Omgaan met lastige leerlingen op de ISK

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Omgaan met lastige leerlingen op de ISK"

Transcriptie

1 Omgaan met lastige leerlingen op de ISK Pedagoog, leraar, intern begeleider, zorgcoördinator, schoolleider en adviseur.

2 Verwachtingen Training Omgaan met lastige leerlingen op de ISK Inhoud van de workshop deel 1 en 2: Meer kennis over de doelgroep Professionele afstand en nabijheid Meer kennis over gedragsproblemen en het theoretisch kader rondom agressie Zicht op verschillende spanningsniveaus bij leerlingen Inzicht in eigen triggers en valkuilen Oefenen met aanspreken van leerlingen

3 Workshop vandaag Basiskennis over vluchtelingenkinderen en gedrag Ruimte voor vragen Interactief Oefenen met casussen uit eigen praktijk

4 Lastig gedrag? Kinderen met gedragsproblemen hebben hetzelfde nodig. Op de ISK en op alle andere scholen. Echter op de ISK is het nog harder nodig dat we daar bewust van zijn.

5 Gedragswetten Gedrag dat beloond wordt neemt toe Gedrag dat gestraft wordt, wordt onderdrukt Gedrag dat genegeerd wordt, neemt af

6 Goed onderwijs is de beste vorm van gedragsmanagement

7 Gedragsbeïnvloeding Positief basisklimaat gericht op belonen van gewenst gedrag in plaats van straffen van ongewenst gedrag. Belonen is een mooie gebeurtenis die je kunt laten volgen op gedrag. Door te belonen krijgt het gewenste gedrag aandacht. En het zorgt voor een positieve sfeer in de klas. Negeren kan soms een hele goeie consequentie zijn om gedrag te beïnvloeden. Alles wat aandacht krijgt groeit. Denk aan verzuim van ISK leerlingen.

8 Onderwijs op de ISK en de gevolgen constante instroom flexibiliteit diversiteit draagvlak onzekerheid qua duur onderwijs op maat overdracht doorgaande lijn goede leerkrachten, onderwijsassist.

9 Welkom in de klas Lekker in zijn/haar vel welkom kind en ouders wie spreekt wel mijn taal structuur van de dag verwachtingen duidelijk maken Veiligheid biedt een optimale taalomgeving Je thuis voelen is een wezenlijk onderdeel van de sociaal emotionele ontwikkeling van nieuwkomers op school Thuis voelen op school = lagere kans op posttraumatische stress, depressie en angsten Herstel zonder professionele hulp (gold ook voor kind slachtoffers van de nazivervolging en Cambodjaanse kinderen)

10 Leerlingen Verschillende achtergronden Verschillend niveau Zeer uiteenlopende onderwijsbehoeften Veerkrachtig Verschillende mogelijkheden om stress te reguleren Verschillende levenservaringen

11 Volgen van ontwikkeling Observatielijsten Toetsen Gesprekken met ouders Samenwerking verschillende partijen Alles met nadruk op taal en sociaal emotionele ontwikkeling

12 Ouders Verschillende achtergronden Verschillend niveau Draagkracht/ draaglast Integratie Cultuurverschillen

13 Belangrijk om te weten Beschouw de vluchtelingen als normale leerlingen. Wees duidelijk in afspraken en regels. Stel geen lagere eisen aan vluchtelingen. Vermijd extreme betrokkenheid! Veiligheid biedt een optimale taalomgeving Heel belangrijk: GOEDE afstemming met het vluchtverhaal??

14 Posttraumatische groei Ervaren van enig voordeel van een traumatische gebeurtenis. Behalve negatieve gevolgen na het beleven van een heftige gebeurtenis kun je ook positieve gevolgen ervaren. Zoals een verhoogd gevoel van zelfachting, van persoonlijke tevredenheid, waardering voor het leven, kracht en meer betekenisvolle interpersoonlijke relaties. Dit betekent niet dat de traumatische gebeurtenis zelf als gewenst wordt beschouwd. Posttraumatische groei betekent niet het einde van de pijn of van het leed dat het trauma met zich meebrengt, het gaat om het goede dat eruit voort is gekomen na het meemaken van een traumatische gebeurtenis.

15 Goede afstemming met het vluchtverhaal?

16 1. Hoe is de veiligheid op jullie school? 2. Wat verstaan jullie onder veiligheid? 3. Zijn er regels en afspraken? 4. Hoe gaan we om met onacceptabel gedrag in de klas?

17 Kracht van Consequentie Realiseer je dat 80% van het gedrag bepaald wordt door consequenties. Consequenties zijn gebeurtenissen die volgen op gedrag, en ze beïnvloeden de kans dat het gedrag zich herhaalt. Als je je realiseert dat dit zo is, is het aardig om daar eens bij stil te staan. En Consequentie moet je ruim nemen.

18 Definitie: Grensoverschrijdend gedrag Het niet respecteren van iemands persoonlijke grens Alle ongewenst gedrag of alle ongepaste omgangsvormen, passief of actief, die de kwaliteit van leven in een voorziening in gevaar kunnen brengen Iedere vorm van fysiek of verbaal geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag Dit gedrag ook bij anderen niet steunen of toelaten

19 Wat is voor jou grensoverschrijdend gedrag?

20 Soorten triggers Sensorische stimulatie (bv licht, beweging, smaak) Gebrek aan structuur Intern of biologisch (bv honger, slaap, pijn) Uitgestelde aandacht Bedreiging van het zelfbeeld Niet vervulde behoefte aan aandacht

21 Functies van gedrag Verovering Behoefte aan zintuiglijke input Aandacht van anderen Ontsnappen

22 Signaleren Lichamelijke signalen Non verbaal Bewegingsonrust Verbale signalen Intonatie, stemgebruik Taal etc

23 Begrenzen Plek van aanspreken kiezen en in acht houden. Wees bewust van je eigen (lichaam) houding tijdens de correctie. Maak contact. Benoemen van het ongewenste gedrag. Benoem van het gewenste gedrag. Ik-boodschap geven. Vertrouwen uitspreken. Praten op een rustige toon.

24 Aanspreken van leerlingen maak contact benoemen van het ongewenste gedrag benoemen van het gewenste gedrag ik boodschap geven vertrouwen uitspreken praten op een rustige toon met lage stem plek van aanspreken houding leerkracht tijdens correctie

25 Als je de jongeren corrigeert STRAATCULTUUR: BURGERLIJKE CULTUUR 1. Geen Sorry 1. Sorry zeggen 2. Ontkennen, juist 2. Letterlijk toegeven, bekennen 3. De schuld afschuiven 3. Redenen geven, schuld opnemen 4. Bedreigen 4. Herstellen, teruggeven 5. Niet beterschap beloven 5. Beterschap beloven 6. Berisping niet pikken 6. Een berisping lijdzaam ondergaan 7. Machogedrag, verontwaardigd, 7. Spijt, berouw, nederig je discrimineert

26 Invloed op gedrag

27 Professionele afstand en nabijheid

28 Wat ervaar je?

29 Ijsbergmodel

30 Afsluiting

Wacht maar tot ik groot ben!

Wacht maar tot ik groot ben! www.geerttaghon.be Wacht maar tot ik groot ben! Omgaan met agressie bij kleine kinderen Geert Taghon 2013 Ontwikkeling kleine kind De wereld leren kennen en zich hieraan aanpassen (adaptatie) Processen

Nadere informatie

1. Let er op óf de ander een hand wil geven. 2. Geef een zachte ( respectvolle ) hand. 3. Kijk de ander niet ( brutaal ) in de ogen

1. Let er op óf de ander een hand wil geven. 2. Geef een zachte ( respectvolle ) hand. 3. Kijk de ander niet ( brutaal ) in de ogen 1. Loop met bijna gestrekte arm op de ander af 2. Geef uw réchterhand 3. Buig uw elleboog als u vlakbij bent 4. Aankijken, wegkijken en dan weer aankijken 5. Houd uw hand vertikaal 6. Bots met de oksel

Nadere informatie

Lerend Netwerk. Leidsche Rijn / Utrecht West. 14 november 2017

Lerend Netwerk. Leidsche Rijn / Utrecht West. 14 november 2017 Lerend Netwerk Leidsche Rijn / Utrecht West 14 november 2017 Welkom Fijn dat jij er bent! Programma 09.00-10.25 Professionalisering thema gedrag 10.25-10.45 Pauze 10.45-12.00 Presentatie Buurtteam Filmpje

Nadere informatie

Geestig Omgaan met (ongewenst) gedrag van kinderen in groep

Geestig Omgaan met (ongewenst) gedrag van kinderen in groep Geestig 2017 Omgaan met (ongewenst) gedrag van kinderen in groep basisprincipes van het scheppen van een positief klimaat, het bieden van structuur en herstelgericht reageren op ongewenst gedrag YES I

Nadere informatie

PBS Schoolwide Positive Behavior Support. Sigrid Bokkers

PBS Schoolwide Positive Behavior Support. Sigrid Bokkers PBS Schoolwide Positive Behavior Support Sigrid Bokkers sigridbokkers@bco-onderwijsadvies.nl WELKOM Welke invloed hebben we als volwassenen op het gedrag van kinderen? Hoe reageren we op de kinderen bij

Nadere informatie

Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. HERKENNEN VAN EN OMGAAN MET TRAUMA IN DE KLAS. Stefanie van Ruijven Simone Rossing

Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. HERKENNEN VAN EN OMGAAN MET TRAUMA IN DE KLAS. Stefanie van Ruijven Simone Rossing Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. HERKENNEN VAN EN OMGAAN MET TRAUMA IN DE KLAS. Stefanie van Ruijven Simone Rossing Kennismaking & kader Wie zijn we? Wat gaan we doen? Leerkrachten kunnen met de

Nadere informatie

Omgaan met een moeilijke klas. Susan de Bruin

Omgaan met een moeilijke klas. Susan de Bruin Omgaan met een moeilijke klas Susan de Bruin SWV Amsterdam Zuid-Oost 31 oktober Welkom 39 jaar 10 jaar leerkracht SBAO te Alkmaar Susan de Bruin 6 jaar werkzaam bij Gedragpunt Ambulant begeleider & Trainer

Nadere informatie

Debriefing. Opvang na een schokkende gebeurtenis. Geert Taghon 2013

Debriefing. Opvang na een schokkende gebeurtenis. Geert Taghon 2013 Debriefing Opvang na een schokkende gebeurtenis Geert Taghon 2013 Definitie schokkende gebeurtenis Een gebeurtenis die buiten het patroon van gebruikelijke menselijke ervaringen ligt en duidelijk leed

Nadere informatie

De oorlog uit het kind halen?

De oorlog uit het kind halen? De oorlog uit het kind halen? De rol van de school bij het versterken veerkracht Bram Tuk b.tuk@pharos.nl LOWAN VO 10-4-2017 Foto: Warchild DEZE POWERPOINT IS NA DE WORKSHOPS AANGEVULD OP BASIS VAN TER

Nadere informatie

TIME-OUT PROTOCOL DON BOSCOSCHOOL 2014-2015

TIME-OUT PROTOCOL DON BOSCOSCHOOL 2014-2015 TIME-OUT PROTOCOL DON BOSCOSCHOOL 2014-2015 Op de Don Boscoschool werken we in alle groepen op dezelfde wijze met een time-outplek, een boos-plek en een rustig werken-plek. Uitgangspunt in het time-outprotocol

Nadere informatie

24 mei 2018 CONGRES PASSENDE KINDEROPVANG. Congres Passende kinderopvang - 24 mei Programma

24 mei 2018 CONGRES PASSENDE KINDEROPVANG. Congres Passende kinderopvang - 24 mei Programma Die is gelukkig nog te klein om er last van te hebben omgaan met traumatische ervaringen 24 mei 2018 CONGRES PASSENDE KINDEROPVANG Programma Wat is trauma? Posttraumatische stressreacties De impact van

Nadere informatie

Omgaan met moeilijk gedrag. CLZ studiedag 21 april 2017

Omgaan met moeilijk gedrag. CLZ studiedag 21 april 2017 Omgaan met moeilijk gedrag CLZ studiedag 21 april 2017 Kennismakingscirkel rondje Jezelf kort voorstellen functie/school Kort schetsen van een casus waarin je te maken had met grensoverschrijdend / moeilijk

Nadere informatie

Haïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010

Haïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010 Haïti Anneke Vinke, 19 januari 2010 Opzet Korte introductie Feiten en verder Morgen... PAUZE --> daarna vragen/discussie 2 Situatie: RAMP in Haïti TV beelden & leed: zien van pijn van kinderen niet te

Nadere informatie

bs Den Krommen Hoek Pestprotocol Protocol gewenst gedrag.

bs Den Krommen Hoek Pestprotocol Protocol gewenst gedrag. bs Den Krommen Hoek Pestprotocol Protocol gewenst gedrag. Ontwikkeling. Met dit protocol geven wij aan, hoe wij aankijken tegen pestgedrag en hoe wij er op een positieve manier om gaan. Vanaf augustus

Nadere informatie

Zorgen voor jonge getraumatiseerde kinderen

Zorgen voor jonge getraumatiseerde kinderen Zorgen voor jonge getraumatiseerde kinderen 26 januari 2017 IN HOLLAND STAAT EEN HUIS Congres ter gelegenheid van het 70-jarig jubileum van t Kabouterhuis Programma Wat is trauma? Essentiële elementen

Nadere informatie

Protocol grensoverschrijdend gedrag (Gog)

Protocol grensoverschrijdend gedrag (Gog) protocol grensoverschrijdend gedrag verantwoordelijk: IB datum: september 2012 MR instemming: okt 2012 Evaluatie mei 2013 Protocol grensoverschrijdend gedrag (Gog) We denken o.a. aan pesten, agressie,

Nadere informatie

Training Omgaan met Agressie en Geweld

Training Omgaan met Agressie en Geweld Training Omgaan met Agressie en Geweld 2011 Inleiding In veel beroepen worden werknemers geconfronteerd met grensoverschrijdend gedrag, waaronder agressie. Agressie wordt door medewerkers over het algemeen

Nadere informatie

Op weg naar gewenst gedrag

Op weg naar gewenst gedrag Op weg naar gewenst gedrag Stappenplan bij Dit stappenplan is opgesteld om kinderen van naar gewenst gedrag te begeleiden. Wat verstaan we onder? 1. Fysieke agressie of geweld met/zonder voorwerpen. Iedere

Nadere informatie

De piek van het pesten ligt tussen 10 en 14 jaar, maar ook in lagere en hogere groepen wordt gepest.

De piek van het pesten ligt tussen 10 en 14 jaar, maar ook in lagere en hogere groepen wordt gepest. PESTPROTOCOL Pesten komt helaas op iedere school voor> Het is een probleem dat we onder ogen zien en op onze school serieus aanpakken. De manier waarop dat gebeurt, wordt beschreven in dit protocol. Het

Nadere informatie

Gedragsprotocol. Trots zijn op jezelf en op elkaar!

Gedragsprotocol. Trots zijn op jezelf en op elkaar! Gedragsprotocol Trots zijn op jezelf en op elkaar! Voorwoord Op de Ekke de Haan verwachten we dat de leerlingen, leerkrachten en ouders op een prettige manier met elkaar omgaan. Het is belangrijk dat er

Nadere informatie

Introductie Nut en noodzaak sport. Praktijkbeelden -zelfregulatie -de-escaleren gedrag

Introductie Nut en noodzaak sport. Praktijkbeelden -zelfregulatie -de-escaleren gedrag 1 Introductie Nut en noodzaak sport Praktijkbeelden -de-escaleren gedrag eren met gedragsproblemen kinderen met gedragsproblemen in de gymles Remo Mombarg & Martin van Hinte Aan de slag met een casus Titel

Nadere informatie

Veiligheid van kinderen preventie seksueel misbruik

Veiligheid van kinderen preventie seksueel misbruik Veiligheid van kinderen preventie seksueel misbruik Even voorstellen Marijke Lammers, MOVISIE Adviseur, trainer en auteur bejegeningsvraagstukken en preventie & aanpak seksueel en huiselijk geweld. Veel

Nadere informatie

Pas op voor gevaar en doe voorzichtig met elkaar.

Pas op voor gevaar en doe voorzichtig met elkaar. Pas op voor gevaar en doe voorzichtig met elkaar. We zullen goed voor onze spullen zorgen, dan zijn ze weer te gebruiken voor morgen. Voor groot en klein zullen we aardig zijn. 1. Afspraken in en om de

Nadere informatie

Welkom bij onze vereniging! Omgangsregels

Welkom bij onze vereniging! Omgangsregels Welkom bij onze vereniging! Omgangsregels Iedereen die Muziekvereniging Soli bezoekt onderschrijft de doelstellingen en het huishoudelijk reglement van de vereniging en houdt zich aan de omgangsregels

Nadere informatie

Persoonlijk Plan Aandachtspunten omgangsvormen, verzorging, lichaamsbeleving, weerbaarheid relaties en seksualiteit

Persoonlijk Plan Aandachtspunten omgangsvormen, verzorging, lichaamsbeleving, weerbaarheid relaties en seksualiteit Persoonlijk Plan Aandachtspunten omgangsvormen, verzorging, lichaamsbeleving, weerbaarheid relaties en seksualiteit Het is belangrijk dat de begeleiding rond omgangsvormen, weerbaarheid en seksualiteit

Nadere informatie

REGELS & AFSPRAKEN. Inleiding REGELS & AFSPRAKEN. Opstellen van regels & afspraken

REGELS & AFSPRAKEN. Inleiding REGELS & AFSPRAKEN. Opstellen van regels & afspraken Pagina: 1 van 10 REGELS & AFSPRAKEN Inleiding Regels en afspraken zijn een onderdeel van waarden en normen. Het is belangrijk dat kinderen weten welke ideeën en gedachten er achter regels en afspraken

Nadere informatie

Jongerencoaching Raster

Jongerencoaching Raster Jongerencoaching Raster School is de plek waar jonge mensen kennis en vaardigheden ontwikkelen, maatschappelijk toegerust worden tot verantwoordelijke burgers en ondersteund worden hun talenten te ontwikkelen.

Nadere informatie

Visie (Pedagogisch werkplan)

Visie (Pedagogisch werkplan) Visie (Pedagogisch werkplan) Gastouderopvang De Krummeltjes stelt zich tot doel om een omgeving te bieden waarin kinderen kunnen opgroeien tot zelfstandige en evenwichtige mensen met respect voor anderen

Nadere informatie

Zorgen voor een veilig pedagogisch klimaat

Zorgen voor een veilig pedagogisch klimaat Zorgen voor een veilig pedagogisch klimaat Esther van Efferen - Wiersma Inhoudsopgave Inleiding... 5 1. Een veilige basis... 7 1.1 Pedagogisch handelen... 8 1.2 Klassenmanagement... 10 1.3 Didactisch handelen...

Nadere informatie

Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen

Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen AIT Studiedag 21 november 2016 Leony Coppens Klinisch psycholoog Programma Trauma: wat is het en welke vormen zijn er? Gevolgen van vroegkinderlijk trauma op de ontwikkeling

Nadere informatie

PESTPROTOCOL DE BOOG. Koudenhovenseweg Zuid 202 5641 AC Eindhoven T: 040-2811760 E: deboog@skpo.nl

PESTPROTOCOL DE BOOG. Koudenhovenseweg Zuid 202 5641 AC Eindhoven T: 040-2811760 E: deboog@skpo.nl PESTPROTOCOL DE BOOG Pestprotocol De Boog Dit pestprotocol heeft als doel voor De Boog: Alle kinderen moeten zich op school veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Door regels

Nadere informatie

SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG SABINE HELLEMANS PROF. DR. ANN BUYSSE

SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG SABINE HELLEMANS PROF. DR. ANN BUYSSE SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG SABINE HELLEMANS PROF. DR. ANN BUYSSE Seksuele gezondheid (WHO, 2002) Een staat van fysiek, emotioneel en mentaal welbevinden met betrekking tot seksualiteit Het is

Nadere informatie

Anti-pestprotocol Dalton IKC Zeven Zeeën

Anti-pestprotocol Dalton IKC Zeven Zeeën Anti-pestprotocol Dalton IKC Zeven Zeeën Het belang van een anti-pestprotocol Een positief en veilig klimaat is noodzakelijk voor kinderen om zich goed te ontwikkelen. Op IKC Zeven Zeeën doen we onze uiterste

Nadere informatie

Traumasensitief lesgeven. Praten over trauma kan stress veroorzaken. Irena, 8 jaar. LOWAN-PO Studiedag 11 april 2017

Traumasensitief lesgeven. Praten over trauma kan stress veroorzaken. Irena, 8 jaar. LOWAN-PO Studiedag 11 april 2017 Traumasensitief lesgeven LOWAN-PO Studiedag 11 april 2017 Praten over trauma kan stress veroorzaken Irena, 8 jaar Irena was 2 jaar toen de oorlog in het Syrische dorp waar ze woonde doordrong. Bij harde

Nadere informatie

Signaalkaart Jongeren

Signaalkaart Jongeren Signaalkaart Jongeren Naam: Mike de Boer Inhoudsopgave Inleiding... 3 Signaalkaart Mike... 5 Toelichting op de uitslag... 6 Pagina 2 van 8 Inleiding Op 14 maart 2014 heeft Mike de Boer de Signaalkaart

Nadere informatie

INTERACTIEVE STUDIEDAG GEDRAG

INTERACTIEVE STUDIEDAG GEDRAG INTERACTIEVE STUDIEDAG GEDRAG VANDAAG: PLANMATIG HANDELEN BUMPY MOMENTS GOED ONDERWIJS AAN JONGE KINDEREN COGNITIEVE BOUWSTENEN PLANMATIG HANDELEN ALS HET ANDERS GAAT (PREVENTIE, ESCALATIECURVE EN GFA)

Nadere informatie

Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders

Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders Leony Coppens Carina van Kregten Symposium Pleegzorg 2014 Waar blijft het kind? 11 maart 2014 Wat gaan we vandaag doen? Wie zijn wij?

Nadere informatie

Zwanger door seksueel misbruik. Stichting Ambulante Fiom 26 januari 2009

Zwanger door seksueel misbruik. Stichting Ambulante Fiom 26 januari 2009 Zwanger door seksueel misbruik Stichting Ambulante Fiom 26 januari 2009 DOEL WORKSHOP Hulpverleners handvatten bieden voor het signaleren en bespreekbaar maken van zwanger door seksueel misbruik zodat

Nadere informatie

Omgaan met weerstanden Gedreven mensen bevlogen scholen. 28 april 2017 Lieve Peeters

Omgaan met weerstanden Gedreven mensen bevlogen scholen. 28 april 2017 Lieve Peeters Omgaan met weerstanden Gedreven mensen bevlogen scholen 28 april 2017 Lieve Peeters Omgaan met weerstand Wie in huis de trekker is van veranderingen, weet dat je dan kunt rekenen op een hoeveelheid weerstand

Nadere informatie

Gedrag is een signaal Workshop

Gedrag is een signaal Workshop Gedrag is een signaal Workshop 15-05-2019 { Planning: 13.00 uur Welkom; wanneer is deze workshop voor jou geslaagd? 13.10 uur Mentimeter 13.15 uur Film 13.20 uur Gedragsprobleem of stoornis? 13.25 uur

Nadere informatie

Zelfsturing betekent openstaan voor een duurzame verandering: GRIP op ZELFSTURING

Zelfsturing betekent openstaan voor een duurzame verandering: GRIP op ZELFSTURING Zelfsturing betekent openstaan voor een duurzame verandering: GRIP op ZELFSTURING 12 april 2014 Waarom is ZELFSTURING ineens zo MODERN? Wat is het belang van het ZELF? WHO noemt 2 belangrijke aspecten

Nadere informatie

Hulp voor vluchtelingenkinderen en hun ouders. Wat kan Altra bieden?

Hulp voor vluchtelingenkinderen en hun ouders. Wat kan Altra bieden? Hulp voor vluchtelingenkinderen en hun ouders Wat kan Altra bieden? Problemen & Risico s Beschermende factoren Bouwstenen jeugdhulp van Altra Verlies familie en verlatingsangst Veilige basis, vertrouwen

Nadere informatie

1. Let er op óf de ander een hand wil geven. 2. Geef een zachte ( respectvolle ) hand. 3. Kijk de ander niet ( brutaal ) in de ogen

1. Let er op óf de ander een hand wil geven. 2. Geef een zachte ( respectvolle ) hand. 3. Kijk de ander niet ( brutaal ) in de ogen De Nederlandse hand 1. Loop met een bijna gestrekte arm op de ander af 2. Geef uw réchterhand 3. Buig uw elleboog als u vlakbij bent 4. Houd uw hand vertikaal 5. Bots met de oksel van uw duim stevig in

Nadere informatie

SANCTIEbeleid. Visie :

SANCTIEbeleid. Visie : SANCTIEbeleid Visie : We willen werken vanuit een positieve ingesteldheid tegenover de kinderen. Een positieve benadering van kinderen bevordert het klimaat in klas en school. Gedrag kunnen we enkel veranderen

Nadere informatie

workshop? 2. In welke situatie(s) voel je je wel eens onveilig in je werk? 3. Wat heb je nodig om je veilig te voelen

workshop? 2. In welke situatie(s) voel je je wel eens onveilig in je werk? 3. Wat heb je nodig om je veilig te voelen 1. Om welke reden(en) volg je deze workshop? 2. In welke situatie(s) voel je je wel eens onveilig in je werk? 3. Wat heb je nodig om je veilig te voelen in je werk? 4. Waarin blink jij jjmet betrekking

Nadere informatie

1. Let er op óf de ander een hand wil geven. 2. Geef een zachte ( respectvolle ) hand. 3. Kijk de ander niet ( brutaal ) in de ogen

1. Let er op óf de ander een hand wil geven. 2. Geef een zachte ( respectvolle ) hand. 3. Kijk de ander niet ( brutaal ) in de ogen 1. Loop met bijna gestrekte arm op de ander af 2. Geef uw réchterhand 3. Buig uw elleboog als u vlakbij bent 4. Aankijken, wegkijken en dan weer aankijken 5. Houd uw hand vertikaal 6. Bots met de oksel

Nadere informatie

Workshop VO-Congres 21 juni 2018

Workshop VO-Congres 21 juni 2018 Trauma-sensitief lesgeven in het Voortgezet Onderwijs Workshop VO-Congres 21 juni 2018 Dolf Hautvast Sjouke Ummels Respect Education Foundation EduXprss Programma 1. Introductie: Wat is trauma? Veroorzakers,

Nadere informatie

Dan even mijn sport achtergrond. Ik heb als kind lang gehockeyd en getennist. Toen ik in Leiden kwam studeren ben ik bij Roomburg weer gaan hockeyen.

Dan even mijn sport achtergrond. Ik heb als kind lang gehockeyd en getennist. Toen ik in Leiden kwam studeren ben ik bij Roomburg weer gaan hockeyen. Dan even mijn sport achtergrond. Ik heb als kind lang gehockeyd en getennist. Toen ik in Leiden kwam studeren ben ik bij Roomburg weer gaan hockeyen. Daar heb ik ook mijn scheidsrechterskaartgehaald en

Nadere informatie

PESTPROTOCOL. Fellenoord

PESTPROTOCOL. Fellenoord PESTPROTOCOL Fellenoord Pestprotocol Fellenoord Verantwoording: Alle kinderen moeten zich op school veilig kunnen voelen, waardoor zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Door regels en afspraken zichtbaar

Nadere informatie

PESTPROTOCOL 2016/2017

PESTPROTOCOL 2016/2017 PESTPROTOCOL 2016/2017 De Kernschool voor Nieuwkomers Samengesteld door Hennie Dekker INHOUD Inhoud INLEIDING... 3 DOEL VAN HET PESTPROTOCOL... 3 WAT IS PESTEN?... 4 SIGNALEN VAN PESTERIJEN KUNNEN O.A.

Nadere informatie

Structuur bieden aan je kinderen (10 tips)

Structuur bieden aan je kinderen (10 tips) Structuur bieden aan je kinderen (10 tips) Door Suzanne van der Star Orthopedagoog www.educadora.nl www.educadora-webshop.nl Inleiding Uit onderzoek blijkt dat er een duidelijke samenhang is tussen de

Nadere informatie

Opleidingscyclus Winkelveiligheid 2014 Workshop 1 Diefstal door collega s: hoe stel je het vast en hoe ga je ermee om?

Opleidingscyclus Winkelveiligheid 2014 Workshop 1 Diefstal door collega s: hoe stel je het vast en hoe ga je ermee om? Opleidingscyclus Winkelveiligheid 2014 Workshop 1 Diefstal door collega s: hoe stel je het vast en hoe ga je ermee om? Hoe omgaan met moeilijke situaties? Hoe pak ik conflicten en agressie aan? David De

Nadere informatie

PREVENTIEF BELEID GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG ZV DE GELENBERG

PREVENTIEF BELEID GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG ZV DE GELENBERG PREVENTIEF BELEID GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG ZV DE GELENBERG Vastgesteld door het bestuur d.d. 01 augustus 2018 Preventief beleid grensoverschrijdend gedrag ZV de Gelenberg d.d. 01-08-2018 Definitief Pagina

Nadere informatie

Veilig Jeugdwerk 25 november Geranda Arina Toon Frank Linda

Veilig Jeugdwerk 25 november Geranda Arina Toon Frank Linda Veilig Jeugdwerk 25 november 2015 Geranda Arina Toon Frank Linda Welkom & kennismaking Het VJ Team: Geranda Broskij, Arina Zijlmans, Frank Gjaltema, Toon van Veelen (JO) en Linda van Dongen (JO) Het onderwerp:

Nadere informatie

Mogelijkheden in de (non-) verbale communicatie

Mogelijkheden in de (non-) verbale communicatie Mogelijkheden in de (non-) verbale communicatie Non verbaal werken in de AZC s Inleiding In toenemende mate krijgen we in de AZC s te maken met nieuwkomers. Bewoners die onze taal niet spreken en wij,

Nadere informatie

Trauma-sensitief werken

Trauma-sensitief werken Trauma-sensitief werken Waarom dit onderzoek? Vaak gevraagd aan volwassenen, of aan ouders waarom niet aan kinderen zélf? De onderzoeksvragen: 1. Hoeveel en welke ingrijpende ervaringen hebben leerlingen

Nadere informatie

Ouders, schoolondersteuningsprofiel en medezeggenschap

Ouders, schoolondersteuningsprofiel en medezeggenschap Ouders, schoolondersteuningsprofiel en medezeggenschap Floor Kaspers December 2013 (gevalideerd 1-10-2017) Handreiking Inhoud Inleiding 2 1. Wat is het schoolondersteuningsprofiel? 3 Wat staat er in ieder

Nadere informatie

Inhoud. Schema procedure t.a.v. pesten. 1. Definitie van pesten 2. Signaleren 3. Hulp 4. Consequenties

Inhoud. Schema procedure t.a.v. pesten. 1. Definitie van pesten 2. Signaleren 3. Hulp 4. Consequenties Pestprotocol Inhoud Schema procedure t.a.v. pesten 1. Definitie van pesten 2. Signaleren 3. Hulp 4. Consequenties Anti pestcontract pester Anti pestcontract gepeste 2 Procedure t.a.v. pesten signalering

Nadere informatie

Help! Mijn leerling wordt gepest!

Help! Mijn leerling wordt gepest! Eeckhoutcentrum Wat wil je weten? 1 1. Inleiding 2. Feiten 3. Definitie pesten 4. Pesten voorkomen 5. Kenmerken van pesten. De actoren. Oplossingsgericht en No Blame. Waarom werkt het 1 1 1 op middelbaar

Nadere informatie

Wat is assertiviteit en hoe kan het je helpen met je persoonlijke wellness?

Wat is assertiviteit en hoe kan het je helpen met je persoonlijke wellness? Wellness Ontwikkelings Activiteit Assertief zijn Hoe deze techniek je leven kan verbeteren Voordelen Meer zelfvertrouwen Meer geloof in je eigen kunnen Eerder nee durven te zeggen Vermindering van Weinig

Nadere informatie

Iedereen die sport moet dit kunnen doen in een veilige omgeving.

Iedereen die sport moet dit kunnen doen in een veilige omgeving. Iedereen die sport moet dit kunnen doen in een veilige omgeving. Het is van belang dat iedereen die op enigerlei manier betrokken is bij ZV De Vennen zich veilig en vertrouwd voelt. Dit betekent niet alleen

Nadere informatie

Vertrouwenspersoon op Koninklijke UD

Vertrouwenspersoon op Koninklijke UD Vertrouwenspersoon op Koninklijke UD Op aanraden van NOC*NSF gaan veel sportverenigingen over op het aanstellen van een vertrouwenspersoon. Voor Koninklijke UD is dit Lars Stempher. Wat houdt deze vertrouwenspersoon

Nadere informatie

Inhoud Wat is stress? Inleiding Een korte terugblik Definitie van stress Reacties op stress Het verschil tussen stress en trauma Coping Inleiding

Inhoud Wat is stress? Inleiding Een korte terugblik Definitie van stress Reacties op stress Het verschil tussen stress en trauma Coping Inleiding VII Inhoud 1 Wat is stress?........................................................................ 1 1.1 Inleiding.............................................................................. 2 1.2 Een

Nadere informatie

Pestprotocol ICBS de Tweemaster, Naarden

Pestprotocol ICBS de Tweemaster, Naarden Inleiding: Hoe gaan we om met pesten en agressief gedrag? Wij beseffen dat het klimaat van de school grote invloed heeft op de ontwikkeling van het kind. Wij stellen daarom een vriendelijk en veilig klimaat

Nadere informatie

Vroegdetectie ADHD en Autisme : Levensloop poli voor ouders en (hun)kinderen

Vroegdetectie ADHD en Autisme : Levensloop poli voor ouders en (hun)kinderen Vroegdetectie ADHD en Autisme : Levensloop poli voor ouders en (hun)kinderen Workshop Opvoeden met ADHD en ASS: Jeannette van der Poel, Verpleegkundig Specialist GGZ, PsyQ Anja van Rijswijk, Pedagoog/Onderwijskundige

Nadere informatie

BIJLAGE 3 DE LEERPLANNEN EN RELATIONELE EN

BIJLAGE 3 DE LEERPLANNEN EN RELATIONELE EN BIJLAGE 3 DE LEERPLANNEN EN RELATIONELE EN SEKSUELE VORMING In deze bijlage maken we de vergelijking tussen de Ontwikkelingsdoelen uit het Ontwikkelingsplan van de katholieke kleuterschool en de doelen

Nadere informatie

Inhoud. plaatsbepaling en verklaringsmodel... 9. met een verstandelijke beperking... 27. Literatuur... 8. verstandelijke beperking...

Inhoud. plaatsbepaling en verklaringsmodel... 9. met een verstandelijke beperking... 27. Literatuur... 8. verstandelijke beperking... XIII Inhoud 1 Het handboek SOS Snelle Opvang bij Seksueel misbruik..................... 1 1.1 Doelgroep van het handboek SOS..................................................... 2 1.2 Het belang van het

Nadere informatie

GEDRAGSCODE NICOLAASSCHOOL TE ZANDVOORT

GEDRAGSCODE NICOLAASSCHOOL TE ZANDVOORT GEDRAGSCODE NICOLAASSCHOOL TE ZANDVOORT Achtergrond en doelstellingen Zoals in de visie op onderwijs van de Nicolaasschool staat aangegeven, vinden we het heel belangrijk om op school een pedagogisch klimaat

Nadere informatie

Grip op agressief en lastig gedrag

Grip op agressief en lastig gedrag Grip op agressief en lastig gedrag AgressieWerk.nl Brochure Agressietraining voor docenten, leerkrachten & OPP Omgaan met lastig en agressief gedrag AgressieWerk.nl 06-42170546 info@agressiewerk.nl Brochure

Nadere informatie

Terrorisme en dan verder

Terrorisme en dan verder Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.

Nadere informatie

Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders. Leony Coppens Carina van Kregten

Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders. Leony Coppens Carina van Kregten Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders Leony Coppens Carina van Kregten Het zuurstofmasker Doe de zelfzorgcheck Wat gaan we vandaag doen? Wie zijn wij? Wat gaan we vandaag doen?

Nadere informatie

De kracht van direct positief belonen

De kracht van direct positief belonen De kracht van direct positief belonen Drs. Bernadette Sanders Rosbergen, 28-01-2018 Alles wat aandacht krijgt groeit Het verschil tussen operant en reflexmatig gedrag ligt hierin dat het één willekeurig

Nadere informatie

Oud worden en sterven met de oorlog

Oud worden en sterven met de oorlog Oud worden en sterven met de oorlog Mede mogelijk gemaakt door de Stichting 1940-1945 1 Oud worden en sterven met de oorlog Over wie gaat het Schokkende gebeurtenissen Kenmerken en stressreacties Verwerking

Nadere informatie

Gedragsprotocol t Karregat. versie: september 2018

Gedragsprotocol t Karregat. versie: september 2018 Gedragsprotocol t Karregat versie: september 2018 Inleiding School waar je leert samenleven! De leerkrachten van t Karregat bevorderen het scheppen van een veilig klimaat in en om de school en een sfeer

Nadere informatie

Antwerpen. Leren luisteren

Antwerpen. Leren luisteren Antwerpen Leren luisteren Luisteren, hoe leren kinderen dat? Grenzen Grenzen zorgen ervoor dat je kind veiligheid en zekerheid ervaart. Zo weet hij wat mag van mama en papa en moet hij niet steeds aftoetsen

Nadere informatie

Vluchtelingenkinderen in de klas

Vluchtelingenkinderen in de klas Vluchtelingenkinderen in de klas Anna de Haan (a.dehaan@pharos.nl) Rabie al Noaimy (r.al.noaimy@sovee.nl) 21-06-2018 Wat gaan we doen Achtergrond vluchtelingenkinderen wat betekent gevlucht zijn Rol van

Nadere informatie

Ingrijpende gebeurtenissen Agressie en geweld Preventie Opvang Behandelen van PTSS. Jaap Dogger

Ingrijpende gebeurtenissen Agressie en geweld Preventie Opvang Behandelen van PTSS. Jaap Dogger Ik zal handhaven Ingrijpende gebeurtenissen Agressie en geweld Preventie Opvang Behandelen van PTSS Jaap Dogger Definitie. Onder een traumatische ervaring wordt verstaan: een gebeurtenis die een dreigende

Nadere informatie

PESTPROTOCOL DE SCHELP

PESTPROTOCOL DE SCHELP PESTPROTOCOL DE SCHELP Pestprotocol De Schelp Dit pestprotocol heeft als doel voor de De Schelp: Alle kinderen moeten zich op school veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Door

Nadere informatie

Mijn kind heeft een LVB

Mijn kind heeft een LVB Mijn kind heeft een LVB Wat betekent een licht verstandelijke beperking nu precies? Informatie voor ouders van kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking in de leeftijd van 6 tot 23 jaar

Nadere informatie

Programma. Toename aantal oudere migranten. Casus. Oudere migranten 05-10- 12. Oudere migranten en vluchtelingen met trauma en demen6e.

Programma. Toename aantal oudere migranten. Casus. Oudere migranten 05-10- 12. Oudere migranten en vluchtelingen met trauma en demen6e. Oudere migranten en vluchtelingen met trauma en demen6e Casus Programma cultuursensi6eve demen6ezorg Beeld van de doelgroepen en ingrijpende en trauma6sche ervaringen Renate van den Bronk, Cogis Nies van

Nadere informatie

BIJLAGEN Pestprotocol

BIJLAGEN Pestprotocol BIJLAGEN Pestprotocol Basisschool De Horizon -Versie 1-02-02-2014 Ouderbladzijde: Wat verstaan we onder pesten? Wat is het verschil tussen plagen en pesten. Plagen is : Pesten is : onschuldig - met opzet

Nadere informatie

STOP 4-7 programma. Samen sterker Terug. Pad

STOP 4-7 programma. Samen sterker Terug. Pad STOP 4-7 programma Samen sterker Terug Op Pad STOP 4-7 PROGRAMMA Samen sterker Terug Op Pad Ecologisch (samen) en positief (sterker terug op pad) Een vroeg interventie- of preventieprogramma: kindtraining

Nadere informatie

. In een notendop. Positieve benadering Biedt handvaten en kader voor begeleiders Zeer duidelijk geschreven Voor leerkrachten en/of begeleiders

. In een notendop. Positieve benadering Biedt handvaten en kader voor begeleiders Zeer duidelijk geschreven Voor leerkrachten en/of begeleiders Boek : Waar is de grens omgaan met gedragsproblemen bij kinderen Auteur : Karl Baert, Frieda Goorix, Katrijn Van Acker, Lien Van Driessch 2009, Lannoo ISBN: 978-90-209-8306-7 Bespreker : Ellen Ribbens,

Nadere informatie

Boek Slapende honden? Wakker maken!

Boek Slapende honden? Wakker maken! Boek Slapende honden? Wakker maken! A.Struik, ontwikkelingspsycholoog/ systeemtherapeut Joany Spierings Drie testen Weinig theorie en veel praktijk CD-Rom/ werkbladen Formulier zes testen Geen protocol

Nadere informatie

Alle kinderen mogen zich in onze vereniging veilig voelen, zodat ze zich optimaal kunnen ontwikkelen.

Alle kinderen mogen zich in onze vereniging veilig voelen, zodat ze zich optimaal kunnen ontwikkelen. Pestprotocol. Dit pestprotocol heeft als doel: Alle kinderen mogen zich in onze vereniging veilig voelen, zodat ze zich optimaal kunnen ontwikkelen. Door regels en afspraken zichtbaar te maken kunnen kinderen

Nadere informatie

Alle kinderen zich veilig laten voelen in hun basisschoolperiode, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen.

Alle kinderen zich veilig laten voelen in hun basisschoolperiode, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. PESTPROTOCOL Inhoud pestprotocol 1. Doel van dit pestprotocol 2. Pesten op school 3. Signalen en oorzaken 4. Hoe gaan we op de Wegwijzer om met pesten? 5. Belangrijke regels 6. Onze schoolregels 7. De

Nadere informatie

Gatekeeper training. 08-10- 2014 workshop Trainer: Gerrie Hendriks

Gatekeeper training. 08-10- 2014 workshop Trainer: Gerrie Hendriks Gatekeeper training 08-10- 2014 workshop Trainer: Gerrie Hendriks Gatekeepers Jullie gaan deuren openen naar hulp voor mensen die gevaar lopen zichzelf wat aan te doen waarom 1600 suïcides per jaar waarvan

Nadere informatie

Achtergrond informatie:

Achtergrond informatie: Pestprotocol Inleiding Voor u ligt het pestprotocol van de Koningin Wilhelminaschool. Met behulp van dit protocol willen wij het pestgedrag binnen de school voorkomen en indien nodig aanpakken. In onze

Nadere informatie

Aanbod Trajekt januari 2013 T 043-763 00 00

Aanbod Trajekt januari 2013 T 043-763 00 00 Aanbod Trajekt januari 2013 T 043-763 00 00 1. Morele dilemma discussie methode 50 minuten Maximale groepsgrootte: 15 leerlingen Benodigdheden: klaslokaal of andere ruimte, stoelen in kring, ruimte in

Nadere informatie

HET ULTIEME CIRKEL VAN VERVULLING ASSESSMENT

HET ULTIEME CIRKEL VAN VERVULLING ASSESSMENT WIE ZIT HIER ACHTER? WIE ZIT HIER ACHTER? IK BEN SANDRA DERKSEN EN AUTEUR VAN AFVALLEN ALS SPIRITUELE OEFENING LESSEN VOOR EEN LICHT EN VERVULLEND LEVEN EN FOOD FOR THOUGHT. Ik ben de bedenkster van de

Nadere informatie

Omgaan met ontwrichtend gedrag: krachtgericht werken aan veiligheid in de opvang. 22 januari 2019 Festival Forensische Zorg

Omgaan met ontwrichtend gedrag: krachtgericht werken aan veiligheid in de opvang. 22 januari 2019 Festival Forensische Zorg Omgaan met ontwrichtend gedrag: krachtgericht werken aan veiligheid in de opvang 22 januari 2019 Festival Forensische Zorg Even voorstellen & de KFZ-call Peer van der Helm (Hogeschool Leiden) Cecilia Petit,

Nadere informatie

OMGAAN MET AGRESSIE. training van kennis- en vaardigheden

OMGAAN MET AGRESSIE. training van kennis- en vaardigheden OMGAAN MET AGRESSIE training van kennis- en vaardigheden Omgaan met agressie Introductie In veel organisaties en beroepen worden medewerkers steeds vaker geconfronteerd met lastige klanten, mensen die

Nadere informatie

Vertel aan je kind dat het nodig is de school in te lichten om het pesten te laten stoppen;

Vertel aan je kind dat het nodig is de school in te lichten om het pesten te laten stoppen; Pesten op school Veel gestelde vragen Wat doe je als je kind gepest wordt? Maak voldoende tijd voor een gesprek; laat je kind vertellen wat er zich afspeelt en hoe het zich voelt; Neem het verhaal van

Nadere informatie

HOE SPREEK JE JE COLLEGA S AAN RECHTSTREEKS AANSPREKEN

HOE SPREEK JE JE COLLEGA S AAN RECHTSTREEKS AANSPREKEN HOE SPREEK JE JE COLLEGA S AAN RECHTSTREEKS AANSPREKEN PROFESSIONALITEIT Ortho Consult Congres voor elke mentor - december 2016 - Anneke Blaauwendraad RECHTSTREEKS AANSPREKEN Wat is je doel? Belangstelling

Nadere informatie

Nieuwe Autoriteit. Geweldloos Verzet

Nieuwe Autoriteit. Geweldloos Verzet Nieuwe Autoriteit Nieuwe aanpak van omgaan met grensoverschrijdend gedrag Geweldloos Verzet Begeleiding: Nicky Charle Geïnspireerd op Haim Omer 7 februari 2017 Netwerkevenement LOP Oostende Hoe? Empoweren

Nadere informatie

Pedagogisch klimaat Wij willen als school een pedagogisch veilig klimaat scheppen. Hiervoor gebruiken wij de volgende methoden.

Pedagogisch klimaat Wij willen als school een pedagogisch veilig klimaat scheppen. Hiervoor gebruiken wij de volgende methoden. Protocol Gedrag Inleiding Wij willen op de Bataaf duidelijk zijn in hoe onze manieren en afspraken zijn omtrent gedrag en wat wij doen bij eventueel overschrijdend gedrag. De Bataaf is een school waar

Nadere informatie

Handreiking. Ouders, schoolondersteuningsprofiel en medezeggenschap. steunpunt medezeggenschap passend onderwijs. Floor Kaspers

Handreiking. Ouders, schoolondersteuningsprofiel en medezeggenschap. steunpunt medezeggenschap passend onderwijs. Floor Kaspers Handreiking steunpunt Ouders, schoolondersteuningsprofiel en Floor Kaspers December 2013 Inhoud Inleiding 2 1. Wat is het schoolondersteuningsprofiel? 3 Wat staat er in ieder schoolondersteuningsprofiel?

Nadere informatie

Pestprotocol Deventerleerschool

Pestprotocol Deventerleerschool 2015 Pestprotocol Deventerleerschool 06TU Deventer Leerschool 30-6-2015 Pesten Pesten is een probleem dat in alle geledingen van de maatschappij voorkomt. Pesten komt helaas op iedere school voor, ook

Nadere informatie

Carol Dweck Minka Dumont -

Carol Dweck Minka Dumont - Carol Dweck Voorlopige conclusie In aanleg aanwezig potentieel (50% erfelijk bepaald) Domeinspecifiek Interactief: wisselwerking omgeving Mindsets over Intelligentie Mensen met een Fixed Mind-set geloven:

Nadere informatie

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

Seksueel grensoverschrijdend gedrag Kriebels in je buik Seksueel grensoverschrijdend gedrag 1 Seksueel grensoverschrijdend gedrag Groep 8 90 min Begrippen Seksuele grensoverschrijding, seksueel misbruik, vertrouwenspersoon, veilig thuis

Nadere informatie