07/12/2017. Agressiebeheersing vanuit het emotioneel ontwikkelingsprofiel. Iris Van den Brande 1. Anders kijken naar gedrag

Transcriptie

1 Dr. Iris Van den Brande Centrum voor Therapie en Welzijn Balans Is de eerste vraag meestal HOE KUNNEN WE ONGEWENST GEDRAG AFLEREN/ ONDERDRUKKEN? Echter : Mensen veranderen niet gemakkelijk (hoe moeilijk is het je eigen slechte gewoontes te veranderen ) Wanneer we gedrag kunnen laten verdwijnen (verbieden, afleren, ) komt het vaak ergens anders terug Anders kijken naar gedrag Iris Van den Brande 1

2 Ik wil niet mee! Gedrag wordpresscms Peter zit in de zetel en leest een stripverhaal. Je komt binnen en zegt: Kom Peter, we gaan wandelen. Peter kijkt boos op en zegt: Ik wil niet mee! Wat maakt deze reactie in je los? Welke betekenis geef je eraan? t is voor aandacht hij doet het erom zij test mij hij heeft meer structuur nodig zij is meer iemand voor psychiatrie je moet daar meer therapeutisch mee kunnen omgaan Dus hij past hier niet soms wil ze echt niet mee werken hij kan het & toch doet hij het niet het hoort er nu eenmaal bij Iris Van den Brande 2

3 Niet : Hoe kunnen we ongewenst gedrag afleren/onderdrukken? Maar: Wat heeft de persoon nodig? Om zich goed te voelen Om zich veilig te voelen Om zich gewaardeerd te voelen Wat zijn zijn/haar emotionele behoeften? Bij agressie op zoek gaan naar de onderliggende boodschap! Wat zeggen ze tegen ons met hun gedrag? Is het gedrag normaal voor hun emotioneel ontwikkelingsniveau? Probleemgedrag moeilijk begrijpbaar gedrag, dus moeilijk te hanteren gedrag VERSUS gedrag dat eigenlijk normaal is in functie van ontwikkeling, situatie, voorgeschiedenis? Iris Van den Brande 3

4 Gedrag Welke ondersteuning heeft deze cliënt nodig?? Op zoek naar de betekenis achter het gedrag Jij hebt het recht niet dit zomaar van mij te eisen. Ik voel me niet lekker. Ik weet niet waar we naartoe gaan. Ik wandel niet graag. Ik weet niet of ik jou wel kan vertrouwen. Ik wil verder lezen. De overgang is te bruut Wie is Peter? Angst Frustratie Verlies van persoonlijke ruimte / territorium Onduidelijkheid Onrust/drukte Aftasten van grenzen Minderwaardigheidsgevoelen (compensatie) Machteloosheid Kwaadheid/woede Katalysatoreffect Iris Van den Brande 4

5 Er is iets mis Ik voel mij niet ok Er wordt over mijn grens gegaan Ik kan het niet meer aan.. GLOBAAL er wordt niet/onvoldoende tegemoet gekomen aan mijn emotionele behoeften onze duik onder de oppervlakte = aanhoudende vraag om aandacht, ontstaan door verkeerde afstemming van de aanpak van t is voor de aandacht naar er is een onderliggende emotionele nood Zoeken naar : Wat zit erachter? Wat proberen ze ons duidelijk te maken? Hoe kunnen wij hén bieden wat nodig is? Iris Van den Brande 5

6 1. hoe kwetsbaarder iemand is 2. hoe moeilijker iemand zichzelf in de hand kan houden (dus hoe lager de lat!) 3. hoe meer wij zullen moeten begeleiden (overnemen) en verantwoordelijkheid nemen voor gedrag Hoe beter onze aanpak inspeelt op de emotionele behoeften hoe meer we adequaat gedrag zullen zien bij de persoon hoe meer QoL Fase md Adaptatiefase Homeostase vs. disregulatie Fase md 1 Socialisatiefase Vertrouwen vs. wantrouwen Fase 3 18 md 3 j 1 Individuatiefase Autonomie vs. afhankelijkheid Fase j Identificatie Initiatief vs. geremdheid Fase j Realiteitsbewustwording Zelfvertrouwen vs. minderwaardigheid evenwicht vs. ontregeling fysiologische aanpassing en regulatie zintuiglijk de wereld proberen te ordenen: sensorische integratie arousal, het innerlijke spanningsniveau structuren van ruimte, tijd en personen: eerste ervaring van vastheid en continuïteit Iris Van den Brande 6

7 Beeld je in. dat je in een overvolle metro als worstjes op elkaar gepakt staat, er wordt langs alle kanten constant tegen je aan gebotst, het is er snikheet, waardoor het zweet van je rug loopt, je ruikt het zweet van de mensen rondom je en vlak achter je staat een bedelaar heel luid en vals te zingen anderzijds: kan je na een drukke dag genieten van een warm bad met veel badschuim en je lievelingsmuziek op de achtergrond REGULEREN! Grote beschikbaarheid & responsiviteit Voorspelbaarheid & herkenbaarheid Omgeving aanpassen (bv. prikkeldosering) ONZE verantwoordelijkheid: begrenzen door overnemen, uit situatie halen, lichamelijke nabijheid bieden vertrouwen vs. wantrouwen actief nabijheid opzoeken, actief verzorger volgen hechten - symbiose (twee-eenheid): actieve rol van kind basale emotionele veiligheid: contact met anderen kan veilig (helpend bij stressregulatie), lustvol en bevredigend zijn voorwaarden voor een warme hechtingsfiguur (=een veilige haven om bij te tanken) Warme hechtingsfiguur zijn = actieve rol van ouder Contact met de veilige andere is lustvol en bevredigend Iris Van den Brande 7

8 Beeld je in je een rot dag gehad hebt, alles ging fout : je was te laat op het werk door een onaangekondigde staking, je baas was niet tevreden over je werk, de kinderen luisteren niet en vliegen elkaar in de haren en intussen is het eten aangebrand. Als je partner thuis komt, wil je je verhaal even kwijt en vragen even te helpen. - Je partner negeert je en ploft voor TV om het nieuws te kijken als je iets zegt hoor je sssttt Of - Je partner komt direct naar je toe, geeft je een knuffel en vraag wat hij/zij kan doen ROL BEGELEIDER - CIRKELEN Er moet iemand zijn (gehoors/gezichtsveld) Niet 24/24u nabij - symbiose Duidelijkheid over wanneer wel, maar ook over wanneer niet en wanneer dan weer wel beschikbaar => perspectief geven, de draad niet doorknippen Holding Containing autonomie vs. afhankelijkheid Individuatie : groei naar eigenheid autonomie groeit zonder verbinding met omgeving te verliezen egocentrisme begin van interesse voor leeftijdsgenootjes en andere kinderen beginnend normgedrag : de wet (extern aanwezigheid = nodig) verdere differentiatie van de emoties Iris Van den Brande 8

9 Beeld je in je gaat met een vriend(in) uit eten, maar zodra de garçon de bestelling komt opnemen wordt er zonder overleg voor jou besteld, als je wil protesteren wordt er geantwoord dat zij weet wat lekker is en goed voor je is, dessert zit er ook niet in, want blijkbaar moet je meer aan je lijn denken. En heel de tijd wordt er commentaar gegeven op hoe je je aan tafel hoort te gedragen ROL BEGELEIDER we-dentity i-dentity ruimte aan ik-je geven (geen laisser-faire) veilige terugvalsbasis - bijtanken vertrouwen hoe opbouwen? Lukken en mislukken proberen is belangrijker dan goed doen succeservaringen mogelijkheden vd cliënt berekende risico s transitioneel object vb. opdracht, afspraak, initiatief vs. geremdheid steeds meer afstand nemen van de zorgfiguren initiatief / keuzes hoe en waarom-vragen eerste vriendjes: samen > het geweten : verinnerlijking van de wet zich identificeren met belangrijke anderen en bijgevolg ook vergelijken - wat en hoe ben ik (ipv wie)? verdere differentiatie in de emoties Iris Van den Brande 9

10 Beeld je in dat je voor het eerst in Tokyo, maar je spreekt de taal niet, hebt geen reisgidsje of stadsplan bij en geen idee hoe het openbaar vervoer hier werkt hoe voel je je? Wat als de receptionist je in het Engels aanspreekt, een taxi voor je regelt en je met duidelijke prijsafspraken de juiste kant op stuurt? ROL BEGELEIDER grotere zelfstandigheid en verantwoordelijkheid zeker bij vertrouwde zaken contacten: praktisch maar ook emotioneel bijtanken positieve feedback (cfr. faalangst) stimuleren tot actie + positieve feedback (cfr. faalangst) voordoen, zelf handelen, zoals je wil dat de cliënt handelt zelfvertrouwen vs. minderwaardigheid eigen plaats en rol in de sociale omgeving zelfvertrouwen zelf vulling geven aan vriendschap en vrije tijd komen tot prestaties balans tussen eigen mogelijkheden en verwachtingen van de omgeving introspectie en reflectie geweten: volledig geïnternaliseerd. verantwoordelijkheid Iris Van den Brande 10

11 Beeld je in dat je een nieuw muziekinstrument wil leren spelen. Je bent gemotiveerd en oefent hard. Hoe trots ben je als je erin slaagt broeder Jacob er voor het eerst herkenbaar uit te krijgen, hoe is het om dit ook eens aan je familie te laten horen? En hoe fijn is het om daar een complimentje over te krijgen ook al is het maar broeder Jacob en klonk die ene noot toch een beetje vals en haperig? ROL BEGELEIDER ondersteunen en inzicht geven begeleiding is nodig anders zoeken ze hun bevestiging elders (- slechte vrienden) vertrouwen opbouwen zodat je mening even sterk meetelt als die andere meningen Fase m Adaptatiefase veiligheid, rust Breng je mij in evenwicht? Fase m 1 ste socialisatiefase hechting, vertrouwensband Zie je mij staan? Fase 3 18m-3j 1 ste individuatie fase zelfstandigheid, ik-ontwikkeling Wat mag ik zelf bepalen? Fase 4 3j-7j Identificatiefase vaardigheden, dingen kunnen Kijk wat ik kan/ben je trots? Fase 5 7j-12j Realiteitsbewustwordingsfase verantwoordelijkheden, rol opnemen, iemand zijn Waar hoor ik bij? Iris Van den Brande 11

12 Fase Betekenis Begeleiding 1 Totale ontreddering Overnemen Niet persoonlijk opvatten 2 Angst, testgedrag Betrouwbaar zijn Rustig en neutraal blijven 3 Vechten voor autonomie 4 Doelgericht proberen vasthouden Begrenzen waar nodig Consequent hanteren Regels aanhouden Duiden van het waarom / afspreken 5 Doordacht Leren naar de toekomst toe Reflectie Belang van inschalen van emotionele ontwikkelingsniveau Specifieke handvaten voor aanpak en begeleiding afgestemd op onderliggende noden Specifieke informatie uit domeinen SEO Ingangen voor : preventie, aanpak en zin en onzin van belonen en straffen Regulatie van emoties Agressiebeheersing Ontwikkeling van ego, empathie, gewetensfunctie, Structuur en grenzen Iris Van den Brande 12

13 Fase 1 : nog geen geweten - Volledig op zichzelf gericht - Enkel fysieke begrenzing Fase 2 : geen eigen geweten, fysieke aanwezigheid belangrijke ander bepaalt regels Fase 3 : ontwikkelt een extern geweten Fase 4 : overgang van extern naar intern geweten. Beginnend normbesef en empathie Fase 5 : ontwikkeld intern geweten Fase 1 : nog geen geweten Fase 2 : geen eigen geweten, fysieke aanwezigheid belangrijke ander bepaalt regels - Geen normbesef, empathie of moreel bewustzijn - Onmiddellijke goed/afkeuring belangrijke ander - Constant herhalen nodig Fase 3 : ontwikkelt een extern geweten Fase 4 : overgang van extern naar intern geweten. Beginnend normbesef en empathie Fase 5 : ontwikkeld intern geweten Fase 1 : nog geen geweten Fase 2 : geen eigen geweten, fysieke aanwezigheid belangrijke ander bepaalt regels Fase 3 : ontwikkelt een extern geweten - Normgedrag enkel door extrinsieke motivatie - Niet geïnternaliseerd controle/aanwezigheid nodig - Geen empathie Fase 4 : overgang van extern naar intern geweten. Beginnend normbesef en empathie Fase 5 : ontwikkeld intern geweten Iris Van den Brande 13

14 Fase 1 : nog geen geweten Fase 2 : geen eigen geweten, fysieke aanwezigheid belangrijke ander bepaalt regels Fase 3 : ontwikkelt een extern geweten Fase 4 : overgang van extern naar intern geweten. Beginnend normbesef en empathie - Groeiend besef regels en normen, zwart-wit - Transfer van regels - Intrinsieke motivatie - Waarom vragen Fase 5 : ontwikkeld intern geweten Fase 1 : nog geen geweten Fase 2 : geen eigen geweten, fysieke aanwezigheid belangrijke ander bepaalt regels Fase 3 : ontwikkelt een extern geweten Fase 4 : overgang van extern naar intern geweten. Beginnend normbesef en empathie Fase 5 : ontwikkeld intern geweten - Innerlijk waarden en normen systeem - Empathisch verplaatsen in de ander - Sociale regels - Spijt, schuld, schaamte - Introspectie en reflectie Fase Betekenis Morele ontwikkeling 1 Totale ontreddering Wij 2 Angst, testgedrag Wij 3 Vechten voor Ik-je PAS HIER! autonomie 4 Doelgericht Ik waarom deze grens 5 Doordacht Ik reflecteren Iris Van den Brande 14

15 Fase 1 : reageert onmiddellijk en fel op prikkels - Ongecontroleerd - Ongericht - Automutilatie als regulatie van over/onderprikkeling Fase 2 : ongecontroleerd agressief tov omgeving Fase 3 : ongecontroleerd agressief naar persoon die frustratie veroorzaakt Fase 4 : gecontroleerd agressief tov de persoon Fase 5 : kan agressie onderdrukken Fase 1 : reageert onmiddellijk en fel op prikkels Fase 2 : ongecontroleerd agressief tov omgeving - Ongericht afreageren op omgeving - Specifieke focus op belangrijke andere - Verlatingsangst Fase 3 : ongecontroleerd agressief naar persoon die frustratie veroorzaakt Fase 4 : gecontroleerd agressief tov de persoon Fase 5 : kan agressie onderdrukken Fase 1 : reageert onmiddellijk en fel op prikkels Fase 2 : ongecontroleerd agressief tov omgeving Fase 3 : ongecontroleerd agressief naar persoon die frustratie veroorzaakt - Nog geen controle over agressie - Wel gericht op wie het veroorzaakt : meer intentioneel en relationeel Fase 4 : gecontroleerd agressief tov de persoon Fase 5 : kan agressie onderdrukken Iris Van den Brande 15

16 Fase 1 : reageert onmiddellijk en fel op prikkels Fase 2 : ongecontroleerd agressief tov omgeving Fase 3 : ongecontroleerd agressief naar persoon die frustratie veroorzaakt Fase 4 : gecontroleerd agressief tov de persoon - Oorzaak in relatie - Affectief en doelgericht - Vaker verbaal - Redeneren over oorzaak en gevolg Fase 5 : kan agressie onderdrukken Fase 1 : reageert onmiddellijk en fel op prikkels Fase 2 : ongecontroleerd agressief tov omgeving Fase 3 : ongecontroleerd agressief naar persoon die frustratie veroorzaakt Fase 4 : gecontroleerd agressief tov de persoon Fase 5 : kan agressie onderdrukken - Voornamelijk verbaal - Fysiek eerder materiaal dan personen - Affectief en doelgericht - Uitstellen van uiting Mensen veranderen niet gemakkelijk (hoe moeilijk is het je eigen kleine kantjes te veranderen?) Wanneer we gedrag laten verdwijnen komt vaak iets anders voor terug. Iris Van den Brande 16

17 Aanpak steeds afstemmen op niveau van emotioneel functioneren vaak dubbel handelingsplan nodig Werken met bepalen van base-line en signaleringsplannen Iris Van den Brande 17

18 Klinisch psychologe-psychotherapeute Centrum voor Therapie en Welzijn BALANS Antwerpseweg 197, Vlimmeren (Beerse) 0476/ Iris Van den Brande 18