOUDSTAFEL. WOORD VOORAF... 1 HOOFDSTUK 1 : Kenmerken van de voldane werkaanbiedingen... 3

Transcriptie

1

2 INHOUDSTAFEL INLEIDING WOORD VOORAF... 1 HOOFDSTUK 1 : Kenmerken van de voldane werkaanbiedingen... 3 Voldane werkaanbiedingen volgens het type van aanbieding en de beroepscategorie...3 Voldane werkaanbiedingen volgens het vereiste studieniveau en de beroepscategorie...4 Voldane werkaanbiedingen volgens plaats van tewerkstelling en de beroepscategorie...4 Voldane werkaanbiedingen volgens volgens de door de aanbieding vereiste leeftijd en de beroepscategorie...5 Voldane werkaanbiedingen volgens arbeidsregime en de beroepscategorie...5 Voldane werkaanbiedingen volgens nijverheidstak en de beroepscategorie...6 Voldane werkaanbiedingen volgens type van oproeping en de beroepscategorie...7 HOOFDSTUK 2 : Kenmerken van de geplaatste werkzoekenden... 9 Verdeling volgens leeftijdsklasse en geslacht van de geplaatste en doorverwezen werkzoekenden...9 Verdeling volgens studieniveau van de geplaatste en doorverwezen werkzoekenden...10 Verdeling volgens beroepscategorie en geslacht van de geplaatste en doorverwezen werkzoekenden...11 Verdeling volgens studieniveau en geslacht van de geplaatste en doorverwezen werkzoekenden die een beroepsopleiding hebben gevolgd...11 Verdeling volgens nationaliteit en geslacht van de geplaatste en doorverwezen werkzoekenden...12 HOOFDSTUK 3 : Vergelijking van de kenmerken van de vraag en het aanbod op de arbeidsmarkt Verdeling van de aanwervingen volgens het geslacht van de aangeworven werkzoekenden en het type van de voldane werkaanbiedingen...14 Verdeling van de aanwervingen volgens de leeftijdsklasse van de werkzoekenden, hun geslacht en het type van voldane werkaanbiedingen...14 Verdeling van de aanwervingen volgens het studieniveau van de betrokken personen en het door de aanbieding vereiste studieniveau...15 Verdeling van de aanwervingen op grond van het al dan niet beëindigen van een B.O., volgens het geslacht en het door de aanbieding vereiste studieniveau...17 Verdeling van de aanwervingen volgens het geslacht en de nationaliteit van de aangeworven personen en de activiteitensector van de aanbieding...18 Verdeling van de aanwervingen volgens het studieniveau en het geslacht van de aangeworven personen en volgens de door de voldane werkaanbieding vereiste beroepscategorie...20 HOOFDSTUK 4 : Raakpunten tussen de beroepscodes die door de werkgever vóór de aanwervingsovereenkomst worden geëist en de aangeworven beroepscodes Verdeling van de plaatsingen naargelang er volledige of geen enkele overeenstemming bestaat tussen de beroepscode van de voldane werkaanbieding en de beroepscode van de aangeworven personen (code van de aanbieding uitgedrukt met 1 cijfer)...24 Verdeling van de plaatsingen naargelang er volledige of geen enkele overeenstemming bestaat tussen de beroepscode van de voldane werkaanbieding en de beroepscode van de aangeworven personen (indeling tot op 3 cijfers)...25 Profiel van het beroep van verkoper Verspreiding van het profiel van de verkoop Verspreiding van het profiel van de verkoop wanneer men de personen buiten beschouwing laat die over geen enkele geldige beroepservaring beschikken Kwalitatieve analyse van het profiel van de werkaanbiedingen in de verkoopsector Frequenties Profiel van het beroep van warenbehandeling/logistiek Verspreiding van het profiel van warenbehandelaar Verspreiding van het profiel van warenbehandelaar wanneer men geen rekening houdt met de personen die geen enkele geldige beroepservaring hebben Kwalitatieve analyse van het profiel van de werkaanbiedingen voor warenbehandelaars Frequenties Profiel van het beroep van bediende financiële transacties Verspreiding van het profiel van bediende financiële transacties Verspreiding van het profiel van bedienden financiële transacties wanneer men geen rekening houdt met de personen die geen enkele geldige beroepservaring hebben Kwalitatieve analyse van het profiel van de werkaanbiedingen voor bedienden financiële transacties Frequenties BESLUIT BIJLAGEN BIBLIOGRAFIE

3 INLEIDING Dit document ligt in het verlengde van de studie naar de niet-voldane werkaanbiedingen die het Observatorium in 1996 heeft uitgevoerd. Uit deze studie zijn heel wat exploitatiemogelijkheden naar voren gekomen. Vandaag kunnen wij ons een beter beeld vormen van de werkaanbiedingen die de BGDA heeft ontvangen. Toch leek het ons interessant en noodzakelijk om dit onderzoeksveld uit te breiden met een vergelijkende analyse van de werkaanbieding en de werkaanvraag waarin bepaalde socioprofessionele profielen worden onderzocht. In tegenstelling tot de vorige studie, behandelt deze studie niet alle vacante arbeidsplaatsen gedurende een bepaalde periode, maar enkel de voldane werkaanbiedingen en - dit is nieuw - de werkzoekenden die hiervoor in aanmerking kwamen. Deze studie steunt vooral op empirisch onderzoek en wil de kenmerken van de werkaanbieding en de werkaanvraag blootleggen op het einde van het selectieve proces. De analyse van de onderlinge afstemming zal worden opgesteld op grond van de hypothese dat deze afstemming meestal voortvloeit uit een wedersamenstelling van de profielen, zowel wat de vraag als het aanbod betreft. Op grond van zijn bevoegdheid als gewestelijke bemiddelingsinstelling en dankzij zijn rol als tussenschakel tussen de werkaanbieding en de werkaanvraag, ontpopt de BGDA zich als een bevoorrechte plaats voor de waarneming van beroepsidentiteiten. Wij zijn ons ervan bewust dat de BGDA een gebied dekt dat niet perfect representatief is voor de Brusselse arbeidsmarkt. Het essentiële verschil ligt waarschijnlijk in het overaanbod aan laaggekwalificeerde werkaanbiedingen, die echter in ruime mate worden ingevuld door werkzoekenden die bij de BGDA zijn ingeschreven. Wij zijn van mening dat dit gebrek aan exhaustiviteit wordt gecompenseerd door het belang dat wordt vertegenwoordigd door dit segment van kwalificatiestructuren die bijzonder worden uiteengezet in het licht van de evolutie van de tewerkstellingsstructuren in het Brussels gewest. Bijgevolg hebben wij getracht de ingewikkelde en onregelmatige relatie tussen de voldane betrekkingen en de aangeworven werknemers uit te diepen, maar hierbij wilden wij verder gaan dan de mechanische overeenstemming tussen de kwalificaties van de arbeidsplaats en de kwalificaties van de werknemer. Is de "afstemmende" visie, die een harmonieuze en voorspelbare relatie vergt tussen het aanbod en de vraag inzake kwalificaties, in staat het hoofd te bieden aan de druk van de markt? Het basismateriaal waarop wij ons hebben gebaseerd, bestaat uit de databanken met werkzoekenden, werkaanbiedingen en werkgevers die de Dienst in het kader van zijn activiteiten beheert. Indien wij alle variabelen waarover wij beschikken samen analyseren, beschikken wij helemaal niet over alle gegevens die bij de aanwervingsprocedure een rol spelen. Over het loon wordt bijvoorbeeld uiterst zelden vooraf gesproken. Uit recente enquêtes (UPEDI, HIVA ) is gebleken dat flexibiliteit het belangrijkste bepalende criterium is voor de aanwerving, gevolgd door vagere criteria zoals persoonlijkheid en aanpassing aan de cultuur van de onderneming. Daarnaast zijn er nog meer parameters die ons ontsnappen of die slechts onrechtstreeks aan bod komen via informatie met betrekking tot de differentiatie van de arbeidsvoorwaarden. Tevens stelt men vast dat in heel wat gevallen aan het einde van dit aanwervingsproces de behoeften en de verwachtingen van de actoren opnieuw gedefinieerd en geobjectiveerd worden in overeenstemming met de toestand op de arbeidsmarkt. De eigenlijke aanwervingsmechanismen worden niet geanalyseerd in het kader dat ons aanbelangt. Dit verslag is ingedeeld in vier hoofdstukken. De eerste twee beschrijven de waarneembare kenmerken van de werkaanbieding en de werkaanvraag; het derde behandelt de vergelijkingen en de afstemmingsvormen van deze aanbiedingen en aanvragen. Het laatste hoofdstuk ligt in het verlengde van het derde, maar geeft een beschrijving vanuit een meer kwalitatief standpunt. Om dit werk af te sluiten hebben wij proberen te schatten hoeveel werknemers van de steekproef zich maximum één jaar na hun aanwerving opnieuw bij de BGDA hebben ingeschreven als nietwerkende werkzoekenden.

4 WOORD VOORAF In aansluiting en in aanvulling op de studie die in 1996 werd uitgevoerd met betrekking tot de beschrijvende aanpak van de niet-voldane werkaanbieding, gaat het Observatorium in dit document dieper in op de elementaire factoren die bepalend zijn voor de invulling van een werkaanbieding. Hiertoe hebben wij uit onze gegevensbank de werkaanbiedingen opgevraagd die tijdens het eerste semester 1997 tot een aanwerving hebben geleid. Dit betekent een totaal van voldane werkaanbiedingen. Van dit aantal moeten wij evenwel de aanwervingen aftrekken die via de dienst media van de BGDA hebben plaatsgevonden en waarvoor wij in dit geval niet altijd over de dossiers van de aangeworven personen (1.453 personen) beschikken, alsook de aanwervingen die de BGDA zelf heeft uitgevoerd (21 personen). Dit brengt ons tot een totaal van analyseerbare werkaanbiedingen. Onder de voldane werkaanbiedingen waarvan het dossier gekend is, tellen wij bovendien verschillende personen, aangezien een werkzoekende tijdens deze periode meermaals geplaatst is kunnen worden. In totaal werden eenheden één enkele keer geplaatst, werden 198 eenheden tweemaal geplaatst, werden 14 eenheden driemaal geplaatst en werd ten slotte 1 persoon viermaal geplaatst. Voor alle aanwervingen tellen wij mannen en vrouwen. Ten slotte hebben verschillende werkgevers personeel aangeworven. Wij wensen echter snel de aandacht te vestigen op de kwantitatieve context van de activiteiten van de Dienst en op de algemene kenmerken van de klanten (enerzijds werkzoekenden en anderzijds werkgevers). In 1996 heeft de Dienst in totaal ontvangen werkaanbiedingen beheerd (Europese werkaanbiedingen inbegrepen), waarvoor de invullingsgraad 73% bedroeg ( voldane werkaanbiedingen). Zoals wij reeds in het verslag over de werkaanbiedingen van vorig jaar vermeldden, vereiste bijna de helft van de bijkomende werkaanbiedingen die vanaf het begin van de jaren 1990 door de BGDA werden geregistreerd, een kwalificatieniveau dat met een diploma van hoger onderwijs overeenstemt. Deze tendens is zich blijven doorzetten door een verhoging van het kwalificatieniveau van de reserves aan beschikbare arbeidskrachten, ondanks het feit dat bijna twee derde van de ingeschreven werklozen van het Gewest te laag geschoold zijn. Wat de vraag naar werk betreft, hebben deze fenomenen spijtig genoeg niet geleid tot een daling van het aantal inschrijvingen als werkloze. In 5 jaar tijd is het aantal werklozen in het Gewest immers met 30% gestegen. In 1996 bedroeg het aantal bij de BGDA ingeschreven werkzoekenden eenheden, waaronder niet-werkende werkzoekenden. Om in enkele grote trekken de Brusselse vraag naar werk te schetsen, kunnen we stellen dat de Brusselse werkloosheid betrekking heeft op een gelijk aantal mannen en vrouwen, in tegenstelling tot de twee andere gewesten, waar de vrouwen in de meerderheid zijn. De tendens om in de langdurige werkloosheid verzeild te raken is ongetwijfeld - en dit geldt vooral voor werklozen van vreemde afkomst - één van de hoofdkenmerken van de werkloosheid in het BHG. Bijna 60% van de Brusselse werklozen behoort tot de categorie "arbeiders" (te vergelijken met de categorie "handarbeiders" van de RSZ), ondanks het feit dat het aantal werklozen in de categorie "vrije beroepen" vrij aanzienlijk is gestegen. Deze vaststelling stemt overeen met wat wij reeds hogerop hebben vermeld met betrekking tot de stijging van de kwalificatieniveaus van de werklozen in het Brussels gewest. Om een beeld te schetsen van de werkgevers die zich tot de BGDA richten, verwijzen wij naar de studie van vorig jaar. Het eerste hoofdstuk behandelde een momentopname van de ondernemingen die bij de BGDA klant zijn, met betrekking tot de kenmerken van de werkaanbiedingen die zij hadden meegedeeld. Aan de hand van een steekproef van een aantal ondernemingen die tijdens de referentieperiode minstens één aanbieding hadden meegedeeld 1, stelden wij vast dat de KMO's licht ondervertegenwoordigd waren in verhouding tot het aandeel dat zij op Brusselse gewestelijke 1 Zie beschrijving als bijlage. 1

5 schaal vertegenwoordigen en dat daarnaast onze klantondernemingen in grote lijnen de sectoriële verdeling van de globale aanwezigheid van de ondernemingen in het Gewest goed weerspiegelden. 19% van onze klantwerkgevers behoort immers tot de industrie, terwijl 81% deel uitmaakt van de tertiaire sector. 75% stelt 1 tot 50 personen te werk, waarvan bijna de helft ondernemingen zijn met 1 tot 4 werknemers, en 25% stelt meer dan 50 personen te werk, waarvan ongeveer de helft grote ondernemingen zijn (meer dan 200 personen). Tevens kon men vaststellen dat van de ondernemingen die op de bemiddeling een beroep doen, de ondernemingen uit de industriesector sterker vertegenwoordigd zijn dan die uit de dienstensector en dat de KMO's daarentegen relatief talrijker zijn in de tertiaire sector. Als laatste factor moeten wij ten slotte onderstrepen dat de ondernemingen uit de industriesector evenveel werkaanbiedingen hebben meegedeeld dan de ondernemingen uit de dienstensector. 2

6 HOOFDSTUK 1 : Kenmerken van de voldane werkaanbiedingen Van bij de aanvang preciseren we dat de socioprofessionele categorie van de vrije en intellectuele beroepen een heterogene groep is die niet beperkt blijft tot de vrije beroepen in de gangbare betekenis van de term. Deze categorie omvat voornamelijk de bezoldigde statuten waarvan de gemeenschappelijke noemer gevormd wordt door de houders van een diploma van het hoger onderwijs (verplegend personeel, onderwijzers, boekhouders, informatici, ingenieurs, ). Voldane werkaanbiedingen volgens het type van aanbieding en de beroepscategorie Beroepscategorie van de werkaanbieding Type van aanbieding Kaders Vrije en Kantoorbedienden Arbeiders intellectuele beroepen Verkopers Totaal Normale aanbiedingen 39 56% % % % % % Aanbiedingen van bepaalde duur 5 7% 82 7% 162 7% % 22 5% % Aanbiedingen HORECA 1 1% 21 2% % 0 0% 2 0% 249 5% Stageaanbiedingen % % % % 47 11% % Aanbiedingen 3 hertewerkstellingsprogramma's 0 0% 65 6% 71 3% 124 9% 0 0% 260 5% Aanbiedingen admin. maatregelen 4 2 3% 66 6% 54 2% 59 4% 9 2% 190 4% Totaal % % % % % % % van het algemeen totaal 1% 22% 42% 26% 8% 100% De vergelijking van de voldane werkaanbiedingen volgens beroepscategorie toont aan dat het grootste aantal werkaanbiedingen voor arbeiders is bestemd (42%). De andere aanbiedingen worden als volgt onderverdeeld: 26% voor vrije beroepen, 22% voor kantoorbedienden, 8% voor verkopers en 1% voor kaderleden. Het overwicht aan werkaanbiedingen voor arbeiders, alsook de aanzienlijke invullingsgraad (zie tabel als bijlage) werd in de eerste studie "Beschrijvende studie van het niet-voldane werkaanbod" aan het licht gebracht. Eén aanbieding op twee is een "normale" aanbieding. De spreiding van de normale werkaanbiedingen binnen de verschillende beroepscategorieën is verre van homogeen, aangezien zij voor de vrije beroepen nauwelijks 1/3 e van de aanbiedingen uitmaken (36%), terwijl zij voor de verkopers meer dan 2/3 e van de aanbiedingen vormen (81%). Wat de categorieën van kantoorbedienden en arbeiders betreft, is ongeveer één aanbieding op twee een normale aanbieding, m.a.w. respectievelijk 46% en 57%. De aanbiedingen van beperkte duur vertegenwoordigen 15% van het totaal aantal voldane werkaanbiedingen 5. De meeste komen voor bij de vrije en intellectuele beroepen. Binnen het geheel van de andere beroepscategorieën vinden we slechts weinig aanbiedingen van beperkte duur terug (7% van de aanbiedingen voor kaderleden, arbeiders, bedienden en 5% voor verkopers). 78% van de stageaanbiedingen bevinden zich in de beroepscategorie van de "kantoorbedienden" en "arbeiders". De aanbiedingen m.b.t. de verkoop, worden slechts in zeer geringe mate door deze maatregel getroffen (11%) De stageaanbiedingen omvatten twee types van maatregelen: enerzijds de jongerenstages (KB 230) en anderzijds de eerste werkervaringsovereenkomsten. Onder maatregelen tot opslorping van de werkloosheid verstaan we de aanbiedingen in het kader van het DAC (Derde Arbeidscircuit), het IBF (Interdepartementaal Budgettair Fonds) en de Geco s ( de gesubsidieerde contractuelen). De aanbiedingen in het kader van administratieve maatregelen omvatten de aanbiedingen werk/opleiding (KB 495), de vervangingen van brugrustpensioen (C17), de loopbaanonderbrekingen in de privé- en openbare sector en de ingroeibanen. Een gedetailleerde analyse van de redenen waarom bedienden een beroep doen op overeenkomsten voor onbepaalde duur en stageaanbiedingen vindt men in de studie van C. De Brier, Bekwaamheidsbeheer in de Brusselse ondernemingen, ICHEC

7 Voldane werkaanbiedingen volgens het vereiste studieniveau en de beroepscategorie Door de aanbieding vereiste studieniveau Kaders Leerlingschap 0% 3 0% 16 1% 0% 4 1% 23 0% Lager 0% 78 7% % 30 2% % % Lager secundair 0% 90 8% % 18 1% 21 5% 468 9% Hoger secundair 2 3% % % % 77 18% % Hoger 45 64% % 12 1% % 54 13% % Universitair 23 33% 13 1% 0% % 4 1% 246 5% Totaal Totaal % % % % % % % van het algemeen totaal 1% 22% 42% 26% 8% 100% De onderverdeling volgens studieniveau is vrij verhakkeld. De studies van hoger niveau bevinden zich in de groep van de aanbiedingen voor kaderleden en vrije beroepen met respectievelijk 97% en 66%, terwijl het "lager" en "lager secundair onderwijs" in 81% van de aanbiedingen voor arbeiders wordt vereist. Binnen de categorie van de vrije beroepen ligt het aantal werkaanbiedingen die een diploma van hoger niet-universitair onderwijs vereisen veel hoger (51%) dan de aanbiedingen die een universitair diploma vereisen (15%). Het grootste aantal aanbiedingen voor bedienden situeert zich in de niveaus gaande van het hoger secundair tot het hoger niet-universitair onderwijs (84% waarvan 64% hoger secundair en 20% hoger niet-universitair). Er dient genoteerd dat aan groot deel van de aanbiedingen voor de verkopers niet meer dan een diploma van het lager secundair onderwijs vereist (67% waarvan 65% lager onderwijs) en dat in het totaal meer dan een derde van de door de Dienst voldane aanbiedingen betrekking heeft op het lager onderwijs (35%). Voldane werkaanbiedingen volgens plaats van tewerkstelling en de beroepscategorie Plaats van tewerkstelling van de aanbieding Kaders Beroepscategorie van de werkaanbieding Vrije en Kantoorbedienden Arbeiders intellectuele Verkopers beroepen Beroepscategorie van de werkaanbieding Vrije en Kantoorbedienden Arbeiders intellectuele Verkopers beroepen Totaal Brussel 66 94% % % % % % Buiten Brussel 4 6% 44 4% 108 5% 35 3% 11 3% 202 4% Totaal % % % % % % % van het algemeen totaal 1% 22% 42% 26% 8% 100% De werkaanbiedingen bestemd voor WZ die in Brussel zijn ingeschreven, vergen over het algemeen geen grote geografische mobiliteit. De plaatsen van tewerkstelling liggen voor 96% binnen de 19 gemeenten. We noteren echter dat de helft van de aanbiedingen voor jobs "buiten Brussel" voor arbeiders bestemd zijn. Deze vaststellingen volstaan om aan te tonen dat er in Brussel een arbeidsmarkt bestaat voor de laagstgeschoolden, indien men stelt dat de "hoogstgekwalificeerde" werkaanbiedingen aan de BGDA voorbijgaan. 4

8 Voldane werkaanbiedingen volgens volgens de door de aanbieding vereiste leeftijd en de beroepscategorie Voor deze tabel, hebben wij ons bij wijze van uitzondering niet op dezelfde gegevens gebaseerd: we hebben hier immers geen rekening gehouden met de stageaanbiedingen, aangezien zij een discriminerende voorwaarde bevatten aangaande de maximumleeftijd van de aangeworven persoon en bijgevolg een bijkomende parameter aanbrengen. Om die reden beschikken we slechts over een geheel van voldane werkaanbiedingen. Leeftijdsklasse van de aanbieding Kaders Totaal max % 36 5% 74 4% 7 1% 31 8% 150 4% max % % % 60 5% 81 21% % max % % % % % % max % % % % 61 16% % max % 72 9% 104 6% 63 5% 5 1% 245 6% Onbepaald 3 6% 50 6% % % 83 22% % Totaal % % % % % % % van het algemeen totaal 1% 19% 42% 29% 9% 100% Uit bovenstaande tabel blijkt dat de werkgever voor bijna een kwart (23%) van de voldane aanbiedingen geen maximumleeftijd voor de aanwerving had opgegeven. Dit kenmerk heeft hoofdzakelijk betrekking op de aanbiedingen bestemd voor de vrije beroepen, en in mindere mate op de aanbiedingen voor arbeiders. Het overzicht van de verschillende beroepscategorieën toont aan dat de leeftijdsgrens bij de verkopers en de bedienden vrij laag ligt, aangezien respectievelijk 30% en 23% van de aanbiedingen voor deze groepen een maximumleeftijd van 30 jaar opleggen. Wat de aanbiedingen voor de vrije beroepen en de arbeiders betreft, ligt de leeftijdsgrens hoger dan voor het geheel van de andere beroepscategorieën. Voldane werkaanbiedingen volgens arbeidsregime en de beroepscategorie Door de aanbieding vereiste arbeidsregime Kaders Beroepscategorie van de werkaanbieding Vrije en Kantoorbedienden Arbeiders intellectuele Verkopers beroepen Beroepscategorie van de werkaanbieding Vrije en Kantoorbedienden Arbeiders intellectuele Verkopers beroepen Totaal Normaal % % % % % % Deeltijds werk 0% % % % % % Totaal % % % % % % % van het algemeen totaal 1% 22% 42% 26% 8% 100% 82% van de werkaanbiedingen hebben betrekking op voltijdse uurroosters, terwijl 17% deeltijdse uurroosters voorstellen. De beroepscategorieën waar de meeste deeltijdse aanbiedingen voorkomen zijn de verkopers (23%), de vrije beroepen (19%) en de arbeiders (18%). 5

9 Voldane werkaanbiedingen volgens nijverheidstak en de beroepscategorie Nijverheidstak van de werkgever Kaders Beroepscategorie van de werkaanbieding Vrije en Kantoorbedienden Arbeiders intellectuele Verkopers beroepen Totaal A 0% 0% 11 0% 1 0% 0% 12 0% Totaal I 0% 0% 11 0% 1 0% 0% 12 0% B 1 1% 2 0% 0% 2 0% 0% 5 0% C 3 4% 30 3% % 28 2% 5 1% 341 6% D 2 3% 31 3% 26 1% 26 2% 2 0% 87 2% E 0% 21 2% 24 1% 9 1% 0% 54 1% F 2 3% 38 3% % 76 6% 8 2% 463 9% G 2 3% 8 1% 3 0% 9 1% 0% 22 0% Totaal II 10 14% % % % 15 4% % H 3 4% % 139 6% 14 1% % % I 7 10% % 40 2% 22 2% 10 2% 287 5% J 2 3% 32 3% % 18 1% 0% 298 6% K 36 51% % % % 60 14% % L 1 1% 34 3% % 2 0% 6 1% 349 7% M 3 4% 98 8% 80 4% 97 7% 1 0% 279 5% N 1 1% 28 2% 27 1% % 3 1% % O 0% 44 4% 30 1% 45 3% 0% 119 2% P 6 9% 96 8% 132 6% % 0% % Q 1 1% 0% 1 0% 3 0% 0% 5 0% R 0% 5 0% 5 0% 1 0% 0% 11 0% Totaal III 60 86% % % % % % Totaal % % % % % % % van het algemeen totaal 1% 22% 42% 26% 8% 100% Legende A = Landbouw, bosbouw en visserij B = Ontginningsindustrie C = Voedings-, textiel-, hout-, papier-, karton-, lederindustrie D = Rubber, chemie, glas, aardolie, kolen E = Vervaardigingen van metaal, diamant F = Bouw G = Elektriciteit, gas, water H = Klein- en groothandel I = Banken, verzekeringen, onroerende goederen J = Vervoer en verkeer K = Diensten aan ondernemingen en personen L = Horeca M = Openbare diensten (landsverdediging,...) N = Onderwijs, onderzoek O = Geneeskunde en gezondheidsdiensten P = Beroeps- en religieuze verenigingen, kunst en letteren + andere non-profitdiensten Q = Internationale instellingen R = cat. van WZ en onnauwkeurig bepaalde activiteiten Het aandeel van de beroepscategorieën in de verschillende sectoren is sterk uiteenlopend. 19% van de werkgevers die personeel hebben aangeworven, behoren tot de secundaire nijverheidstak. Het is niet verwonderlijk dat 70% van de in de secundaire sector aangeboden arbeidsplaatsen voor arbeiders waren bestemd. We merken bovendien op dat 70% van de arbeiders in de tertiaire sector werden aangeworven, hoofdzakelijk in sectoren die diensten aan ondernemingen verlenen en in de horeca. 78% van de aanbiedingen die op verkoop gericht zijn, zijn afkomstig uit de sector van de klein- en groothandel. 6

10 74% van de aanbiedingen voor vrije en intellectuele beroepen komt uit drie sectoren: onderwijs en onderzoek (33%), internationale instellingen (26%) en diensten aan ondernemingen en personen (15%). De verspreiding van de aanbiedingen voor kantoorbedienden loopt echter meer uiteen. In orde van grootte, komt 31% van dergelijke aanbiedingen uit de sector van de diensten aan ondernemingen, en 18% uit de sector van banken en andere financiële instellingen. Voldane werkaanbiedingen volgens type van oproeping en de beroepscategorie Aard van de sollicitatie die gepaard gaat met de aanbieding Kaders Beroepscategorie van de werkaanbieding Vrije en Kantoorbedienden Arbeiders intellectuele Verkopers beroepen Op vrijwillig initiatief van de WZ 46 66% % % % % % Initiatief uitgaande van de bemiddelingsdiensten 24 34% % % % % % Totaal Totaal % % % % % % % van het algemeen totaal 1% 22% 42% 26% 8% 100% Onder "op vrijwillig initiatief van de werkzoekende" verstaan we, elke raadpleging van de werkaanbiedingen door een kandidaat zonder een voorafgaande oproeping van de bemiddelaar. Over het algemeen, houden de twee vormen van initiatief elkaar in evenwicht. Binnen de beroepscategorieën merken we echter op dat bij de aanbiedingen voor verkoopsfuncties het initiatief overwegend van de bemiddelingsdienst komt, terwijl er bij de vrije en intellectuele beroepen eerder spontaan wordt gesolliciteerd. 7

11 Tijdens het eerste trimester van 1997, werden personen aangeworven naar aanleiding van een tussenkomst van de BGDA. De verschillende voldane werkaanbiedingen hebben voor 42% betrekking op arbeiders in de industrie of in de dienstensector, voor 26% op vrije beroepen, voor 22% op kantoorbedienden. We noteren tevens, maar in mindere mate, werkaanbiedingen voor verkopers en kaderleden. De werkgevers die tijdens de betrokken periode tot aanwervingen zijn overgegaan, zijn in 19% van de gevallen afkomstig uit de klassieke secundaire activiteitensector en de arbeidsplaatsen waren hoofdzakelijk voor arbeiders bestemd. Daarnaast stellen we vast dat 70% van de arbeiders in de tertiaire sector werden aangeworven en voornamelijk in de subsectoren van de diensten aan ondernemingen en in de horeca. In hoofdzaak werden twee categorieën van aanbiedingen verwerkt, de zogenaamde "normale" aanbiedingen en de aanbiedingen in het kader van "stages en eerste werkervaringen". De spreiding binnen de beroepsgroepen toont aan dat de stageaanbiedingen vooral bestemd zijn voor "kantoorbedienden". De "normale" werkaanbiedingen vinden we voornamelijk terug bij de verkopers en de vrije beroepen (meer dan de helft van de aanbiedingen in deze laatste groep zijn van beperkte duur). Bijna twee derden van de aanbiedingen voor "arbeiders" of "verkopers" bevatten omzeggens geen diplomavereisten. Bij de vrije en intellectuele beroepen daarentegen, vereisen twee derden van de aanbiedingen een diploma van het hoger onderwijs of een universitair diploma. De aanbiedingen voor de WZ die in Brussel zijn ingeschreven, vereisen over het algemeen geen grote geografische mobiliteit. In 96% van de gevallen ligt de plaats van tewerkstelling binnen de 19 gemeenten. Voor een kwart van de voldane aanbiedingen had de werkgever geen leeftijdsgrens opgegeven. Voor de "verkopers" en de "kantoorbedienden" ligt de leeftijdsgrens relatief lager dan voor de andere categorieën. Slechts 17% van de voldane werkaanbiedingen ten slotte, heeft betrekking op deeltijds werk. Het gaat in dit geval vooral om de categorie van de verkopers (23% van de voldane arbeidsplaatsen zijn deeltijds). 8

12 HOOFDSTUK 2 : Kenmerken van de geplaatste werkzoekenden In het volgende hoofdstuk worden de invullingsgraden 6 geanalyseerd volgens variabelen die kenmerkend zijn voor de werkzoekenden die kandidaat zijn voor een aanwerving 7. Bijgevolg vestigen wij de aandacht van de lezer erop dat het mogelijk is dat een werkzoekende tijdens het referentiesemester meermaals werd voorgesteld en geplaatst 8. Verdeling volgens leeftijdsklasse en geslacht van de geplaatste en doorverwezen werkzoekenden Leeftijdsklasse van de aangeworven WZ geplaatst Mannen Vrouwen Totaal geplaatst geplaatst doorverwijzing invullingsgraad doorverwijzing invullingsgraad doorverwijzing invullingsgraad < , , , , , , , , , , , , , , , , ,7 Totaal , , ,7 Globaal beschouwd zijn de meeste geplaatste werkzoekenden die bij de BGDA een dossier hebben, jong. De personen die jonger zijn dan 25 jaar vertegenwoordigen iets meer dan één derde (35%) en de personen tussen 25 en 29 jaar vertegenwoordigen 30% van deze categorie. Met andere woorden, bijna twee derde van de werkzoekenden is jonger dan 30 jaar. De werkzoekenden tussen 30 en 39 jaar vertegenwoordigen echter bijna één vierde (24%) van alle geplaatste werkzoekenden die bij de BGDA nog steeds een dossier hebben. De invullingsgraden bevestigen vrij natuurlijk de vaststelling dat de "invullingskansen" afnemen naarmate de werkzoekende ouder wordt. Voor de categorie (< 25 jaar) bedraagt de invullingsgraad 15,3%. Voor de leeftijdscategorie van 30 tot 39 jaar daalt hij echter tot 10,8%, ondans het feit dat en hierdoor wordt het verschil duidelijk het algemeen totaal van doorverwezen personen in beide categorieën bijna gelijk is. Daarnaast stelt men vast dat het aantal voorstellingen aan de werkgever die tot een aanwerving hebben geleid, relatief hoog ligt in de leeftijdscategorieën hoger dan 50 jaar. Voor deze categorie loopt de invullingsgraad op tot 17,5%. Ten slotte zijn de geplaatste werkzoekenden min of meer gelijk verdeeld tussen beide geslachten. Toch is het interessant om vast te stellen dat de invullingsgraden bij vrouwen beter zijn in alle leeftijdscategorieën. Dit geldt vooral voor vrouwen jonger dan 30 jaar Onder "invullingsgraad" verstaat men het verband tussen het aantal aangeworven personen en het aantal aan de werkgever doorverwezen personen. Dit cijfer is niet te vergelijken met de waarde die veel wordt gebruikt om het verband tussen de ontvangen werkaanbiedingen en de ingevulde werkaanbiedingen aan te duiden. In dit hoofdstuk heeft de analyse enkel betrekking op de geplaatste of doorverwezen werkzoekenden die bij de BGDA over een dossier beschikken. Wij herinneren eraan dat tijdens de geanalyseerde periode 198 personen tweemaal werden geplaatst, 14 personen driemaal werden geplaatst en één persoon viermaal werd geplaatst. 9

13 Verdeling volgens studieniveau van de geplaatste en doorverwezen werkzoekenden Mannen Vrouwen Totaal Studieniveau van de doorverwijzingraawijzingraawijzingraad invullings- doorver- invullings- doorver- invullings- geplaatst geplaatst geplaatst aangeworven WZ Leerlingschap , , ,3 Andere , , ,3 Lager , , ,3 Lager secundair , , ,1 Hoger secundair , , ,1 Hoger , , ,8 Universitair , , ,3 Totaal , , ,7 Uit bovenstaande tabel blijkt dat een belangrijke groep (45%) van de geplaatste werkzoekenden een diploma van een laag niveau bezit (lager onderwijs, lager secundair onderwijs of andere). De tussenwaarde (29%) wordt opgetekend door de diploma's van hoger secundair onderwijs. Ten slotte is ongeveer één kwart van de geplaatste werkzoekenden (24%) houder van een diploma van hoger en universitair onderwijs. Algemeen beschouwd worden er meer vrouwen met een diploma van hoger onderwijs geplaatst, terwijl er vooral mannen geplaatst worden met een lager studieniveau. Voor alle diplomacategorieën scoren vrouwen betere invullingsgraden, behalve bij de lagere studies waarvoor de invullingsgraad hoger ligt bij mannen. Ten slotte stelt men vast dat de diploma's van het hoger secundair onderwijs (in absolute waarden) het best vertegenwoordigd zijn bij de geplaatste personen, terwijl deze categorie echter één van de zwakste invullingsgraden vertoont. 9 De rubriek "andere studies" bevat studies die door privé-instellingen worden georganiseerd en die niet overeenstemmen met de eisen die worden opgelegd aan het georganiseerde onderwijs (gemeenschapsonderwijs - provincieonderwijs - gemeenteonderwijs - vrij onderwijs). Hetzelfde geldt voor het kunst-, muziek- en toneelonderwijs dat in conservatoria en muziekacademies wordt gegeven. In werkelijkheid zijn de meeste personen die tot deze categorie behoren, buitenlanders wiens diploma's in België niet erkend zijn. 10

14 Verdeling volgens beroepscategorie en geslacht van de geplaatste en doorverwezen werkzoekenden Uit bovenstaande tabel blijkt dat een aanzienlijk deel van de geplaatste personen tot de categorie "arbeiders" behoort. Toch ligt de invullingsgraad hoger bij de vrije beroepen en vooral voor vrouwen die tot deze categorie behoren. Het kan enigszins verbazend lijken dat voor de socioprofessionele categorie "arbeiders" de invullingsgraad voor mannen dezelfde is als die voor vrouwen (12,9%), hoewel de vrouwen tweemaal minder vertegenwoordigd zijn onder de werkzoekenden van de categorie "arbeiders". De proportioneel massale aanwezigheid van geplaatste arbeidersvrouwen kan waarschijnlijk worden verklaard doordat er in het BHG een aanzienlijke vraag is naar banen waar handenarbeid aan te pas komt in de tertiaire activiteiten, waarin heel wat vrouwen worden tewerkgesteld. In de categorieën kaderleden, kantoorbedienden en verkopers stelt men invullingsgraden vast die lager liggen dan het gemiddelde van de groepen, respectievelijk 10,7%, 10,9% en 11,7%. Verdeling volgens studieniveau en geslacht van de geplaatste en doorverwezen werkzoekenden die een beroepsopleiding hebben gevolgd Studieniveau geplaatst Mannen Vrouwen Totaal Beroepscategorie van doorverwijzingraawijzingraawijzingraad invullings- doorver- invullings- doorver- invullings- geplaatst geplaatst geplaatst de aangeworven WZ Kaders , , ,7 Kantoorbedienden , , ,9 Arbeiders , , ,9 Vrije beroepen , , ,6 Verkopers , , ,7 Totaal , , ,7 B.O. beëindigd Mannen Vrouwen Totaal doorverwijzingraawijzingraad invullings- doorver- invullings- doorverwijzing geplaatst geplaatst invullingsgraad Leerlingschap ,7 7 0, ,5 Andere studies , , ,0 Lager , , ,2 Lager secundair , , ,6 Hoger secundair , , ,8 Hoger , , ,9 Universitair ,1 6 0, ,5 Totaal , , ,2 Hoewel men een groter aantal mannen telt die een beroepsopleiding hebben gevolgd, blijkt uit deze tabel dat de invullingsgraad voor vrouwen die een beroepsopleiding hebben gevolgd (12,4%), hoger ligt dan die voor mannen (10,6%). Deze tendens zet zich echter niet door ten opzichte van de verschillende studieniveaus: de invullingsgraden van mannen die een beroepsopleiding achter de rug hebben, zijn algemeen beschouwd beter met betrekking tot leertijd, aangezien de kandidaten aan diploma hebben van lager onderwijs of hoger secundair onderwijs of een graduaats- of universitair diploma. De beroepsopleiding lijkt echter gunstiger te zijn voor de inschakeling van vrouwen met diploma's die in België niet erkend zijn (invullingsgraad van 17,3% tegen 5,8% voor mannen) en vrouwen met een diploma van lager secundair onderwijs (13,8%). 11

15 Verdeling volgens nationaliteit en geslacht van de geplaatste en doorverwezen werkzoekenden Nationaliteit geplaatst Mannen Vrouwen Totaal geplaatst geplaatst doorverwijzing invullingsgraad doorverwijzing invullingsgraad doorverwijzing invullingsgraad België , , ,3 Federaal Duitsland , , ,0 Frankrijk , , ,1 Groot-Brittannië , , ,4 Luxemburg , , ,0 Nederland , , ,0 Spanje , , ,4 Portugal , , ,2 Griekenland , , ,5 Denemarken 0, , ,0 Ierland , , ,0 Italië , , ,0 Zweden 0,0 1 0,0 1 0,0 Vreemdelingen E.U , , ,2 Algerije , , ,4 Zwitserland ,0 3 0, ,1 Marokko , , ,4 Polen , , ,6 Tunesië , , ,7 Turkije , , ,4 VSA , , ,3 Joegoslavië , , ,4 Zaïre , , ,1 USSR 3 0,0 1 0,0 4 0,0 Andere nationaliteiten , , ,2 Kandidaat-vluchtelingen , , ,1 Vreemdelingen buiten E.U , , ,9 Totaal , , ,6 Uit de tabel blijkt dat de geplaatste bevolking bestaat uit 76% Belgen, 13% vreemdelingen die tot de Europese Gemeenschap behoren en 11% vreemdelingen die niet tot de Europese Gemeenschap behoren. Hoewel het aantal doorverwezen mannen gelijk is aan het aantal doorverwezen vrouwen, stelt men vast dat er meer vrouwelijke kandidaten worden geplaatst. Hun tewerkstellingspercentage bedraagt 16% tegen 14,7% bij de mannen. Een onderzoek van de vreemde bevolkingsgroepen leidt tot verschillende vaststellingen met betrekking tot de moeilijkheden die zij moeten overwinnen ten opzichte van hun (her)tewerkstelling : - ondanks het feit dat de Marokkaanse bevolking de op één na grootste bevolkingsgroep is die voor de in te vullen arbeidsplaatsen wordt voorgesteld, behoort de invullingsgraad van deze groep tot de laagste invullingsgraden die hier werden berekend (9,4%). Deze verhouding "plaatsingen/voorstellingen" ligt bijzonder laag bij mannen (9,1%); - de Italiaanse en Spaanse bevolkingsgroepen vertonen gelijkenissen met betrekking tot de vaststellingen voor de Marokkaanse werkzoekenden, aangezien hun tewerkstellingspercentages lager liggen dan het gemiddelde (respectievelijk 11,0% en 11,4%). Voor Turkse mannen, die binnen de doorverwezen nationaliteiten nochtans sterk vertegenwoordigd zijn, ligt de invullingsgraad eveneens lager dan het plaatsingsgemiddelde van de mannen (13,1%). Enkel de Fransen scoren een invullingsgraad die proportioneel hoog ligt in verhouding tot het aantal geregistreerde voorstellingen. 12

16 Bijna twee derde van de werkzoekenden is jonger dan 30 jaar. De werkzoekenden tussen 30 en 39 jaar vertegenwoordigen nochtans bijna één vierde van alle tewerkgestelde kandidaten. De invullingsgraden bevestigen dat de plaatsingskansen afnemen naarmate de werkzoekende ouder wordt. Wat de leeftijdscategorieën boven 50 jaar betreft, bedraagt de invullingsgraad 17,5%. Dit betekent een relatief hoog aantal voorstellingen die tot een aanwerving hebben geleid. In alle leeftijdscategorieën scoren vrouwen betere invullingsgraden. 45% van de geplaatste werkzoekenden bezit een laaggekwalificeerd diploma (lager, lager secundair of ander onderwijs). De geplaatste vrouwen zijn in de meerderheid voor de hogere diploma's, de mannen zijn het sterkst vertegenwoordigd voor de laagste studieniveaus. Globaal beschouwd vallen de invullingsgraden het best uit voor alle diplomacategorieën bij de vrouwen, behalve voor de lagere studies. Hoewel de meeste geplaatste personen een diploma van hoger onderwijs bezitten, behoort de invullingsgraad van deze categorie tot de zwakste. Hoewel een aanzienlijk deel van de aangeworven personen tot de categorie "arbeiders" behoort, heeft de hoogste invullingsgraad betrekking op de vrouwen van de categorie "vrije en intellectuele beroepen". Wat de socioprofessionele categorieën kaderleden, kantoorbedienden en verkopers betreft, stelt men vast dat de invullingsgraden lager liggen dan het algemene gemiddelde van de groepen. Terwijl men een groter aantal mannen telt die een beroepsopleiding hebben gevolgd, ligt de invullingsgraad voor vrouwen die een beroepsopleiding hebben gevolgd, hoger dan die voor mannen. Deze beroepsopleiding is vooral voordelig voor vrouwen die een diploma bezitten dat in België niet wordt erkend en voor vrouwen die een diploma van lager secundair onderwijs bezitten. 76% van alle kandidaten die aanspraak maken op een job, zijn Belgen, 13% zijn vreemdelingen uit de Europese Unie en 11% zijn vreemdelingen die niet tot de E.U. behoren. Uit de analyse van de invullingsgraden blijkt dat de Marokkaanse, Italiaanse en Spaanse bevolkingsgroepen de grootste moeilijkheden ondervinden om zich in de arbeidsmarkt te integreren, hoewel zij binnen de doorverwezen kandidaten relatief sterk zijn vertegenwoordigd. De Fransen van hun kant scoren invullingsgraden die wel voldoening schenken. 13

17 HOOFDSTUK 3 : Vergelijking van de kenmerken van de vraag en het aanbod op de arbeidsmarkt Verdeling van de aanwervingen volgens het geslacht van de aangeworven werkzoekenden en het type van de voldane werkaanbiedingen Type van aanbieding Mannen Vrouwen Totaal Normale aanbiedingen Aanbiedingen van bepaalde duur Aanbiedingen HORECA Stageaanbiedingen Aanbiedingen hertewerkstellingsprogramma's Aanbiedingen administratieve maatregelen Totaal Hoewel beide geslachten gelijk vertegenwoordigd zijn wanneer we de plaatsingen vanuit een algemeen standpunt bekijken, toont de ontleding volgens de verschillende types van werkaanbieding aan dat de onderverdeling minder gelijkloopt. De normale werkaanbiedingen worden voor 55% door mannen ingevuld, terwijl de vrouwen oververtegenwoordigd zijn op arbeidsplaatsen van onbepaalde duur en vooral op arbeidsplaatsen die gebonden zijn aan een hertewerkstellingsprogramma. Met uitzondering van de stageaanbiedingen en aanbiedingen voor eerste werkervaring, waarvoor de mannen meer aan bod komen, wordt de helft van de vrouwen in een a priori precair statuut geplaatst. Verdeling van de aanwervingen volgens de leeftijdsklasse van de werkzoekenden, hun geslacht en het type van voldane werkaanbiedingen Type van < Totaal aanbieding M V T M V T M V T M V T M V T M V T M V T A B C D E F Totaal A = normale werkaanbiedingen B = aanbiedingen van bepaalde duur C = aanbiedingen horeca D = Stageaanbiedingen E = aanbiedingen hertewerkstellingsprogramma's F = aanbiedingen in het kader van administratieve maatregelen De toevlucht tot atypische overeenkomsten vindt vooral plaats bij jongeren. Hoewel de helft van de plaatsingen in het kader van een normale aanbieding plaatsvinden, toch is dit slechts het geval bij 39% van de jongeren onder de 25 jaar, die voornamelijk naar stageaanbiedingen of eerste werkervaringsovereenkomsten worden georiënteerd. In deze leeftijdsklasse is de kloof tussen de geslachten minder uitgesproken. 10 De 10 personen die werk hebben gevonden naar aanleiding van een stage en die ondergebracht werden in de leeftijdsklasse van 30 tot 39 jaar waren wel degelijk 30 jaar oud op het ogenblik van hun aanwerving en beantwoordden bijgevolg aan dit type van aanbiedingen. 14

18 Vanaf 25 jaar zijn de vrouwen systematisch oververtegenwoordigd op atypische arbeidsplaatsen (aanbiedingen van beperkte duur, aanbiedingen in het kader van hertewerkstellingsprogramma's en administratieve maatregelen). In de klasse boven 30 jaar, noteren we voor dit type van arbeidsplaatsen 45% vrouwen tegenover 30% mannen. De overgrote meerderheid van de plaatsingen had betrekking op personen jonger dan 40 jaar. Boven deze grens noteren we slechts 11% aanwervingen meer. Deze verhouding daalt met de leeftijd. De plaatsing van oudere werkzoekenden (>50 jaar) bedraagt 2% en is dus veel minder doorslaggevend. Verdeling van de aanwervingen volgens het studieniveau van de betrokken personen en het door de aanbieding vereiste studieniveau Studieniveau Studieniveau van de aangeworven personen v/d voldane AS LL LO LS HS HO UN Totaal aanbiedingen M V T M V T M V T M V T M V T M V T M V T H F T AS LO LS HS HO UN Totaal AS LL LO LS HS HO UN Andere studies Leerlingschap Lager onderwijs Lager secundair onderwijs Hoger secundair onderwijs Hoger onderwijs Universitair onderwijs De vergelijking van de door de werkgever vereiste studies en het studieniveau van de aangeworven personen verstevigt de hypothese van de overkwalificatie. Het diploma van de aangeworven persoon is hoger dan de aanvankelijke vereisten van de werkgever. We stellen immers vast dat bijna één aanbieding op twee betrekking heeft op laaggeschoolde profielen: 40% van de werkaanbiedingen vereisen geen enkel diploma of getuigschrift (equivalent van het lager onderwijs) en 10% legt de lat slechts op het lager secundair onderwijs. Maar, na studie van de profielen van de personen die naar aanleiding van deze aanbiedingen werden aangeworven, blijkt dat slechts 17% over geen enkel diploma beschikt en 18% enkel tot het lager secundair school heeft gelopen. Eigenlijk zouden we 45% van de geplaatste personen als laaggeschoold kunnen beschouwen, in de veronderstelling dat alle werkzoekenden in de klasse "andere studies" tot de groep van de laaggeschoolden behoren. Ter herinnering, de categorie "andere studies" omvat voornamelijk diploma's die niet in België worden erkend. De studie van bovenstaande vaststellingen verstevigt de hypothese dat gediplomeerden druk uitoefenen op arbeidsplaatsen van een lager niveau. We stellen immers vast dat het aantal aangeworven gediplomeerden van het hoger onderwijs (25% van het totaal aantal aanwervingen) hoger ligt dan de effectieve vraag van de werkgevers naar dergelijke werknemers. Van de 262 aangeworven universitairen kwam minder dan de helft (45%, hetzij 118 personen) terecht op een arbeidsplaats die oorspronkelijk voor hen bestemd was. Eén derde nam een plaats in die voorzien was voor een gediplomeerde van het hoger niet-universitair onderwijs (van het korte of lange type). De rest, 22%, werd aangeworven voor een job die ten hoogste een diploma van het hoger secundair vereist. 15

19 Deze niveauverschillen zijn nog meer uitgesproken binnen de groep van de mannelijke universitairen. Bij de gediplomeerden van het hoger niet-universitair onderwijs is de graad van overeenkomst met de diplomavereisten groter, namelijk 64%. Er dient opgemerkt dat de vrouwen zelfs nog beter scoren (68%). Behalve de universitairen die universitaire arbeidsplaatsen innemen, neemt slechts 12% van de gediplomeerden van het hoger niet-universitair onderwijs dergelijke jobs in, terwijl 14% van de laatstgenoemde gediplomeerden zich tevreden stellen met een arbeidsplaats bestemd voor het hoger secundair onderwijs. We stellen vast dat hoe lager het vereiste studieniveau is, hoe groter de concurrentie tussen de verschillende diploma's wordt. Deze vaststelling vertaalt zich als volgt: 86% van de universitaire arbeidsplaatsen worden door universitairen ingenomen, 12% door gediplomeerden van het hoger onderwijs en 3% door personen zonder diploma of behorend tot de categorie "andere studies". De jobs bestemd voor gediplomeerden van het hoger niet-universitair onderwijs worden daarentegen slechts voor 68% ingenomen door personen met het vereiste diploma; 14% wordt ingenomen door universitairen, en de overige plaatsen door afgestudeerden van het hoger secundair onderwijs. De spreiding van de personen met het laatstgenoemde diploma is nog groter, aangezien zij slechts iets meer dan de helft (55%) van de oorspronkelijk voor hen bestemde arbeidsplaatsen innemen. De druk op deze groep van gediplomeerden komt overigens van twee zijden, zowel van mensen met een hoger (17%) als mensen met een lager studieniveau (28%). Wat de invulling van de arbeidsplaatsen voor personen van het lager secundair onderwijs betreft, komt de situatie overeen met wat zopas werd vastgesteld. De concurrentiedruk op deze groep van gediplomeerden bedraagt 30%, zowel vanwege hogere als vanwege lagere studieniveaus. Ten slotte dient genoteerd dat de aanbiedingen waarvoor geen minimaal of lager studieniveau vereist is, uitermate versnipperd zijn. Hoewel de helft van deze aanbiedingen wel degelijk wordt ingevuld door personen met een lage scholingsgraad, toch wordt 25% ingenomen door afgestudeerden van het lager secundair, 20% van het hoger secundair en 5% van het hoger onderwijs. In deze context kunnen we stellen dat de werkelijk vereiste bekwaamheden om een job uit te oefenen en aan de functievereisten te voldoen, tot een minimum worden herleid door de manier waarop de werkgevers hun behoeften op het vlak van studieniveau uitdrukken. 16

20 Verdeling van de aanwervingen op grond van het al dan niet beëindigen van een B.O., volgens het geslacht en het door de aanbieding vereiste studieniveau B.O. van de aangeworven personen Studieniveau van de zonder B.O. of B.O. niet beëindigd B.O. beëindigd Algemeen voldane aanbieding Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Totaal totaal AS LO LS HS HO UN Totaal LT = Leerlingschap LO = Lager Onderwijs LS = Lager Secundair HS = Hoger Secundair HO = Hoger Onderwijs UN = Universitair Van alle personen die werden aangeworven, tellen we slechts 5% werkzoekenden die voordien een beroepsopleiding hadden gevolgd. Dit vrij zwakke percentage ligt lager dan het aantal WZ ingeschreven voor een BO (tussen 6 en 7%), en tevens lager dan het aantal WZ dat een BO heeft gevolgd en zich bij een werkgever heeft aangeboden. Op de zowat voorgedragen werkzoekenden, hadden er een beroepsopleiding gevolgd (zie hoofdstuk 2). Met 199 aanwervingen bedraagt de invullingsgraad 11,2% (199 voldane werkaanbiedingen/1.771 WZ die een BO hebben voltooid). Dit cijfer ligt iets lager dan dat van de WZ die geen beroepsopleiding hebben gevolgd of de opleiding niet hebben voltooid (12,7%). Dit verschil kan gedeeltelijk verklaard worden door de bijzondere kenmerken van de twee groepen (met of zonder BO). Aangezien het onmogelijk was om in het kader van deze studie de types van opleiding naar belangrijkheid te rangschikken, hebben we getracht het profiel van deze dunbevolkte groep beter te omschrijven. Zoals reeds aangehaald in hoofdstuk 2, bestaat deze groep voor 60% uit mannen en is de scholingsgraad lager dan in de groep zonder BO. Ongeveer 65% is niet langer dan het lager secundair naar school geweest. Deze structuur komt overeen met de socioprofessionele onderverdeling van de steekproef. Binnen deze structuur vinden we overwegend arbeiders terug (57,3%). Van de mannelijke werknemers is twee derde arbeider. Bovendien, op het ogenblik van hun aanwerving, waren 54% van de mannen niet ouder dan 30 jaar. Bij de vrouwen ligt dit cijfer beduidend lager (48%). Schematisch gezien, stellen we vast dat het aantal mannelijke arbeiders verhoogt naarmate de leeftijdsklasse stijgt, maar in alle gevallen ligt hun aandeel boven de 60%. Wat de vrouwen onder de 30 jaar betreft, is het aantal "jobs voor bedienden" in de meerderheid, maar eens deze kaap voorbij, lijkt het aantal arbeidsters het op de vorige groep te halen. In het algemeen zijn de "bediendenjobs" en de "arbeidersjobs" bij de vrouwen met elk 42,3% gelijk verdeeld. De vrije beroepen en de verkopers vertegenwoordigen 15% van de steekproef. 17

21 Verdeling van de aanwervingen volgens het geslacht en de nationaliteit van de aangeworven personen en de activiteitensector van de aanbieding Activiteitensector Nationaliteit en geslacht van de geplaatste WZ van de voldane Belgen Vreemdelingen E.U. Vreemdelingen buiten E.U. Totaal aanbieding M V T M V T M V T M V T A Totaal I B C D E F G Totaal II H I J K L M N O P Q R Totaal III Totaal Legende A = Landbouw, bosbouw en visserij B = Ontginningsindustrie C = Voedings-, textiel-, hout-, papier-, karton-, lederindustrie D = Rubber, chemie, glas, aardolie, kolen E = Vervaardigingen van metaal, diamant F = Bouw G = Elektriciteit, gas, water H = Klein- en groothandel I = Banken, verzekeringen, onroerende goederen J = Vervoer en verkeer K = Diensten aan ondernemingen en personen L = Horeca M = Openbare diensten (landsverdediging,...) N = Onderwijs, onderzoek O = Geneeskunde en gezondheidsdiensten P = Beroeps- en religieuze verenigingen, kunst en letteren + andere non-profitdiensten Q = Internationale instellingen R = cat. van WZ en onnauwkeurig bepaalde activiteiten Over het algemeen komt de onderverdeling van de plaatsingen volgens nationaliteit overeen met de structuur van de actieve tewerkgestelde bevolking. Een vierde van de aanwervingen heeft betrekking op vreemdelingen. Dit aandeel blijft echter beduidend lager dan hun vertegenwoordiging in de Brusselse werkloosheid (± 40%). Een kleiner aantal plaatsingen (18,7%) situeert zich in de secundaire sector. Autochtonen of niet, het wekt geen verbazing dat in deze categorie de mannelijke werknemers in de meerderheid zijn. Vrouwen zijn enkel sterk vertegenwoordigd in de voedings- en textielsector. De bouwsector is de belangrijkste secundaire sector waar mannelijke arbeidskrachten, ongeacht hun nationaliteit, aan de slag kunnen. In de tertiaire sector verloopt de verdeling enigszins anders volgens de nationaliteiten en het geslacht. 18

22 De Belgische werknemers en de werknemers van vreemde afkomst die tot de E.U. behoren, concentreren zich in 3 sectoren: dienstverlening aan ondernemingen, groothandel en geneeskunde en sanitaire diensten. De Belgische vrouwen zijn eveneens goed vertegenwoordigd in het onderwijs. Buitenlanders die afkomstig zijn uit de gemeenschappelijke ruimte, vertegenwoordigen 11% van de plaatsingen. Eén kwart van deze plaatsingen situeert zich in de secundaire sector omdat heel wat mannen in de metaalverwerking en de bouwsector werden aangeworven. De vrouwelijke onderdanen van de EU zijn, met uitzondering van het onderwijs, vooral tewerkgesteld in dezelfde sectoren dan de Belgische vrouwen, met name de dienstverlening aan ondernemingen, de groot- en kleinhandel en de sanitaire diensten. Wij stellen eveneens vast dat een groot aantal buitenlandse vrouwen die tot de EU behoren, in de voedings- en textielindustrie werken. Tijdens de referentieperiode werd 13% van de niet-eu-buitenlanders tewerkgesteld, waarvan ¾ in de tertiaire sector. Uitgesplitst per geslacht bedraagt deze verhouding 66% voor de mannen en 90% voor de vrouwen. De extracommunautaire buitenlanders werden aangeworven naar rato van 22% (25% voor de vrouwen) in de sector van de dienstverlening aan ondernemingen en 11% in de horeca. Tevens werd een niet te verwaarlozen groep mannen (13%) tewerkgesteld in de vervoer- en verkeerssector. In het kader van onze steekproef blijkt dat de meeste vrouwen in de sanitaire sector werken. Tijdens deze periode werden 35% van de geplaatste vrouwen die niet tot de EU behoren, in deze sector tewerkgesteld. Door deze dossiers vanuit een bepaalde invalshoek te analyseren is gebleken dat het in de helft van de gevallen om Marokkaanse vrouwen gaat en in een vierde van de gevallen om vrouwen van Zwart-Afrikaanse afkomst. Turkse vrouwen komen nagenoeg niet in deze groep voor. Bijna de helft van deze vrouwen heeft hogere secundaire studies achter de rug. Eén derde van hen werkt als niet-gediplomeerd verzorgend personeel; een ander derde oefent reinigings- of onderhoudsfuncties (in tehuizen, ziekenhuizen) uit of werkt als kantinepersoneel. Het laatste derde is in aanmerking gekomen voor administratieve en secretariaatsfuncties in deze sector. 19

23 Verdeling van de aanwervingen volgens het studieniveau en het geslacht van de aangeworven personen en volgens de door de voldane werkaanbieding vereiste beroepscategorie Studieniveau en geslacht van de WZ Beroepscat. LL AS LO LS HS HO UN Totaal v/d aanbieding M V T M V T M V T M V T M V T M V T M V T M V T Directeurs Kantoorbedienden Arbeiders Vrije beroepen Verkopers Totaal Globaal beschouwd zorgt een vergelijking van het gezochte socioprofessionele profiel met het studieniveau van de aangeworven personen voor weinig verrassingen. De directieposten worden bijna voor 80% door gediplomeerden van het hoger onderwijs ingenomen, zonder enig onderscheid tussen mannen en vrouwen. Gediplomeerden van het hoger secundair onderwijs bekleden de helft van de arbeidsplaatsen van kantoorbediende. De andere helft wordt gelijk verdeeld tussen het hoger onderwijs en het lager secundair onderwijs. Deze posten worden voor 70% door vrouwen ingenomen. Men stelt vast dat zij systematisch meer geschoold zijn dan mannen. Het gemiddelde verschil varieert van het enkele tot het dubbele. Drie vierde van de werkaanbiedingen die voor arbeiders zijn bestemd, worden ingevuld door werkzoekenden die na hun lager secundaire studies geen diploma meer hebben behaald. Het overige vierde heeft doorgaans hoger secundair studies beëindigd. Vreemd genoeg oefenen gediplomeerden van het hoger en het universitair onderwijs slechts 65% van de vrije en intellectuele beroepen uit. Dit kan worden verklaard door de aanwezigheid van beroepen die met deze groep worden gelijkgesteld en die niet altijd hogere diploma's vereisen (bv. niet-gediplomeerd verzorgend personeel zoals verplegers, elektronicatechnici,...). 27% van de beroepen in deze categorie wordt uitgeoefend door gediplomeerden van het hoger secundair onderwijs. De andere studieniveaus komen hier niet voor. Ten slotte stelt men vast dat vrouwen in deze categorie sterker vertegenwoordigd zijn, ongeacht hun studieniveau. De laatste groep, meerbepaald de verkopers, wordt gekenmerkt door een meerderheid werknemers die geen hoger onderwijs hebben gevolgd (80%). De modale groep bestaat uit het hoger secundair onderwijs, het lager secundair onderwijs is voor 20% vertegenwoordgid, het lager onderwijs voor 17%. Ook in deze groep stelt men opnieuw vast dat de vrouwen in de meerderheid zijn, met uitzondering van het hoogstgekwalificeerde segment. 20

24 Hoewel de Dienst in het algemeen evenveel mannen als vrouwen plaatst, worden de normale werkaanbiedingen voor 55% door mannen ingevuld, terwijl vrouwen in de helft van de gevallen in a priori precaire statuten worden geplaatst. Atypische overeenkomsten komen vooral bij jongeren voor. Vanaf 25 jaar zijn vrouwen in dit type betrekkingen systematisch oververtegenwoordigd. De overgrote meerderheid van de plaatsingen had betrekking op personen jonger dan 40 jaar. Een vergelijking tussen het door de werkgever gevraagde studieniveau en het studieniveau van de aangeworven personen bevestigt de hypothese dat de aangeworven personen een diploma bezitten dat hoger is dan wat de werkgevers aanvankelijk hadden geëist. Blijkbaar oefenen de gediplomeerden zware druk uit op de betrekkingen van lager niveau. Wij stellen vast dat de concurrentie tussen de verschillende studieniveaus verscherpt naarmate het studieniveau afneemt. Deze concurrentiële druk wordt zowel in stijgende als in dalende lijn gevoeld. Voor alle aangeworven personen tellen wij slechts 5% werkzoekenden die voordien een beroepsopleiding hebben gevolgd. Dit stemt voor deze groep overeen met een invullingsgraad van 11% tegen 13% voor de groep personen die geen beroepsopleiding beëindigd of gevolgd hebben. Dit verschil wordt verklaard door de bijzonderheden van de twee groepen: men kan vaststellen dat de groep die een B.O. heeft gevolgd, systematisch minder geschoold is en dat deze groep voor 60% uit mannen bestaat. Globaal beschouwd stemt de onderverdeling van de plaatsingen volgens nationaliteit overeen met de structuur van de tewerkgestelde actieve bevolking. Een kwart van de tewerkstellingen heeft betrekking op buitenlandse werknemers. Deze verhouding blijft echter ruim onder hun vertegenwoordiging in de Brusselse werkloosheid. De Belgische werknemers of de buitenlandse werknemers die tot de EU behoren, concentreren zich in drie sectoren: dienstverlening aan ondernemingen, groothandel en geneeskunde en sanitaire diensten. De extracommunautaire buitenlanders werden aangeworven naar rato van 22% in de sector van de dienstverlening aan ondernemingen en 11% in de horeca. Bovendien werd een belangrijke concentratie mannen vastgesteld in de vervoeren verkeerssector, terwijl de meeste vrouwen in de sanitaire sector werken. De directieposten worden bijna voor 80% door gediplomeerden van het hoger onderwijs ingenomen. De helft van de arbeidsplaatsen van kantoorbediende wordt bekleed door gediplomeerden van het hoger secundair onderwijs. Drie vierde van de werkaanbiedingen die voor arbeiders zijn bestemd, worden ingevuld door werkzoekenden die maximum een diploma van lager secundair onderwijs bezitten. De vrije en intellectuele beroepen worden slechts voor 65% uitgeoefend door gediplomeerden van het hoger en het universitair onderwijs. De verkopers worden gekenmerkt door een meerderheid werknemers die geen hoger onderwijs hebben gevolgd. Ongeacht het studieniveau stelt men in deze categorie vast dat vrouwen in de meerderheid zijn. 21

25 HOOFDSTUK 4 : Raakpunten tussen de beroepscodes die door de werkgever vóór de aanwervingsovereenkomst worden geëist en de aangeworven beroepscodes Voorafgaande opmerkingen : In dit hoofdstuk zullen wij trachten aan te tonen bij welke beroepen problemen rijzen met betrekking tot de onderlinge afstemming tussen de profielen waaraan de werkaanvraag beantwoordt en de profielen die door de voldane werkaanbieding worden beschreven. In dit opzicht hebben wij twee types van indicatoren opgesteld: - een overeenstemmingscriterium: dit is een indicator aan de hand waarvan de aan de aangeworven persoon toegekende beroepscodes kunnen worden getoetst aan de door de werkaanbieding vereiste beroepscode. Hierbij kunnen zich twee gevallen voordoen : Wanneer men over volmaakte overeenstemming spreekt, stemt minstens één van de vier mogelijke beroepscodes die aan de WZ worden toegekend, perfect overeen met minstens één van de twee beroepscodificaties van de voldane werkaanbieding. In het tegengestelde geval, waar er geen overeenstemming is, is er geen enkele code, noch van de geplaatste WZ, noch van de voldane WA, die overeenstemt om aan een gelijkheid te beantwoorden. De onderstaande tabellen vertrekken van de meest algemene beroepscodes (9 grote beroepsgroepen) en leiden naar een fijnere uiteenrafeling van de in aanmerking genomen beroepen (codificatie met 3 cijfers). Hierbij blijft het evenwel mogelijk de arbeidsmarkt op een globale manier te benaderen in termen van overeenstemming tussen profielen. In theorie hadden de raakpunten tussen vraag en aanbod volgens een multi-gevarieerde methode geanalyseerd moeten worden. De asymmetrische structuur van de databanken en het belang van de kwalitatieve of moeilijk te kwantificeren criteria hebben ons echter doen kiezen voor een binair systeem van raakpunten aan de hand van kruisingen. In een tweede stadium zullen wij onderzoeken welke bijkomende factoren tot de invulling van de werkaanbieding hebben geleid. Hierbij dook er een probleem op met betrekking tot de keuze van de pertinente parameters voor de overeenstemmingsanalyse. Dit probleem stelde zich in termen van beschikbaarheid en betrouwbaarheid. Wij hebben enkel de criteria in aanmerking genomen die gemeenschappelijk zijn voor beide databanken (vraag en aanbod). Hierdoor werd geen rekening gehouden met het geslacht 11, een variabel gegeven dat niet voorkomt in de definitie van de werkaanbieding. Anderzijds maken bepaalde aanwervingsvoorwaarden, bv. die met betrekking tot de toekenning van premies of verminderingen van sociale bijdragen, in hun totaliteit niet het voorwerp uit van een bruikbare codificatie. De variabele loonvoorwaarden, die op zijn minst gezegd bepalend zijn, kunnen op grond van deze voorraad informatie niet geparametreerd worden. De criteria die voor onze analyse in aanmerking konden komen, waren: leeftijd, beroepservaring, kennis van één of meer talen, activiteitensector, studiecode en beroepscodes. Met uitzondering van de leeftijd, hangen de eerste vier criteria sterk af van de context en/of de specifieke beoordelings- of meetmoeilijkheden. In dit opzicht zijn beroepservaring en talenkennis bijzonder moeilijk te behandelen. Het variabel gegeven "activiteitensector" is relatief weinig relevant in de 11 Teneinde de gelijkheid van kansen te waarborgen voor de toetreding tot de arbeidsmarkt, bepaalt de wetgeving dat het opschrift van een werkaanbieding niet mag vermelden aan welk geslacht de werkgever de voorkeur geeft. Bij dit punt hoeft men er enkel van uit te gaan dat de verdeling volgens geslacht opnieuw wordt ingesteld in overeenstemming met de gezochte functies en beroepen. 22

26 microbenadering die hier wordt gehanteerd. Bovendien krijgen jongeren die nog nooit gewerkt hebben, in ons informaticasysteem geen sectorcodes toegekend. De kruisingen tussen beide databanken (werkaanbiedingen en werkzoekenden) kunnen bijgevolg op de studies en het beroep betrekking hebben. Deze studie zal zich evenwel beperken tot de overeenstemmingsanalyse in termen van beroepen, zodat in het bijzonder meer nadruk kan worden gelegd op en eventuele wedersamenstelling van de beroepsprofielen. De beroepscodes vormen één van de beste generieke indicatoren van de functieprofielen. Zij zijn systematisch vereist om voor een werkzoekende een dossier aan te leggen, ofwel op grond van de ervaring die de werkzoekende kan bewijzen, ofwel op grond van zijn diploma. Uit het standpunt van de werkaanbieding wordt bij de specificatie van het gezochte profiel door de werkgever, steeds de benaming van de functie of het beroep vermeld. Zowel de beroepscodes die aan de werkzoekenden worden toegekend, als die welke aan de werkaanbieding worden toegekend, dragen dezelfde benaming. Hierdoor kunnen zij met elkaar worden vergeleken. Aan de hand van deze nomenclatuur kunnen de grote beroepsfamilies worden geïsoleerd en kunnen zij volgens de vereiste precisiegraad opgesplitst worden in benamingen van specifieke beroepen. - een verspreidingscriterium: in dit welbepaalde geval wordt volgens de beroepscode van de voldane aanbiedingen nagegaan welke de steekproef of de verspreiding is van de beroepscodes van de aangeworven personen die op deze aanbiedingen hebben gereageerd. In het algemeen wordt hierbij op grond van een indicator die aangeeft tot welk beroep een persoon behoort, de nadruk gelegd op de verschillen met betrekking tot de overeenstemming van de profielen tussen de vraag en het aanbod. In dit kader herinneren wij eraan dat een nominale vergelijking van de beroepenverspreiding bepaalde grenzen vertoont in die mate dat zij geen rekening houdt met reeds variabelen die wel degelijk belangrijk zijn bij de onderhandeling van een aanwerving. Wij zullen dit criterium hier enkel gebruiken als uitgangspunt voor een meer kwalitatieve analyse van de beroepen die door deze indicator worden belicht. Omwille van het representatieve karakter zullen wij in deze analyse enkel beroepen opnemen die een combinatie vertonen van een hoge graad van niet-overeenstemming (minimum 20%), een sterke verspreiding en een beduidend aantal voldane werkaanbiedingen tijdens het semester (minimum 10 voldane werkaanbiedingen per maand, ofwel 60 aanbiedingen per semester). 23

27 Verdeling van de plaatsingen naargelang er volledige of geen enkele overeenstemming bestaat tussen de beroepscode van de voldane werkaanbieding en de beroepscode van de aangeworven personen (code van de aanbieding uitgedrukt met 1 cijfer) Beroepsfamilie WA (1 cijfer) Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal Grote groepen vrije beroepen, technici en soortg. 35 4% % % directeurs en kaders 9 28% 23 72% % kantoorbedienden % % % verkopers % % % landbouwers en soortg. arbeiders 5 41% 7 59% % steenhouwers en soortg. arbeiders 1 100% 0% 1 100% werkn. in het vervoer en in het verkeer 91 47% % % arbeiders en handlangers % % % werknemers in de diensten % % % Totaal % % % Aan de hand van deze verdeling in 9 grote beroepsgroepen kan in een eerste stadium een onderscheid worden gemaakt tussen twee verschillende beroepengroepen : 1. Beroepen met een proportioneel zwakke niet-overeenstemmingsgraad in verhouding tot de percentages van de overeenstemmende, voldane werkaanbiedingen. Tot dit geval behoren de vrije en intellectuele beroepen met een volledige overeenstemming van 96% op 884 voldane werkaanbiedingen. Gelet op het beschermde karakter van deze beroepen (bv. advocaat, arts,...) of op de noodzaak om een bepaald beroep uit te oefenen (bv. verwarmingstechnicus), wekt het geen verwondering dat er een nagenoeg volmaakte gelijkenis ontstaat tussen de beroepscodes die door de werkgever worden gevraagd en de beroepscodes van de aangeworven personen. Men stelt vast dat er iets minder raakpunten zijn voor kantoorbedienden en werknemers in diensten. Deze benamingen van de beroepsgroepen dekken in dit stadium echter een te uitgebreid aantal beroepen om enig probleem bij het afstemmen van vraag en aanbod aan het licht te brengen. Wij kunnen deze twee benamingen gelijkstellen met wat men in de vakliteratuur de "gebanaliseerde tertiaire sector" noemt. 2. Beroepen waarvoor de niet-overeenstemmingsgraden reeds vanaf de eenvoudigste onderverdeling (codificatie met één cijfer) bepaalde zwaardere conflicten aantonen bij de afstemming van vraag en aanbod. Men vindt er achtereenvolgens verschillende groepen zoals: werknemers in het vervoer en verkeer (met een niet-overeenstemmingsgraad van 47% op 195 voldane werkaanbiedingen), verkopers (met een afwijkingpercentage van 35% op een totaal van 344 voldane werkaanbiedingen) en ten slotte arbeiders en handlangers, waarvoor op 815 voldane werkaanbiedingen een cijfer wordt bereikt van 21% aanbiedingen waarvan de beroepscode niet tot deze groep behoort. Deze onderverdeling volgens de grote beroepsgroepen roept echter op tot een meer gedetailleerde analyse. Het leek ons interessant om uit te gaan van een gelijkaardige kruising door elk van deze negen grote families in te delen volgens de benamingen van de beroepen die zij groeperen. 24

28 Verdeling van de plaatsingen naargelang er volledige of geen enkele overeenstemming bestaat tussen de beroepscode van de voldane werkaanbieding en de beroepscode van de aangeworven personen (indeling tot op 3 cijfers) 12 Geen overeenstemming overeenstemming Volledige Beroepscodes van de werkaanbiedingen Totaal A.W. % lijnen A.W. % lijnen A.W. VRIJE BEROEPEN - TECHNICI EN SOORTGRELIJKEN % % 884 Niet als verpleger gediplomeerd verplegend personeel Leraars aan inrichtingen voor lager secundair onderwijs Niet elders vermelde technici in de natuurwetenschappen en toegepaste wetenschappen en laboratoriumassistenten Onderwijzers aan inrichtingen voor lager en voorschools onderwijs Leraars aan inrichtingen voor hoger secundair onderwijs Informatici en aanverwante beroepen Verplegers en verpleegassistenten Maatschappelijke assistenten Opvoeders en soortgelijken Ingenieurs en technisch ingenieurs Boekhouders Niet elders vermelde personen die een vrij beroep uitoefenen, technici en soortgelijken Niet elders vermelde specialisten in de natuurkundige wetenschappen Kunstschilders, beeldhouwers en soortgelijke artiesten Tekenaars Rechtsgeleerden Bibliothecarissen en archivarissen Schrijvers, journalisten en soortgelijken Economisten, actuarissen en statistici Agronomen, tuin- en bosbouwagronomen Niet elders vermeld onderwijzend personeel Apothekers 5 5 Biologen en naturalisten Architecten Produktieleiders, regisseurs, acteurs, musici, dansers en soortgelijke artiesten Scheikundigen 2 2 Meetkundigen 1 1 DIRECTEURS EN ADMINISTRATIEF KADERPERSONEEL 13 41% 19 59% 32 Directeurs en hoger administratief kaderpersoneel (groot- en kleinhandel) Adviseurs van de directie Directeurs en hoger administratief kaderpersoneel van het openbaar bestuur Directeurs, hoger administratief kaderpersoneel en eigenaars-exploitanten (banken e.a fin. inst., verz. en handel in onr. goed.) Directeurs, hoger administratief kaderpersoneel en eigenaars-exploitanten (diensten) KANTOORBEDIENDEN % % 734 Kantoorbedienden % % 398 Secretarissen(essen) Bedienden "financiële transacties en verzekeringsverrichtingen" 60 68% 28 32% 88 Hulpboekhouders en kassiers 33 45% 40 55% 73 Bedienden van reisbureaus en receptiepersoneel Economaatbedienden, magazinbedienden en bedienden-wegers Operateurs voor bureaumachines Bedienden van verzendings- en ontvangstdiensten Bedienden juridische diensten 2 2 Bedienden van statistiekdiensten en planning Bedienden kostenberekening 1 1 VERKOPERS % % 344 Handelszaakbeheerders en verkopers % % 256 Handelsagenten of handelsgelastigden Verzekeringsagenten, agenten "onroerende goederen", beursmakelaars, agenten voor 8 8 dienstverhuring en veilers Niet elders vermelde verkopers en soortgelijken LANDBOUWERS EN SOORTGELIJKEN 6 50% 6 50% 12 Landbouwers en hoofden van landbouwbedrijven Landbouwarbeiders en soortgelijken GROEVEARBEIDERS, STEENHOUWERS EN SOORTGELIJKE ARBEIDERS 1 100% 0 0% 1 Mijnwerkers in open ijzerertsmijnen 1 100% 0% 1 ARBEIDERS IN HET VERVOER EN HET VERKEER 93 48% % 195 Bestuurders van motorvoertuigen 52 35% 96 65% 148 Telefonisten - standardisten en telegrafisten Boden Wij beperken onze analyses tot dit stadium, meerbepaald een onderverdeling tot in de 3 e graad van de nomenclatuur van de beroepen van de RVA, die in 5 niveaus wordt ingedeeld. 25

29 Geen overeenstemming overeenstemming Volledige Beroepscodes van de werkaanbiedingen Totaal A.W. % lijnen A.W. % lijnen A.W. ARBEIDERS % % 815 Warenbehandelaars 87 43% % 202 Niet elders vermelde handlangers 52 71% 21 29% 73 Elektriciens, elektriciens-herstellers en soortgelijke arbeiders Niet elders vermelde bouwarbeiders Timmerlieden en schrijnwerkers Schilders (gebouwen en onderhoud), behangers en plaatsers van vast tapijt Handzetters en machinezetters Beenhouwers en soortgelijke werknemers Inpakkers, etikettenplakkers en soortgelijke arbeiders Mecaniciens-herstellers en bankwerkers voor onderhoudswerk (behalve herstellerselektriciens en herstellers van precisie-instrumenten) Metselaars en vloerenleggers Loodgieters en buizenfitters Naaiers en borduurders van textielproducten, pelzen en kledingstukken en lederen handschoenen Bakkers en banketbakkers Kleermakers, kleermaaksters en soortgelijke arbeiders Dakdekkers Plaatwerkers en ketelmakers (dunne plaat) Elektromecaniciens Schilders (behalve gebouwen en onderhoud) Bedieners van drukpersen Patroonmakers, aftekenaars en coupeurs voor textielwaren, lederen kleding en handschoenen Lassers en snijders Meubelmakers 7 7 Ontwikkelaars, fotoafdrukkers en andere fotolaboranten 7 7 Instellers-bedieners en bedieners van werktuigmachines Niet elders vermelde drukkerijarbeiders Marokijnarbeiders en soortgelijke arbeiders Fotograveerders 4 4 Boekbinders en soortgelijke arbeiders 4 4 Bankwerkers-monteurs en installateurs van apparaten (behalve elektrische apparaten en precisie-instrumenten) Ambachtslieden, stielmannen en productiearbeiders die niet elders vermeld werden Stoffeerders en soortgelijke arbeiders 2 2 Niet elders vermelde elektriciens en soortgelijke arbeiders Plafonneerders en pleisterwerkers 2 2 Isoleerders 2 2 Arbeiders van de behandeling van voedingswaren die niet elders vermeld werden 2 2 Arbeiders voor de transformatie van plastieken stoffen 2 2 Kraanmannen en andere bedieners van hijs- of hefwerktuigen 2 2 Arbeiders voor de vervaardiging van kleding en soortgelijke voorwerpen die niet elders 1 1 vermeld werden Schoenmakers en schoenlappers 1 1 Schoensnijders, -monteurs en - naaiers en soortgelijke werknemers 1 1 Opticiens en mecaniciens voor kunstledematen 1 1 Wapenmakers en veiligheidsslotenmakers 1 1 Zagers, instellers en bedieners van houtbewerkingsmachines 1 1 Glazenmakers 1 1 Stereotypeurs en galvanoplasten 1 1 Machinisten voor stationaire machines en ketelstokers 1 1 WERKNEMRS IN DE DIENSTEN % % 771 Sjouwers, werksters, schoonmakers en soortgelijke werknemers Zaalkelners, serveerders, hotelmeesters en soortgelijke werknemers Koks 36 39% 57 61% 93 Kamermeiden en -dienaars, dienstboden en soortgelijke werknemers die niet 37 51% 35 49% 72 elders vermeld werden Intendanten, economen en gouvernantes Politieagenten en detectives Kappers, schoonheidsspécialisten en soortgelijke werknemers Wassers, ontvetters, persers en ververs van kledingstukken Fotografen en cameramannen Niet elders vermelde werknemers die gespecialiseerd zijn in de diensten, de sport en het vermaak Receptie- en hallpersoneel en soortgelijke werknemers Niet elders vermelde bewakers en soortgelijke werknemers 3 3 Conciërges van gebouwen Atleten, sportmensen en soortgelijke werknemers 1 1 TOTAAL % %

30 Op het diepste onderverdelingsniveau vertoont een reeks beroepen een hoge graad van nietovereenstemming, alsook een voldoende invullingsgraad van de werkaanbiedingen (>60 voldane werkaanbiedingen tijdens het semester) : - hulpboekhouders en kassiers (45% GO 13 op een totaal van 73 voldane werkaanbiedingen) - kantoorbedienden (34% GO op een totaal van 398 IWA) - bedienden financiële transacties en verzekeringen (68% GO op een totaal van 88 IWA) - handelszaakbeheerders en verkopers (42% GO op een totaal van 256 IWA) - bestuurders van motorvoertuigen (35% GO op een totaal van 148 IWA) - warenbehandelaars (43% GO op een totaal van 202 IWA) - niet elders vermelde handlangers (71% GO op een totaal van 73 IWA) - koks (39% GO op een totaal van 93 IWA) - kamermeiden en -dienaars, dienstboden en niet elders vermelde werknemers (51% GO op een totaal van 72 IWA) Uit alle beroepen met een hoge graad van niet-overeenstemming hebben wij drie beroepengroepen geselecteerd, met name de verkopers, de warenbehandelaars en de bedienden financiële transacties, omdat zij met de eerste indicator een belangrijke verspreiding van de aangeworven beroepscodes combineren. 13 GO = geen overeenstemming tussen de beroepscodes; O = overeenstemming. 27

31 Profiel van het beroep van verkoper Spreiding van het profiel van de verkoop binnen de grote beroepsfamilies vrije beroepen directeurs en administratief kader kantoorbedienden verkopers ambachtslieden, arbeiders, handlangers arbeiders gespecialiseerd in diensten geen overeenstemming overeenstemming Deze grafiek toont aan in welke beroepsgroep de werkzoekende was gerangschikt vooraleer hij positief reageerde op een aanbieding van verkoper, ingeval de beroepscodes van de voldane werkaanbieding wel overeenstemden (donkergrijs) of niet overeenstemden (lichtgrijs) met de beroepscodes van de aangeworven werkzoekende. Ter herinnering: onder overeenstemming verstaan wij dat de aangeworven kandidaat in zijn beroepsverleden verkoopervaring heeft opgedaan. Met andere woorden, in geval van volledige overeenstemming betekent de vastgestelde afwijking dat de werkzoekende niet over de beroepscode van verkoop moest beschikken als eerste beroepscode, maar wel als tweede beroepscode. In deze groep stellen wij vast dat drie beroepscategorieën in de meerderheid zijn, meerbepaald de kantoorbedienden, de arbeiders en handlangers en ten slotte de werknemers die in diensten zijn gespecialiseerd. In het kader van de niet-overeenstemming stellen wij een gelijkaardige uitschieter vast in de verkoopsector, maar wel op veel ruimere schaal. De kantoorbedienden trekken de meeste plaatsingen naar zich toe, gevolgd door de vrije en intellectuele beroepen en ten slotte door de arbeiders en handlangers en de werknemers in de diensten, waar een gelijk aantal verkopers werd aangeworven. 28

32 Verspreiding van het profiel van de verkoop Geen Volledige Beroepscodes van de aangeworven WZ overeenstemming overeenstemming Totaal A.W. % lijnen A.W. % lijnen A.W. VERKOPERS 6 5% % 115 Handelszaakbeheerders en verkopers Handelsagenten of handelsgelastigden Niet elders vermelde verkopers en soortgelijken 1 1 KANTOORBEDIENDEN 39 74% 14 26% 53 Kantoorbedienden Secretarissen(essen) Hulpboekhouders en kassiers Bedienden van reisbureaus en receptiepersoneel Bedienden "financiële transacties en verzekeringsverrichtingen" 3 3 ARBEIDERS 16 62% 10 38% 26 Warenbehandelaars Kleermakers, kleermaaksters en soortgelijke arbeiders 3 3 Inpakkers, etikettenplakkers en soortgelijke arbeiders Niet elders vermelde drukkerijarbeiders 2 2 Loodgieters en buizenfitters Schilders (gebouwen en onderhoud), behangers en plaatsers van vast tapijt 2 2 Mecaniciens-herstellers en bankwerkers voor onderhoudswerk (behalve herstellerselektriciens 1 1 en herstellers van precisie-instrumenten) Timmerlieden en schrijnwerkers 1 1 Niet elders vermelde handlangers 1 1 Elektriciens, elektriciens-herstellers en soortgelijke arbeiders 1 1 Meubelmakers 1 1 Plaatwerkers en ketelmakers (dunne plaat) 1 1 Elektromecaniciens 1 1 WERKNEMERS IN DE DIENSTEN 16 64% 9 36% 25 Kappers, schoonheidsspécialisten en soortgelijke werknemers Zaalkelners, serveerders, hotelmeesters en soortgelijke werknemers Sjouwers, werksters, schoonmakers en soortgelijke werknemers Koks 3 3 Niet elders vermelde werknemers die gespecialiseerd zijn in de diensten, de sport en het vermaak Fotografen en cameramannen 2 2 Kamermeiden en -dienaars, dienstboden en soortgelijke werknemers die niet elders 1 1 vermeld werden VRIJE BEROEPEN - TECHNICI EN SOORTGRELIJKEN 19 79% 5 21% 24 Opvoeders en soortgelijken Niet elders vermelde technici in de natuurwetenschappen en laboratoriumassistenten 2 2 Kunstschilders, beeldhouwers en soortgelijke artiesten Economisten, actuarissen en statistici 2 2 Schrijvers, journalisten en soortgelijken 2 2 Bibliothecarissen en archivarissen 1 1 Informatici en aanverwante beroepen 1 1 Ingenieurs en technisch ingenieurs 1 1 Onderwijzers aan inrichtingen voor lager en voorschools onderwijs 1 1 Niet elders vermeld onderwijzend personeel 1 1 Niet als verpleger gediplomeerd verplegend personeel 1 1 Niet elders vermelde personen die een vrij beroep uitoefenen, technici en soortgelijken 1 1 Leraars aan inrichtingen voor hoger secundair onderwijs 1 1 Niet elders vermelde specialisten in de natuurkundige wetenschappen 1 1 KADERS 11 85% 2 15% 13 Directeurs en hoger administratief kaderpersoneel (groot- en kleinhandel) 8 8 Adviseurs van de directie Directeurs, hoger administratief kaderpersoneel en eigenaars-exploitanten (banken e.a. fin. inst., verz. en handel in onr. goed.) 1 1 TOTAAL % % 256 Deze tabel geeft ons een overzicht van de verschillende profielen die konden beantwoorden aan de eisen van de werkgever die een verkoper wenst aan te werven. Indien wij enkel het variabele gegeven "beroepscategorie" beschouwen, onderverdeeld volgens een index 3, stellen wij onmiddellijk vast dat er 44 profielen zijn die aan de aanvraag van de onderneming beantwoordden. Op een totaal van 256 voldane werkaanbiedingen stelt men vast dat iets meer dan één derde van de aangeworven personen (meerbepaald 107 eenheden) geen ervaring had in de verkoop. Deze steekproef van diverse beroepen die voor de werkaanbiedingen in de verkoop in aanmerking kwamen, bestaat uit verschillende kwalificatieniveaus die op zijn minst gezegd heterogeen te noemen zijn. Volgens een enquête uitgevoerd bij de bemiddelingswerkers, werven de werkgevers in de verkoop personen aan van alle kwalificatieniveaus en ondervinden zij grote moeilijkheden om een overzicht van hun behoeften te geven. In elk geval blijkt dat het criterium van de beroepscode met betrekking tot de selectie van de kandidaten minder doorslaggevend wordt naarmate de 29

33 kwalificatieniveaus stijgen (een verkoper van vleeswaren in een grootwarenhuis zal eerst op grond van de beroepscode worden gezocht, terwijl een verkoopadviseur in een dienstverlenende onderneming bij Belgacom bijvoorbeeld in de eerste plaats zal worden gezocht op grond van zijn studieniveau, zijn tweetaligheid en zijn commerciële aanleg). In alle gevallen blijft het eerste criterium met betrekking tot het uitoefenen van verkoopfuncties het niveau van de talenkennis (tweetaligheid), gevolgd door de leeftijd van de kandidaten. Deze verschillende vaststellingen roepen op tot een meer kwalitatief onderzoek van de functies in de verkoopsector. Verspreiding van het profiel van de verkoop wanneer men de personen buiten beschouwing laat die over geen enkele geldige beroepservaring beschikken Geen Volledige Beroepscodes van de aangeworven WZ overeenstemming overeenstemming Totaal A.W. % lijnen A.W. % lijnen A.W. VERKOPERS 6 7% 83 93% 89 Handelszaakbeheerders en verkopers Handelsagenten of handelsgelastigden Niet elders vermelde verkopers en soortgelijken 1 1 KANTOORBEDIENDEN 24 71% 10 29% 34 Kantoorbedienden Secretarissen(essen) Hulpboekhouders en kassiers Bedienden "financiële transacties en verzekeringsverrichtingen" 2 2 Bedienden van reisbureaus en receptiepersoneel ARBEIDERS 9 60% 6 40% 15 Warenbehandelaars Inpakkers, etikettenplakkers en soortgelijke arbeiders Elektriciens, elektriciens-herstellers en soortgelijke arbeiders 1 1 Niet elders vermelde handlangers 1 1 Schilders (gebouwen en onderhoud), behangers en plaatsers van vast tapijt 1 1 Loodgieters en buizenfitters 1 1 Kleermakers, kleermaaksters en soortgelijke arbeiders 1 1 Plaatwerkers en ketelmakers (dunne plaat) 1 1 WERKNEMERS IN DE DIENSTEN 9 56% 7 44% 16 Kappers, schoonheidsspécialisten en soortgelijke werknemers Zaalkelners, serveerders, hotelmeesters en soortgelijke werknemers Koks 3 3 Sjouwers, werksters, schoonmakers en soortgelijke werknemers Kamermeiden en -dienaars, dienstboden en soortgelijke werknemers die niet elders 1 1 vermeld werden Niet elders vermelde werknemers die gespecialiseerd zijn in de diensten, de sport en 1 1 het vermaak VRIJE BEROEPEN - TECHNICI EN SOORTGRELIJKEN 6 60% 4 40% 10 Opvoeders en soortgelijken Niet elders vermelde specialisten in de natuurkundige wetenschappen en 2 2 laboratoriumassistenten Kunstschilders, beeldhouwers en soortgelijke artiesten Bibliothecarissen en archivarissen 1 1 Onderwijzers aan inrichtingen voor lager en voorschools onderwijs 1 1 Niet elders vermeld onderwijzend personeel 1 1 KADERS 5 83% 1 17% 6 Directeurs en hoger administratief kaderpersoneel (groot- en kleinhandel) 4 4 Adviseurs van de directie TOTAAL 59 35% % 170 Deze tabel verschilt van de vorige in die mate dat hij de nadruk legt op de beroepsoverschakeling en de mobiliteit van de werknemers. De meest vertegenwoordigde beroepen zijn niet exact dezelfde als die in de algemene tabel, wat erop wijst dat reeds in dit stadium de doorslaggevende rol van de beroepservaring moet worden onderzocht. 30

34 Kwalitatieve analyse van het profiel van de werkaanbiedingen in de verkoopsector Aan de hand van de analyse van de kenmerken van de werkaanbiedingen in de verkoopsector, die tijdens het eerste semester van 1997 door de Dienst werden beheerd, kan men globaal beschouwd drie profielen naar voor schuiven die bijzonder veel terugkeren : - winkelverkoper - telemarketingbediende - commercieel bediende (verkoop van diensten aan ondernemingen)/handelszaakbeheer Hierbij gaat het wel degelijk om profielen waarvoor de bemiddelingsdiensten van de Dienst tijdens de referentieperiode werkaanbiedingen hebben gevonden en die door de Dienst konden worden ingevuld. Deze lijst is niet exhaustief voor alle beroepen die tot de verkopersgroep behoren (men vindt er bijvoorbeeld geen productdemonstrateurs in terug, die met dit beroep worden gelijkgesteld). Winkelverkoper Dit type arbeidskracht treft men vooral aan in sectoren als voeding, textiel, schoenenindustrie, papierwaren en verkoop van kantoorartikels, cosmetica en hifi-elektronica, met andere woorden nijverheidstakken die tot de sector «Kleinhandel» behoren. Aangezien er meestal geen bepaald studieniveau wordt vereist, hebben de voordelen die in deze arbeidscategorie een aanwerving kunnen bevorderen, vooral betrekking op het voorkomen. Beroepservaring lijkt een troef te zijn, maar is absolute voorwaarde tot een aanwerving, behalve in de confectiesector. Wanneer een werkgever ervaring vraagt, wenst hij meestal dat deze ervaring met het product verband houdt. Een gesofisticeerder product kan bovendien strengere kwalificaties vereisen inzake verkoop (exclusieve kleding vereist bijvoorbeeld meer gespecialiseerde verkopers dan confectiekleding). Dynamisme, flexibiliteit en een correct voorkomen zijn de belangrijkste vereisten, terwijl handigheid, zin voor organisatie, teamspirit en contact met de klanten vreemd genoeg op de tweede plaats komen. De bijkomende vereiste vaardigheden verschillen naargelang de sectoriële kenmerken van het werk: werkgevers vinden het vanzelfsprekend dat textiel-en cosmeticaverkopers een etaleursopleiding gevolgd hebben, terwijl in heel wat gevallen het aanvullen van de voorraad en het werk aan kassa absolute vereisten zijn in de voedingssector. Zoals wij bij de vorige studie 14 reeds hebben opgemerkt, bestaat er een dichte concentratie van deeltijdse werknemers (meestal halftijds, soms ¾- tijds). Wat talenkennis betreft, vraagt de werkgever absolute mondelinge tweetaligheid. Toch kan hij eventueel na de aanwerving enige soepelheid aan de dag leggen met betrekking tot de talenkennis van de bediende. Ingeval een persoon in aanmerking komt voor het aanwervingsplan, het plan +1, de eerste werkervaringsovereenkomst of bepaalde premies, kan dit zijn aanwerving ten slotte ten goede komen. Telemarketingbediende Deze functie vergt vooral het uitvoeren van telefoonenquêtes. Hierbij komen heel wat aspecten kijken: voldoening schenken aan de klanten, contacten leggen of afspraken maken voor de commercieel afgevaardigden, problemen oplossen die eventueel verband houden met het product, de verkoop ondersteunen door de prospectie van nieuwe afzetmogelijkheden, telefonisch opvolgen van de bestellingen in domeinen die relatief gespecialiseerd en gericht zijn (bijvoorbeeld: financiën, optometrie, pneumatica, informatica,...). Dit beroep ligt in de lijn van de taktieken inzake 14 De vermelde studie draagt de titel: "Evolutie van de op de BGDA ontvangen werkaanbiedingen: beschrijvende studie van het niet-ingevulde werkaanbod". 31

35 agressieve marktpenetratie, maar kan tevens in heel wat gevallen voortvloeien uit een "overlevingsfenomeen" van een onderneming die voor haar producten op zoek is naar snelle afzetmogelijkheden en klanten, wat een invloed kan uitoefenen op de stabiliteit en het type arbeid. De werknemer eist minstens een hoger secundair of zelfs een graduaatsdiploma. In dit welbepaalde geval wordt de lat voor het beroep van verkoper hoger gelegd. In bepaalde gevallen zorgt de werkgever voor een bijkomende interne opleiding. Eén van de essentiële kwaliteiten waaraan de werknemer moet beantwoorden, is een relatief goede welbespraaktheid. Tevens wordt een grondige kennis gevergd van de programma's in Windows-omgeving, aangezien de televerkoper zijn gegevens eveneens in de computer moet invoeren. Telemarketing gebeurt praktisch nooit voltijds en kan met andere, meer administratieve taken worden gecombineerd. In deze context zou de ontwikkeling van Internet en van de verkoop via het netwerk een negatieve invloed kunnen uitoefenen op deze functies. De huidige opgang van de activiteiten van de callcenters is nochtans gunstig voor dit type arbeidskrachten, aangezien hieraan vooral telemarketingbedienden te pas komen. Hierdoor wordt de verkoopfunctie naar buiten toe uitgebreid, vooral op internationaal niveau. In dit kader kan men bijgevolg de maximumvereisten vanwege de werkgevers vaststellen in termen van technieken inzake taalgebruik en talenkennis (tweetaligheid is verplicht, drietaligheid is een belangrijk voordeel, kennis van bepaalde atypische talen - Noors, Arabisch, Pools - kan nuttig zijn en in dat geval kan de televerkoper dienstdoen als tussenpersoonvertaler). Bovendien moet de werknemer zeer soepel zijn inzake uurroosters, aangezien heel wat werkaanbiedingen uurschema's voorstellen die afwijken van het meer administratieve werk (in het algemeen vereisen de uurroosters dat het werk gedeeltelijk 's avonds wordt uitgevoerd: van 15u tot 21u aangezien de klanten worden gecontacteerd wanneer zij thuis zijn. Ten slotte zijn de werkgevers uit zeer uiteenlopende sectoren afkomstig: groothandel, kleinhandel, textielindustrie, dienstverlening aan ondernemingen, dienstverlening aan personen,... Commercieel bediende of handelszaakbeheerder Wij brengen deze beide functies onder in eenzelfde categorie, hoewel zij fundamenteel verschillen doordat het om personen gaat die met omkaderingsfuncties zijn geassocieerd en die het bewijs moeten leveren van een ruime ervaring en van kwalificatieniveaus die hoger liggen dan die welke door het eigenlijke verkopersberoep worden vereist. Deze functie is relatief moeilijk te analyseren via de eenvoudige codificatie van onze databank, aangezien deze weinig beschrijving levert volgens een verkorte formulering. In deze familie treft men commercieel medewerkers aan (bijvoorbeeld in apotheken), bedienden in de voedingssector voor het voorraadbeheer en het administratief werk, magazijnverantwoordelijken die meestal "1 e verkoper" worden genoemd, verkoopadviseurs bij dienstverlenende ondernemingen. De personen die voor dergelijke aanbiedingen in aanmerking komen, beantwoorden vooral aan beroepscodes van kantoorbedienden, secretaresses, hulpboekhouders, administratieve kaderleden. Tweetaligheid is verplicht. Wat ten slotte het profiel van de technisch-commercieel afgevaardigden betreft, hebben wij aan de hand van de werkaanbiedingen van de bestudeerde periode geen andere informatie kunnen vergaren dan dat het vooral om technici gaat waaraan men verkoopfuncties voorstelt, en dit omdat zij door hun opleiding een perfecte kennis bezitten over het product. 32

36 Frequenties Oorspronkelijke nijverheidstak van de aangeworven WZ Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal Banken, verzekeringen, onroerend goed 18% 58% 41% Nooit gewerkt of onnauwkeurig bepaalde act. 48% 28% 36% Diensten aan bedrijven en aan personen 13% 3% 7% Horeca, hotelnijverheid 7% 5% 6% Groot- en kleinhandel 3% 3% 3% Voedings-, textiel-, hout-, papier- en kartonnijverheid 4% 1% 2% Bouw 3% 0% 1% Beroeps- en religueuze verenig., kunsten en lett. 1% 1% 1% Onderwijs, onderzoek 3% 0% 1% Landbouw 0% 1% 0% Internationale instellingen 1% 0% 0% Totaal 100% 100% 100% Bij het bestuderen van deze tabel valt onmiddellijk op welke plaats de groot- en kleinhandel inneemt. Hij verschijnt pas op de 5 e plaats als oorspronkelijke sector van de werkzoekenden die zijn aangeworven, terwijl de werkgevers die een aanbieding voor een verkopersbetrekking hebben meegedeeld, vooral tot deze sector behoren. Hier blijkt dat het verkopersberoep haaks staat op een geheel van verschillende sectoren die tot de traditionele handelssector behoren. De onderzochte sectoren worden vooral gekenmerkt door de verkoop van diensten aan ondernemingen en personen en door de verkoop van grondstoffen. Een tweede vaststelling onderstreept het belang van het aantal in de verkoop geplaatste werkzoekenden die vroeger nooit hebben gewerkt. Het verkopersberoep lijkt de aanwerving van jonge en onervaren personen te bevorderen. Studieniveau van de aangeworven WZ Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal Leerlingschap 2% 3% 3% Andere studies 5% 3% 4% Lager 11% 26% 20% Lager secundair 18% 26% 22% Hoger secundair 39% 40% 39% Hoger 17% 2% 8% Universitair 8% 1% 4% Totaal 100% 100% 100% Deze tabel werpt een licht op een interessant fenomeen : Indien de beroepstitel van de aangeworven personen niet in de categorie van de "verkoop" kan worden ondergebracht, lijken hogere studieniveaus dan het oorspronkelijke niveau van de functie van doorslaggevende aard te zijn voor de aanwerving van de betrokkenen. Wat de gediplomeerden van het hoger onderwijs en de universitairen betreft, bedraagt hun aandeel respectievelijk 17 en 8% in geval van niet-overeenstemming, terwijl in het omgekeerde geval hun aandeel slechts 2 en 1% bedraagt. Onze waarnemingen tonen het tegendeel aan wanneer we lagere studieniveaus bestuderen. Het meest aangetroffen studieniveau bij de aangeworven personen blijft het hoger secundair, gevolgd door het lager secundair. In deze twee gevallen maakt het niet of er al dan niet overeenkomst bestaat tussen de beroepscodes. Bij het lezen van de aanbiedingen, hebben we echter kunnen vaststellen dat het studieniveau van de kandidaten voor een plaats als televerkoper, commercieel bediende en handelszaakbediende een doorslaggevend criterium binnen de groep van de bedienden aan het worden is. 33

37 Wijze van oproeping Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal 1. attest aanwervingspremie 12% 7% 9% 2. sollicitatie-initiatief uitgaande van de bemiddelaar 9% 16% 13% 3. attest beroepsoverstappremie 0% 1% 0% 4. raadpleging van de jobservice door de WZ 28% 35% 32% 5. idem 3. + jobservice 0% 1% 0% 6. verspreiding door de dienst media 6% 8% 7% 7. voorstelling van de WZ door de agentschappen 4% 3% 3% 8. telefonische sollicitatie 40% 29% 34% Totaal 100% 100% 100% De twee overheersende oproepingsmethoden voor het beroep van verkoper zijn, in volgorde, de telefonische sollicitatie en de raadpleging van de Jobservice door de WZ. We merken echter op dat de telefonische sollicitatie de voorkeur geniet in het geval van niet-overeenstemming (40%), wat erop zou kunnen wijzen dat een ander element van het professioneel dossier van de aangeworven persoon (bijvoorbeeld zijn ervaring, zijn tweetaligheid...) de bemiddelaar ertoe gebracht heeft hem voor te dragen, terwijl in geval van een volledige overeenkomst veeleer de WZ, na raadpleging van de Jobservice (35%), zich bekwaam heeft geacht om aan het geheel van de vereisten te voldoen. Het feit te beantwoorden aan de voorwaarden van de "beroepsoverstappremie" heeft blijkbaar geen invloed op de aanwerving, in tegenstelling tot de aanwervingspremie (9% van de aangeworven personen waren in het bezit van een attest van aanwervingspremie). Geslacht van de aangeworven WZ Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal mannen 38% 23% 29% vrouwen 62% 77% 71% Totaal 100% 100% 100% Deze onderverdeling van de aanwervingen volgens geslacht brengt een duidelijk overwicht aan het licht ten voordele van de vrouwen in vergelijking tot hun aandeel binnen het totaal aantal aangeworven personen. Terwijl, vóór de aanwerving plaatsvindt, het aantal solliciterende vrouwen (890) ongeveer gelijk is aan het aantal werkzoekende mannen (937) (zie tabel als bijlage), merken we op dat bij de analyse van de invullingsgraad 70% van de arbeidsplaatsen door vrouwen werden ingenomen, tegenover 30% door mannen. Aan de andere kant, zouden de werkgevers soepeler zijn op het vlak van de overeenstemming met het beroepsprofiel voor de mannen. 34

38 Profiel van het beroep van warenbehandeling/logistiek Spreiding van het beroep van warenbehandelaar binnen de grote beroepsfamilies vrije beroepen kantoorbedienden verkopers landb., jagers, vissers arbeiders in het vervoer en in het verkeer ambachtslieden, arbeiders, handlangers arbeiders gespecialiseerd in diensten geen overeenstemming overeenstemming Wanneer de beroepscodes overeenstemmen, kunnen we op deze grafiek waarnemen dat, op grond van de voornaamste beroepscodes volgens dewelke de werkzoekenden worden geklasseerd, de meeste aanwervingen, met uitzondering van de arbeiders en de handlangers zelf, binnen drie beroepsgroepen plaatsvinden. Het zijn, in dalende volgorde, de kantoorbedienden, de werknemers in vervoer en verkeer en de werknemers die in diensten zijn gespecialiseerd. Wat de niet-overeenstemming betreft, zijn de aanwervingen in de eerste plaats gericht op de kantoorbedienden en nadien op de vrije en intellectuele beroepen, de werknemers gespecialiseerd in diensten en tenslotte op de verkopers. In het kader van de aanwerving van vrije en intellectuele beroepen, is de niet-overeenstemmingsgraad van de codes verhoudingsgewijs veel groter dan de overeenstemmingsgraad. 35

39 Verspreiding van het profiel van warenbehandelaar Geen Volledige Beroepscodes van de aangeworven WZ overeenstemming overeenstemming Totaal A.W. % lijnen A.W. % lijnen A.W. ARBEIDERS 27 24% 87 76% 114 Warenbehandelaars Bestuurders van motorvoertuigen Niet elders vermelde handlangers Mecaniciens-herstellers en bankwerkers voor onderhoudswerk (behalve herstellerselektriciens en herstellers van precisie-instrumenten) Inpakkers, etikettenplakkers en soortgelijke arbeiders 4 4 Plaatwerkers en ketelmakers (dunne plaat) Handzetters en machinezetters Elektromecaniciens Metselaars en vloerenleggers Elektriciens, elektriciens-herstellers en soortgelijke arbeiders 2 2 Kleermakers, kleermaaksters en soortgelijke arbeiders 2 2 Instellers-bedieners en bedieners van werktuigmachines 2 2 Timmerlieden en schrijnwerkers 2 2 Landbouwarbeiders en soortgelijke arbeiders 1 1 Marokijnarbeiders en soortgelijke arbeiders 1 1 Patroonmakers, aftekenaars en coupeurs voor textielwaren, lederen kleding en 1 1 handschoenen Loodgieters en buizenfitters 1 1 Dakdekkers 1 1 Landbouwers en hoofden van landbouwbedrijven 1 1 Beenhouwers en soortgelijke werknemers 1 1 Niet elders vermelde bouwarbeiders 1 1 WERKNEMERS IN DE DIENSTEN 12 60% 8 40% 20 Zaalkelners, serveerders, hotelmeesters en soortgelijke werknemers Kappers, schoonheidsspécialisten en soortgelijke werknemers Fotografen en cameramannen 1 1 Koks Sjouwers, werksters, schoonmakers en soortgelijke werknemers Politieagenten en detectives 2 2 Niet elders vermelde werknemers die gespecialiseerd zijn in de diensten, de sport en 1 1 het vermaak Kamermeiden en -dienaars, dienstboden en soortgelijke werknemers die niet elders 1 1 vermeld werden KANTOORBEDIENDEN 28 64% 16 36% 44 Kantoorbedienden Secretarissen(essen) Economaatbedienden, magazinbedienden en bedienden-wegers Hulpboekhouders en kassiers Bedienden van reisbureaus en receptiepersoneel 1 1 VRIJE BEROEPEN - TECHNICI EN SOORTGRELIJKEN 13 93% 1 7% 14 Niet elders vermelde specialisten in de natuurkundige wetenschappen en 5 5 laboratoriumassistenten Opvoeders en soortgelijken 3 3 Niet als verpleger gediplomeerd verplegend personeel 2 2 Agronomen, tuin- en bosbouwagronomen 1 1 Informatici en aanverwante beroepen 1 1 Leraars aan inrichtingen voor lager secundair onderwijs 1 1 Leraars aan inrichtingen voor hoger secundair onderwijs 1 1 VERKOPERS 7 70% 3 30% 10 Handelszaakbeheerders en verkopers Handelsagenten of handelsgelastigden 1 1 TOTAAL 87 43% % 202 Van de 43 bovenvermelde beroepen, is voor 24 beroepen de niet-overeenstemmingsgraad veel groter dan de overeenstemmingsgraad. De kloof is vooral groot voor: - de bureaubedienden (16 plaatsingen GO 15 tegen 10 plaatsingen O) - handelszaakbeheerders en verkopers (7 GO tegen 2 O) - technici in de natuurwetenschappen (5 plaatsingen GO tegen geen enkele O) - inpakkers, etikettenplakkers en soortgelijke arbeiders (4 plaatsingen GO tegen geen enkele O) - opvoeders en soortgelijken (3 plaatsingen GO tegen geen enkele O) - zaalkelners en serveerders (4 GO tegen 1 O) - secretarissen (-esses) (5 plaatsingen GO tegen 2 O) 15 GO = geen overeenstemming tussen de beroepscodes; O = overeenstemming. 36

40 Voor het geheel van de in deze tabel vermelde beroepen noteren we een nietovereenstemmingsgraad van 43% (87 plaatsingen op een totaal van 202). Over het algemeen mogen we stellen dat de overeenstemming toeneemt naarmate de verwantschap tussen de beroepen groter is. De categorie van de "arbeiders" vertoont bijgevolg een overeenstemmingsgraad die veel hoger ligt dan die van de andere socioprofessionele categorieën. De beroepen m.b.t. de warenbehandeling ondervinden over het algemeen een zekere druk vanwege gekwalificeerde kandidaten die geen werk vinden in hun sector. De niet-overeenstemmingsgraad van de beroepscodes zou ook gedeeltelijk kunnen worden verklaard door het fenomeen van de "wachtlijst": heel wat kandidaten laten zich voor dit beroep inschrijven in afwachting dat ze iets beter vinden. De geringe loonvoorwaarden versterken dit fenomeen. Vele werkgevers ondervinden in deze context ook moeilijkheden om aangeworven personen te behouden die een job uitoefenen waarvan de kwalificaties lager liggen dan hun eigen kwalificaties. Men zou ook de hypothese kunnen aanvoeren dat de aanwezigheid van beroepsprofielen die verschillen van dat van warenbehandelaar gebonden is aan de individuele trajecten van de personen die niet meer aan de kwalificaties van hun beroepsactiviteit beantwoorden en/of niet meer op de hoogte zijn van de technologische evolutie sinds hun oorspronkelijke opleiding. Binnen deze sector treffen we bovendien een groot aantal mensen aan die zwartwerk als beroepservaring aanhalen. 37

41 Verspreiding van het profiel van warenbehandelaar wanneer men geen rekening houdt met de personen die geen enkele geldige beroepservaring hebben Geen Volledige Beroepscodes van de aangeworven WZ overeenstemming overeenstemming Totaal A.W. % lijnen A.W. % lijnen A.W. ARBEIDERS 16 20% 65 80% 81 Warenbehandelaars Bestuurders van motorvoertuigen Niet elders vermelde handlangers Inpakkers, etikettenplakkers en soortgelijke arbeiders 4 4 Handzetters en machinezetters Timmerlieden en schrijnwerkers 2 2 Plaatwerkers en ketelmakers (dunne plaat) 1 1 Niet elders vermelde bouwarbeiders 1 1 Metselaars en vloerenleggers 1 1 Landbouwers en hoofden van landbouwbedrijven 1 1 Marokijnarbeiders en soortgelijke arbeiders 1 1 Patroonmakers, aftekenaars en coupeurs voor textielwaren, lederen kleding en 1 1 handschoenen Elektromecaniciens 1 1 Instellers-bedieners en bedieners van werktuigmachines 1 1 Kleermakers, kleermaaksters en soortgelijke arbeiders 1 1 WERKNEMERS IN DE DIENSTEN 10 77% 3 23% 13 Zaalkelners, serveerders, hotelmeesters en soortgelijke werknemers Politieagenten en detectives 2 2 Kappers, schoonheidsspécialisten en soortgelijke werknemers Koks Niet elders vermelde werknemers die gespecialiseerd zijn in de diensten, de sport en 1 1 het vermaak Sjouwers, werksters, schoonmakers en soortgelijke werknemers 1 1 KANTOORBEDIENDEN 12 63% 7 37% 19 Kantoorbedienden Economaatbedienden, magazinbedienden en bedienden-wegers Hulpboekhouders en kassiers Secretarissen(essen) 1 1 VERKOPERS 4 67% 2 33% 6 Handelszaakbeheerders en verkopers Handelsagenten of handelsgelastigden 1 1 VRIJE BEROEPEN - TECHNICI EN SOORTGRELIJKEN 3 75% 1 25% 4 Niet als verpleger gediplomeerd verplegend personeel 1 1 Agronomen, tuin- en bosbouwagronomen 1 1 Opvoeders en soortgelijken 1 1 Informatici en aanverwante beroepen 1 1 TOTAAL 45 37% 78 63% 123 Indien we in de bovenstaande tabel geen rekening houden met de personen die nooit eerder hebben gewerkt, namelijk hoofdzakelijk de pasafgestudeerden, valt de globale graad van nietovereenstemming terug op 36,5% : op een totaal van 123 aanwervingen hebben 45 personen geen enkele geldige ervaring op het vlak van warenbehandeling. Het aantal kantoorbedienden en vrije beroepen is bovendien relatief kleiner dan in de tabel van de algemene verspreiding en hun invullingsgraad is gehalveerd. 38

42 Kwalitatieve analyse van het profiel van de werkaanbiedingen voor warenbehandelaars De analyse van de functie van "warenbehandelaar" aan de hand van de werkaanbiedingen die aan de BGDA werden meegedeeld, maakt het tenminste mogelijk twee types van activiteitsprofielen te definiëren. We maken een onderscheid tussen enerzijds de warenbehandelaar met logistieke tendens (met verschillende gradaties: van warenbehandelaar met enkel de manuele opberging van goederen tot magazijnbediende die de hele opslagplaats beheert) en anderzijds de waarschijnlijk "meer conventionele" warenbehandelaar met taken die aanleunen bij die van een heftruckbestuurder, belast met het laden, lossen en vervoeren van goederen. Een combinatie van beide profielen is ook mogelijk. De logistieke warenbehandelaar heeft als hoofdtaak de stock te beheren. Ook het economaat, het klaarmaken van de bestellingen, de ontvangst van goederen, de controle en de organisatie van het vervoer, het sorteren van documenten en tenslotte de controle van de verzendingen en leveringen, kunnen tot zijn taken behoren. Al deze bevoegdheden kunnen onder één gemeenschappelijke noemer worden ondergebracht: de logistiek. Een minimale kennis van geïnformatiseerde functies (streepjescode) is meestal vereist voor de encodering van de gegevens m.b.t. de bovenvermelde taken. Logisch verstand, zin voor organisatie, een commerciële ingesteldheid, een voorkeur voor cijferwerk, nauwkeurigheid en stressbestendigheid zijn tevens kwaliteiten die gepaard gaan met het profiel van een logistieke medewerker, hoewel ze niet altijd gekoppeld hoeven te zijn aan een kennis van informatica als dusdanig. In bepaalde gevallen, kunnen deze algemene kwaliteiten de technische kennis op het vlak van informatica vervangen. Indien bij een groot aantal activiteiten (controleren, versturen, in ontvangst nemen...) geïnformatiseerde materieel wordt gebruikt, is de bij de aanwerving vereiste technische kennis gering. Daarom kan men zich vragen stellen over de kansen die personen met middelmatige kwalificaties hebben om tot dit type van functie door te dringen. Blijkbaar is een diploma van het hoger secundair noodzakelijk om deze arbeidsplaatsen te kunnen bekleden. Dit stellen we niet zozeer vast op grond van de vereiste van de aanbieding, maar eerder op grond van het studieniveau van de werkzoekenden die deze aanbiedingen hebben ingevuld. Over het geheel van de aanbiedingen voor warenbehandelaars, beschikken 23% van de aangeworven personen over een studieniveau "hoger secundair", terwijl slechts 8% van de aanbiedingen deze vereiste vermelden. Bovendien beschikken 74% van de personen van wie de beroepscode niet overeenstemt met de code van de aanbieding over een diploma dat gelijkwaardig is aan dat van het hoger secundair (waarbij de vraag rijst of de niet-overeenstemming niet duidt op een overkwalificatie?). We vermelden hierbij dat 83% van de werkaanbiedingen voor warenbehandelaars geen studieniveau vermelden. In het geval van warenbehandelaarheftruckbestuurder, eisen de werkgevers, onder druk van de verzekeringsmaatschappijen, steeds vaker een brevet. Daarnaast moet de betrokkene ook zware taken aankunnen, waaronder zowel buitenwerk als nachtwerk. De lichamelijke geschiktheid van de kandidaat en zijn stressbestendigheid zijn zeer voorname aanwervingscriteria. Voor de verpakking en behandeling van sommige waren (bv. pralines) komen vrouwen makkelijker in aanmerking dan voor andere jobs. Meer dan een derde van de aanbiedingen voor warenbehandelaars situeren zich in de "Groothandel", gevolgd door de sector van de "Diensten aan ondernemingen" en tenslotte de "Vervoersector". Het aantal aanbiedingen afkomstig uit de "Industriële sector" is klein. 37% van de aanbiedingen hebben de leeftijdsgrens op 30 jaar vastgesteld. In tegenstelling tot de aanbiedingen voor verkopers, blijkt dat de voorwaarden voor stages, aanwervingsplannen en EWO's slechts een zeer geringe invloed hebben op de rekrutering en trouwens in weinig gevallen door de werkgever worden vereist. 39

43 Wat de beroepservaring betreft, kan een zekere vorm van ervaring inzake computergestuurd stockbeheer en just-in-time productie worden vereist in geval de werkaanbiedingen logistieke capaciteiten vragen die verder gaan dan louter het vervoer van waren. Tot slot vereisen 24% van de bestudeerde aanbiedingen de kennis van beide landstalen (vaak mondeling), 16% is tevreden met slechts de kennis van het Frans, weliswaar met een minimum aan redactionele bekwaamheden (een bestelbon kunnen opstellen) en 48% vermeldt niets. Een magazijnbediende zal meer contact met de klanten hebben en zijn mondelinge talenkennis is van meer belang dan in het geval van een warenbehandelaar die enkel bestelbons in beide talen moet kunnen lezen. Frequenties Oorspronkelijke nijverheidstak van de aangeworven WZ Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal Nooit gewerkt of onnauwkeurig bepaalde act. 61% 39% 49% Diensten aan bedrijven en aan personen 10% 17% 14% Banken, verzekeringen, onroerend goed 8% 7% 7% Voedings-, textiel-, hout-, papier-, karton- en lederindustrie 6% 6% 6% Bouw 1% 6% 4% Vervoer en verkeer 1% 6% 4% Horeca, hotelnijverheid 6% 3% 4% Vervaardiging van metaal, diamant 0% 5% 3% Groot- en kleinhandel 1% 3% 2% Beroeps- en religueuze verenig., kunsten en lett. 1% 3% 2% Land- en bosbouw, visserij 1% 1% 1% Internationale instellingen 0% 2% 1% Openbare diensten 2% 1% 1% Rubber, chemie, glas, aardolie, kolen 0% 1% 0% Onderwijs, onderzoek 1% 0% 0% Geneeskunde en gezondheidsdiensten 0% 1% 0% Totaal 100% 100% 100% De studie van de frequenties volgens sector toont aan dat de helft van de personen die als warenbehandelaar worden aangeworven (49%), nooit eerder hebben gewerkt of voornamelijk uit de tertiaire sector afkomstig zijn (14% in de diensten aan ondernemingen en personen en 7% in banken, verzekeringen en onroerende goederen). De industriële sectoren (voeding, textiel, hout, papier, karton, leder, metallurgie...) zijn slechts in zeer geringe mate vertegenwoordigd (6%, 3%...). Dit bevestigt dat in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de meeste arbeidersjobs door de tertiaire sector worden opgeëist. Deze sector is namelijk een grote afnemer van deze flexibele arbeidskrachten. Studieniveau van de aangeworven WZ Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal Leerlingschap 1% 1% 1% Andere studies 13% 6% 9% Lager 18% 44% 33% Lager secundair 26% 38% 33% Hoger secundair 40% 10% 23% Hoger 1% 0% 0% Totaal 100% 100% 100% Uit deze tabel blijkt dat het studieniveau van de arbeiders over het algemeen vrij laag is (33% van de tewerkgestelde personen komen uit het lager onderwijs, en 33% uit het lager secundair). In geval 40

44 van een volledige overeenstemming van de beroepscodes, is voor 44% van de aanwervingen een diploma van het lager onderwijs vereist of zijn er helemaal geen vereisten, terwijl, in geval er geen enkele overeenstemming is, 40% van de betrokkenen over een diploma van het hoger secundair onderwijs beschikt. Deze vaststelling bewijst nogmaals dat wanneer er geen overeenkomst bestaat tussen de beroepscodes, een hoger studieniveau van doorslaggevende aard is. We noteren tevens dat de logistieke taken van de functie het gevraagde studieniveau waarschijnlijk optrekken aangezien deze taken bekwaamheden met een minimum aan scholing vereisen (cijferwerk, informatica,... zie hoger). Wijze van oproeping Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal Attest aanwervingspremie 3% 3% 3% Sollicitatie-initiatief uitgaande van de bemiddelaar 14% 14% 14% Sollicitatie-initiatief uitgaande van de begeleidingsdienst 8% 4% 6% Raadpleging van de jobservice door de WZ 57% 63% 61% Verspreiding door de dienst media 5% 3% 3% Voorstelling van de WZ door de agentschappen 6% 5% 5% Telefonische sollicitatie 7% 7% 7% Totaal 100% 100% 100% Uit deze tabel blijkt duidelijk dat de optimale wijze van oproeping voor een aanbieding voor warenbehandeling nog steeds bestaat in het raadplegen van de beschikbare aanbiedingen door de werkzoekende die zich in staat acht om aan de criteria van de werkgever te beantwoorden (61%), wat gevolgd wordt door een bezoek aan de bemiddelaar om te bevestigen dat zijn profiel wel degelijk overeenstemt met het gevraagde profiel en bijgevolg de gegevens van de werkgever te krijgen. Het aantal sollicitaties waarbij het initiatief van de bemiddelaar uitgaat, komt trouwens pas op de tweede plaats. Geslacht van de aangeworven WZ Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal Mannen 71% 90% 82% Vrouwen 29% 10% 18% Totaal 100% 100% 100% Van alle werkzoekenden die voor warenbehandelaar werden voorgedragen, tellen we 54% mannen en 48% vrouwen (zie tabel in de bijlage), maar 82% van de voldane arbeidsplaatsen gingen naar mannen en slechts 18% naar vrouwen. Voor deze profielen is de mannelijke bevolkingsgroep bevoordeeld, in tegenstelling tot onze bevindingen binnen de groep van de verkopersprofielen. 41

45 Profiel van het beroep van bediende financiële transacties Spreiding van het beroep van bediende financiële transacties binnen de grote beroepsfamilies vrije beroepen directeurs en administratief kader kantoorbedienden verkopers ambachtslieden, arbeiders, handlangers geen overeenstemming overeenstemming Wanneer de beroepscode van de werkaanbieding en van het aanbod niet overeenstemmen, kunnen we binnen het profiel van bediende financiële transacties duidelijk vier grote groepen onderscheiden: in dalende volgorde gaat het om de vrije beroepen, de kantoorbedienden, de directeurs en administratieve kaders en de verkopers. De verscheidenheid van de profielen die binnen de groep van de kantoorbedienden worden ondergebracht, duidt op een belangrijke indicator van niet-overeenstemming binnen het geheel, hoewel de code van bediende financiële transacties tot dit geheel behoort. We kunnen hier dus van de veronderstelling uitgaan dat er een zekere verwantschap bestaat tussen de verschillende functies die verbonden zijn aan kantoorberoepen. Slechts door een analyse van de bekwaamheden, eigen aan het beroep van bediende in financiële transacties, zullen we duidelijk kunnen vaststellen welke activiteiten kenmerkend zijn voor dit type van beroep. In de twee gevallen (overeenstemming of niet-overeenstemming) merken we tevens op dat er geen werknemers voorkomen die gespecialiseerd zijn in diensten. Deze groep bevat binnen onze nomenclatuur immers beroepen als schoonmakers, zaalkelners... die in het algemeen geen band hebben met het hier bestudeerde beroep. Eens te meer blijkt dat enkel de combinatie van verschillende variabelen m.b.t. de aanwervingsbeslissing en de objectieve en subjectieve kenmerken van de persoon die zijn diensten aanbied, de invulling van een werkaanbieding met een bepaald profiel kunnen verklaren. 42

46 Verspreiding van het profiel van bediende financiële transacties Geen Volledige Beroepscodes van de aangeworven WZ overeenstemming overeenstemming Totaal A.W. % lijnen A.W. % lijnen A.W. KANTOORBEDIENDEN 19 45% 23 55% 42 Bedienden "financiële transacties en verzekeringsverrichtingen" Kantoorbedienden Secretarissen(essen) Bedienden juridische diensten 3 3 Hulpboekhouders en kassiers Bedienden van reisbureaus en receptiepersoneel 2 2 VRIJE BEROEPEN - TECHNICI EN SOORTGRELIJKEN 19 90% 2 10% 21 Economisten, actuarissen en statistici Niet elders vermelde personen die een vrij beroep uitoefenen, technici en soortgelijken 4 4 Boekhouders 2 2 Ingenieurs en technisch ingenieurs Schrijvers, journalisten en soortgelijken 2 2 Leraars aan inrichtingen voor lager secundair onderwijs 1 1 Biologen en naturalisten 1 1 Informatici en aanverwante beroepen 1 1 Rechtsgeleerden 1 1 KADERS 13 93% 1 7% 14 Adviseurs van de directie Directeurs en hoger administratief kaderpersoneel (groot- en kleinhandel) 4 4 VERKOPERS 8 80% 2 20% 10 Handelszaakbeheerders en verkopers Handelsagenten of handelsgelastigden 4 4 Verzekeringsagenten, agenten "onroerende goederen", beursmakelaars, agenten voor dienstverhuring en veilers ARBEIDERS 1 100% 1 Warenbehandelaars 1 100% 1 TOTAAL 60 68% 28 32% 88 Het segment binnen de groep van de beroepen dat positief kan reageren op een aanbieding voor bediende financiële transactie bestaat voornamelijk uit profielen met een administratief, commercieel of mathematisch karakter, in tegenstelling tot meer literaire profielen. Het zijn hoofdzakelijk kantoorbedienden, directie-adviseurs, economisten en secretarissen (-esses) die worden aangeworven. De ruime spreiding die we hier aantreffen is waarschijnlijk enerzijds te verklaren door een gebrek aan nauwkeurigheid in de nomenclatuur van de beroepen voor bedienden en de uitgestrektheid van de bekwaamheden die deze beroepen dekken en, anderzijds, door de opkomst de laatste jaren van een groot aantal nieuwe profielen in de verzekeringswereld. Tegenwoordig dekt de banksector bovendien bepaalde segmenten van de verzekeringssector. Het overvloedig aantal kaderfuncties heeft als gevolg dat het criterium van het studieniveau van de kandidaten voorrang heeft op de beroepscode die overeenstemt met hun selectie. De wet Cauwenbergh bepaalt de regels op het vlak van de bemiddeling inzake verzekeringen en legt de werknemers voorwaarden op inzake ervaring en studieniveau. De Controledienst voor de Verzekeringen biedt kandidaten echter de mogelijkheid om zich via een examen in overeenstemming met de wet te stellen. In de banksector zijn door de automatisering van kleinere taken, functies met een lager kwalificatieniveau geleidelijk aan het verdwijnen. 43

47 Verspreiding van het profiel van bedienden financiële transacties wanneer men geen rekening houdt met de personen die geen enkele geldige beroepservaring hebben Geen Volledige Beroepscodes van de aangeworven WZ overeenstemming overeenstemming Totaal A.W. % lijnen A.W. % lijnen A.W. KANTOORBEDIENDEN 4 24% 13 76% 17 Bedienden "financiële transacties en verzekeringsverrichtingen" Kantoorbedienden 3 3 Bedienden juridische diensten 1 1 Hulpboekhouders en kassiers 1 1 VERKOPERS 7 78% 2 22% 9 Handelszaakbeheerders en verkopers Handelsagenten of handelsgelastigden 4 4 Verzekeringsagenten, agenten "onroerende goederen", beursmakelaars, 1 1 agenten voor dienstverhuring en veilers KADERS 5 83% 1 17% 6 Adviseurs van de directie Directeurs en hoger administratief kaderpersoneel (groot- en kleinhandel) 1 1 VRIJE BEROEPEN - TECHNICI EN SOORTGRELIJKEN 3 100% 3 Rechtsgeleerden 1 1 Niet elders vermelde personen die een vrij beroep uitoefenen, technici en 1 1 soortgelijken Biologen en naturalisten 1 1 TOTAAL 19 54% 16 46% 35 De verwijdering uit de tabel van de jongeren die nooit eerder hebben gewerkt, heeft als resultaat dat het aantal voldane aanbiedingen van 88 eenheden op 6 maanden naar 35 eenheden is teruggezakt. Deze vaststelling is waarschijnlijk het gevolg van het fenomeen waarbij voor functies waarvoor geen ervaring vereist is en die bestemd zijn om een algemeen beeld te geven van de activiteiten en diensten in de bank- en verzekeringssector, de aanwerving over het algemeen gepaard gaat met een stageperiode. 44

48 Kwalitatieve analyse van het profiel van de werkaanbiedingen voor bedienden financiële transacties Bij de analyse van de werkaanbiedingen die de BGDA tijdens het eerste semester 97 ontvangen en ingevuld heeft, kunnen vooral drie profielen naar voren worden geschoven : - cliënteelverantwoordelijke of technisch-commercieel medewerker - bankbediende (aan het loket of back-office) - verzekeringsbeheerder De hoofdopdracht van de cliënteelverantwoordelijke bestaat in het promoten van bankproducten en algemene bankdiensten en in het onthaal van de cliënten. De benamingen van de werkaanbiedingen vereisen een zeer hoog studieniveau, meerbepaald een universitaire licentie met economische of financiële optie naargelang de inhoud van de taken, dat meer rechtstreeks verband houdt met commerciële functies en verkoop. Een van de aspecten van de functie kan tot uiting komen in de verkoop van gesofisticeerde bankproducten (BEVEK's,...), waarbij de cliënt zelf kan bepalen hoeveel risico hij bij zijn beleggingen loopt. Dit vergt een permanente vorming van het personeel en een uiterst hoge specialisatiegraad. Naast de vereiste kwalificaties worden eveneens voorwaarden gesteld inzake flexibiliteit en polyvalentie. Drietaligheid (Nederlands/Frans/Engels) blijkt een troef te zijn voor de kandidaten met betrekking tot de aanwervingen. Wat bankbedienden betreft, zijn er verschillende profielen die elkaar overlappen, ondanks de benaming die dezelfde blijft voor alle functies. De loketbediende wordt gedefinieerd als de verantwoordelijke voor de verwerking van de courante bankverrichtingen en voor het commerciële werk in het agentschap. Zijn taken vereisen het invoeren van gegevens en, meer in gedragstermen uitgedrukt, zin voor organisatie, precisie, assertiviteit, autonomie en zin voor contact. Adjunctdirecteurs worden ondergebracht in welbepaalde diensten om meer specifieke taken uit te voeren: kredietverlening en studies met betrekking tot bepaalde bankbeleggingen, opvolgen van documentaire kredieten, patrimonium- en vermogensbeheer, internationale transacties,... Voor deze functies wordt minimum een graduaatsdiploma vereist. Bepalingen met betrekking tot methodisch en ordelijk werk vormen de kern van de vereiste werkwijze. Back-officebedienden zijn verantwoordelijk voor het meer administratieve werk, meerbepaald het invoeren van gegevens, het tellen (cijfers, overschrijvingen, effecten,...) en het controleren (blokkeren van rekeningen, verzendingen en ontvangst van omslagen met borderels). Loket- en back-officebedienden moeten Frans kennen, maar moeten daarbij noties Nederlands bezitten. Daarnaast beschikken banken over een aantal technische diensten, zoals de informaticadienst (programmering), de juridische dienst (kennis van bankactiviteiten en handelsrecht), de interne auditdienst (werk met databanken), de boekhouding,... Deze diensten bieden tevens plaats aan bankbedienden, maar vereisen een universitair kwalificatieniveau. Deze bekwaamheden gaan samen met een ruim ontwikkelde zin voor synthese. Tweetaligheid (Frans/Engels) wordt bovendien vaak vermeld voor universitaire functies. Dit fenomeen kan gedeeltelijk worden verklaard door de aanwezigheid van heel wat buitenlandse banken in Brussel. Het vereiste niveau van de talenkennis hangt af van de plaats waar de bank gevestigd is en de specifieke kenmerken van de cliënteel. Tot de verantwoordelijkheden van de verzekeringsbeheerder of inschrijver behoren de acceptatie, de tarifering en het opstellen van dossiers, met daarbij de verwerking van de verschillende administratieve aspecten (voorbereiden/opstellen/invoeren van de overeenkomsten), het polis- en schadebeheer, het ontwikkelen van producten en technische adviezen, telefonische contacten met de cliënteel. Als studieniveau wordt minstens een graduaat verzekeringen gevraagd, met noties van boekouden en recht. Autonomie, zin voor samenwerking en contact worden vaak als gedragstroeven geciteerd. In 75% van de gevallen wordt tweetaligheid vereist. 45

49 De berekening van verzekeringspremies, meestal "actuariaat" genoemd, wordt binnen het verzekeringswezen als een volwaardig beroep beschouwd. De actuaris moet de verzekeringspremies voor de klant berekenen op basis van risicotabellen. Deze betrekking van hoog niveau moet worden uitgevoerd door een kandidaat met een diploma van hoger onderwijs van het lange type of zelfs een universitair diploma. Het domein van de herverzekering (grote internationale risico's) kan in termen van vereiste kwalificaties met het actuariaat worden gelijkgesteld, hoewel in het verzekeringswezen een ervaring van verschillende jaren onmisbaar is geworden. Bovendien stellen wij voor alle profielen die binnen deze beroepsfamilie werden geanalyseerd, vast dat bijna 60% van de aanbiedingen de voorwaarde "stage" of "eerste beroepservaring" vereisen. Deze voorwaarde vormt in deze sector blijkbaar een bevoorrechte aanwervingsmodaliteit, waarbij vooral de voorkeur wordt gegeven aan de aanwerving van jonge en onervaren personen op grond van overeenkomsten voor ingroeibanen van bepaalde duur. De werkgevers zijn trouwens niet van mening dat de kandidaten hun beroepservaring moeten bewijzen. De vereiste met betrekking tot de kennis van informaticaprogramma's in Windows-omgeving is bovendien systematisch aanwezig in alle gedecodeerde profielen. Ten slotte kunnen wij stellen dat enkel 8% van de werkaanbiedingen betrekking heeft op deeltijdse aanbiedingen. Frequenties Oorspronkelijke nijverheidstak van de aangeworven WZ Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal Nooit gewerkt of onnauwkeurig bepaalde act. 70% 50% 64% Banken, verzekeringen, onroerend goed 23% 43% 30% Vervoer en verkeer 2% 0% 1% Horeca, hotelnijverheid 2% 0% 1% Onderwijs, onderzoek 2% 0% 1% Beroeps- en religueuze verenig., kunsten en lett. 0% 4% 1% Internationale instellingen 2% 0% 1% Diensten aan bedrijven en aan personen 0% 4% 1% Totaal 100% 100% 100% Zoals wij vroeger reeds vermeldden, bevestigt deze tabel dat 64% van de aanwervingen betrekking heeft op jongeren die nog nooit hebben gewerkt. Hierbij komen vooral veel stageaanbiedingen voor. In deze activiteitensectoren worden stages blijkbaar gebruikt als proefperiode voor nieuw aangeworven personen. Wij herhalen echter dat deze sector is samengesteld uit heel wat grote ondernemingen die onderworpen zijn aan de wettelijke verplichting om stagiairs aan te werven. Wij tellen nog 30% aanwervingen van personen die afkomstig zijn uit dezelfde activiteitensector als de ondernemingen die dit bijkomend personeel hebben aangeworven. Bijgevolg kunnen wij een zeer zwakke transsectoriële mobiliteit vaststellen. Deze sterke dualiteit die uit de steekproef blijkt, wekt het vermoeden dat beroepservaring binnen de sector een bepalend gegeven is, terwijl voor leeftijdsklassen die geen ervaring hebben, de toegang tot een job meestal ondergeschikt is aan bijzondere statuten. Studieniveau van de aangeworven WZ Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal Andere studies 0% 4% 1% Lager secundair 3% 4% 3% Hoger secundair 33% 18% 28% Hoger (graduaat) 32% 64% 42% Universitair 32% 11% 25% Totaal 100% 100% 100% 46

50 Werkgevers uit het bank- en verzekeringswezen werven massaal jonge en onervaren personen aan. Nochtans stellen zij zeer zware eisen met betrekking tot het voorgelegde diploma. A posteriori heeft 67% van de aanwervingen betrekking op houders van een diploma van hoger onderwijs (42%) of universitair onderwijs (25%). Op het moment van hun aanwerving bezitten de kandidaten uiteindelijk hogere kwalificaties dan de functie die zij zullen uitoefenen. In de twee bestudeerde sectoren stellen wij een verhoging van de aangeworven kwalificatieniveaus vast. Wijze van oproeping Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal Sollicitatie-initiatief uitgaande van de bemiddelaar 18% 18% 18% Raadpleging van de jobservice door de WZ 37% 39% 38% Verspreiding door de dienst media 2% 4% 2% Voorstelling van de WZ door de agentschappen 5% 0% 3% Telefonische sollicitatie 38% 39% 39% Totaal 100% 100% 100% In het algemeen stellen wij voor dit beroep vast dat er op meer homogene wijze een beroep wordt gedaan op de verschillende bemiddelingskanalen. Wat de aanwerving betreft, blijven de oproepingswijzes bovendien gelijk, ongeacht of er als dan niet sprake is van volledige overeenstemming. Stimulerende aanwervingsmaatregelen via aanwervingspremies lijken op dit type betrekkingen geen positieve invloed uit te oefenen. Geslacht van de aangeworven WZ Geen overeenstemming Volledige overeenstemming Totaal Mannen 42% 68% 50% Vrouwen 58% 32% 50% Totaal 100% 100% 100% De verdeling volgens het geslacht van de aangeworven personen geeft nagenoeg een identieke voorstelling van de verdeling volgens het geslacht van de kandidaten die een sollicitatie hebben ingediend (bij de kandidaten die naar een betrekking solliciteren zijn de mannen licht in de meerderheid). Nochtans lijkt er vooral bij mannen sprake te zijn van volledige overeenstemming (68% van de aanwervingen), terwijl wij in het tegengestelde geval te maken hebben met een overaanbod aan vrouwelijke aanwervingen (58%). 47

51 Aan de hand van de twee indicatoren die in dit hoofdstuk werden uitgewerkt (het criterium inzake overeenstemming tussen de beroepscodes en het criterium inzake verspreiding van de profielen van de aangeworven personen) hebben wij de voldane werkaanbiedingen kunnen toetsen aan bepaalde kenmerken van de aangeworven personen. Drie beroepsfamilies, met name "verkopers", "warenbehandelaars" en "bedienden financiële transacties" springen bij deze vergelijking duidelijk in het oog. Voor elke beroepsfamilie werd een kwalitatieve analyse van de werkaanbieding en het profiel van de tewerkgestelde persoon uitgevoerd. Bij deze drie functies lopen de profielen sterk uiteen. Toch stelt men een reeks gelijkaardige kenmerken vast. Deze drie beroepen stellen personen tewerk wiens beroepstrajecten enorm uiteenlopen. De inhoud van deze drie beroepen - meerbepaald "kennis", "voorkomen" en "know-how" - lijkt in dezelfde richting te evolueren. Men vraagt steeds meer specialisatie in de functie, maar het geheel van de bekwaamheden in dat verband wordt steeds ruimer. Van deze drie functies wordt verwacht dat zij het publiek steeds meer tegemoetkomen. Het contact met de cliënteel vergt specifieke capaciteiten. Denken wij maar aan het belang van de talenkennis (vooral in het Brussels Gewest). Ten slotte worden heel wat jongeren zonder beroepservaring in deze beroepen tewerkgesteld, waardoor zij een integrerende rol vervullen op de arbeidsmarkt. In dat geval is de druk op het schoolgetuigschrift (diploma) belangrijk. Voor de "verkopers" werden drie veelvuldig terugkerende profielen geanalyseerd: winkelverkoper, telemarketingbediende en commercieel bediende. De kenmerken tonen aan dat men in alle activiteitensectoren van de economie verkopers terugvindt. Enkel voor de nieuwe verkoopfuncties waren de aangeworven profielen strenger in termen van studieniveau en gevraagde kwalificaties, meerbepaald wat de talenkennis betreft. De "verkoop" is ten slotte een favoriete sector voor de inschakeling op de arbeidsmarkt (heel wat aangeworven personen hadden op dat vlak geen ervaring). Wat de "warenbehandelaars" betreft, kunnen wij aan de hand van de analyse aantonen dat deze benaming veranderingen doormaakt. Uit de analyse van de werkaanbiedingen blijkt dat het beroep evolueert naar functies die nauw aanleunen bij de benaming "logistiek medewerker". Zo worden bijvoorbeeld steeds vaker kwalificaties gevraagd zoals voorraadbeheer, contact met de cliënteel, wat een zekere kennis vergt van cijfers, informatica, enz. Zo stelt men vast dat de gevraagde diploma's een opwaartse druk uitoefenen. Wat de "bedienden financiële transacties" betreft, werden drie weerkerende profielen bestudeerd: cliënteelverantwoordelijke of technisch-commercieel medewerker, bankbediende en verzekeringsbeheerder. In het algemeen stelt men vast dat het studieniveau hoog is en dat er strenge eisen worden gesteld inzake polyvalentie en flexibiliteit. Onder de benaming "bankbediende" of "kaderlid" worden heel wat werknemers gelijkgesteld waarvan de profielen opnieuw zijn samengesteld om functies uit te voeren met een relatief gespecialiseerde inhoud in de lijn van bank- en verzekeringsactiviteiten. Ten slotte geven de werkgevers uit deze sector er de voorkeur aan om personeelsleden aan te werven via een stage of een eerste werkervaringsovereenkomst. 48

52 BESLUIT Dankzij haar originele aanpak heeft deze studie, die uit twee grote delen bestaat, enerzijds een licht kunnen werpen op de socioprofessionele kenmerken van de personen die de arbeidsmarkt hebben ge(her)ïntegreerd en anderzijds op de afstemming van hun profielen op de voorwaarden van de werkaanbieding, meerbepaald de aanwervingsvoorwaarden van de werkgevers. Alle studies die rond dit thema werden verricht, hebben aangetoond hoe moeilijk het is de houding van de werkgevers terzake te doorgronden, te meer daar deze voortdurend verandert. Uit de analyse van de voorafgaande gegevens hebben wij volgende conclusies kunnen trekken : - de beschrijving van een beroep moet een geheel van bekwaamheden afbakenen in termen van kennis en voorkomen die rechtstreeks met de functie verband houden, maar die enkel onrechtstreeks betrekking kunnen hebben op de inhoudelijke know-how ervan. De tewerkgestelde personen worden ten slotte naar steeds meer gespecialiseerde arbeidsplaatsen doorverwezen, waarbij zij blijk moeten geven van een groot polyvalentievermogen. Het relatieen communicatieaspect (schriftelijk en mondeling) vormt trouwens één van de hoofdlijnen van deze polyvalentie; - bij een dwarsanalyse stelt men vast dat de werkgevers voor de veeleer administratieve functies meer belang hechten aan het studieniveau en/of de ervaring. Voor de meer technische betrekkingen blijven de met een beroepsopleiding geassocieerde beroepsprofielen het belangrijkste aanwervingscriterium; - er duiken discriminatiefenomenen op : meer en meer kunnen jonge werknemers zich enkel nog in "wachtbetrekkingen" inschrijven, waardoor de studiekwalificaties dalen en er meer druk op hun diploma's komt te liggen. Boven een bepaalde leeftijd wordt het geslacht duidelijk opnieuw een verklarend variabel gegeven in termen van discriminatie. Dit wordt bevestigd door het feit dat de helft van de vrouwen in meer precair statuten wordt geplaatst. Doorheen de hoofdstukken heeft men kunnen vaststellen dat vrouwen globaal betere invullingsgraden scoorden. Toch zijn er meer vrouwen die tijdens de bestudeerde periodes opnieuw in een toestand van inactiviteit terechtkomen. In dit geval bedraagt het percentage 26% voor vrouwen die zich opnieuw als werkloze komen inschrijven, tegen 24% voor hun mannelijke lotgenoten; - de kwantitatieve en kwalitatieve analyse van de voldane werkaanbiedingen bevestigt de hypothese dat de diploma's druk uitoefenen op de lagergekwalificeerde betrekkingen, waardoor de werkgevers natuurlijkerwijze hogere eisen stellen wat het studieniveau betreft. De situatie waarbij men opnieuw werkloos wordt, komt het meest voor bij de laagste kwalificatieniveaus (lager en lager secundair onderwijs). Deze cijfers gelden vooral voor de leeftijdscategorie tussen 30 en 39 jaar (28%) en zijn gelijk verdeeld in de andere leeftijdscategorieën. Zij hebben betrekking op bijna één arbeider op drie, één vrij en/of technisch beroep op vier en één kantoorbediende of één verkoper op vijf.; - de tendens naar een grotere flexibiliteit zorgt ervoor dat de stabiliteit inzake tewerkstelling momenteel niet noodzakelijk is gewaarborgd voor hooggekwalificeerde profielen. In het tweede deel werden drie beroepen geanalyseerd (verkopers, warenbehandelaars en bedienden financiële transacties), die, naar ons gevoel, aantonen dat de adequatiestellingen relatief zwak staan. Uit de analyse van deze beroepen blijkt dat heel wat andere criteria dan het nominale kenmerk van het beroep of het vereiste opleidingsniveau aan de basis liggen van van de relatie vraag-aanbod 49

53 (bijvoorbeeld het niveau van de talenkennis). De kwalitatieve analyse van de voldane werkaanbiedingen voor deze beroepen toont aan dat de aangeworven profielen opnieuw werden samengesteld. Men kan bijgevolg spreken van open beroepen, waarvoor de voorheen geanalyseerde algemene kenmerken nog meer verscherpen. Deze kenmerken zijn toegespitst op het contact met de klanten. Zij bieden ruime inschakelingsmogelijkheden voor jongeren die van overal afkomstig zijn of verschillende opleidingen achter de rug hebben en/of herinschakelingsmogelijkheden voor andere categorieën van werknemers. 50

54 BIJLAGEN

55 Tabel van voldoeningsindicatoren per beroep voor het eerste semester 97 op basis van de stat.93 Ontvangen Voldane Beroepen werkaanbiedingen werkaanbiedingen VAOA tijdens het semester Totaal LANDBOUWERS % waarvan : - tuinarbeiders % - landbouwarbeiders % JAGERS EN BOSARBEIDERS VISSERS waarvan : -matrozen - roergangers - motorist WERKNEMERS IN NATUURSTEEN EN ERTSENBEDRIJVEN % WERKNEMERS IN HET VERVOER EN IN HET VERKEER % waarvan : - bestuurders (wegvervoer) % - telefonisten, -standardisten en telegrafisten % TEXTIELARB., BONTWERK., ARB. LEDER- EN KLEDINGNIJVERHEID % waarvan : - naaiers en borduursters % ARBEIDERS VAN DE PRODUKTIE EN BEHANDELING VAN METAAL % PRECISIEMECANICIENS OPTICIENS EN MECANICIENS VOOR KUNSTLEDEMATEN % UURWERKMAKERS EDELSMEDEN, JUWELIERS EN GOUDSMEDEN WAPEN- EN VEILIGHEIDSSLOTENMAKERS % CISELEERDERS EN GRAVEERDERS DIAMANTBEWERKERS ARBEIDERS VAN DE BEWERKING VAN METAAL % waarvan : -bankwerkers en gereedschapsmakers % - plaatwerkers en ketelmakers % - loodgieters en buizenfitters % - lassers en snijders % - afstellers en bestuurders werktuigmachines % - mecaniciens-herstellers, bankwerkers voor onderh % werktuigmach. - gebintemakers en ketelmakers in staal % - monteurs % - bankwerkers-monteurs en installateurs van apparaten % ELEKTRICIENS % waarvan : - elektriciens en elektricienshersteller % - elektromecaniciens % HOUTBEWERKERS % waarvan : - timmerlieden en schrijnwerkers % - meubelmakers % BOUWARBEIDERS % waarvan : - schilders, behangers % - metselaars en vloerenleggers % - plafonneerders en pleisterwerkers % - dakbedekkers % - onderhoudsarbeiders % DRUKKERIJARBEIDERS % waarvan : - bedieners van drukpersen % GLAS-, KERAMIEK- EN CEMENTAGGLOMERAATARBEIDERS % ARBEIDERS IN DE VOEDINGSNIJVERHEID % waarvan : - bakkers en banketbakkers % - beenhouwers % ARBEIDERS VAN DE SCHEIKUNDIGE NIJVERHEID waarvan : - produktiearbeiders - papiermakers TABAKSBEWERKERS AMBACHTSLIEDEN EN ANDERE PRODUKTIEARBEIDERS % waarvan : -papierbewerkers % INPAKKERS, ETIKETTENPLAKKERS EN SOORTGELIJKE ARBEIDERS % BEDIENERS VAN STATIONAIRE MACHINES % KRAANMANNEN EN BEDIENERS VAN HIJS- OF HEFWERKTUIGEN % BEDIENERS VAN GRONDWERKMACHINES BEDIENERS TRANSPORTWERKTUIGEN, LAAD- EN LOSMACHINES HAVENARBEIDERS EN WARENBEHANDELAARS % HANDLANGERS % WERKNEMERS IN DIENSTEN % waarvan : - koks en keukenpersoneel % - serveerders en zaalpersoneel % - werkvrouwen en schoonmakers % - kappers en schoonheidsspecialisten % - wassers en ververs (van stoffen) % - kamermeiden, dienstboden en soortgelijken % - bewakers, nachtwakers % - familiaal helpsters (dipl. Min. Volksgezondh.) en % bejaardenhelpster - onthaal-hostess % SUBTOTAAL - A %

56 Ontvangen Voldane Beroepen werkaanbiedingen werkaanbiedingen VAOA tijdens het semester Totaal VRIJE BEROEPEN - TECHNICI & SOORTGELIJKEN ARCHITECTEN % BURGERLIJK INGENIEURS % TECHNISCH INGENIEURS % MEETKUNDIGEN % SPECIALISTEN SCHEIKUNDE EN NATUURKUNDE % VEEARTSEN % BIOLOGEN EN NATURALISTEN % AGRONOMEN % VERPLEGEND PERSONEEL % waarvan : - geneesheren % - tandarts - paramedische technici en specialisten % - verplegers en verpleegassistenten % - sanitair helpster - kinderverzorgster % ONDERWIJZEND PERSONEEL % waarvan : - leraars hoger secundair onderwijs % - leraars lager secundair onderwijs % - onderwijzers lager onderwijs % - kleuterleidsters % RECHTSGELEERDEN % INDUSTRIËLE TEKENAARS % TECHNICI % waarvan : - bouw % - elektromechanica % - scheikunde % - mechanica % - elektronica en telecommunicatie % - metallurgie % - elektriciteit % BOEKHOUDERS % MAATSCHAPPELIJKE ASSISTENTEN % BIBLIOTHECARISSEN EN ARCHIVARISSEN % ECONOMISTEN, ACTUARISSEN, STATISTICI % INFORMATICI % waarvan : - analist-programmeurs % - toepassingsprogrammeurs % OPVOEDERS % waarvan : - sociaal opvoeders % - sociaal-cultureel animators % ANDEREN % waarvan : - vertalers % - tolken - psychologen % - sociologen % ARTIESTEN - SCHRIJVERS % SUBTOTAAL - B % DIRECTEURS EN KADERPERSONEEL % BEDIENDEN HULPBOEKHOUDERS EN KASSIERS % DIRECTIESECRETARESSEN % STENOGRAFEN EN DACTYLOGRAFEN % waarvan : - stenotypisten secretarissen(essen) - typisten % OPERATEURS VOOR BUREAUMACHINES % waarvan : - operateurs op terminal met beeldscherm BEDIENDEN VOOR ADMINISTRATIEF WERK EN REDACTIE % waarvan : - correspondenten % - meertalig redacteurs % - medische secretarissen(essen) % - secretariaatbedienden % - bureelbedienden % - kantoorjongens, klasseeerders, deurwachters % BEDIENDEN VAN JURIDISCHE DIENSTEN % BEDIENDEN VAN STATISTIEKDIENSTEN EN ADMIN. PLANNING % BEDIENDEN VOOR KOSTEN- EN LOONBEREKENING % BEDIENDEN FINANCIËLE TRANSACTIES EN VERZEKERINGEN % BEDIENDEN VAN VERZENDS- EN ONTVANGSTDIENSTEN % ECONOMAATBEDIENDEN % BEDIENDEN VAN REISBUREAUS EN RECEPTIE (HOTELS) % SUBTOTAAL - C % VERKOPERS VERZEKERINGEN, ONROERENDE GOEDEREN, BANKEN % HANDELSAGENTEN EN HANDELSVERTEGENWOORDIGERS % HANDELSZAAKBEHEERDERS EN VERKOPERS % waarvan : - verkopers kleinhandel, warenhuis % - hulpverkopers % SUBTOTAAL - D % ALGEMEEN TOTAAL %

57 Verdeling per geslacht en per beroepscode van de doorverwezen en geplaatste werkzoekenden - eerste semester 97 Beroepscodes Doorverwijzingen Plaatsingen Alg. M V T M V T totaal Adviseurs van de directie Agronomen, tuin- en bosbouwagronomen Ambachtslieden, stielmannen en productiearbeiders die niet elders vermeld werden Apothekers Arbeiders van de behandeling van voedingswaren die niet elders vermeld werden Arbeiders van de scheikundige nijverheid en soortgelijke arbeiders die niet elders vermeld werden Arbeiders voor de transformatie van plastieken stoffen Arbeiders voor de vervaardiging van kleding en soortgelijke voorwerpen die niet elders vermeld werden Architecten Atleten, sportmensen en soortgelijke werknemers Bakkers en banketbakkers Bankwerkers en gereedschapsmakers Bankwerkers-monteurs en installateurs van apparaten (behalve elektrische apparaten en precisieinstrumenten) Bedienden "financiële transacties en verzekeringsverrichtingen" Bedienden juridische diensten Bedienden kostenberekening Bedienden van reisbureaus en receptiepersoneel Bedienden van statistiekdiensten en planning Bedienden van verzendings- en ontvangstdiensten Bedieners van drukpersen Bedieners van grondwerk- en bouwmachines die niet elders vermeld werden Bedieners van hoogovens Bedieners van venster- en spiegelglasmachines, glassnijders, glasslijpers en glaspolijsters Beenhouwers en soortgelijke werknemers Bestuurders van motorvoertuigen Betonwerkers en betonafwerkers Bibliothecarissen en archivarissen Biologen en naturalisten Blekers, ververs en afwerkers van textielproducten Boden Boekbinders en soortgelijke arbeiders Boekhouders Bontwerkers en soortgelijke arbeiders Breiers en regelaars van breimachines Brouwers, wijnarbeiders en soortgelijke werknemers Conciërges van gebouwen Dakdekkers Directeurs en hoger administratief kaderpersoneel (groot- en kleinhandel) Directeurs en hoger administratief kaderpersoneel van het openbaar bestuur Directeurs, hoger administratief kaderpersoneel en eigenaars-exploitanten (banken en and. fin. inst., verz. en handel in onr. goed.) Directeurs, hoger administratief kaderpersoneel en eigenaars-exploitanten (diensten) Directeurs, hoger administratief kaderpersoneel en eigenaars-exploitanten (mijn. en groev., verw. ind., bouw, elektr. en gasbedr., water- en gezondh. diensten) Dispatchers en controleurs van verkeersmiddelen (vervoer) Drukkerijgraveerders (behalve fotograveerders) Economaatbedienden, magazinbedienden en bedienden-wegers Economisten, actuarissen en statistici Elektriciens, elektriciens-herstellers en soortgelijke arbeiders Elektromecaniciens Fotografen en cameramannen Fotograveerders Galvaniseerders, metalliseerders en soortgelijke arbeiders Gebintenmakers en ketelmakers in staal Geneesheren en chirurgen Glazenmakers Goudsmeden, juweliers, edelsmeden en soortgelijke werknemers Handelsagenten of handelsgelastigden Handelszaakbeheerders en verkopers Handzetters en machinezetters Hulpboekhouders en kassiers Informatici en aanverwante beroepen Ingenieurs en technisch ingenieurs Inpakkers, etikettenplakkers en soortgelijke arbeiders Instellers-bedieners en bedieners van werktuigmachines Intendanten, economen en gouvernantes Isoleerders Kamermeiden en -dienaars, dienstboden en soortgelijke werknemers die niet elders vermeld werden Kantoorbedienden Kappers, schoonheidsspécialisten en soortgelijke werknemers Kleermakers, kleermaaksters en soortgelijke arbeiders Koks Kraanmannen en andere bedieners van hijs- of hefwerktuigen Kunstschilders, beeldhouwers en soortgelijke artiesten Landbouwarbeiders en soortgelijken Landbouwers en hoofden van landbouwbedrijven Lassers en snijders Leerlooiers, pelterijarbeiders, leertouwerijarbeiders en soortgelijke arbeiders Leraars aan inrichtingen voor hoger onderwijs Leraars aan inrichtingen voor hoger secundair onderwijs Leraars aan inrichtingen voor lager secundair onderwijs Loodgieters en buizenfitters Maatschappelijke assistenten Marokijnarbeiders en soortgelijke arbeiders Mecaniciens-herstellers en bankwerkers voor onderhoudswerk (behalve herstellers-elektriciens en herstellers van precisie-instrumenten)

58 Beroepscodes Doorverwijzingen Plaatsingen Alg. M V T M V T totaal Metselaars en vloerenleggers Meubelmakers Mijnwerkers in open ijzerertsmijnen Monteurs en herstellers van telefoon- en telegraafinstallaties Muziekinstrumentenmakers en soortgelijke arbeiders Naaiers en borduurders van textielproducten, pelzen en kledingstukken en lederen handschoenen Natuurkundigen Niet als verpleger gediplomeerd verplegend personeel Niet elders vermeld onderwijzend personeel Niet elders vermelde bewakers en soortgelijke werknemers Niet elders vermelde bouwarbeiders Niet elders vermelde drukkerijarbeiders Niet elders vermelde elektriciens en soortgelijke arbeiders Niet elders vermelde handlangers Niet elders vermelde houtbewerkers Niet elders vermelde metaalbewerkers Niet elders vermelde personen die een vrij beroep uitoefenen, technici en soortgelijken Niet elders vermelde specialisten in de natuurkundige wetenschappen Niet elders vermelde technici in de natuurwetenschappen en toegepaste wetenschappen en laboratoriumassistenten Niet elders vermelde verkopers en soortgelijken Niet elders vermelde werknemers die gespecialiseerd zijn in de diensten, de sport en het vermaak Onderwijzers aan inrichtingen voor lager en voorschools onderwijs Ontwikkelaars, fotoafdrukkers en andere fotolaboranten Operateurs voor bureaumachines Opticiens en mecaniciens voor kunstledematen Optometriciens Opvoeders en soortgelijken Papierartikelenmakers Papiermakers Paramedische technici en specialisten Patroonmakers, aftekenaars en coupeurs voor textielwaren, lederen kleding en handschoenen Plaatwerkers en ketelmakers (dunne plaat) Plafonneerders en pleisterwerkers Politieagenten en detectives Postboden Produktieleiders, regisseurs, acteurs, musici, dansers en soortgelijke artiesten Radio- en televisieréparateurs Receptie- en hallpersoneel en soortgelijke werknemers Rechtsgeleerden Scheikundigen Schilders (behalve gebouwen en onderhoud) Schilders (gebouwen en onderhoud), behangers en plaatsers van vast tapijt Schoenmakers en schoenlappers Schoensnijders, -monteurs en - naaiers en soortgelijke werknemers Schrijvers, journalisten en soortgelijken Secretarissen(essen) Sigarettenmakers en rookwarenvoorbereiders Sjouwers, werksters, schoonmakers en soortgelijke werknemers Smeden en smidsbewerkers Spinners en bobijners Steenhouwers en steengraveerders Stereotypeurs en galvanoplasten Stoffeerders en soortgelijke arbeiders Suikerbakkers en chocoladebewerkers Tekenaars Telefonisten - standardisten en telegrafisten Timmerlieden en schrijnwerkers Uitgloeiers temperaars en arbeiders voor de thermische behandeling van metalen Uurwerkmakers Veeartsen Verplegers en verpleegassistenten Verzekeringsagenten, agenten "onroerende goederen", beursmakelaars, agenten voor dienstverhuring en veilers Vissers en soortgelijke werknemers Vliegtuigpiloten, luchtvaartnavigators en varende werktuigkundigen Vormers, kernmakers en gieters in de metaalgieterij Wapenmakers en veiligheidsslotenmakers Warenbehandelaars Wassers, ontvetters, persers en ververs van kledingstukken Zaalkelners, serveerders, hotelmeesters en soortgelijke werknemers Leeg Algemeen totaal

59 Verdeling van de NWWZ per beroepsgroep tijdens het eerste semester van 97 - (mannen + vrouwen) U.V.W. Andere verplicht ingeschreven Vrij ingeschreven werkzoekenden werkzoekenden BEROEPSGROEP Waarvan Niet-werkenden Niet- N.W.W.Z. Totaal normale Totaal Waarvan Werkende werkende Werkende geschikth. wachttijd LANDBOUWERS JAGERS EN BOSARBEIDERS VISSERS WERKNEMERS IN NATUURSTEEN- EN ERTSENBEDRIJVEN waarvan : - groevearbeiders steenhouwers en steengraveerders mijnwerkers WERKNEMERS IN HET VERVOER EN IN HET VERKEER waarvan : - dekofficieren en -matrozen officieren- en matrozen- werktuigk piloten, luchtv. nav., varende werktuigen machin., bestuurders, hoofdtreinwacht bestuurders (wegvervoer) telefonisten, -standardisten en telegrafisten TEXTIELARB., BONTWERKERS, ARBEIDERS UIT LEDER- EN KLEDINGNIJV waarvan : - spinners, wevers en breiers afwerkers van textielproducten kleermakers en soortgelijke arbeiders bontwerkers en soortgelijke arbeiders schoenmakers en schoenlappers snijders, oppinners en schoenstikkers marokijnarbeiders ARBEIDERS VAN DE PRODUCTIE EN BEHANDELING VAN METAAL waarvan : - bedieners van metaalovens arbeiders voor thermische behandeling van metalen walsers gieters in de metaalgieterij PRECISIEMECANICIENS OPTICIENS EN MECANICIENS VOOR KUNSTLEDEMATEN UURWERKMAKERS EDELSMEDEN WAPEN- EN VEILIGHEIDSSLOTENMAKERS CISELEERDERS EN GRAVEERDERS DIAMANTBEWERKERS ARBEIDERS VAN DE BEWERKING VAN METAAL waarvan : - bankwerkers en gereedschapsmakers plaatwerkers en ketelmakers loodgieters en buizenfitters lassers en snijders afstellers en bestuurders werktuigmachines ELEKTRICIENS waarvan : - radio- en televisiereparateurs monteurs en herstellers telefooninst elektriciens en elektricienshersteller elektromecaniciens HOUTBEWERKERS waarvan : - timmerlieden en schrijnwerkers meubelmakers BOUWARBEIDERS waarvan : - schilders, behangers metselaars en vloerenleggers plafoneerders en pleisterwerkers glazenmakers betonwerkers en betonafwerkers dakbedekkers DRUKKERIJARBEIDERS waarvan : - handzetters en machinezetters bedieners van drukpersen fotograveerders GLAS-, KERAMIEK- EN CEMENTAGGLOMERAATARBEIDERS waarvan : - vormers, persers en snijders van glas bestuurders van glasmachines optiekglasbewerkers pottenbakkers arbeiders van productie uit cementagglomeraat ARBEIDERS IN DE VOEDINGSNIJVERHEID waarvan : - bakkers en banketbakkers suikerbakkers en chocoladebewerkers brouwers en wijnarbeiders beenhouwers ARBEIDERS VAN DE SCHEIKUNDIGE NIJVERHEID TABAKSBEWERKERS AMBACHTSLIEDEN EN ANDERE PRODUCTIEARBEIDERS waarvan : - papierbewerkers bandenmakers leerlooiers en pelterijarbeiders fotolaboranten arbeiders voor transf. plastieke stof INPAKKERS, ETIKETTENPLAKKERS EN SOORTGELIJKE ARBEIDERS BEDIENERS VAN STATIONAIRE MACHINES KRAANMANNEN EN BEDIENERS VAN HIJS- OF HEFWERKTUIGEN BEDIENERS VAN GRONDWERKMACHINES BEDIENERS TRANSPORTWERKTUIGEN, LAAD- EN LOSMACHINES HAVENARBEIDERS WARENBEHANDELAARS HANDLANGERS WERKNEMERS IN DIENSTEN waarvan : - koks en keukenpersoneel serveerders en zaalpersoneel werkvrouwen en schoonmakers kappers en schoonheidsspecialisten fotografen en cameramannen wassers en ververs (van stoffen) kamermeiden, dienstboden en soortgelijke SUBTOTAAL - A ARTIESTEN VRIJE BEROEPEN - TECHNICI EN GELIJKGESTELDEN DIRECTEURS EN ADMINISTRATIEF KADER KANTOORBEDIENDEN VERKOPERS SUBTOTAAL - B ALGEMEEN TOTAAL (A + B)

60 Verdeling van de ondernemingen die aangeworven hebben per NACE code (1 cijfer) en per grootte Nace 1 0 &? 1-4 p. 5-9 p p p. KMO p p p p. > 1000 p Sec Tert Total Gr. Ond. Total Nace 1 0 &? 1-4 p. 5-9 p p p. KMO p p p p. > 1000 p. 1 1 % 1 % 1 % 1 % 1 % 1 % 4 % 2 % 1 % 1 % 2 1 % 1 % 1 % 1 % 1 % 1 % 2 % 6 % 6 % 3 % 1 % 3 1 % 4 % 1 % 3 % 2 % 4 % 5 % 3 % 4 % 6 % 5 % 3 % 4 8 % 8 % 13 % 8 % 9 % 10 % 11 % 5 % 4 % 2 % 7 % 9 % 5 11 % 8 % 7 % 6 % 9 % 7 % 8 % 5 % 8 % 2 % 6 % 8 % Sec. 21 % 21 % 23 % 19 % 21 % 23 % 26 % 19 % 19 % 19 % 22 % 21 % 6 57 % 39 % 39 % 41 % 40 % 40 % 34 % 31 % 29 % 23 % 19 % 29 % 37 % 7 3 % 6 % 7 % 8 % 5 % 5 % 1 % 5 % 4 % 8 % 4 % 5 % 8 14 % 20 % 16 % 17 % 23 % 19 % 29 % 27 % 24 % 38 % 33 % 29 % 22 % 9 29 % 16 % 19 % 13 % 11 % 15 % 10 % 14 % 23 % 15 % 21 % 16 % 15 % Tert. 100 % 79 % 79 % 77 % 81 % 79 % 77 % 74 % 81 % 81 % 81 % 78 % 79 % Total 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % 100 % Gr. Ond. Total

61 BIBLIOGRAFIE De vraag en het aanbod van diensten aan bedrijven, Programma maatschappelijk onderzoek, Federale diensten voor wetenschappelijke, technische en culturele aangelegenheden Hoe werven bedrijven in België, 1996, HIVA, P. Simoens, J. Denys, L. Denolf Répertoire Opérationnel des Métiers et des Emplois, dictionnaire des emplois et métiers secondaires et tertiaires, ANPE, éd. La Documentation Française Analyse vacatures '96, Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling, Studiedienst Bekwaamheidsbeheer in de Brusselse ondernemingen, ICHEC, januari 1996, C. De Brier Le temps du labeur, Formation, emploi et qualifications en sociologie, Bruxelles, 1986, éd. de l'université Libre de Bruxelles, M. Alaluf Steekproefenquête naar de beroepsbevolking, NIS, 1996 Renouvellement des qualifications et de la gestion des ressources humaines dans les banques et les assurances, Centre d'études et de recherches sur les qualifications (France), collection des études n 53, février 1990, C. Cossalter L'impact des transformations des services financiers sur le travail, les qualifications et la formation, Formation-Emploi, n 17, janvier-mars 1987, O. Bertrand et T. Noyelle La structure de l'emploi dans l'assurance, Force, Fondation Travail-Université Analyse de l'évolution des qualifications et des besoins de formation dans l'arrondissement de Liège, Secteur Transport, Observatoire Economique des Intérêts Liégeois, juin 1997 Onderzoek naar een toekomstgerichte beroepen- en kwalificatiestructuur in de Belgische groothandel, CEVORA, november 1996 Quelles stratégies pour Bruxelles?, documents préparatoires publiés par l'echo du Colloque organisé par l'u.l.b. les 30 septembre et 1er octobre 1994 Evolutie van de op de BGDA ontvangen werkaanbiedingen, beschrijvende analyse van het niet-voldane werkaanbod, Observatorium van de arbeidsmarkt en kwalificaties, september 1996 La distribution, formations métiers, Service d'informations sur les Etudes et les Professions, 1994, M. Sparmont Scènes de chasse à l'emploi, l'insertion professionnelle des universitaires, Institut de Sociologie, M. Alaluf, A. Béguin, J-L. Canieau, J-E. Charlier, J. Delcourt, P. Desmarez, M. Ossandon, M. Stroobants, 1987, éd. de l'université Libre de Bruxelles Discrimination à l'embauche, Contribution belge à la recherche comparative internationale du B.I.T., IISA, GRESP, CERP. 1997

62 Anspachlaan Brussel - Verantwoordelijke uitgever : E. Courthéoux, Anspachlaan 65, 1000 Brussel D/1998/57.47/2