Taal en onderwijs. Kris Van den Branden

Transcriptie

1 Taal en onderwijs Kris Van den Branden

2 Ter inleiding Duurzaam onderwijs is onderwijs: - waarin geen talent verloren gaat; - waarin energie voor leren hernieuwd wordt; - waarin cruciale competenties voor heden en toekomst worden ontwikkeld

3 Hamvraag voor taalbeleid Hoe gaan wij om met taal op school? Welke gevolgen heeft dat voor de ontwikkeling van de leerlingen?

4 Taalbeleid = de structurele en strategische poging van een schoolteam om de onderwijspraktijk aan te passen aan de taalleerbehoeften van de leerlingen/studenten met het oog op het bevorderen van hun ontwikkeling (in functie van relevante doelen) en het verbeteren van hun onderwijsresultaten.

5 Citaat 2: taalverwerving Taalverwerving is onlosmakelijk verbonden met ontwikkeling op veel andere domeinen: socioemotionele ontwikkeling, motorische, mentale en fysieke ontwikkeling,... Wie dat in het achterhoofd houdt, heeft de rit al voor de helft uitgereden. Wie de banden met de andere ontwikkelingsdomeinen doorknipt en te eenzijdig op taal wil focussen, verarmt de taalleeromgeving. (p. 86)

6 Snelst verworven woorden Boekentas (997) Trein (297) Kus (691) Sjaal (182) Plasticine (392) Kind (1782) Hoofd (501) Plaats (193) Bak (389) Knippen (94) Kauwgum (14) Eerste kleuterklas in Brussel Eerste 10 weken van het schooljaar ( ) = frequentie in taalaanbod

7 Welke woorden worden het snelst door kleuters verworven? Het belang van actie en motivatie i.p.v. benoemen van woorden bij een praatplaat. Taal die samenhangt met interessante acties in de wereld. Belang van veel taalaanbod en van kansen tot spreken. Kortom, TAAL DE HELE DAG! 1

8 Maar: aantal keer bij naam genoemd per dag in de kleuterklas AMINE 80 ADNANE 62 MOHAMED 52 AHLAME 47 AMELINE 39 ELISSA 34 YOUNESS 31 AMIRA 30 ANISSA 27 YASMINA 18 ABDEL 18

9 Black, 2002 When the teacher forms high expectations of a pupil, she accords him/her certain communicative rights, and alters his/her own behaviour to a less controlling format. This results in a productive interaction and recognition from both teacher and pupil that the pupil is a legitimate participant in the classroom.

10 Leerlingbeurten in 5 klassen: WO-les Leerlingbeurten Klas Min. Max

11 Citaat 3: kansen tot participatie Taalleren hangt uiteindelijk niet af van een paar supermomenten, maar van de aaneenschakeling van duizenden kleine interacties. (p. 296)

12 Een krachtige (taal)leeromgeving positief & veilig klimaat Betekenisvolle activiteiten interactie, ondersteuning, reflectie

13 Ingrediënten voor krachtig taalonderwijs Veel taalaanbod (authentiek, communicatief, echt, uitdagend, met veel herhaling, begrijpelijk) Veel kansen tot zelf spreken Feedback geven op productie Aandacht voor vorm inweven in betekenisvolle contexten Uitdaging: onderwijsaanbod ligt net boven niveau van de leerder Differentiëren tussen studenten

14 Feedback Onderzoek Lieve Verheyden (2011) Samenhang tussen de mate waarin, en de wijze waarop leerlingen feedback krijgen op hun voorlopige schrijfproducten en de groei voor schrijfvaardigheid die ze doormaken

15 Citaat 4: taal heel de dag Als taal de hele dag een rol speelt in de klas kunnen leerkrachten heel de dag bouwen aan de lees-, schrijf-, luister- en spreekvaardigheid van hun leerlingen in betekenisvolle, authentieke leersituaties. (p ) "Taalontwikkelend lesgeven"

16 Taalbeleid in alle vakken

17 Taal in alle vakken: schooltaal -De afstand van een punt tot een rechte is de afstand tussen het punt en het voetpunt van de loodlijn uit dit punt op de rechte. -Het verschil tussen twee natuurlijke getallen is het getal dat bij het tweede opgeteld, het eerste als som oplevert. -Een werkstuk dat is gedraaid in een zelfcentrerende drieklauwplaat en dat wordt losgemaakt, kan niet meer slingervrij worden ingespannen. De hartlijnen van de diameter liggen dan niet meer op de zelfde lijn. Doe je het toch dan draai je een excentrisch werkstuk. - Als eerste voorboden voor een warmtefront gelden cirrus, cirrocumulus en cirrostatus. -De burgerij stond open voor de ideeën van de Verlichting. De absolute monarchie en de bevoorrechting van adel en clerus drukten zwaar op de burgerij.

18 De inzet van taalbeleid

19 Taalgericht vakonderwijs Taalgericht vakonderwijs is vakonderwijs (waarin expliciete taaldoelen gesteld worden) dat: contextrijk is, vol (inter)actiemogelijkheden zit en waarbinnen de nodige taalsteun geboden wordt.

20 Taalbeleid: moet ik daar (nu ook al) van wakker liggen? De basisinsteek voor elke leerkracht is haar vak, en haar leerlingen. Taalbeleid zal voor taal- en niettaalleerkrachten een meerwaarde voor het vak moeten hebben, en zal verbonden moeten worden (en zelfs vertrekken vanuit) met de vraag: hoe helpt dit mij om mijn vak beter te geven? Hoe helpt dit mij om de doelstellingen van het vak beter te halen? Hoe helpt dit mijn leerlingen om het vak beter te leren beheersen? Het vak is leeg zonder taal. Taal is het belangrijkste werkinstrument van elke leerkracht. Taalgebruik is de kern van de onderwijsleeractiviteit. Elke leerkracht is een talige leerkracht.

21 Voorbeelden uit de praktijk Na een pedagogische studiedag over coöperatief leren mogen leerkrachten die nog weinig ervaring hebben met (en veel vragen bij) samenwerkend leren, hun meer ervaren collega s van dezelfde graad gaan observeren. De leerlingen van de BSO-richting "Voeding en verzorging" geven EHBO-les aan de leerlingen van het ASO (in dezelfde school). (

22 Taalbeleid als kans Taalbeleid gaat om gebundelde kansen voor taal: - bundeling van kansen voor leerlingen om taal te leren, en te leren via taal - bundeling van kansen voor leerkrachten om hun klassen taalkrachtiger te maken

23 Valse tegenstellingen Nederlands of andere talen? Een positieve aandacht voor thuistaal van anderstalige kinderen staat de bevordering van het Nederlands niet noodzakelijk in de weg.

24 Voorbeelden van positief omgaan met meertaligheid doorheen de klasdag Leerlingen mogen tijdens groepswerk kortstondig overleggen in andere taal Kleuters mogen eigen taal gebruiken tijdens spel Leerlingen mogen eigen taal gebruiken op de speelplaats Leerlingen mogen betekenis van Ndl. woorden uitleggen in andere taal Betrekken van andere talen in lessen taalbeschouwing Leerlingen mogen info opzoeken op anderstalige site Leerlingen krijgen huiswerk dat (gedeeltelijk) in eigen taal kan gemaakt worden (bv. interviewen grootouders) Leerlingen lezen boeken, verhalen, prentenboeken, zingen liedjes, in eigen taal Leerlingen leggen leerstof uit aan andere leerlingen in eigen taal Visuele ondersteuning van teksten of in omgeving in de thuistaal

25 Leren is verbinden Leren draait om verbinden. Om te leren moeten mensen een verbinding kunnen maken: - cognitieve verbindingen tussen het nieuwe en dat wat leerlingen al weten, voelen, ervaren of al kunnen; - socio-emotionele verbindingen met het nieuwe; - positieve verbindingen met de personen met wie ze in interactie gaan tijdens het leren. Van den Branden, 2012 Visietekst duurzaam onderwijs (

26 Citaat 5: De rol van evaluatie: van bouwsteen naar proces Evaluatie biedt niet alleen een spiegel voor het kind maar ook een spiegel voor de school: resultaten van taaltoetsen en observaties kunnen dienen als hefboom voor onderwijsverbetering, tenminste als de school de resultaten van de evaluatie gebruikt om ook zichzelf te evalueren. (p. 145)

27

28 Citaat 6: Taalbeleidsplan Een taalbeleidsplan is toekomstgericht. Het kan slechts vorm krijgen als met een zelfkritische houding naar het verleden en het heden wordt gekeken. (p. 239)

29

30 Een trio van doelstellingen op een bedje van Beginsituatie-analyse...

31 Citaat 7: van plan naar acties Een taalbeleidsplan is en blijft een plan: het kan een handig hulpmiddel zijn om doelstellingen en acties uit te denken en gedetailleerd te beschrijven, maar niet meer dan dat. Een plan blijft dode letter als er geen concrete handelingen uit voortvloeien. Als al dat plannen en vergaderen zoveel tijd opslorpt dat er geen tijd overblijft voor echte daden, of als de administratie de zaken alleen maar complexer maakt voor een schoolteam, kan het taalbeleid eerder afgeremd dan voortgestuwd worden. (p. 261)

32 Tien tips voor het efficiënt uitvoeren van een taalbeleidsplan geïnformeerd Zorg ervoor dat alle leden van het team. (1) zijn over de inhoud van het taalbeleidsplan en hou hen ook goed geïnformeerd over de voortgang van de uitvoering van het plan. het hele team Werk met..(2) actief aan het uitvoeren van het taalbeleid: combineer acties die van bovenuit komen (vanuit het schoolbeleid) met acties van onderuit (in de verschillende klassen). Combineer individuele acties van leerkrachten met gezamenlijke acties door het team. Combineer acties op klasniveau met acties op schoolniveau.

33 Tien tips (vervolg) realistisch Ga...(3) om met tijd en met vernieuwingen: probeer met kleine stappen vooruit te gaan. Probeer evolutie of vernieuwing niet te overhaasten maar respecteer anderzijds de gestelde tijdslimieten. de olievlekstrategie Zet in op. (4) : laat leerkrachten die snel van start gaan andere teamleden inspireren, motiveren, informeren, ondersteunen of op een andere manier het voortouw nemen. Geef andere leerkrachten het recht om wat meer tijd te nemen of met kleinere stappen vooruit een kernteam gaan. een taalbeleidscoördinator Werk met... (5) of.. (6), die de vaart in de uitvoering van het taalbeleidsplan kan houden en die ook voor de nodige ondersteuning aan individuele leerkrachten of directie kan zorgen. Neem als directie een actieve rol op in het voorstuwen van het taalbeleid.

34 De cruciale rol van SPILfiguren Directie Taalbeleidscoördinator Kernteam leerkrachten ondersteunen, coachen visie-ontwikkeling stimuleren en visie uitschrijven leerkrachten informeren overleg faciliteren taalbeleidscyclus 'rollend' houden externe expertise inroepen redactie taalbeleidsplan supervisie evaluatie taalbeleidsplan...

35 Profiel van de taalbeleidscoördinator heeft een aantal jaren beroepservaring in de klas; wordt gewaardeerd in het team omwille van zijn deskundigheid; is toegankelijk en vlot in de omgang; heeft een specifieke deskundigheid en/of een sterke interesse in taal; staat open voor vernieuwing, is constructief-kritisch over onderwijskwaliteit en positief zoekend naar verbetering; staat positief ingesteld tegenover directie, leerkrachten én leerlingen: heeft hoge verwachtingen op de drie niveaus.

36 Tien tips (vervolg) externe hulp en deskundigheid Zet waar nodig... (7) in: vraag feedback over de manier waarop de uitvoering van het taalbeleidsplan verloopt. Zoek buiten de school naar antwoorden op inhoudelijke en praktische vragen, zeker als het team vastzit. Vind geen wielen uit die reeds buiten de school zijn uitgevonden. Zoek contact met andere schoolteams (of leerkrachten van andere scholen) die in een gelijkaardig taalbeleidsproces verwikkeld zijn. intensief overleg Blijf binnen het team (8) over het taalbeleid voeren en doe dat op verschillende manieren: informeel, formeel, mondeling, schriftelijk,... Zorg ervoor dat leerkrachten met hun vragen of bedenkingen steeds bij iemand terechtkunnen.

37 Tien tips (nog eens vervolgd) Benadruk en bespreek geboekte... (9). Zorg ervoor dat niet alleen de klachten, problemen en weerstanden de communicatie domineren. Verlies bij het uitvoeren van de acties de... (10) nooit uit het oog. Herinner teamleden aan het uiteindelijke doel van de acties. Evalueer permanent successen doelstellingen.. (11) hoe de acties verlopen en of het behalen van de doelstellingen haalbaar blijft. Stuur zo nodig bij.

38 Taalbeleid krijgt op de basisschool systematisch vorm als een schoolteam: bewust stilstaat bij wat alle leden van het team concreet met taal doen en zich afvraagt hoe effectief en efficiënt dat is voor de ontwikkeling van de leerlingen; beslist aan welke problemen en zwaktes prioritair aandacht moet geschonken worden; voor die prioritaire aandachtspunten doelstellingen bepaalt en aan die doelstellingen gepaste acties verbindt; die acties met alle betrokkenen probeert uit te voeren; het effect van die acties evalueert en waar nodig bijstuurt. PLANMATIGHEID TEAMWERKING - SAMENHANG

39 Valkuilen voor taalbeleid Taalbeleid is een zaak voor taalspecialisten. Taalbeleid is een opdracht voor de directie. Taalbeleid staat en valt met een taalbeleidsplan. Taalbeleid gaat in de eerste plaats over taalcorrectheid. Taalbeleid heeft vooral met regels en reglementen te maken. Taalbeleid is de zoveelste 'extra' voor de school.

40 Mercer,1995 Een prestatie van een leerling is nooit alleen een weergave van de innerlijke talenten van die leerling, maar is ook een maat voor de effectiviteit van de communicatie tussen de leerkracht en de leerling.

41 Verder lezen? Bogaert, N., & Van den Branden, K. (2011). Handboek Taalbeleid Secundair Onderwijs. Leuven: Acco. Van den Branden, K. (2010). Handboek taalbeleid basisonderwijs. Leuven: Acco. Van den Branden, K. (2012). Visietekst duurzaam onderwijs. Zie