Perspectiefnota Waterschap Noorderzijlvest

Transcriptie

1 Perspectiefnota Waterschap Noorderzijlvest Groningen, juli 2017

2

3 Inhoud 1. Voorwoord 1 2. Ontwikkelingen 2 3. Kaders en uitgangspunten 6 4. Meerjarenperspectief Meerjarenperspectief beleidsmatig Meerjarenperspectief lasten en tarieven Vergelijking lastenontwikkeling met bestuursafspraken Bestuursakkoord Water Meerjarenperspectief Programma s Programma Waterveiligheid en rampenbestrijding Programma Voldoende en Gezond water Programma Gezuiverd water Programma Water en Maatschappij Programma Bedrijfsvoering Samenvatting Financiering- en tarievenstructuur Weerstandsvermogen, risicomanagement, reserves en voorzieningen Bijlagen 38 Bijlage A: Beleid weerstandscapaciteit, risico s, reserves en voorzieningen 39 Bijlage B: Overzicht investeringen meerjarenperspectief

4

5 1. Voorwoord Hierbij bieden wij u de Perspectiefnota aan. Met dit meerjarenperspectief wordt de koers gecontinueerd die de vorige twee jaren bij het vaststellen van de perspectiefnota is bepaald. Wel hebben we een aantal bijstellingen moeten doen. Op een aantal gebieden zijn er ontwikkelingen die we aan het begin van deze coalitie nog niet vermoedden. Anderzijds zien we ook dat door bezuinigingen in de periode vanaf 2009 het onderhoud aan onze sluizen, gemalen, stuwen, bruggen en kanalen en watergangen is verminderd. Achterstanden in onder andere baggeren, beschoeiingen, onderhoud aan bruggen, en in het beheer van de muskusratten populatie dienen we de komende jaren in te halen. De koers vanuit de vorige perspectiefnota wordt hierdoor niet aangepast, maar we moeten wel meer geld beschikbaar stellen om goed aan onze taken te voldoen, inclusief het intensiveren van de voorbereiding en uitvoering van peilbesluiten, specifiek in de bodemdalingsgebieden. Er staan voor de komende jaren grote investeringen op stapel. De hoogste prioriteit ligt voor ons bij het realiseren van de doelstellingen ten aanzien van de waterveiligheid. Dit betekent een grote inzet op de versterking van onze zeedijken en regionale keringen, de realisatie van waterbergingsgebieden in het zuidelijk Westerkwartier en het vergroten van bemalingscapaciteit van de gemalen Schaphalsterzijl en HD Louwes. De zeedijk, de boezemkeringen en de overige waterhuishoudkundige infrastructuur dienen ook aardbevingsbestendig gemaakt te worden. Naast de inzet op waterveiligheid wordt volgens plan geïnvesteerd in maatregelen voor gezond en schoon oppervlaktewater. Dit zijn maatregelen die voortvloeien uit de Kaderrichtlijn Water. Het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer is een van de instrumenten daarbij evenals het programma Gouden Gronden. Uiteraard ontbreekt het zo goed en kostenefficiënt mogelijk zuiveren van het afvalwater niet in dit meerjarenperspectief. De aard van onze activiteiten vragen de komende jaren van de organisatie om meer personele inzet en om andere kwaliteiten van onze medewerkers. Ontwikkelingen die een extra inzet en aanvullende kwaliteit vragen zijn onder andere de zorgplicht keringen, de implementatie van de nieuwe omgevingswet, slibverwerking en duurzame energievoorziening. Deze ontwikkelingen en het gegeven dat het in deze regio lastig is om goed personeel te vinden leidt tot een kwetsbare organisatie. Samenwerking met (buur)waterschappen, onderwijsinstellingen en andere overheden worden hierdoor noodzakelijker. Ten opzichte van het Jaarplan 2017 zijn bijstellingen doorgevoerd in de exploitatieramingen om zo toch te kunnen voldoen aan onze taken. De exploitatielasten stijgen, behalve door inflatie, met name voor het goed kunnen beheren en onderhouden van onze watersystemen (baggeren, muskusrattenbeheer, onderhoud aan waterlopen, gemalen, sluizen, stuwen en bruggen). De personeelskosten zien we, behalve door cao invloeden, stijgen door de vraag naar meer en gekwalificeerd personeel. Kortom, de komende jaren nemen onze saldolasten hard toe. Dit komt hoofdzakelijk door de stijging van onze kapitaallasten ten gevolge van de uitvoering van de investeringsprojecten. Naast de stijging van de lasten zien we ook onze schuldenlast stijgen. Voor de taak watersysteem zullen de tarieven tot circa 7,8% per jaar (2018 en 2019) stijgen. Voor de taak waterzuiveren kunnen we met behulp van de inzet van onze reserve zuiveren het tarief gelijk houden aan dat van de afgelopen jaren. Derhalve laat dit meerjarenperspectief voor de komende twee jaren voor onze ingelanden een tariefstijging zien van gemiddeld bijna 4% per jaar. Voor de jaren 2020 en 2021 zal de tariefstijging gemiddeld uitkomen op zo n 2,5% à 3% per jaar. De hoogte van de tariefstijging is afhankelijk van de belastingcategorie. Zo zal voor de eigenaren van ongebouwde onroerende goederen (agrariërs en natuurterreinbeheerders) de verwachte tariefstijging tussen de 5,4% en 7,8% per jaar komen te liggen. E.J. Luitjens Portefeuillehouder Financiën Perspectiefnota

6 2. Ontwikkelingen Organisatorische ontwikkelingen Bij het opstellen van dit meerjarenperspectief is opnieuw gekeken naar de vraag of wij onze taken nog wel goed kunnen uitvoeren. Eind 2016 is hierover een kwantitatieve en kwalitatieve analyse van ons personeel uitgevoerd. De uitkomsten hiervan zijn begin 2017 met het dagelijks bestuur en algemeen bestuur gedeeld en meegenomen in het voorliggende meerjarenperspectief. Na het opstellen van het Pentascope rapport (2012) zijn maatregelen getroffen om de overhead te beperken. De organisatie is aangepast naar processturing, de omvang van het management is sterk verlaagd en er is kritisch gekeken naar de invulling van de ondersteunende diensten. Dit alles heeft geleid tot een verlaging van het aantal medewerkers met circa 15 fte en een structurele besparing op de personeelslasten van circa 0,8 miljoen op jaarbasis. Het aandeel overhead is teruggebracht van 34% naar circa 28%. Onder overhead is gerekend, het management en de ondersteunende processen bedrijfsvoering en bestuur en relatiebeheer. Inmiddels is de situatie veranderd. Aannames die gemaakt zijn in 2012 zijn niet altijd realiseerbaar gebleken. In 2016 is, zoals hiervoor genoemd, een analyse uitgevoerd naar de effecten van onze opgaven op de kwalitatieve en kwalitatieve inzet van onze medewerkers. We zien sinds 2012 ontwikkelingen die vragen om meer inzet en om aanvullende kwaliteiten van onze medewerkers. We zien dat er bijvoorbeeld voor de projecten versterking primaire en regionale keringen meer en andersoortig werk (effecten aardbevingen) is gekomen. Andere (toekomstige) ontwikkelingen die een extra inzet vragen van de organisatie zijn onder andere zorgplicht keringen, effecten implementatie omgevingswet, toenemende digitalisering, slibverwerking, energie en duurzaamheid en extra inzet voor het opstellen van peilbesluiten. Uit de uitgevoerde analyse blijkt dat we structureel van 265 formatieplaatsen toe moeten groeien naar 275 formatieplaatsen in 2021 voor de inzet op onze primaire taken watersysteembeheer en afvalwaterzuivering. In de voorliggende perspectiefnota is rekening gehouden met deze geleidelijke groei. Ook de hogere kosten voor de vraag naar andere kwaliteiten van het personeel is in dit meerjarenperspectief opgenomen. Daarnaast zien we dat het aantal medewerkers dat niet op een formatieplaats zit de komende jaren afneemt door natuurlijk verloop / pensioen. De bovenformatieve medewerkers zijn zo veel als mogelijk gedetacheerd bij andere werkgevers. Hiervoor ontvangen wij vergoedingen. Primaire keringen In kader van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) zijn prioriteiten gesteld in de te nemen maatregelen aan de primaire keringen in Nederland. Ook voor Noorderzijlvest zijn vanaf 2014 nadere verkenningen voor grootschalige verbeteringswerken aan de zeedijk uitgevoerd. Ten gevolge van de risico s van aardbevingen voor onze zeedijken, wordt de verbetering van de zeekering tussen de Eemshaven en Delfzijl vervroegd ter hand genomen. De daadwerkelijke uitvoering is eind 2016 gestart. De afronding is voorzien in De maatregelen om de eventuele effecten van aardbevingen te voorkomen blijken veel minder groot dan eerst werd aangenomen. De voorbereidende werkzaamheden voor de verbetering van de Lauwersmeerdijk zijn in 2016 gestart. Gelet op de omvang van deze projecten vraagt dit veel inzet van onze medewerkers in de komende jaren. Regionale keringen Onze regionale keringen zijn getoetst op de maatgevende hoogwaterstanden (MHW) op onze boezemwateren, de normen voor stabiliteit en waakhoogte. De uitkomsten van deze toetsing hebben grote gevolgen voor de aanpak en verbetering van onze regionale keringen, al dan niet gecombineerd met de realisatie van nieuwe waterbergingsgebieden. De uitvoering van een aantal maatregelen langs het Eemskanaal is vanaf 2014 gestart. De resterende maatregelen worden naar verwachting in de jaren 2017 en 2018 uitgevoerd. De uitvoering van de kadeversterking rond de stad Groningen vindt vanaf 2017 plaats. Ten behoeve van het Lauwersmeergebied wordt nog bekeken of de gewenste veiligheid naast kadeverhoging, voor een deel ook bereikt kan worden door het plaatsen 2 Perspectiefnota

7 van pompen in de spuikokers van de Cleveringsluis bij Lauwersoog. In 2016 is na nader onderzoek (Droge Voeten 2050) besloten de capaciteit van het gemaal H.D. Louwes over een aantal jaren te vergroten. Hierdoor vervalt een groot deel van de maatregelen om de regionale keringen in de 3 e schil te versterken. Deze maatregelen zijn opgenomen in dit meerjarenperspectief. Evenals bij de primaire keringen geldt ook voor de regionale keringen dat deze grote projecten inzet vragen van onze medewerkers in de komende jaren. Bodemdaling en aardbevingen ten gevolge van aardgaswinning Door aardgaswinning in Groningen vindt bodemdaling plaats. De mogelijke negatieve effecten hiervan op de waterhuishouding worden voorkomen door het realiseren van waterhuishoudkundige werken, zoals de bouw van gemalen. De kosten hiervan worden gedekt vanuit het bodemdalingsfonds. De komende jaren vindt een inhaalslag plaats in het opstellen en actualiseren van peilbesluiten in bodemdalingsgebieden. Naast bodemdaling veroorzaakt de gaswinning ook aardbevingen. Deze bevingen komen per jaar veelvuldig voor en hebben tot nu toe een kracht die op de schaal van Richter laag is. Negatieve effecten van deze aardbevingen op de waterhuishoudkundige infrastructuur zijn in de afgelopen jaren dan ook beperkt. Begin 2013 werd bekend dat zich vaker en krachtigere aardbevingen kunnen voordoen. Bevingen met een kracht van 5 (of meer) op de schaal van Richter werden hierbij genoemd. Aardbevingen met een dergelijke kracht, vergroten het risico op het disfunctioneren van onze waterhuishoudkundige infrastructuur. Dijken, kaden, gemalen, rwzi s en persleidingen kunnen schade ondervinden en in het ergste geval uitvallen of bij dijken, doorbreken, met alle negatieve gevolgen van dien. Grote investeringen worden gedaan in de versterking van boezemkeringen en de zeedijk, waarbij deze keringen tevens aardbevingsbestendig worden gemaakt. De Minister van Economische Zaken heeft in 2014 toegezegd die extra werkzaamheden te vergoeden. Voor de werkzaamheden aan de primaire kering Eemshaven Delfzijl is bekend wat de maatregelen zijn om de dijk aardbevingsbestendig te maken en de veiligheid voor onze ingelanden te waarborgen. Hierover zijn afspraken gemaakt met het ministerie van Economische Zaken en de NAM. Voor de Eemskanaalkering noordzijde vinden nog nadere studies plaats over de maatregelen en worden procedurele en financiële afspraken gemaakt over de vergoeding van de (meer)kosten van de aardbevingstaak. Langlopende discussies en besprekingen over de investeringen in aardbevingsbestendigheid vragen veel energie en tijd. Het heeft de enige ruimte die er was in de planningen eruit gehaald. De inventarisatie van de mogelijke effecten van aardbevingen op de overige waterhuishoudkundige infrastructuur (sluizen, gemalen, rwzi s, persleidingen) wordt in 2017 afgerond. Omgevingswet In 2019 wordt de nieuwe Omgevingswet van kracht / ingevoerd. Die wet moet zorgen voor een integrale benadering van de leefomgeving en de besluitvorming over projecten versnellen en verbeteren. De wet stelt hoge eisen aan de samenwerking in de keten van overheden. Dat begint met de wijze waarop de interactie met de samenleving wordt ingevuld: meer oplossingsgericht vanuit dienstverlening en minder toetsend vanuit het bevoegde gezag. De Omgevingswet vraagt zodoende van het waterschap om medewerkers met een brede scope van opereren en andere competenties. Daarnaast heeft de invoering van de wet een grote impact op de digitalisering. De digitale ondersteuning van de Omgevingswet moet ervoor zorgen dat alle informatie over de fysieke leefomgeving met één klik op de kaart te vinden is. In 2019 moet een deel van deze informatie al op orde zijn. In 2024 moet de digitale ondersteuning volledig zijn doorgevoerd. Tenslotte heeft de wet consequenties voor de inrichting van de werkprocessen. Bekeken wordt welke financiële effecten de invoering van de Omgevingswet voor Noorderzijlvest zal hebben. In de loop van 2017 zal dit helder worden. Perspectiefnota

8 Kaderrichtlijn Water Het maatregelenplan voor de tweede periode van de Europese Kaderrichtlijn Water (van 2016 tot en met 2021) is in 2015 vastgesteld. Bij de vaststelling van de perspectiefnota is besloten de eerste jaren van de KRW-periode minder projecten te realiseren en in de laatste jaren meer (prioritering). Bij de uitwerking van dit meerjarenperspectief is hier rekening mee gehouden. Binnen de doelstellingen vanuit de Kaderrichtlijn Water wordt de komende jaren met medeoverheden en de landbouwsector ook invulling gegeven aan het Deltaprogramma Agrarisch Waterbeheer (DAW) en het programma Gouden Gronden. Met de provincies is in 2016 een regeling opgesteld, waarbij POP3 gelden worden ingezet voor de uitvoering van DAW-maatregelen in de jaren Bij het opstellen van dit meerjarenperspectief is hier rekening mee gehouden. Bij de uitvoering van KRW maatregelen is gebleken dat door de betrokkenheid van veel externe partijen het obstakelvrij maken een stuk weerbarstiger is en meer tijd vergt, dan verwacht. Financieel-economische ontwikkelingen Deze bestuursperiode staat Noorderzijlvest voor grote investeringen, met name op het gebied van de waterveiligheid (keringen, waterbergingen, gemalen). Deze zullen leiden tot een toename van de schuldenlast. Gelet op de hoogte van de schuldpositie vraagt dit om het maken van scherpe keuzes waar het gaat om investeringen. In deze perspectiefnota zijn de ramingen van de investeringsbedragen met circa 30% verlaagd, gebaseerd op de praktijkervaringen van de afgelopen zes jaren. Met de uitvoering van de investeringen halen we de doelen zoals gesteld in het waterbeheerprogramma en bestuursakkoord. De schuldenlast zal naar verwachting in 10 jaar oplopen naar maximaal 250 miljoen. In deze perspectiefnota is rekening gehouden met het op 1 januari 2018 operationeel zijn van het Noordelijk Belastingkantoor. Een belastingkantoor voor de waterschappen Hunze en Aa s, Fryslân en Noorderzijlvest en de gemeente Groningen. Eind 2014 heeft de Tweede Kamer ingestemd met invoering van de vennootschapsbelastingplicht voor overheidsondernemingen. Dit betekent dat overheden vanaf 1 januari 2016 over de (eventuele) winst, die ze behalen met activiteiten die concurreren met de markt, in principe vennootschapsbelasting (VPB) betalen (25% vanaf winst, daaronder 20%). De eerste mogelijkheid om aangifte te doen is per 1 januari De waterschappen worden door de fiscalist van de Unie van Waterschappen ondersteund als het gaat om de wijze waarop de onder de VPB vallende activiteiten (de zgn. commerciële activiteiten) dienen te worden geadministreerd. Tevens heeft de Unie in april 2017 voor (nagenoeg) alle waterschappen een verzoek tot uitstel van het doen van aangifte 2016 ingediend bij de Belastingdienst. De gesprekken met de Belastingdienst worden zoveel mogelijk door de Unie gevoerd. Wij gaan er vooralsnog vanuit dat de invoering van de nieuwe regelgeving voor het waterschap niet of nauwelijks financiële consequenties met zich mee zal brengen. Wij volgen hierin de lijn die wordt voorgestaan door de Unie van Waterschappen. De met de belastingdienst afgestemde werkwijze wordt in 2017 in de organisatie doorgevoerd. In opdracht van de Unie van Waterschappen vindt er een onderzoek plaats naar eventuele wijzigingen in het belastingsysteem (Commissie Aanpassing Belastingstelsel CAB). In afwachting hiervan is het voor 2016 geplande kostentoedelingsonderzoek, zoals opgenomen in het bestuursakkoord, doorgeschoven naar De CAB heeft in de zomer 2016 een tussenrapportage uitgebracht. De verwachting is dat de definitieve rapportage eind 2017 gereed is. 4 Perspectiefnota

9 Overige ontwikkelingen We zien de komende jaren ook ontwikkelingen in onder andere het klimaat, de energievoorziening en de oppervlaktewaterkwaliteit. Zo zullen we ons waterbeheer meer moeten inrichten op de wijzigingen in het klimaat. De prognoses laten zien dat in de toekomst de hoeveelheid en de intensiteit van de neerslag toeneemt. Ook in de praktijk is dat vooral in de zomermaanden reeds merkbaar, waarbij lokaal in korte tijd een grote hoeveelheid regen valt. We zullen in de komende jaren onderzoeken hoe wij zowel in bebouwde als landelijke gebieden kunnen anticiperen op deze ontwikkeling (klimaatadaptatie). Landelijk zien we dat de aanwezigheid van medicijnresten in grond- en oppervlaktewater toeneemt. Met andere overheden en organisaties wordt bekeken in hoeverre het voorkomen kan worden dat medicijnresten in het grond- en oppervlaktewater terecht komen. Daarnaast zien we ontwikkelingen in de energievoorziening. De koepels van provincies, gemeenten en waterschappen hebben aan de onderhandelaars voor het vormen van een nieuwe regering een zogenaamde landelijke investeringsagenda aangeboden waarin het thema energietransitie en circulaire economie een belangrijk onderdeel is. Naast het uitvoeren van een inventarisatie naar een energieneutraal waterschap met 100% duurzame energie, wordt eerst gewacht of de agenda ook wordt opgenomen in het regeerakkoord. In deze perspectiefnota zijn voor de eventuele maatregelen voortvloeiend uit bovengenoemde analyses en onderzoeken geen (investerings)maatregelen opgenomen. Perspectiefnota

10 3. Kaders en uitgangspunten De Waterschapswet vereist dat het algemeen bestuur op hoofdlijnen het beleid formuleert. Dat is gedaan in het Waterbeheerprogramma. Per programma zijn de visie, de doelen en maatregelen geformuleerd. Het Waterbeheerprogramma vormt samen met het bestuursakkoord de basis voor de Perspectiefnota, het Jaarplan en de bijbehorende rapportages en evaluaties. Zo worden de Perspectiefnota, het Jaarplan en de rapportages in lijn gebracht met het Waterbeheerprogramma en het bestuursakkoord. De vertrekpunten voor de perspectiefnota zijn naast het waterbeheerprogramma ( ) en het bestuursakkoord Noorderzijlvest (2015), ook de perspectiefnota van vorig jaar, het Jaarplan 2017, de jaarrapportage 2016 en de midterm review van het bestuursakkoord (juni 2017). Bij het opstellen van deze perspectiefnota zijn de volgende uitgangspunten en randvoorwaarden gehanteerd: een gelijkmatige tariefontwikkeling voor de taken watersysteem en zuiveren voor de jaren ; een stijging van de personeelslasten van 1,5% ten gevolge van ontwikkelingen op het gebied van arbeidsvoorwaarden (cao) en sociale verzekeringswetten; een geleidelijke stijging van de personeelskosten ten gevolge van de uitkomsten van de kwantitatieve en kwalitatieve analyse van het personeel; extra inzet van tijdelijke medewerkers muskusrattenbeheer; geleidelijke afname van het aantal bovenformatieve medewerkers; een stijging van de kosten van goederen en diensten met 1% per jaar ten gevolge van inflatie; een stijging van de kosten voor de extra inzet op het baggeren van kanalen en maren; een stijging van de kosten voor het op orde brengen en houden van de legger en beheerregister; een verlaging van de kosten van afvalwater zuiveren en slibverwerking ten gevolge van gebruik alternatieve koolstofbronnen en optimalisatie slibproces; een stijging van de baten met 1% per jaar ten gevolge van inflatie; investeringsbedragen voor de jaren die circa 30% lager liggen, dan de ramingen op basis van kengetallen; voor de kapitaallasten wordt gerekend met een rente van 2,45%. (in de begroting 2017 is rekening gehouden met een gemiddelde rente 2,28%); het financieringstekort wordt tegen een rente van 2,0% meegerekend; het Noordelijk Belasting Kantoor heeft in 2017 vorm gekregen en is per 1 januari 2018 operationeel; het zoveel mogelijk benutten van externe geldstromen (POP-gelden, Bodemdaling/NAM, Aardbevingen/EZ, Innovatiegelden, Waddenfonds, Europa, andere overheden, etc.). 6 Perspectiefnota

11 4. Meerjarenperspectief In het waterbeheerprogramma zijn op hoofdlijnen de visie en opgaven voor de komende zes jaren aangegeven. Dit waterbeheerprogramma is samen met het bestuursakkoord van de coalitiepartijen van waterschap Noorderzijlvest het uitgangspunt geweest voor de uitwerking ervan in deze perspectiefnota. De missie hierbij is dat waterschap Noorderzijlvest staat voor veilig, voldoende en schoon water voor alle ingezetenen. Wij creëren hiermee een basis voor een gezonde, toekomstbestendige leef-, woon- en werkomgeving in Groningen en Noord-Drenthe. Wij zijn transparant, resultaatgericht en kostenefficiënt op een innovatieve verantwoorde en duurzame wijze, in samenwerking met onze partners. Wij willen zichtbaar zijn voor onze omgeving. In hoofdstuk 5 is op hoofdlijnen het meerjarenperspectief geschetst voor de vijf te onderscheiden programma s. 4.1 Meerjarenperspectief beleidsmatig Met dit meerjarenperspectief wordt de koers, waar vorige jaren voor gekozen is, gecontinueerd. Grote opgaven zijn voorzien en in uitvoering in het op orde brengen en houden van onze waterveiligheid. Dit heeft onze hoogste prioriteit. De komende vier jaren wordt vooral ingezet op: - Regulier beheer en onderhoud van onze waterhuishoudkundige werken om aan onze taken te kunnen voldoen (watersysteembeheer en waterzuiveren), sober, doelmatig en kostenefficiënt - Extra inzet op baggeren maren en kanalen, muskusrattenbeheer, onderhoud waterhuishoudkundige kunstwerken en bruggen; - Opstellen peilbesluiten in bodemdalingsgebieden; - Vergroten en behouden van de waterveiligheid door: o versterking primaire keringen Delfzijl-Eemshaven en Lauwersmeerdijk o versterking regionale keringen Eemskanaal en keringen van kaden in en rond de Stad Groningen; o realisatie maatregelen uit Droge Voeten 2050 : water vasthouden, waterbergingen Zuidelijk Westerkwartier en vergroten capaciteit gemalen Schaphalsterzijl en HD Louwes. - Verbeteren en behouden van de oppervlaktewaterkwaliteit van onze watersystemen door: o Realisatie maatregelen vanuit Kaderrichtlijn Water: beekherstel (Dwarsdiep), aanleg natuurvriendelijke oevers en vispassages, herinrichting oevers Paterswoldsemeer; o Emissie beperkende maatregelen via het Deltaplan Agrarisch waterbeheer en Gouden Gronden. - Het transporten en zuiveren van het aangeleverde afvalwater op een zo doelmatige en kostenefficiënte wijze door: o Het samenbrengen van een drietal zuiveringsinstallaties tot één installatie in het Westerkwartier; o Verbetering van het slibontwateringsproces en slibverwerkingsproces bij de rwzi Garmerwolde. - Het goed beheren en onderhoud van onze bruggen en deze na eventuele renovatie over te dragen aan de wegbeheerder. - Een efficiënte, resultaatgericht werkende en innovatieve organisatie Bovenstaande beleidsmatige koers is in hoofdstuk 5 nader uitgewerkt in de onderscheidden programma s. Perspectiefnota

12 4.2 Meerjarenperspectief lasten en tarieven Het meerjarenperspectief geeft een beleidsmatige koers aan voor de jaren Het dient tevens als kader voor de op te stellen begroting van volgend jaar. Uitvoering geven aan de beleidsmatige koers heeft effect op de lasten en tarieven. In deze paragraaf wordt inzichtelijk gemaakt wat het perspectief is van de lasten en tarieven bij het uitvoering geven aan de opgaven zoals verwoord in het beleidsmatige deel. In zijn totaliteit zien we dat de komende vier jaren onze saldolasten stijgen, ondanks de besparingen en effectiviteitslagen van de afgelopen jaren. Voor deze perspectiefnota is conform voorgaande jaren gekeken of wij onze taken en opgaven nog wel goed kunnen uitvoeren bij gelijkblijvende (of lagere) exploitatielasten. We zien dan op een aantal terreinen dat wij de uitvoering van onze werkzaamheden niet meer of onvoldoende kunnen uitvoeren. Onderhoudsmateriaal en het laten uitvoeren van onderhoud door derden zijn namelijk duurder geworden onder andere door inflatie invloeden. De personeelskosten zijn de laatste jaren op het zelfde niveau (of zelfs lager) gebleven. Tegenover lagere kosten ten gevolge van verlaging van de formatie en bezetting stond een verhoging van de kosten ten gevolge van de cao en de jaarlijkse beloningssystematiek. We zien thans dat de hoeveelheid en inhoudelijke zwaarte van het werk toeneemt. Hiervoor is een structurele stijging van de personeelslasten opgenomen in deze perspectiefnota. De totale lasten stijgen in de komende vier jaren van 74,8 miljoen (2017) naar 84,5 miljoen (2021). De voornaamste reden voor de lastenstijging is de stijging van onze kapitaallasten. De kapitaallasten stijgen het sterkst binnen de taak watersysteembeheer en worden met name veroorzaakt door onze jaarlijkse investeringsbijdrage in het HWBP, de investeringen in onze regionale keringen, uitvoering van maatregelen aan de primaire kering Eemshaven-Delfzijl, uitvoeringsmaatregelen Droge Voeten 2050 en de investeringen in KRW-maatregelen. De ontwikkeling van de kosten van kwijtschelding en oninbaarheid zal naar verwachting de komende jaren stabiliseren. In het jaarplan 2017 is een totaal bedrag aan kwijtschelding en oninbaar geraamd van In deze perspectiefnota wordt uitgegaan van voor de jaren 2018 en verder. Miljoenen 40,0 35,0 Kostenontwikkeling 30,0 25,0 20,0 15,0 JP Kapitaallasten Personeelskosten Goederen & Diensten 8 Perspectiefnota

13 Verdeling saldokosten naar de taken Watersysteem en Zuiveren: S A L D O K O S T E N Mutatie t.o.v. voorgaand jaar in % in Totaal Watersysteem Zuiveren Totaal Watersysteem Zuiveren JP ,8 1, ,1 7,8 1, ,2 5,4-0, ,4-0,7 De lastenstijging voor de taak watersysteembeheer komt in 2018 en 2019 uit op circa 7,8%. De tarieven voor de taak watersysteembeheer stijgen met hetzelfde percentage. Voor de jaren 2020 en 2021 zal de lasten- en tariefstijging jaarlijks rond de 5,4% liggen. Voor deze taak kan vanwege het niveau van de algemene reserve watersysteem geen inzet vanuit de algemene reserve worden gerealiseerd. Voor de taak waterzuiveren kan het tarief voor de zuiveringsheffing de komende vier jaren gelijk blijven aan dat van het jaar Voor deze taak is in het jaar 2017 een gedeelte onttrokken aan de algemene reserves ( ) om het tarief van de zuiveringsheffing gelijk te houden aan dat van Om in de jaren 2018 tot en met 2021 het zuiveringstarief ook gelijk te houden aan dat van 2017 zal elk jaar een deel uit de algemene reserves onttrokken moeten worden. (van tot per jaar). In totaal over vier jaren een onttrekking van circa 3,5 miljoen. Deze onttrekking past binnen de zogenaamde vrije ruimte in de algemene reserve voor de taak waterzuiveren. Deze ruimte bedraagt op dit moment circa 7,5 miljoen (zie paragraaf over weerstandsvermogen). Gemiddelde tariefstijgingen meerjarenperspectief (in percentage t.o.v. het voorgaande jaar) Watersysteembeheer ,8% ,8% ,4% ,4% Waterzuiveren % % % % Binnen de taak watersysteembeheer zijn zogenaamde belastingcategorieën onderscheiden. Bij de berekening van de tarieven is uitgegaan van de te verwachten heffingseenheden van deze belastingcategorieën (woz-waarde, hectares ongebouwd, natuur, aantal ve s, aantal ingezetenen). Deze verwachtingen zijn aangeleverd door Hefpunt. Doordat de heffingseenheden wijzigen, zien we verschillen in tariefstijging per belastingcategorie. Zo stijgt naar verwachting de totale WOZ-waarde van de gebouwde objecten in ons gebied. Het tarief per eenheid is daardoor bijvoorbeeld in 2018 lager dan de hierboven genoemde 7,8%. De te verwachte tariefstijging per belastingcategorie zijn vermeld in hoofdstuk 6.1. Bij de berekening van de tarieven is uitgegaan van de huidige kostentoedeling binnen de taak watersysteembeheer. Perspectiefnota

14 4.3 Vergelijking lastenontwikkeling met bestuursafspraken Bestuursakkoord Water In 2011 is het Bestuursakkoord Water (BAW) afgesloten waarbij is afgesproken dat de overheden in 2020 een doelmatigheidswinst hebben gerealiseerd van jaarlijks 750 miljoen (prijspeil 2010). Het aandeel van de waterschappen hierin bedraagt plm. 325 miljoen en het aandeel van Noorderzijlvest plm. 6 miljoen. Op landelijk niveau worden de gemaakte afspraken gevolgd via drie sporen te weten a) de werkelijke lastenontwikkeling afgezet tegen de autonome ontwikkeling, b) de voortgang en resultaten van de doelmatigheidsregelingen en c) de daadwerkelijk geleverde prestaties. Jaarlijks werden de gegevens gepubliceerd in Water in Beeld (mei, door Ministerie I&M)) en driejaarlijks in de Monitor Doelmatigheidswinst. Inmiddels worden de gegevens via StaatvanOnsWater.nl gepubliceerd. Uit de rapportage van mei 2016 (gegevens tot en met 2015) blijkt dat voor de waterschappen de feitelijke lastenontwikkeling lager ligt dan de verwachting. In financiële zin liggen we derhalve op koers. In de Perspectiefnota was nog uitgegaan van een gemiddelde toename van de lasten met ruim 5 % per jaar. Op basis van die perspectiefnota aangevuld met de kosten Mura en HWBP is een verwachting opgesteld van de totale lastendruk (omslag); in onderstaande grafiek weergegeven met de blauwe lijn. De rode lijn in de grafiek geeft aan de prognose waarbij in miljoen is bespaard. Op basis van de werkelijke begrotingen 2010 tot en met 2017 en de thans voorliggende perspectiefnota is de groene lijn bepaald (omslagen). Deze laatste gegevens zijn niet teruggerekend naar prijspeil in Monitoring BAW Noorderzijlvest Jaarplan Autonome ontwikkeling incl MURA/HWBP Prognose doelmatigheid Vastgestelde begroting cq prognose De conclusie is dat de lastendrukontwikkeling bij Noorderzijlvest zich binnen de verwachtingen bevindt. Door de ingezette bezuinigingen vanaf 2011, die zijn ingezet los van de gemaakte afspraken in het kader van BAW, kunnen we ons aandeel in de doelmatigheidswinst in 2020 ruimschoots behalen. In 2018 bedraagt de doelmatigheidswinst circa 20 miljoen. 10 Perspectiefnota

15 5. Meerjarenperspectief Programma s In de volgende paragrafen zijn de bestuurlijke programma s nader beschreven en uitgewerkt. Er wordt een toelichting gegeven op de inhoud van de programma s en wat de visie is van Noorderzijlvest op de onderscheidden thema s binnen deze programma s. Vervolgens zijn de beleidsdoelen, de te verwachten resultaten en de financiële effecten (inclusief de investeringen) voor de komende vier jaren beschreven. Perspectiefnota

16 5.1 Programma Waterveiligheid en rampenbestrijding Toelichting op inhoud van het programma In dit programma heeft waterveiligheid betrekking op de aanleg, het onderhoud en het beheer van de zeekering en de boezemkaden. Daaronder worden alle werkzaamheden begrepen die te maken hebben met de veiligheidsketen, inclusief het toezicht op de dijken en kaden en de calamiteitenbestrijding. In dit programma zit ook de beleidsontwikkeling van de relatie tussen het oppervlaktewaterbeheer en de veiligheid voor de burgers (voorkomen van overstromingen). Door sterke dijken en waterkeringen wordt voldaan aan de eerste laag van het veiligheidsbeleid. Alle werkzaamheden ten aanzien van calamiteitenbestrijding vallen onder dit programma; niet enkel calamiteiten ten aanzien van hoog water, maar ook die van watertekorten en calamiteiten ten aanzien van de waterkwaliteit en het vaarwegbeheer. In dit programma zijn de kosten voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma en de beheersing van de muskusratten- en beverrattenpopulatie opgenomen. Visie op Waterveiligheid en rampenbestrijding Bescherming tegen overstromingen, vanuit zee of vanuit de binnenwateren, is een kerntaak van het waterschap Noorderzijlvest. Preventie, een calamiteit proberen te voorkomen, heeft daarbij de hoogste prioriteit. Maar een volledige garantie op altijd droge voeten kunnen we nooit geven. Daarom blijft het onverminderd belangrijk om de maatregelen te nemen die de schadelijke gevolgen zo veel mogelijk kunnen beperken. Wij kiezen voor een benadering waarmee op de maatregelen die getroffen worden in de komende vier jaren voortgebouwd kan worden in volgende perioden. Wij werken de Deltabeslissingen uit door het daar waar mogelijk toepassen van innovatieve dijkconcepten bij de versterking van de primaire keringen. In het bereiken van waterveiligheid ter voorkoming van overstroming door overtollig regenwater richten we ons op de trits vasthoudenbergen-afvoeren. Als gevolg van de gaswinning in Groningen wordt Noorderzijlvest geconfronteerd met zowel bodemdaling als aardbevingen. Onderzoek heeft aangegeven dat er snel iets moet gebeuren waar het gaat om het aardbevingsbestendig maken van dijken en kades. Daarnaast wordt prioriteit gelegd bij nader onderzoek naar en aanpak van de zeedijken. Wij willen een zo snel mogelijke realisatie van deze aardbevingsbestendigheid en trachten onder andere met behulp van de crisis- en herstelwet procedures te versnellen. Ook voor de overige waterhuishoudkundige infrastructuur, zoals gemalen, rioolwaterzuiveringsinstallaties en persleidingen zal worden nagegaan of er preventieve maatregelen nodig zijn in verband met aardbevingen. 12 Perspectiefnota

17 Beleidsdoelen en resultaten Primaire waterkering Doel Het voorkomen van overstromingen, waarbij onze zeedijk voldoet aan de wettelijke veiligheidsnorm en aardbevingsbestendig is Resultaten De basale taak is goed op orde: beheer en onderhoud van de waterkeringen alsmede de inspectie, toetsing op veiligheid en vergunningverlening en handhaving. Er is een goed functionerend onderhoudsbeheerssysteem; - De wettelijk periodieke beoordeling (WBI) van de gehele primaire kering is naar verwachting eind 2020 uitgevoerd. Dit is een eerste toetsing volgens de normen De zorgplicht primaire kering is ingevoerd en geïmplementeerd. - Het dijkverbeteringstraject Eemshaven Delfzijl is eind 2019 afgerond, waarbij tevens de extra voorzieningen voor aardbevingsbestendigheid zijn aangebracht. - Voorbereidingen voor de versterking van de Lauwersmeerdijk tussen Lauwersoog Vierhuizen zijn uitgevoerd. Gestart zal zijn met de uitvoering van de maatregelen. - Vanuit het Hoogwaterbeschermingsprogramma is samen met wetterskip Fryslân en waterschap Hunze en Aa s de projectoverstijgende verkenning van de totale waddenzeedijk uitgevoerd. Nieuwe dijkconcepten zijn toegepast bij de uitvoering van de dijkverbeteringswerken tussen de Eemshaven- en Delfzijl en in de plannen voor de Lauwersmeerdijk. Regionale waterkering Doel Het voorkomen van overstromingen, waarbij onze regionale waterkeringen voldoen aan de regionale veiligheidsnorm en aardbevingsbestendig zijn Resultaten De regionale kering langs het Eemskanaal (noordzijde) is verhoogd, versterkt en aardbevingsbestendig gemaakt. - De waterveiligheid langs boezemwateren in en om de stad Groningen is verbeterd. De regionale keringen langs het Noord-Willemskanaal(westzijde), het Schuitendiep en het Reitdiep (traject Dorkwerd - Groningen) zijn versterkt en / of mogelijke alternatieven voor het vergroten van de veiligheid zijn uitgevoerd. - De gewenste veiligheid in en rond het Lauwersmeergebied wordt door kadeverhoging en mogelijk deels door het plaatsen van pompen in de spuikokers van de Cleveringsluis te Lauwersoog bereikt. - De uit de studie Droge Voeten 2050 voortvloeiende maatregelen ten aanzien van de overige regionale keringen zijn uitgevoerd. - Het regulier beheer en onderhoud van regionale keringen. - Met het baggerslib afkomstig uit het Damsterdiep zijn delen van de kaden van het Eemskanaal en het dijkpark Garmerwolde gerealiseerd. Calamiteitenbestrijding Doel Er is een goed getrainde en toegeruste calamiteitenorganisatie Resultaten Actuele calamiteiten- en rampbestrijdingsplannen - Het periodiek houden van oefeningen op bestuurlijk en operationeel vlak - Overstromingsrisicobeheerplannen zijn opgesteld volgens de Europese richtlijn. Perspectiefnota

18 Beheer muskusrattenpopulatie Doel De muskusrattenpopulatie is eind 2018 op een beheersbaar niveau, dat wil zeggen, per kilometer watergang 0,35 vangsten per jaar Resultaten De muskusratten populatie is door middel van extra inzet op een beheersbaar niveau gebracht. De verwachting is dat, door de extra inzet, het aantal vangsten per kilometer watergang in 2021 is teruggebracht naar 0,15. Financiële gevolgen In onderstaande tabel zijn de saldo lasten en baten en de jaarlijkse investeringsbedragen opgenomen. SALDOKOSTEN INVESTERINGEN Saldokosten Index jaarplan % Mutatie tov Besteding Subsidie Totaal in =100 voorgaand jaar JP , ,4 10, ,2 23, ,2 12, ,6 12, Miljoenen 9,0 8,0 7,0 Programma 1 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 JP Kapitaallasten Personeelskosten Goederen & Diensten 14 Perspectiefnota

19 5.2 Programma Voldoende en Gezond water Toelichting op inhoud van het programma In dit programma wordt onder voldoende en gezond water begrepen de inrichting, het onderhoud en het beheer van het oppervlaktewater inclusief het toezicht hierop, en het beheer van het freatisch grondwater. Maatregelen voor het voorkomen van wateroverlast zoals het inrichten van waterbergingsgebieden en het vergroten of het plaatsen van gemaalcapaciteiten vallen tevens onder dit programma. Een belangrijk deel van de maatregelen voortvloeiend uit de Kaderrichtlijn Water (KRW) en uit het onderzoek Droge Voeten 2050 is in dit programma opgenomen. Dit geldt ook voor de maatregelen voortvloeiend uit de peilbesluiten. Visie op Voldoende en Gezond water De gevolgen van klimaatverandering hebben effect hebben op het watersysteem. Een stijgende zeespiegel, meer en langere perioden van hevige regen, afgewisseld met langdurige droogte, problemen die vragen om robuuste oplossingen. Wij willen dat ons watersysteem zo veel mogelijk natuurlijk functioneert en dat het klimaatbestendig, veerkrachtig en gezond is. Het watersysteem moet voldoende en schoon water bevatten. Voor mens en dier, voor natuur en landbouw en om de gewenste gebruiksfuncties mogelijk te maken, echter wel op plaatsen die daar het meest geschikt voor zijn. Dit betekent dat de waterpeilen vooral afgestemd zijn op de gebruiksfuncties. Om dit resultaat te bereiken gaan we verdergaande samenwerkingsvormen aan. Met het maatschappelijk veld, met andere overheden, marktpartijen, particulieren, kennisinstituten en het onderwijs. We maken ook zo veel mogelijk gebruik van innovaties en technologische ontwikkelingen, die het gestelde doel dichterbij brengen. Als het gaat om gezond en schoon oppervlaktewater werken we aan de invulling en uitvoering van de Kaderrichtlijn Water (KRW). Zonder de doelstelling van de KRW uit het oog te verliezen kiezen we voor: haalbaar en betaalbaar. Deze haalbaarheid wordt vergroot als de bijdragen van partners en subsidies voor de cofinanciering tijdig beschikbaar komen; wij zullen ons daarvoor inzetten. Wij streven naar een goede samenwerking met de gebiedscollectieven die in de provincies de vergroening van het gemeenschappelijk landbouwbeleid gaan invullen. Het terugdringen van emissies en nutriënten blijkt de belangrijkste succesfactor om de waterkwaliteit te verbeteren. Ook bij het uitvoeren van andere investeringen, zoals die in het kader van Droge Voeten, wordt een bijdrage aan het realiseren van de KRW-doelen geleverd. Perspectiefnota

20 Beleidsdoelen en resultaten Kaderrichtlijn water Doel Het verbeteren van de ecologische en fysisch-chemische toestand van onze waterlichamen overeenkomstig de doelstellingen vanuit de Europese kaderrichtlijn water. De leefgebieden van vissen, macrofauna en planten zijn uiterlijk in 2027 verbeterd Resultaten De KRW uitvoeringsmaatregelen uit het maatregelenpakket zijn in 2021 gerealiseerd. - Beekherstel van het Dwarsdiep en Oostervoortsche diep, de aanleg van natuurvriendelijke oevers, de realisatie van vispassages en het inrichten van oever- en moeraszones Paterswoldsemeer maken onderdeel uit van dit maatregelenpakket. - In kader van het Deltaprogramma Agrarisch Waterbeheer en het project Gouden Gronden is in nauwe samenwerking met de landbouwsector het terugdringen van emissies vormgegeven. Droge Voeten 2050 Doel Een robuust en veerkrachtig watersysteem dat bestand is tegen extreme waterhuishoudkundige situaties ten gevolge van grote hoeveelheden neerslag, danwel tegen grote droogte. Zowel op korte termijn als op lange termijn zullen maatregelen moeten worden uitgevoerd voor een toekomstbestendig watersysteem Resultaten De uitvoeringsmaatregelen uit het maatregelenpakket Droge Voeten 2050 zijn voor het overgrote deel gerealiseerd. - Onderdelen uit dit pakket betreffen de realisatie van waterbergingsgebieden De Dijken en de Driepolders in het Zuidelijk Westerkwartier, zoveel mogelijk water vasthouden in het beekdal van het Dwarsdiep, het optimaliseren van de waterberging Eelder- en Peizermaden en het vergroten van de bemalingscapaciteit van gemaal Schaphalsterzijl. - De aanvullende maatregel van het vergroten van de bemalingscapaciteit van het gemaal HD Louwes zal in 2021 gerealiseerd zijn. - Uitvoering gegeven aan het Deltaprogramma Zoet Water, waarbij onderzoeken en studies zijn uitgevoerd naar de waterbesparingsmaatregelen van het toekomstig grondgebruik. Naar aanleiding van deze onderzoeken is gestart met de uitvoering van maatregelen. - Onderzoek en een nadere analyse naar de mogelijkheden voor het plaatsen van pompen in de spuikokers van de Cleveringsluis te Lauwersoog is uitgevoerd. Besluiten zijn genomen en er is gestart met de uitvoering ervan. Waterbeheersing algemeen Doel Het realiseren van een optimaal en efficiënt waterbeheer; dat wil zeggen, gedurende het gehele jaar voldoende en schoon water voor alle gebruiksfuncties in ons beheergebied, tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten Resultaten Dagelijks een goede uitvoering van het operationeel watersysteembeheer onder alle weersomstandigheden. Gewerkt wordt volgens een goed functionerend onderhoudsbeheerssysteem. - De legger en het beheerregister zijn met extra inzet op orde gebracht. - Vanaf 2018 is extra ingezet op het baggeren van kanalen en maren. Onder andere het Helwerdermaar, Meedstermaar, Losdorpstermaar en het Broekstermaar zijn gebaggerd ten behoeve van het voeren van een goed peilbeheer. - Monitoring van de oppervlaktewaterkwaliteit en waterkwantiteit. 16 Perspectiefnota

21 - Het opstellen en vaststellen van peilbesluiten, waarbij ingespeeld is op de effecten van bodemdaling op de waterhuishouding. Naar aanleiding van de peilbesluiten zijn maatregelen uitgevoerd. - Uitvoering is gegeven aan waterbeheersingsplannen en waterstructuurplannen, waaronder die van de Eemshaven en van het Stadspark Groningen. - Samen met gemeenten is invulling gegeven aan duurzaam stedelijk waterbeheer en zijn de gezamenlijke stedelijke wateropgaven geïnventariseerd en zo mogelijk in deze periode gerealiseerd. - Renovaties en onderhoud aan gemalen vindt plaats op basis van de systematiek van assetmanagement (risico s, prestaties, kosten en Life Cycle Costing). - Aanpassingen in het watersysteem (peilen, beschoeiingen en kades) ten gevolge van de effecten van bodemdaling door aardgaswinning zijn uitgevoerd. - Een structurele duurzame oplossing is gevonden ten aanzien van de baggerproblematiek / slibaanwas haven Noordpolderzijl. - Gestroomlijnde processen vergunningverlening en handhaving door omgevingsloket en digitale watertoets. - Effecten van aardbevingen op waterhuishoudkundige infrastructuur (sluizen, gemalen en stuwen) zijn onderzocht en gestart is met de uitvoering van eventuele maatregelen. Financiële middelen In onderstaande tabel zijn de saldo lasten en baten en de jaarlijkse investeringsbedragen opgenomen. SALDOKOSTEN INVESTERINGEN Saldokosten Index jaarplan % Mutatie tov Besteding Subsidie Totaal in =100 voorgaand jaar JP , ,7 11, ,8 5, ,1 4, ,4 5, Miljoenen 9,0 8,0 7,0 Programma 2 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 JP Kapitaallasten Personeelskosten Goederen & Diensten Perspectiefnota

22 5.3 Programma Gezuiverd water Toelichting op inhoud van het programma Onder het programma gezuiverd water wordt verstaan het ontvangen, transporteren en zuiveren van het afvalwater en het verwerken en afvoeren van zuiveringsslib. Er wordt actief samenwerking gezocht met andere actoren (gemeenten en waterleidingbedrijven) in de waterketen. Visie op Gezuiverd Water In de afvalwaterketen gaan we afvalwater op een duurzame en efficiënte manier inzamelen en zuiveren. Het gezuiverde water is schoon, veilig voor de volksgezondheid en het levert een bijdrage aan de kwaliteit van de omgeving. De infrastructuur voor de inzameling en verwerking van afvalwater en de afvoer van overtollig hemelwater en grondwater is klimaatbestendig. Het zuiveringsproces van afvalwater levert niet alleen schoon water op, maar ook grondstoffen en energie, die een economische waarde vertegenwoordigen. Wij gaan op zoek naar de mogelijkheden van het tot waarde brengen van stoffen die vermarkt kunnen worden en waarvoor het verantwoord is daar investeringen voor te doen. Datzelfde geldt voor het winnen en gebruiken van duurzame energie. Wij willen nagaan hoe we de zuivering nog meer bedrijfsmatig kunnen aanpakken. De samenwerking in de waterketen, vooral tussen gemeenten en waterschap heeft aanzienlijke besparingen opgeleverd. Wij gaan onderzoeken of er nog potentie is voor meer. 18 Perspectiefnota

23 Beleidsdoelen en resultaten Rioolwaterzuiveringsinstallaties Doel Het zuiveren van het aangeleverde afvalwater van huishoudens en bedrijven, waarbij de waterkwaliteit van het effluent voldoet aan de landelijke normering en waarbij het het bereiken van de ecologische doelen voor het ontvangen watersysteem niet in de weg staat Resultaten Alle rioolwaterzuiveringsinstallaties voldoen aan de normen voor effluent, geur en geluid. - Er is een goed functionerend onderhoudsbeheersysteem van onze zuiveringstechnische werken, gebaseerd op een balans van risico s, prestaties en kosten (assetmanagement). - Het samenbrengen van de rwzi s Marum, Zuidhorn en Gaarkeuken in één nieuwe zuiveringsinstallatie Westerkwartier op de locatie Gaarkeuken is eind 2021 gerealiseerd. - Energiebesparende maatregelen op de rwzi s zijn uitgevoerd. - Onderzoek is uitgevoerd naar de effecten van aardbevingen op het functioneren van rwzi s. Transport afvalwater Doel Zorgvuldig en efficiënt transport van afvalwater door middel van goed onderhouden rioolgemalen en (pers)leidingen Resultaten Er is een goed functionerend onderhoudsbeheersysteem van onze rioolgemalen en transportstelsels, gebaseerd op een balans van risico s, prestaties en kosten (assetmanagement). Renovaties en groot onderhoud aan rioolgemalen en transportstelsels zijn op basis hiervan uitgevoerd. - Onderzoek is uitgevoerd naar de effecten van aardbevingen op het functioneren van riooltransportleidingen en rioolgemalen. Verwerking rioolslib Doel Het zo duurzaam en efficiënt mogelijk verwerken van het rioolslib dat bij de zuivering van het afvalwater vrijkomt, waarbij zo mogelijk het rioolslib als grondstof weer hergebruikt wordt Resultaten Behandeling en verwerking van rioolslib gebeurt op een duurzame en op de meest kosten efficiënte wijze. - Het slibontwateringsproces op de rwzi Garmerwolde is vernieuwd. Duurzaamheid en energie Doel Kostenreductie en/of kwaliteitsverbetering door samenwerking en door het toepassen van innovaties op het gebied van afvalwaterinzameling, transport, zuivering, energie(terug)winning Resultaten Kostenreductie en kwaliteitsverbetering is gerealiseerd door toepassing van innovaties op het gebied van afvalwaterinzameling, transport, zuivering en slibverwerking. - De pilot ontwatering afvalwater door cellulose (CADoS) is succesvol uitgevoerd. - Energiebesparende maatregelen op de rwzi s zijn uitgevoerd. - Samenwerking in de afvalwaterketen met gemeenten, buurwaterschappen en waterbedrijven heeft geleid tot een aanzienlijke kostenreductie. Perspectiefnota

24 - Resultaten van het onderzoek van de noordelijke waterschappen en provincies naar het optimaal benutten van energie uit geproduceerde biomassa zijn uitgewerkt in concrete maatregelen. Financiële middelen In onderstaande tabel zijn de saldo lasten en baten en de jaarlijkse investeringsbedragen opgenomen. SALDOKOSTEN INVESTERINGEN Saldokosten Index jaarplan % Mutatie tov Besteding Subsidie Totaal in =100 voorgaand jaar JP , ,1 3, ,8 1, ,3-0, ,1-1, Miljoenen 16,0 14,0 12,0 Programma 3 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 JP Kapitaallasten Personeelskosten Goederen & Diensten 20 Perspectiefnota

25 5.4 Programma Water en Maatschappij Toelichting op inhoud van het programma Het programma water en maatschappij richt zich op het verbinden van (het werk van) het waterschap met zijn omgeving. Ruimtelijke vraagstukken, recreatief medegebruik, vaarwegbeheer, de werkzaamheden van het bestuur en de externe communicatie en educatie zitten in dit programma. Ook het onderhoud en beheer van het cultuurhistorisch erfgoed van het waterschap valt binnen dit programma. Visie op Water en Maatschappij We willen een vooraanstaande positie in de maatschappij innemen ten aanzien van onze taakvelden. Het is van belang om dat ook uit te stralen, door hierover naar buiten gericht te opereren. Onze ambitie is het vergroten van het vertrouwen bij de omgeving dat we onze taak goed uitoefenen. Duurzaam handelen als organisatie is en blijft belangrijk voor alle taken. Dit reikt verder en breder dan alleen duurzaam inkopen en aan energiebesparing doen. Het gaat om maatschappelijk verantwoord ondernemen. We zijn een gemakkelijk te vinden organisatie en eenvoudig te benaderen voor informatie, vragen en klachten. Onze organisatie is zodanig ingericht dat burgers snel en adequaat geholpen kunnen worden. We vinden het belangrijk mét gebiedspartners subsidies beter te benutten, om samen draagvlak te creëren en de kosten voor de maatschappij te beperken. Wij willen zorgvuldig omgaan met onze watergerelateerde cultuurhistorische objecten, zoals waardevolle molens, sluizen en gemalen. De waterstaatkundige objecten die geen functie (meer) hebben voor het waterbeheer, proberen we over te dragen aan derden. Hieronder vallen ook de op dit moment nog bij ons in beheer zijnde bruggen. Hoogstnoodzakelijke renovaties aan bruggen worden uitgevoerd. Wij leveren ook een beperkte bijdrage aan het oplossen van de waterproblematiek in ontwikkelingslanden. Het gaat dan vooral om het uitdragen van kennis aangaande de realisatie van de afgesproken millenniumdoelen ten aanzien van schoon drinkwater, waterhygiëne en waterafvoer. Perspectiefnota

26 Beleidsdoelen en resultaten Bestuur Doel en resultaat Een professioneel bestuur, dat op transparante wijze tot besluitvorming komt, zijn besluiten bekend maakt aan de omgeving en bekend is in het beheergebied en bij de stakeholders Waterbewustzijn Doel en resultaat Onze omgeving weet aantoonbaar beter wie wij zijn en wat wij doen Vaarwegenbeheer en recreatie Doel Instandhouden van toegankelijke en veilige vaarwegen. Het beheer en onderhoud van bruggen is een oneigenlijke waterschapstaak. Bruggen worden derhalve in goede overdraagbare staat overgedragen aan de wegbeheerder Instandhouden van watergerelateerde cultuurhistorische objecten De aangewezen zwemwaterlocaties voldoen minimaal aan de zwemwaterkwaliteit aanvaardbaar Resultaten Beheer en onderhoud vaarwegen inclusief bediening kunstwerken (sluizen en bruggen). - Het in overdraagbare staat hebben gebracht van tenminste tien bruggen en deze aan de wegbeheerder te hebben overgedragen. - Beheer en onderhoud van cultuurhistorische sluizen en waarhuizen is uitgevoerd - Ondersteuning is gegeven aan de molenstichting. - Monitoring en beheer waterkwaliteit van de zwemwaterlocaties in ons beheergebied zijn uitgevoerd. Duurzaamheid en energie Doel Kostenreductie en/of kwaliteitsverbetering door samenwerking en door het toepassen van innovaties Doel Veertig procent van onze energiebehoefte is zelf duurzaam geproduceerd Resultaten Het doel om veertig procent van onze energiebehoefte zelf duurzaam te produceren is voor het jaar 2020 gerealiseerd. Uitwerkingen zijn uitgevoerd, waarbij het plan is om richting 100% energieneutraal te gaan. 22 Perspectiefnota

27 Kennis, innovatie en onderzoek Doel Vergroten en ook delen van kennis op waterhuishoudkundig gebied in relatie tot maatschappelijke en economische ontwikkelingen, ook op mondiaal gebied Resultaten Deelname aan internationale projecten ten behoeve van kennisdeling en mede bijdragen aan oplossingen van de waterproblematiek op mondiaal niveau. - Uitvoering gegeven voor het uitvoeren van watersysteemanalyses en waterrapportages om meer inzicht te krijgen in de maatregel-effect-kwaliteit relatie in samenhang met de kostenefficiëntie. - Kennis vergaren en verdiepen ten aanzien van nieuwe innovatieve ontwikkelingen op het gebied van waterveiligheid, watersysteembeheer, waterzuivering alsmede op het gebied van procedures, organisatie- en sociale aspecten. - Omgevingsbewustzijn en resultaatgerichtheid zijn aantoonbaar vergroot. Financiële middelen In onderstaande tabel zijn de saldo lasten en baten en de jaarlijkse investeringsbedragen opgenomen. SALDOKOSTEN INVESTERINGEN Saldokosten Index jaarplan % Mutatie tov Besteding Subsidie Totaal in =100 voorgaand jaar JP , ,2 1, ,8 0, ,4-0, ,1-5, Miljoenen 3,5 3,0 Programma 4 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 JP Kapitaallasten Personeelskosten Goederen & Diensten Perspectiefnota

28 5.5 Programma Bedrijfsvoering Toelichting op inhoud van het programma Het programma Bedrijfsvoering richt zich op de ondersteuning van de primaire processen in het waterschap, onder andere personeel, informatievoorziening, financiën, sturing, beheersing (control) en faciliteiten. Visie op Bedrijfsvoering De maatschappelijke context waarin het waterschap werkt wordt breder. Dat levert ook nieuwe kansen op: mogelijkheden om werkzaamheden beter, goedkoper, efficiënter en sneller uit te voeren. Kostenbewust handelen is daarbij een van de uitgangspunten We gaan actief op zoek naar nieuwe samenwerkingsvormen, vanuit verbindend denken en handelen. We werken met veel kennis over de taken van het waterschap en we zijn daarbij innovatief en ondernemend. We willen een aantrekkelijke werkgever zijn. Werken in een flexibele organisatie, die effectief en slim kan inspelen op ontwikkelingen, mede dankzij de bedrijfsvoering die op orde is. Als organisatie staan we de komende jaren voor grote investeringen. Gelet op de schuldenpositie van Noorderzijlvest vraagt dit om het maken van scherpe keuzes waar het gaat om deze investeringen. Wij zijn bereid om de noodzakelijke afwegingen te maken. De kerntaken van het waterschap willen wij daarbij niet aantasten. 24 Perspectiefnota

29 Beleidsdoelen en resultaten Mens en organisatie Doel Een flexibele en efficiënte organisatie, waarbij de medewerkers omgevingsbewust, kostenbewust en resultaatgericht werken Resultaten Door middel van constante aandacht voor ontwikkeling van mens- en organisatie is een inspirerende, uitdagende en een dynamische werkomgeving gecreëerd. Hierbij is een koppeling gemaakt tussen kennis, gedrag en ambities van mensen - Een efficiënt functionerende organisatie waarin de geplande doelen worden gerealiseerd en waarbij de medewerkers aantoonbaar meer omgevingsbewust, kostenbewust en resultaatgericht werken - Een strategisch HR-beleid en personeelsplan zorgen voor gerichte in-, door- en uitstroom van medewerkers. Met buurwaterschappen wordt samengewerkt en zijn hierover afspraken gemaakt. Informatievoorziening bedrijfsprocessen Doel Gestroomlijnde informatieprocessen dragen bij aan het optimaal en efficiënt functioneren van ons waterschap Resultaten Geoptimaliseerde bedrijfsprocessen en gestroomlijnde informatieprocessen. - Het (management)informatiesysteem staat volledig ten dienste van de primaire processen waterveiligheid, watersysteem- en waterzuiveringsbeheer en het bedrijfsvoeringsproces. - Een verbeterde informatieveiligheid is gerealiseerd ten behoeve van het terugdringen van organisatiekwetsbaarheid, beveiliging van onze primaire informatiebronnen en dragers van objectveiligheid. - Gewenst serviceniveau is bereikt. Control (beheersing) Doel Rechtmatig, doelmatig en doeltreffend handelen van de organisatie Resultaten Uitgevoerde doelmatigheids- en doeltreffendheidsonderzoeken. - De cyclus van plan-do-check-act (PDCA) en rechtmatig handelen is geborgd in de processen. Perspectiefnota

30 Juridisch en financieel beleid en beheer Doel Een actueel financieel beleid dat recht doet aan de maatschappelijke ontwikkelingen en aan de daaruit voortvloeiende besluiten van het algemeen bestuur Resultaten In 2018 is een onderzoek uitgevoerd naar de kostentoedeling van de belangencategorieën binnen de taak watersysteembeheer. Naar aanleiding van dit onderzoek is de kostentoedeling per geactualiseerd/herzien. - Een actueel financieel en treasurybeleid. - Optimale samenwerking en afstemming met het Noordelijk Belastingkantoor. Financiële middelen In onderstaande tabel zijn de saldo lasten en baten en de jaarlijkse investeringsbedragen opgenomen. SALDOKOSTEN INVESTERINGEN Saldokosten Index jaarplan % Mutatie tov Besteding Subsidie Totaal in =100 voorgaand jaar JP , ,6-1, ,5 0, ,7 1, ,2 1, Miljoenen 8,0 7,0 6,0 Programma 5 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 JP Kapitaallasten Personeelskosten Goederen & Diensten 26 Perspectiefnota

31 5.6 Samenvatting Samenvattend leidt dit tot de volgende verwachte ontwikkeling van het saldo lasten en baten per programma. Tabel: Verwachte ontwikkeling saldo lasten en baten per programma in Waterveiligheid & Rampenbestrijding 2. Voldoende & gezond water 3. Gezuiverd water 4. Water & Maatschappij 5. Bedrijfsvoering Saldo JP De kostenontwikkeling van de onderscheiden kostengroepen ontwikkelt zich naar verwachting als volgt: in Kapitaallas ten Perso neels kosten L A S T E N B A T E N S A L D O K O S T E N Goederen Toev. Voor Onvoor Totaal Baten Saldo & Diensten zieningen zien lasten kosten Index jaarplan 2017=100 % Mutatie tov voorgaand jaar JP , ,0 5, ,4 5, ,9 3, ,4 3,0 De stijging van de saldolasten vanaf 2018 zal hieronder per kostencategorie op hoofdlijn nader worden toegelicht. Vanaf 2018 stijgen de kapitaallasten. Dat wordt voornamelijk veroorzaakt door de investeringen in de primaire en regionale keringen en de investeringen in de maatregelen Droge Voeten In de jaren 2018 en 2019 zien we de saldo kapitaallasten ten aanzien van de jaarlijkse investeringsbijdrage in het Hoogwaterbeschermingsprogramma nog toenemen. Vanaf 2020 zijn de saldo kapitaallasten voor dit onderdeel in balans. Vanaf 2018 stijgen ook de personeelskosten, hiermee wordt geanticipeerd op cao ontwikkelingen en op een geleidelijke stijging ten gevolge van de uitkomsten van de kwantitatieve en kwalitatieve analyse van het personeel. De kosten voor goederen en diensten dalen per saldo in eerste instantie in Dit wordt ten eerste veroorzaakt door eenmalige kosten in 2017 voor de oprichting van het noordelijk belastingkantoor. Daarnaast worden minder kosten voorzien binnen de taak zuiveren. Besparingen welke in 2016 zichtbaar waren door gebruikmaking van alternatieve koolstofbronnen zijn ook doorgevoerd in deze meerjarenraming. Ook de te verwachten besparing in de slibverwerking zijn doorgevoerd. Deze waren in de vorige perspectiefnota pas vanaf 2019 zichtbaar. De kosten binnen de taak watersysteem stijgen in 2018 wel, met name door extra inzet op baggeren, muskusrattenbeheersing en onderhoud aan de waterhuishoudkundige infrastructuur. Vanaf 2019 stijgen de kosten voor goederen en diensten. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt doordat er rekening is gehouden met een beperkte inflatie. Perspectiefnota

32 Voor de jaren 2018 tot en met 2021 zien we ten opzichte van het jaar 2017 een verlaging van de baten. Op programmaniveau is te zien dat dit vooral zit in programma 5 (oprichting Noordelijk Belastingkantoor) en programma 3. Een besparing in de kosten van zuiveren en minder kosten slibverwerking zijn ook terug te zien in de baten ten gevolge van de gemeenschappelijke regeling die wij hebben met Hunze en Aa s. In deze perspectiefnota is in totaal circa 235 miljoen aan investeringen opgenomen. Van derden wordt een bijdrage verwacht van bijna 83 miljoen. Per saldo een totale investering van circa 152 miljoen in de komende vier jaar. Deze ramingen zijn globaal en met een mate van onzekerheid berekend, zowel aan de kant van de uitgaven als die van de inkomsten (bijdragen derden). Vooral daar waar het gaat om grote projecten, zoals de aanpassingen aan de regionale keringen, de aanleg van waterbergingsgebieden en de uitvoering van maatregelen vanuit Droge Voeten Zo wordt bij de regionale keringen na uitvoering van onder andere grondonderzoek meer duidelijk wat de te verwachten kosten van de uit te voeren maatregelen zullen zijn. Naar mate de uitvoering verder weg in de tijd ligt kent de raming een grotere onzekerheid. Uit de praktijk van de afgelopen zes jaren blijkt dat de daadwerkelijke besteding aan investeringen in een jaar gemiddeld circa 25 à 30 % lager ligt dan in de perspectiefnota s was opgenomen. De lagere realisatiecijfers heeft grotendeels te maken met de hiervoor genoemde onzekerheid in de ramingen. In deze perspectiefnota zijn dan ook de investeringsbedragen opgenomen, die overall gezien circa 30% lager liggen dan de eerste ramingen die gebaseerd waren op kengetallen. INVESTERINGEN Bedragen in miljoenen Besteding Subsidie Totaal JP ,4 46,1 28, ,4 31,9 44, ,7 30,5 36, ,8 14,1 46, ,0 5,8 26,2 28 Perspectiefnota

33 6. Financiering- en tarievenstructuur 6.1 Resultaten financiering- en tarievenstructuur In zijn totaliteit zien we dat de komende vier jaren onze saldolasten stijgen, ondanks de besparingen en effectiviteitslagen van de afgelopen jaren. Zoals in hoofdstuk 3 al is aangegeven wordt de saldo lastenstijging in de komende hoofdzakelijk veroorzaakt door de stijging van onze kapitaallasten. Voor de taak waterzuiveren kan het tarief voor de zuiveringsheffing de komende vier jaren gelijk blijven aan dat van het jaar 2017 door onttrekkingen aan de algemene reserves voor deze taak. In onderstaande tabel wordt de tariefontwikkeling geschetst voor de jaren voor de taak waterzuivering en de taak watersysteembeheer. Bij de berekening hiervan is rekening gehouden met gelijkblijvende kosten van kwijtschelding en oninbaarheid in de komende jaren. In 2017 zijn de kosten van kwijtschelding en oninbaarheid circa 2,7 miljoen. In 2018 en verder is dit naar verwachting teruggelopen tot een bedrag van 2,45 miljoen. De tarieven van het Jaarplan 2017 zijn in onderstaande tabel naast de verwachte ontwikkeling van de tarieven van gezet. Overzicht tariefontwikkeling Perspectiefnota

34 Het belastingstelsel omvat drie heffingen: verontreinigingsheffing. zuiveringsheffing. watersysteemheffing. De verontreinigingsheffing is voor directe lozingen op het oppervlaktewater. Het tarief is gelijk aan het tarief voor de zuiveringsheffing. De opbrengsten hiervan gaan naar het Watersysteem. De zuiveringsheffing is de heffing van huishoudens en bedrijven. Huishoudens betalen een forfait van 3 VE s (vervuilingseenheden) terwijl een alleenwonende voor 1 VE betaalt. Bedrijven betalen naar de vuillast. De kosten van het Watersysteem moeten worden opgebracht door vier categorieën te weten: ingezetenen; eigenaren gebouwd; eigenaren natuur; eigenaren (overig) ongebouwd. In de vergadering van het algemeen bestuur van 16 oktober 2013 is de kostentoedeling vastgesteld. De kostentoedeling watersysteem is als volgt: 25% aan de ingezetenen; 18,9% aan de zakelijke gerechtigden van ongebouwde onroerende zaken niet zijnde natuurterreinen; 0,2% aan de zakelijke gerechtigden van natuurterreinen; 55,9% aan de zakelijke gerechtigden van gebouwde onroerende zaken. Bij de watersysteemheffing wordt gebruik gemaakt van tariefdifferentiatie: Voor buitendijks gelegen ongebouwde onroerende zaken die geen natuurterreinen zijn en voor buitendijks gelegen gebouwde onroerende zaken wordt een tarief gehanteerd dat 75% lager is dan het tarief dat blijkens de verordening op de watersysteemheffing voor elk van deze categorieën geldt. Voor verharde openbare wegen wordt een gedifferentieerd tarief toegepast dat 100% hoger is dan het tarief dat blijkens eerder genoemde verordening voor ongebouwde onroerende zaken niet zijnde natuurterreinen geldt. De categoriegebonden kosten (kosten verkiezingen, WOZ-kosten en kwijtschelding) worden toegerekend aan de betreffende categorieën. Er is bij de berekening van de te verwachten tariefontwikkeling per taak en per categorie geen rekening gehouden met eventuele wijzigingen in het belastingsysteem naar aanleiding van het onderzoek van de Commissie Aanpassing Belastingstelsel (CAB). 30 Perspectiefnota

35 6.2 EMU-saldo De VNG, IPO en Unie van Waterschappen hebben een financieel akkoord gesloten met het Rijk waarin afspraken staan over de Wet Hof, het schatkistbankieren en het BTW-compensatiefonds. Het akkoord betreft een meerjarenakkoord dat grote gevolgen kan hebben voor de financiële speelruimte van de waterschappen. De wet Hof is op 1 januari 2014 in werking getreden. De Wet Hof heeft als doelen een structurele reductie van het EMU-tekort, een houdbare overheidsschuld en voor langere termijn houdbare overheidsfinanciën. De wet regelt dat de decentrale overheden een aan het rijk gelijkwaardige inspanning aan deze doelstellingen gaan leveren. De ontwikkeling van het EMU saldo is een verplicht onderdeel van de perspectiefnota. De tabel op de volgende bladzijde geeft deze ontwikkeling weer. Vooral de hoogte van de investeringen heeft invloed op de hoogte van het tekort. Voor de beoordeling of het waterschap aan zijn verplichtingen voldoet wordt niet gekeken naar het begrote EMU-tekort maar naar het daadwerkelijke EMU-tekort. Hierover wordt per kwartaal gerapporteerd aan het CBS. Overigens is in het financieel akkoord vastgelegd dat in deze kabinetsperiode, dus in principe tot en met 2017, geen gebruik wordt gemaakt van het sanctieregime uit de wet. Een ander onderdeel van het eerder genoemde financieel akkoord is het schatkistbankieren. De deelname van de decentrale overheden is verplicht. Een belangrijk onderhandelingsresultaat is de afspraak bij het schatkistbankieren een drempelbedrag af te spreken waardoor niet iedere overtollige euro meteen in de rijksschatkist hoeft te worden gestort. Dit met het oog op de administratieve lasten. De eerste 0,75% van het begrotingstotaal mogen de decentrale overheden gewoon op hun vertrouwde betaalrekening of spaarrekening aanhouden. Hierdoor zullen de waterschappen naar verwachting maar weinig met het schatkistbankieren te maken krijgen. Omschrijving EMU/exploitatiesaldo Invloed van investeringen Bruto investeringen Investeringssubsidies en bijdragen Verkoop van activa Afschrijvingen Invloed van voorzieningen Toevoegingen aan voorzieningen - t.l.v. de exploitatie t.g.v. de exploitatie Betalingen rechtstreeks t.l.v. voorzieningen Externe vermeerderingen Deelnemingen en aandelen Boekwinst Boekverlies Totaal EMU-saldo Perspectiefnota

36 In voorgaande jaren werd in bovenstaande tabel ook zogenaamde indicatieve referentiewaarden aangegeven. Deze referentiewaarden kwamen tot stand op basis van een verdeling van het nationale toegestane EMU tekort tussen het Rijk en de lagere overheden. Vervolgens rekende de Unie van Waterschappen de ruimte van de sector per individueel waterschap door. Voor 2017 is de individuele indicatieve EMU-referentiewaarde voor Noorderzijlvest geraamd op 9,6 miljoen. 32 Perspectiefnota

37 6.3 Weerstandsvermogen, risicomanagement, reserves en voorzieningen Inleiding In het Waterschapsbesluit (artikel 4.7) is opgenomen dat in een paragraaf van de Perspectiefnota ingegaan moet worden op het weerstandsvermogen. Hierbij wordt ingegaan op de relatie tussen enerzijds de weerstandscapaciteit en anderzijds de financiële risico s. In formule weergegeven: Beschikbare weerstandscapaciteit Weerstandvermogen = (rest) risico s Met beschikbare weerstandscapaciteit wordt bedoeld de middelen en mogelijkheden waarover het waterschap beschikt of kan beschikken om niet begrote kosten te dekken. Bij risico s gaat het om mogelijke toekomstige voorvallen waarvoor geen maatregelen zijn getroffen én die van materiële betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiële positie. Onderstaand wordt eerst ingegaan op enkele bestuurlijke risico s (6.3.1). Vervolgens zijn de bedrijfsvoeringsrisico s in relatie tot het weerstandsvermogen opgenomen (6.3.2). Dit vindt plaats op basis van het beleid wat hieromtrent is vastgesteld in de vergadering van het algemeen bestuur op 21 september 2016 (nota financieel beleid 2016). In paragraaf is aangegeven in hoeverre de beschikbare weerstandscapaciteit (het vermogen) toereikend is om mogelijke risico s te kunnen afdekken Bestuurlijke risico s De bestuurlijke risico s zijn opgenomen in het strategisch risicodossier en deze wordt jaarlijks geactualiseerd. De laatste actualisatie met het dagelijks bestuur heeft plaatsgevonden in september Met het management is het dossier in maart 2017 geactualiseerd, wat heeft geleid tot enkele aanpassingen. Er zijn twee nieuwe risico s onderkend. Beiden zijn hieronder toegelicht. In de loop van 2017 wordt het strategisch risicodossier besproken met het dagelijks bestuur en met de auditcommittee. De belangrijkste risico s (hoge kans op voorkomen én een hoge impact op de organisatie) die politiek/bestuurlijk aandacht vragen zijn: Ten gevolge van de aardbevingen kan schade ontstaan aan de bestaande infrastructuur. Voor de nieuw aan te leggen infrastructuur moet duidelijk zijn welke maatregelen genomen moeten worden voor het aanbevingsbestendig bouwen. Concreet in uitvoering zijn projecten voor de regionale kering (Eemskanaal) en voor de primaire kering (dijk Eemshaven-Delfzijl) waarbij voor de laatste de opgaaf inmiddels duidelijk is geworden. Er vindt frequent overleg plaats met de NAM over de andere zaken. Naast een technisch risico is er een financieel risico aan verbonden. In het bestuursakkoord is opgenomen dat in de eerste helft van de bestuursperiode wordt nagegaan of het nodig/bestuurlijk wenselijk is een schuldenplafond in te stellen. Dit in relatie tot de ontwikkeling van de financiële positie. In april 2017 vond een eerste discussiebijeenkomst hierover plaats met het algemeen bestuur. Instelling van een plafond heeft gevolgen voor het realiseren van de doelen uit het Waterbeheerprogramma waardoor er bestuurlijke keuzes moeten worden gemaakt (bijv. in de fasering van de uitvoering). Als een verhoogd risico is aangegeven het niet tijdig (kunnen) nemen van maatregelen voor DV2050, KRW of de klimaatmaatregelen. Dit laatste mede op basis van de ervaringen in 2016, zowel in ons eigen gebied als in het zuiden van Nederland, moeten er wellicht eerder maatregelen worden genomen. Dit vraagt het maken van keuzes en het nemen van maatregelen in de komende jaren. De invoering van de Omgevingswet zorgt voor grote veranderingen in de komende jaren. De rol en positie van het waterschap veranderd daardoor. Dit vraagt om aanpassingen van onze eigen processen om de belangen van het waterschap veilig te stellen. Dit vraagt zowel bestuurlijk als ambtelijk om het maken van keuzes. Maar ook andere wetgeving, zoals zorgplicht keringen, vraagt meer aandacht in de komende jaren. Perspectiefnota

38 Twee nieuwe toekomstige risico s zijn de toename van de rentelasten en de uitvoering van de Investeringsagenda die samen met IPO en VNG aan het nieuwe kabinet is aangeboden. De rente zal op een gegeven moment in de toekomst stijgen. Dit geeft een opwaartse druk op de tarieven of een beperking van de ruimte voor andere exploitatielasten. De uitvoering van de landelijke Investeringsagenda, met de thema s klimaatadaptatie, energietransitie en circulaire economie, zal vermoedelijk impact hebben op de eigen investeringen. Naast het uitvoeren van een inventarisatie wordt eerst gewacht of de agenda wordt opgenomen in het regeerakkoord. Bij de vorige Perspectiefnota was het risico opgenomen van het niet behalen van de doelen uit het Bestuursakkoord Water (kosten besparen, kwetsbaarheid verminderen en kwaliteit verbeteren). Op basis van een begin 2017 uitgevoerde audit blijkt dat het doel van kosten besparen wordt behaald. De twee andere doelen vragen aandacht in de komende jaren en de grootste effecten liggen bij de gemeenten. De kans op voorkomen en de impact op het waterschap is verlaagd waardoor het geen toprisico meer is. Operationele risico s kunnen eveneens een bestuurlijke impact hebben. Voorbeelden zijn het niet op orde hebben van het watersysteem of niet nakomen van bestuurlijke afspraken (verwachtingen gewekt in het Waterbeheerprogramma of in de studie Droge Voeten 2050). Er wordt adequaat ingespeeld op maatschappelijke ontwikkelingen en op het voldoende bewust zijn van de omgeving om projecten te kunnen realiseren Bedrijfsvoeringsrisico s De ervaring leert dat de meeste bedrijfsvoeringsrisico s min of meer structureel van aard zijn. Desondanks doen zij zich in de praktijk niet veelvuldig voor. Op een enkele uitzondering na wordt de kans op voorkomen laag ingeschat. Incidenteel doet zich een risico voor zoals het overstromingsrisico bij de regionale keringen, een storm bij de primaire keringen of gevolgen van extreem wateroverlast. Uit de uitgevoerde actualisering van de risico s zijn geen nieuwe risico s naar voren gekomen. Wel is in vergelijking met de Perspectiefnota een risico vervallen te weten het niet aflossen van de verstrekte geldlening aan de Stichting IJkdijk. De in het verleden gemaakte kosten zijn ondergebracht in het project dijk Eemshaven-Delfzijl. Er is een beschikking ontvangen dat 90% van de gemaakte kosten worden vergoed. Hiermee wordt de lening volledig afgelost. Per programma zijn de belangrijkste risico s als volgt. Waterveiligheid en rampenbestrijding: risico van doorbraak van de primaire of regionale kering met als gevolg overstroming. Of het risico van niet voldoen aan de normen. Voldoende en gezond water: risico van het versneld uitvoeren van maatregelen t.g.v. de klimaatwijziging en het niet voldoende in kunnen zetten van onze infrastructuur bij de bedrijfsvoering c.q. bij calamiteiten. In 2014 is de studie Droge Voeten 2050 afgerond. Op basis hiervan is er inzicht ontstaan waar en welke maatregelen genomen moeten worden. In 2016 is besloten tot het uitvoeren van aanvullende maatregelen in de 3 e schil (uitbreiding gemaal HD Louwes). De uitvoering hiervan (en daarmee de kosten) is opgenomen in de PPN. Hierdoor is het toekomstig risico van nemen van aanvullende maatregelen verlaagd. Het hiervoor onder genoemde risico dat er sneller maatregelen moeten worden genomen voor klimaateffecten was al financieel opgenomen. Gezuiverd water: het risico dat de belegging fonds oude leiding onvoldoende rendement oplevert. Dit is een risico op langere termijn. Water en maatschappij: hierbij zijn geen specifieke risico s benoemd. Bedrijfsvoering: het risico op verstrekte garantstelling Hefpunt, de garantstelling op het doorlopend krediet en een nieuwe geldlening in 2017 t.b.v. de Unie van Waterschappen. Naast de risico s die ten laste van het weerstandsvermogen komen, zijn er bedrijfsvoeringsrisico s die ten laste van de post onvoorzien komen. Voorbeelden van dergelijke risico s zijn een breuk in een persleiding, faillissement van leverancier, kortdurende uitval van infrastructuur of schade aan eigendommen van derden. In de exploitatiebegroting is hiervoor een post onvoorzien opgenomen. Deze is echter beperkt 34 Perspectiefnota

39 van omvang ( ). Vooralsnog wordt ervan uit gegaan dat er voldoende middelen in de exploitatiebegroting zijn opgenomen om eventuele tegenvallers op te vangen Beschikbare vermogen versus omvang risico s Ultimo boekjaar 2016 bedraagt het beschikbare weerstandsvermogen (na resultaatbestemming) in totaal 10,1 miljoen. Gesplitst naar de twee taken is dit: Watersysteembeheer 2,5 miljoen Zuiveringsbeheer 7,6 miljoen In de begroting 2017 is een beroep gedaan op de algemene reserve voor de taak zuiveringsbeheer van Vooralsnog is ervan uit gegaan dat het werkelijke resultaat over 2017 hieraan gelijk is. Rekening houdende met de geplande onttrekking in 2017 is de stand van het beschikbare weerstandsvermogen eind 2017 als volgt: Watersysteembeheer 2,5 miljoen Zuiveringsbeheer 6,8 miljoen Totaal 9,3 miljoen. De in paragraaf genoemde risico s zijn gewaardeerd (kans maal gevolg in geld). Uit deze waardering blijkt dat de gewenste minimale omvang van het weerstandsvermogen 2,9 miljoen bedraagt. Hierbij zijn de risico s van doorbraak primaire kering en het niet voldoen aan de vigerende normen voor de primaire kering (programma waterveiligheid en rampenbestrijding) niet meegenomen. De kosten van een grootschalige ramp (overstroming) bij de primaire kering zullen dermate hoog zijn dat ook andere overheden naar verwachting financieel zullen bijdragen. Bij het niet voldoen van de primaire keringen aan de normen wordt een beroep gedaan op het HWBP, waarvoor de waterschapsbijdrage is opgenomen in de Perspectiefnota. Gesplitst naar de twee taken van het waterschap is voor de taak watersysteem een weerstands-capaciteit wenselijk van 2,5 miljoen (was bij de vorige Perspectiefnota 2,9 miljoen) en voor de taak zuivering 0,4 miljoen (gelijk aan de vorige Perspectiefnota). De verlaging voor watersysteem heeft te maken met de lagere risico-inschatting voor het versneld uitvoeren van maatregelen ten gevolge van klimaatwijzigingen (zie 6.3.2). In het beleid is vastgesteld dat het weerstandsvermogen mag variëren tussen 0,8 en 1,2 maal de benodigde capaciteit. Voor beide taken in totaal bedraagt de weerstandscapaciteit ultimo ,2 met name mede door het overschot voor de taak zuiveren. Per taak is de stand als volgt: Voor de taak watersysteem is het tekort van voorgaande jaren ( 1,7 miljoen) volledig weggewerkt door het positieve resultaat over 2016 en de verlaging van het benodigd vermogen. Voor de taak zuiveren is het overschot wederom gegroeid en wel tot 6,3 miljoen (was 5,4 miljoen). Als rekening wordt gehouden met de minimum norm van 0,8 dan bedraagt het overschot voor watersysteem 0,5 miljoen en voor zuiveren 6,4 miljoen. In het beleid rondom het vermogen is vastgelegd dat er algemene reserves per taak worden aangehouden. Perspectiefnota