MILIEURECHT IN KORT BESTEK

Transcriptie

1 MILIEURECHT IN KORT BESTEK

2 Nr. 10 MILIEURECHT IN KORT BESTEK Bernard Vanheusden Geert Van Hoorick Tweede editie Antwerpen Cambridge

3 RECHT IN KORT BESTEK Nr. 1 Alain Verbeke, Belgisch erfrecht in kort bestek, 2002, eerste uitgave, 2003, tweede herziene uitgave Nr. 2 Alain Verbeke, Bijzondere overeenkomsten in kort bestek, 2004, eerste uitgave; Bernard Tilleman en Alain Verbeke, 2005, tweede herziene uitgave, 2006, derde herziene uitgave; Alain Verbeke, Nicolas Carette, Nele Hoekx en Kristof Vanhove, 2007, vierde herziene uitgave; Alain Laurent Verbeke, Pieter Brulez, Nicolas Carette en Nele Hoekx, 2010, vijfde herziene uitgave; Alain Laurent Verbeke, Indra Arteschene, Pieter Brulez, Nick Portugaels en Joris Swennen, 2013, zesde herziene uitgave; Alain Laurent Verbeke, Tom Gladinez, Joris Swennen, Kenny Troch en Nicolas Van Damme, 2016, zevende herziene uitgave Nr. 3 Frederik Swennen, Personenrecht in kort bestek, 2008 Nr. 4 Frederik Swennen, Gezins- en familierecht in kort bestek, 2008 Nr. 5 Bart De Smet, Jeugdbeschermingsrecht in kort bestek, 2005 Nr. 6 Yves Montangie (ed.), Mededingingsrecht in kort bestek, 2006 Nr. 7 Jan Wouters, Internationaal recht in kort bestek, 2006, eerste uitgave; 2016, tweede herziene uitgave Nr. 8 Vincent Sagaert, Bernard Tilleman en Alain Verbeke, Vermogensrecht in kort bestek. Goederen- en bijzondere overeenkomstenrecht, 2007, eerste uitgave; Vincent Sagaert, Bernard Tilleman en Alain Laurent Verbeke, 2010, tweede herziene uitgave; 2013, derde herziene uitgave; 2016, vierde herziene uitgave Nr. 9 Herman De Cnijf en Luc Maes (eds.), Belastingrecht in kort bestek, 2011 Nr. 10 Bernard Vanheusden en Geert Van Hoorick, Milieurecht in kort bestek, 2011, eerste uitgave; 2016, tweede herziene uitgave Milieurecht in kort bestek Bernard Vanheusden en Geert Van Hoorick 2016 Antwerpen Cambridge Omslagfoto: tgergo Shutterstock ISBN D/2016/7849/155 NUR 822 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgever.

4 OVER DE REEKS RECHT IN KORT BESTEK Eind november 2002 verscheen bij het boek Belgisch erfrecht in kort bestek. Hierin werd getracht om op beknopte wijze voor de niet-gespecialiseerde professional de krachtlijnen te schetsen van het Belgisch familiaal vermogensrecht, in het bijzonder het erfrecht en het huwelijksvermogensrecht. De formule bleek te beantwoorden aan een grote belangstelling, zodat reeds in juni 2003 een tweede herziene uitgave van dit boek verscheen. Aldus groeide de idee om het concept uit te breiden naar andere vakgebieden. De reeks Recht in kort bestek was geboren. De essentie van de reeks bestaat erin dat een analyse wordt geboden van een bepaald vakgebied, ruim of eng gedefinieerd, op een beknopte maar toch inzichtelijke en ook praktijkrelevante wijze. De doelgroep is de niet-gespecialiseerde professional die wil kennismaken met de belangrijke krachtlijnen en principes in de materie. Voetnoten en bibliografie blijven daarom zeer beperkt. Daarom is dit concept In kort bestek ook uitermate geschikt als cursusmateriaal voor studenten. De reeks staat open voor alle juridische disciplines. Het bindmiddel van de reeks en het vergelijkbare kenmerk van alle boeken die erin verschijnen, is het streven naar het inzicht vanuit de basics. Dit is de ambitie: met vlot geschreven boeken een analyse bieden van de belangrijke principes, de basisregels, zodat men hopelijk beter en praktisch inzicht verwerft. Editors van de reeks Recht in kort bestek zijn de professoren Bernard Tilleman en Alain-Laurent Verbeke. v

5

6 VOORWOORD Het milieurecht is de voorbije jaren uitgegroeid tot een van de belangrijkste en meest relevante rechtstakken. Tegelijkertijd is het ook een complexe en snel evoluerende rechtstak. Dit boek is de tweede editie van Milieurecht in kort bestek en geeft op een beknopte en gestructureerde wijze een up-to-date overzicht van het milieurecht. Zo wordt er onder meer ook ingegaan op de omgevingsvergunning. In een eerste deel wordt het milieurecht kort in zijn beleidsmatige context gesitueerd, waarbij o.m. aandacht uitgaat naar de in-strumenten van het milieubeleid. Vervolgens wordt het milieurecht op internationaal en Europees niveau behandeld. Ongeveer zeven op de tien milieumaatregelen in Vlaanderen spruiten namelijk voort uit internationale of Europese initiatieven. Om de omvang binnen de perken te houden, wordt enkel een selectie geboden van voor België relevante regelgeving. Het volgende en meest uitgebreide deel gaat in op het Vlaamse niveau. Er wordt onder meer stilgestaan bij de bevoegdheidsverdeling, de organisatie van het milieubeleid, de rechtsbescherming en de handhaving, alsook de grondrechten en de doelstellingen en beginselen van het milieubeleid. Nadien wordt een overzicht geboden van het materieel milieurecht in het Vlaamse Gewest. Onder meer topics als de omgevingsvergunning (en de tijdelijk nog relevante milieuvergunning), MER, water, afval, bodem, natuurbehoud, aansprakelijkheid en handhaving komen daarbij uitgebreid aan bod. Het boek richt zich in de eerste plaats tot alle studenten die een opleidingsonderdeel milieurecht volgen. Daarnaast is het ook bijzonder nuttig voor al wie met het milieurecht in aanraking komt. Wij wensen u veel leesplezier. Bernard Vanheusden en Geert Van Hoorick augustus 2016 vii

7

8 INHOUD Over de reeks Recht in kort bestek v Voorwoord vii DEEL I ALGEMENE INLEIDING Hoofdstuk 1 Ontwikkeling van het milieurecht Mens en milieu Verhoogde aandacht begin jaren Benaderingen in het milieurecht Curatieve en preventieve benadering Sectorale en integrale benadering Thematische benadering Brongerichte en procesgerichte benadering Milieurecht als rechtsgebied Hoofdstuk 2 Instrumenten van het milieubeleid Algemeen Directe regulering Indirecte regulering Hoofdstuk 3 Bronnen van het milieurecht en vindplaatsen Internationaal recht Europees recht Nationaal/regionaal recht Algemeen Grondwet Wetten, decreten en ordonnanties Algemene rechtsbeginselen Besluiten en omzendbrieven ix

9 Inhoud 3.6. Vindplaatsen Provinciaal en gemeentelijk recht Hoofdstuk 4 Beknopte bibliografie Wetgeving Tijdschriften Algemene werken Reeksen DEEL II INTERNATIONAAL MILIEURECHT Hoofdstuk 1 Inleiding Hoofdstuk 2 Organisatie Algemeen Verenigde Naties (VN) United Nations Economic Commission for Europe (UNECE) Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) Raad van Europa Varia Hoofdstuk 3 Rechtsbescherming en -handhaving Hoofdstuk 4 Fundamenten van de internationale rechtsordening Soevereiniteitsbeginsel Plicht tot het behoud van natuurlijke rijkdommen Verbod van harmful use of territory Bescherming van de vrijhandel Hoofdstuk 5 Grondslagen en doelstellingen van het internationaal milieubeleid Duurzame ontwikkeling Zorg voor het gemeenschappelijk erfgoed Doelstellingen van het milieubeleid x

10 Inhoud Hoofdstuk 6 Materieel internationaal milieurecht Toegang tot milieu-informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter MilIeueffectrapportage in grensoverschrijdend verband Grensoverschrijdende industriële ongevallen Grensoverschrijdende waterlopen en meren Zeeën en oceanen Grensoverschrijdende luchtverontreiniging Klimaatverandering Ozon Grensoverschrijdende afvaltransporten Gevaarlijke stoffen Handel in gevaarlijke stoffen en bestrijdingsmiddelen Persistente organische polluenten Natuur en biodiversiteit Antarctica Watergebieden Werelderfgoed Handel in bedreigde soorten Bescherming van trekkende diersoorten Behoud van wilde dieren en planten in hun natuurlijk milieu Biologische diversiteit Bestrijding van woestijnvorming Landschapszorg Aansprakelijkheid voor milieugevaarlijke activiteiten Bescherming van het milieu door het strafrecht DEEL III EUROPEES MILIEURECHT Hoofdstuk 1 Inleiding Hoofdstuk 2 Organisatie Hoofdstuk 3 Doorwerking van het Europees recht Loyale samenwerking Directe werking xi

11 Inhoud 3. Unierechtconforme interpretatie Omzetting van richtlijnen in het nationaal recht Afdwinging van de naleving van het Unierecht Hoofdstuk 4 Rechtsbescherming en -handhaving Hoofdstuk 5 Fundamenten van de Europese rechtsordening Fundamentele rechten en plichten Algemene beginselen van het Unierecht Beginsel van bevoegdheidstoedeling Subsidiariteitsbeginsel Evenredigheidsbeginsel Rechtsgrondslagen voor het Europese milieubeleid Bescherming van de interne markt Verbod op in- en uitvoerrechten en heffingen van gelijke werking Verbod op kwantitatieve in- en uitvoerbeperkingen en maatregelen van gelijke werking Fiscaal discriminatieverbod Bescherming van de mededinging Kartelverbod en verbod op misbruik van machtspositie Verbod op staatssteun die de mededinging vervalst Hoofdstuk 6 Doelstellingen en beginselen van het Europese milieubeleid Doelstellingen van het milieubeleid Beginselen van het milieubeleid Milieuactieprogramma s Groenboeken en witboeken Hoofdstuk 7 Materieel Europees milieurecht Toegang tot milieu-informatie en inspraak van het publiek Industriële emissies Milieueffectbeoordeling Milieueffectbeoordeling voor projecten Milieueffectbeoordeling voor plannen en programma s Voorkoming en beheersing van industriële ongevallen Milieubeheer- en milieuauditsysteem (EMAS) xii

12 Inhoud 6. EU-milieukeur (Ecolabel) Water Waterbeleid Oppervlaktewater Grondwater Overstromingen Marien milieu Luchtverontreiniging Klimaatverandering en energie Afval Beheer van afvalstoffen in het algemeen Beheer van bepaalde categorieën van afvalstoffen Grensoverschrijdende overbrenging van afvalstoffen Verpakking en verpakkingsafval Chemische stoffen (REACH) Geluidshinder Natuur Milieuaansprakelijkheid Milieustrafrecht DEEL IV MILIEURECHT IN HET VLAAMSE GEWEST Hoofdstuk 1 Inleiding Hoofdstuk 2 Bevoegdheidsverdeling Kenmerken van het Belgische federalisme Bevoegdheden van de gewesten Bevoegdheden van de federale overheid Hoofdstuk 3 Organisatie Wetgevende macht Uitvoerende macht Gedecentraliseerde besturen Overheidsdiensten/departementen, instellingen en adviesorganen Overheidsdiensten, instellingen en adviesorganen op federaal vlak Departementen, instellingen en adviesorganen op Vlaams niveau Provinciale en gemeentelijke diensten en adviesorganen Rechterlijke macht xiii

13 Inhoud Hoofdstuk 4 Rechtsbescherming en -handhaving Rechtsbescherming Rechtsbescherming tegen wetgevende akten Rechtsbescherming tegen besluiten Handhaving Hoofdstuk 5 Fundamenten van de Belgische rechtsordening Recht op de bescherming van een gezond leefmilieu Sociaaleconomisch grondrecht Standstill-effect Streven naar duurzame ontwikkeling Hoofdstuk 6 Doelstellingen en beginselen van het milieubeleid Doelstellingen van het milieubeleid Beginselen van het milieubeleid Milieuplanning Hoofdstuk 7 Materieel milieurecht in het Vlaamse Gewest Duurzame ontwikkeling Toegang tot milieu-informatie Milieukwaliteitsnormen Situering, begrippen en doelstellingen Wijze van vaststelling van milieukwaliteitsnormen Soorten milieukwaliteitsnormen en hun juridische draagwijdte Monitoring en herstelprogramma s Milieueffectbeoordeling Situering, begrippen en doelstellingen Milieueffectrapportage over plannen en programma s Milieueffectrapportage over projecten Vergunning Inleiding Milieuvergunning Situering, begrippen en doelstellingen Voorwerp van de milieuvergunning of melding Koppeling met de stedenbouwkundige vergunning xiv

14 Inhoud Afstemming aanvraagprocedure stedenbouwkundige vergunning en milieuvergunning Vergunningsprocedure in eerste aanleg Vergunningsprocedure in beroep Meldingsprocedure Bijzondere milieuvergunnings- en meldingsprocedures Verplichtingen van de exploitant en milieuvoorwaarden Wijziging of aanvulling van de vergunningsvoorwaarden Hernieuwing van de milieuvergunning Overname van een inrichting Verval van de milieuvergunning Schorsing en opheffing van de milieuvergunning Omgevingsvergunning Situering, begrippen en doelstellingen Voorwerp van de omgevingsvergunning of melding De vergunningsprocedure in eerste administratieve aanleg De vergunningsprocedure in laatste administratieve aanleg Duur van de omgevingsvergunning Het bijstellen van de omgevingsvergunning Schorsing of opheffing van de omgevingsvergunning Verval en afstand van de omgevingsvergunning Beroep tegen beslissingen genomen in laatste administratieve aanleg Meldingen Verplichtingen van de exploitant en milieuvoorwaarden Voorkoming en beheersing van zware ongevallen Situering, begrippen en doelstellingen Voorkoming van zware ongevallen Noodplanning en beheersing van zware ongevallen Heffing Handhaving Bedrijfsinterne milieuzorg Situering, begrippen en doelstellingen Milieucoördinator Toepassing van de EMAS-Verordening en de verplichte milieuaudit Meet- en registratieverplichtingen en milieujaarverslag Meldings- en waarschuwingsplicht bij accidentele emissies en storingen Milieubeleidsovereenkomsten Water Bescherming van het mariene milieu xv

15 Inhoud 9.2. Integraal waterbeleid Situering, begrippen en doelstellingen Waterbeleidsplanning Watertoets Bescherming van oeverzones Verwerving van onroerende goederen Aankoop- en vergoedingsplicht Oppervlaktewater Grondwater Onbevaarbare waterlopen, polders en wateringen, en dijken Klimaatverandering en energie Productbeleid Situering, begrippen en doelstellingen Algemene bepalingen betreffende producten Bijzondere bepalingen voor producten Verpakkingsheffing en milieuheffing Handhaving Afval/Nieuwe materialen Situering, begrippen en doelstellingen Beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen Afbakening van de afvalfase Bodem Situering, begrippen en doelstellingen Inventarisatie en identificatie van verontreinigde gronden Overdracht van gronden Overdracht van alle gronden Overdracht van risicogronden Saneringscriterium en saneringsdoel Saneringsplicht en saneringsaansprakelijk heid Inleiding Saneringsplicht Saneringsaansprakelijkheid Bodemsaneringsprocedure Andere maatregelen Vrijwillige bodemsanering Ambtshalve sanering en dading Onteigening Bijzondere saneringsregelingen Het gebruik van uitgegraven bodem Mest Natuurbehoud Situering, begrippen en doelstellingen xvi

16 Inhoud Algemene maatregelen Zorgplicht en natuurtoets Bescherming van vegetatie en kleine landschapselementen Gebiedsgerichte maatregelen Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) Speciale beschermingszones (Natura 2000-netwerk) Natuurreservaten Natuurbeheerplannen Soortengerichte maatregelen Bossen Inleiding Beheer van privébossen Ontbossing Stedenbouwkundige vergunning/omgevingsvergunning voor ontbossing Moratorium op ontbossing en compensatieplicht Uitzonderingen Kwetsbare zonevreemde bossen Bebossing en herbebossing Vervreemding en overdracht Samenwerkingsverbanden en subsidies Kustduinen Jacht Milieuhandhaving Situering, begrippen en doelstellingen Beleid en organisatie Toezicht Bestuurlijke handhaving Opsporing van milieumisdrijven Strafrechtelijke handhaving Milieuschade Milieuaansprakelijkheid xvii

17