VERSLAG Bopz-arts studiebijeenkomst najaar 2017 dag 5

Transcriptie

1 VERSLAG Bopz-arts studiebijeenkomst najaar 2017 dag 5 Datum : 2017 Tijd Locatie Sprekers Verslaglegging : 10:00-16:00 uur : NH, Amersfoort : mevrouw mr. M. (Monica) de Visser mevrouw drs. J. (Justa) Bos : P.P. (Peggy) van der Bildt Inleiding. De Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd controleert of zorgaanbieders zich houden aan de wetten die voor hen gelden want Iedereen moet kunnen vertrouwen op zorg die veilig en van goede kwaliteit is. Indien de Inspectie van mening is dat geleverde zorg bij de bezochte zorgaanbieder niet aan de afspraken en/of geldende eisen voldoet, kan zij maatregelen opleggen. Welke maatregelen de Inspectie kan nemen en hoe zij deze toepast, is vastgelegd in het Handhavingskader en te vinden op de website van de Inspectie ( Nota bene: De maatregelen van de Inspectie worden openbaar gemaakt middels rapporten met de conclusies van het onderzoek. Mr. Monica de Visser vangt de studiedag aan met het bespreken van de wettelijke kaders ten aanzien van een bezoek van de Inspectie in het kader van de wet Bopz. Daarna bespreekt drs. Justa Bos het toetsingskader, een aantal inspectierapporten en wordt er een individuele toetsing dwangbehandeling nagespeeld met een toelichting op de genoemde normen. Spreker(s). Mevrouw mr. M. (Monica) de Visser is gezondheidsjuriste en werkt al ruim 30 jaar in de (gehandicapten)zorg. Monica is in juli 2011 afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam met een master in gezondheidsrecht. Haar afstudeerscriptie ging over het wetsvoorstel Zorg en Dwang, waarbij zij heeft onderzocht of dit wetsvoorstel tot meer zorg en minder dwang leidt bij mensen met een verstandelijke beperking of dementie die in een instelling wonen. In juni 2012 is Monica gestart met Juridisch Adviesbureau Smaragd en geeft vanuit dit bureau juridisch en/of ethisch advies aan zorginstellingen, zorgverleners en belangenorganisaties in de zorg. Daarnaast werkt Monica als jurist bij een grote zorginstelling voor mensen met een verstandelijke beperking en is ze plaatsvervangend ambtelijk secretaris van de klachten-commissie cliënten. In maart 2017 heeft Monica de postdoctorale studie Ethiek in de zorgsector aan het Radboud Medisch Centrum in Nijmegen afgerond. Mevrouw drs. J. (Justa) Bos heeft, na haar afgeronde studies HBO-verpleegkunde en medische sociologie aan de Universiteit van Amsterdam, en als voormalig senior inspecteur met ruim negen jaar werkervaring bij de Inspectie voor Gezondheidszorg, een ruime kennis en ervaring in het toezichthouden, onderzoeken en handhaven en kent de impact van een bezoek van de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd voor de medewerkers van zorginstellingen. Justa is oprichter en eigenaar van Bos Zorgtoezicht & Advies en beschikt over specifieke kennis van de langdurige zorg (ouderen-, thuis- en verstandelijk gehandicaptenzorg) en kwaliteitsverbetering in de zorg op strategisch, tactisch en operationeel niveau. Zij verbindt in haar werk de wereld van de zorgaanbieders met die van de toezichthouders. Monica de Visser en Justa Bos zijn door Medilex gevraagd de vijfde interactieve studiedag van de 8-daagse opleiding Bopz-arts te verzorgen met vandaag als onderwerp: Toezicht en handhaving op de wet Bopz

2 Introductie. Hoe kan een instelling zich voorbereiden op een (on)aangekondigd bezoek van de Inspectie, wat houdt de aanmerking Bopz precies in en waar moet een instelling of afdeling aan voldoen? Deze vragen en meer komen vandaag aan de orde, waarbij Monica aanvangt met de bespreking van de wettelijke kaders waar de IGJ aan moet voldoen. Het wettelijk kader (Hoofdstuk IX Wet Bopz). Wat geeft de wet aan in het kader van de taken en de bevoegdheden van de Inspectie? De wet bevat slechts drie artikelen m.b.t. toezicht in het wettelijk kader, te weten: Op de kwaliteit van de gedwongen zorg wordt toezicht gehouden door de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd, de inspecteurs dienen te waken voor de op het terrein van de volksgezondheid betrekking hebbende belangen van alle personen wier geestvermogens zijn gestoord, zij zien toe op een verantwoorde behandeling, verpleging, verzorging en bejegening van deze personen. Alleen wat betekent dit nu in de praktijk, waar let de inspecteur nu precies op en van welke bevoegdheden mag de Inspectie gebruik maken? Bevoegdheden Inspectie voor de Gezondheidszorg. De inspecteur mag een woning binnentreden zonder toestemming van de bewoner, inlichtingen opvragen bij zorgverleners (er mogen niet alleen inlichtingen worden opgevraagd, maar zorgverleners en bestuurders zijn ook verplicht antwoord te geven ondanks het beroepsgeheim omdat hier sprake is van een wettelijke verplichting) en de inspecteur heeft het recht om cliëntdossiers in te zien van Bopz-cliënten (uiteraard alleen voor die onderdelen noodzakelijk voor de uitoefening van haar/zijn taak). De inspecteur vraagt overigens altijd wel om toestemming, want ook de Inspectie moet zich houden aan de wet en rekening houden met de bescherming van de privacy. Echter, ook als er geen sprake is van toestemming dan heeft de Inspectie het wettelijke recht aan haar zijde en uiteindelijk kan zij, zonder toestemming, informatie opeisen. De inspecteur moet wel duidelijk maken waarom die bewuste informatie nodig is. Verplicht melden aan de Inspectie. Bij de toepassing van een dwangmaatregel moeten een aantal zaken verplicht aan de Inspectie worden gemeld te weten: aanvang en einde maatregel, de personen die verantwoordelijk zijn voor deze beslissing en de reden voor deze beslissing. Bij de toepassing van M&M in een noodsituatie betreft dit: melding bij aanvang en einde van de noodmaatregel. Verder is er sprake van verplicht melden: bij geen gevolg geven van de Bopz-arts aan een overplaatsing-verzoek (de reden hiervoor moet schriftelijk worden aangegeven); de beslissing op een ontslagverzoek; ongeoorloofde afwezigheid en terugkeer na ongeoorloofde afwezigheid. Melden kan met behulp van een digitaal formulier dat te vinden is op onderwerpen/bopz-melden. Bopz-klachtrecht, onafhankelijke commissie, termijn en beslissing. Tegen welke beslissing en op welke wijze kan een Bopz klacht worden ingediend: - Wilsonbekwaamheid, uitgesproken door een arts of behandelaar/-team; - Beperking fundamentele vrijheden, het recht zich vrij te bewegen/het recht op bezoek; - Toepassing van Middelen & Maatregelen in noodsituaties, zoals gedwongen medicijngebruik; - Gedwongen toediening van voedsel of vocht, vrijheidsbeperking of afzondering; - Dwangbehandeling, als het behandelplan onder dwang wordt uitgevoerd; - Het niet toepassen van het overeengekomen zorg- of behandelplan. Als een klacht wordt behandeld door de commissie dan wordt er schriftelijk een afschrift van de uitspraak gezonden aan: de cliënt, de Raad van Bestuur, de betrokken medewerker en/of leidinggevende (verweerder), de Bopz-arts en niet te vergeten de IGJ. 2

3 Een zorginstelling moet niet alleen beschikken over (of aangesloten zijn bij) een klachtencommissie, maar moet ook kenbaar maken dat zij over een dergelijke commissie beschikt en er moet rechtstreekse toegang zijn tot die klachtencommissie. Als een klacht (schriftelijk) is ingediend, dan moet de commissie hier binnen 2 weken of 4 weken (afhankelijk van het feit of de vrijheidsbeperking nog in stand wordt gehouden een uitspraak doen. Vergeet niet dat de voorzitter van de klachtencommissie onafhankelijk moet zijn. In de Wet Bopz staat dat bij elke beslissing waartegen geklaagd kan worden schriftelijk aan de cliënt kenbaar moet worden gemaakt op welke gronden de behandelaar deze beslissing heeft genomen, dat zij/hij hiertegen een klacht kan indienen bij de klachtencommissie en recht heeft op ondersteuning van een cliëntvertrouwenspersoon. Zie voor een uitspraak van de tuchtrechter hierover: Tip: Informeer je cliënt middels een informatiebrief in de welkomstmap over het klachtenrecht en zorg dat informatie hierover bijvoorbeeld op het algemene mededelingenbord beschikbaar is. Een aantal tips en uitspraken. - Neem de regie bij een bezoek van de Inspectie! - Bij een niet natuurlijke dood en de OvJ neemt de politie mee, vraag dan of de politie in burger komt en beperkt aantal toe te laten om onrust en paniek bij de overige bewoners van de zorginstelling te voorkomen. Mocht dit nu toch al zijn gebeurd, maak dan afspraken met de politie om dit in de toekomst te voorkomen (maak een draaiboek.) Nota Bene: Ook politie in burger moet zich legitimeren. - Bij een verzoek om een kamer te betreden, moet de politie een huiszoekingsbevel tonen. De Inspectie mag een woning wel betreden zonder bevel (zie hierboven de Bevoegdheden IGJ ). - Is het volledige dossier wel van belang voor het onderzoek? Beroepsgeheim geldt ook voor justitie en politie. Betrek hierbij de bestuurder. - Bij een oproep van de tuchtrechter moet openheid van zaken worden gegeven en dat staat boven beroepsgeheim. De tuchtrechter bepaalt bij BIG-geregistreerde artsen of de gevraagde informatie conform de normen is en waar op wordt getoetst. - De meldingen van alle M&M worden door de Inspectie gebruikt om uiteindelijk te inventariseren of aan een betreffende zorginstelling een bezoek moet worden gebracht. - Bespreek het aantal toegepaste vrijheidsbeperkende maatregelen periodiek met het team. Dit kan helpen om zorgverleners bewust te maken van de toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen bij de cliënt. Vorige toetsingskader van de IGJ en toetsingskader vanaf Van belang is een visie en beleid t.a.v. preventie, terugdringen en de besluitvorming voor de uitvoering van vbm. Daarnaast is een goede analyse/beeldvorming van belang over waarom een vbm moet worden ingesteld. Voorafgaand aan de inzet van psychofarmaca moet gedragsinterventie plaatsvinden en de zorginstelling moet altijd in dialoog met de cliënt en/of vertegenwoordiger over een vbm. Uiteindelijk is de arts of de gedragswetenschapper verantwoordelijk voor het besluit om een vbm in te stellen, moet de cliënt/vertegenwoordiger toestemming geven voor de vbm, moet deze worden vastgelegd in het cliëntdossier, hebben de medewerkers de taak een vbm zorgvuldig toepassen en moet er sprake zijn van informatieuitwisseling op locatie- of teamniveau t.a.v. kwaliteitsverbetering. Het oude toetsingskader is erg uitgebreid, het nieuwe toetsingskader beperkt zich tot Persoonsgerichte Zorg (past het bij de cliënt), de Deskundige Zorgverlener (zorg voor een goede basis en ook scholing om de wet te kunnen interpreteren) en Sturen op Kwaliteit en Veiligheid (wees je telkens bewust van de wisselende populatie). Ter illustratie hiervan wordt een filmpje getoond dat absoluut niet representatief is voor zorginstellingen in Nederland, maar wel duidelijk maakt hoe snel een zorginstelling over de grens kan gaan bij verzet en het niet altijd duidelijk is wanneer er nu sprake is van vbm. 3

4 Alternatieven voor vrijheidsbeperking: Houd aandacht voor de kwaliteiten van je medewerkers. De Bopz-arts is verantwoordelijk voor de controle op uitvoeringsaspecten zoals evaluatie, verslaglegging, plan van aanpak afbouw, etcetera, waardoor de zorgaanbieder de informatie over de toepassing van vbm op een locatie kan gebruiken voor bijvoorbeeld kwaliteitsverbetering. Tot slot refereert Monica aan het boekje: 80 alternatieven voor meer vrijheid in de zorg, een praktisch hulpmiddel bij afbouwen van vbm. Blijf echter wel altijd naar de cliënt kijken en gebruik je gezonde verstand. De 8 kernelementen voor het omgaan met onbegrepen gedrag. Als je goed met vbm wil omgaan is het prettig om te beschikken over een leidraad. Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van een 8-tal kernelementen te weten: 1. Zorgaanbieder monitort. 2. Medewerker kent cliënt. 3. Betrek familie en mantelzorgers. 4. Samen doelen bepalen. 5. Analyseer onbegrepen gedrag. 6. Wees terughoudend met medicatie. 7. Gebruik psychofarmaca volgens richtlijnen. 8. Bespreek afspraken regelmatig. De zorgaanbieder legt vast hoe de medewerkers omgaan met mensen met dementie en hoe deze mensen worden verzorgd. De medewerker kent de cliënt en zijn gedrag. De medewerker kent de levensgeschiedenis, weet waar de cliënt blij van wordt en wat hem of haar helpt. De medewerker herkent signalen van het onbegrepen gedrag en reageert hierop. De medewerker maakt hierover verslagen, zodat anderen hiervan kunnen leren. Familie en mantelzorgers zijn betrokken bij de aanpak van de zorg. Samen wordt besproken wat zorgverleners kunnen doen om de cliënt rustig te maken als hij of zij onrustig wordt. Ook wordt besproken in welke situaties bijvoorbeeld de keuze wordt gemaakt om toch rustgevende medicatie te geven. Een verzorgende, arts en psycholoog bepalen samen de doelen van de zorg en bij welk gedrag wordt ingegrepen. Soms wordt dit bepaald met meerdere zorgverleners, maar altijd met een verzorgende, arts en psycholoog. Het team van verzorgende, arts en psycholoog maakt een analyse van het onbegrepen gedrag. Zijn lichamelijke factoren of medicijngebruik oorzaak van het onbegrepen gedrag? Heeft de cliënt een psychische stoornis? Of komt het onbegrepen gedrag door gebeurtenissen uit het verleden of hoe met de cliënt wordt omgegaan? Om risico s van onbegrepen gedrag te verkleinen probeert de medewerker agressie of extreme onrust te voorkomen, zonder medicijnen toe te dienen. Dit kan door bijvoorbeeld rustgevende activiteiten aan te bieden, het laten horen van rustgevende geluiden, door handmassage of een pluche knuffel te geven. Dit legt de medewerker vast in het zorgplan. Medicijnen die angst verminderen of mensen rustig maken, de zogenaamde psychofarmaca, worden gebruik volgens de landelijk geldende richtlijnen. De verzorgende, arts en psycholoog bespreken de afspraken minstens 2 keer per jaar. Bij deze evaluaties kijken ze altijd of het gebruik van medicijnen die de angst verminderen of die mensen rustig maken (psychofarmaca) kan worden gestopt. (Nota Bene: De wet zegt 2 keer per jaar, maar bedenk dat als er sprake is van grote aanpassingen of een zware vrijheidsbeperkende maatregel een evaluatie vaker altijd wenselijk is, ook als er al is voldaan aan de wettelijke criteria van 2 keer per jaar.) 4

5 Handhaving Aan de hand van het overzicht Handhaving tonen Monica en Justa de stappen die de Inspectie hanteert nadat de Inspectie van mening is/heeft geconstateerd dat de instelling niet voldoet aan de toetsingskaders. In eerste instantie zal de Inspectie stimuleringsmaatregelen adviseren, vervolgens corrigerende maatregelen, door onder andere te verzoeken om een verbeterplan, en de Inspectie kan vervolgens de instelling onder verscherpt toezicht stellen. Daarna volgen (indien nodig) bestuursrechtelijke maatregelen, waarbij een bevel tot sluiting kan worden ingesteld, en tot slot is er de mogelijkheid tot straf- en tuchtrechtelijke maatregelen. Criteria Bopz-aanmerking. Instellingen mogen mensen gedwongen opnemen en behandelen als ze daarvoor toestemming hebben van de minister van VWS. Als een instelling toestemming vraagt, onderzoekt de Inspectie of de instelling voldoet aan de kwaliteitscriteria. Deze staan beschreven in de Toetsingscriteria voor een Bopz-aanmerking in de psychogeriatrische en verstandelijke gehandicapten zorg. (Zie hiervoor de website en geeft bij zoeken het woord Toetsingscriteria in.) Voor het krijgen van een positie advies moeten instellingen aan een aantal criteria voldoen: - een duidelijk opgestelde visie/beleidsdocument; - een Bopz-arts die 24 uur per dag beschikbaar is (Robert Helle geeft aan dat een waarnemend arts (SO) voldoende is); - een klachtencommissie volgens het besluit Klachtenbehandeling Bopz; - voldoende geschoold personeel voor de zorgeisen van de cliëntendoelgroep; - een protocol beschreven voor het zorgdossier en het zorgplan van de cliënt; - een beleid ontwikkeld voor kwaliteitsbewaking voor de toepassing van vbm. Individuele toetsing dwangbehandeling. Het tweede deel van de studiedag vangt aan met een rollenspel van een aangekondigd bezoek van de IGJ naar aanleiding van een melding dwangbehandeling. Daarna kunnen de bevindingen gebruikt worden voor tips die de cursisten mee naar huis kunnen nemen. Voorbereiding. Als er sprake is van een aangekondigd bezoek, bereid dit dan goed voor ook richting de medewerkers. Een draaiboekje hierbij is een handig hulpmiddel zodat voor iedereen duidelijk is wat er van ze wordt verwacht. Oefen desnodig een keer een bezoek, bijvoorbeeld door een rollenspel. Hoe dan ook bespreek het een keer met de medewerkers en laat het niet aankomen op het moment. Samenwerking. Benadruk de samenwerking, werk zo veel mogelijk samen met de inspecteur. Geef aan dat je het bezoek van de Inspectie serieus neemt en laat het lerend vermogen prevaleren. Uiteindelijk is iedereen gebaat bij goede zorg. Toon inzicht als er zaken zijn die verbetering behoeven en stel hiervoor een verbeterplan op. Stel een Bopz-beleidsstuk op. Hierdoor maak je de zorginstelling transparant. Praat ook vanuit dit beleid en pak het beleid er bij. Teken bezwaar aan. Kijk kritisch naar de opmerkingen en de inhoud van het rapport, maar ook naar de wijze van toetsing en de toetsingslijstjes. Zijn deze met elkaar in overeenstemming? Feiten kun je weerleggen, maar als op inhoudelijke gronden het verslag niet juist is, teken dan bezwaar aan. Aandachtspunten voor een (on)aangekondigd bezoek: - Is er een draaiboek/handleiding voor een (on)aangekondigd bezoek van de Inspectie? Zo ja pak dat er bij, zo nee denk eens na over het opstellen van een draaiboek. - Zorg dat het dossier compleet is. (Zijn alle documenten zoals bijvoorbeeld de RM aanwezig?) - Is er een beleidsstuk? Praat vanuit het beleid en pak dit er eventueel bij. - Klaarleggen van bijvoorbeeld de Bopz-nota; overzicht M&M; project Bopz; scholing. - Zorg dat er ruimte beschikbaar is om even rustig te zitten; zorg voor een kop koffie. - Informeer de medewerkers bij een aangekondigd bezoek en wat te verwachten. 5

6 - Nodig de cliënt/familie uit en maak duidelijk dat niet zij maar de zorginstelling wordt getoetst. (In bovenstaande casus betreft dit: cliënt, vertegenwoordiger, behandelend arts en RvB.) - Houd zelf de regie (qua tijd, inzage dossier, bezoek aan de kamer van de cliënt, etcetera). - Vraag om legitimatie van de inspecteur. - Vraag om het doel van het bezoek. - Kijk of je een vervanger kunt krijgen die bij spoedeisendheid kan waarnemen, of iemand die bij de inspecteur blijft zodat de inspecteur niet alleen achterblijft met de (digitale) dossiers van alle cliënten. Ook al heeft de inspecteur zich uiteraard te houden aan geheimhouding. - Zorg dat je goed voorbereid bent op alle (door)vragen die de inspecteur zou kunnen stellen. - Werk samen met de inspecteur en laat het lerend vermogen prevaleren. - Richt het gesprek op het gezamenlijke doel. - Geef openheid van zaken, ook als je weet dat e.e.a. niet conform de richtlijnen is gegaan. - Wees ontvankelijk voor de opmerkingen van de inspecteur en stel je niet te defensief op. - Een negatief bezoek kan een positieve wending hebben, vanuit een negatief verscherpt toezicht kan een kwaliteitsslag worden gemaakt. Soms kan het goed zijn als iemand van buiten langskomt om de medewerkers op een andere wijze meer duidelijkheid te geven. Inspectiebezoek en rapport. Een inspectiebezoek kan op verschillende manieren plaatsvinden bijvoorbeeld: een steekproef, telefonische navraag (of er nog sprake is van afzondering/separatie van cliënten), een gesprek met cliënten (in aanwezigheid van haar/zijn zorgverleners) of een gesprek met de cliënt apart. Vervolgens is er in een rapport na een individuele toetsing dwangbehandeling sprake van drie beoordelingen te weten: Zorgvuldig, minder zorgvuldig en onzorgvuldig. Tot slot, wees trots op je werk, sta open voor feedback/kritiek en schrijf de verbeterpunten op. Raak niet in paniek als er een negatief beoordelingsrapport komt. Probeert een inspectierapport te zien als een voordeel. Het is een goed moment om te kijken naar de kwaliteit van de aangeboden goede zorg in je instelling. Het is van belang om de bevindingen van een rapport goed te borgen en dit regelmatig met het team te bespreken. Kijk goed naar die punten en vergeet niet dat de instelling een behoorlijk lange tijd krijgt om verbeteringen toe te passen. LEESTIP: Het boekje: Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg beschrijft wat cliënten en hun naasten mogen verwachten van verpleeghuiszorg. Daarnaast biedt dit document opdrachten voor zorgverleners en zorgorganisaties om samen de kwaliteit te verbeteren en het lerend vermogen te versterken. Zie hiervoor de website van Zorginstituut Nederland ( en geef dan als zoekopdracht in Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg. ( 01/13/kwaliteitskader-verpleeghuiszorg.) 6