Handelingswijzer Dyslexie

Transcriptie

1 Handelingswijzer Dyslexie Koningin Juliana School Een document voor ouders en leerkrachten

2 De Koningin Juliana School wil graag een school zijn die: kinderen met dyslexie op sociaal-emotioneel en cognitief niveau serieus neemt, de problemen vroegtijdig signaleert en deze op adequate wijze aanpakt. De absolute basis voor effectief onderwijs aan kinderen met dyslexie is een stimulerende leeromgeving en goed leesonderwijs Kinderen leren beter en vinden leren leuker wanneer taal-en leesonderwijs interactief is. De interacties die tussen kind en leerkracht en tussen kinderen onderling plaatsvinden zijn essentieel voor een optimaal leerproces. Naarmate het leren moeilijker wordt voor een kind, als gevolg van bijvoorbeeld dyslexie, zal hij meer steunen op goede voorbeelden en ideeën van anderen. Hoewel bovenstaande feitelijk al onze kinderen betreft, geeft deze beschrijving de omstandigheden weer, die de inzet van hulp aan kinderen met dyslexie het meest kans van slagen biedt. Voor onze school is de kern van de zaak het daadwerkelijk aan de slag zijn met het (potentieel) dyslectische kind zelf. Schoolbeleid heeft naar onze smaak vooral betekenis als er een taakgerichte benadering uit blijkt om dyslectische kinderen zo goed mogelijk op te vangen in het onderwijs: (1) zo snel mogelijk bereiken van een zo hoog mogelijk niveau van technisch lezen en spellen (2) voorkomen dat de dyslexie een belemmering vormt op de ontwikkeling in andere vakgebieden (3) voorkomen of verminderen van sociaal-emotionele gevolgen van de lees- en spellingproblemen. Leren omgaan met de dyslexie. Wat is dyslexie? Uitgangspunt voor onze school vormt het protocol leesproblemen van de Stichting Dyslexie Nederland. Wij hanteren dan ook de daarin gestelde definitie. Deze luidt als volgt: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of toepassen van het lezen en/of spellen (definitie SDN, versie 2008) De Koningin Juliana School kijkt naar vier belangrijke signalen, te weten: - screening van de oudste kleuters en de voorschotbenadering - drie opeenvolgende E-scores bij toetsmomenten bij de DMT en/of spelling. - hardnekkigheid, onvoldoende vooruitgang, bij voldoende systematische en taakgerichte hulp door interventies van de leerkracht en/of RT.(handelingsplan van een ½ jaar) - een discrepantie tussen enerzijds spelling en lezen en anderzijds rekenen/wiskunde en begrijpend lezen resultaten.

3 Daarnaast kunnen er aanwijzingen zijn zoals: automatiseringsproblematiek bij optellen en aftrekken onder de tien moeite met het aanleren van de tafels familiair voorkomen moeite met onthouden van namen, dagen van de week, maanden van het jaar en kleuren het blijvend spiegelen van cijfers en letters (p,d,b) en het blijvend omdraaien van getallen op een later moment moeite met het leren van topografische kennis en een vreemde taal. Omdat dyslexie niet zo eenvoudig is vast te stellen, zijn wij zorgvuldig bij het gebruik van deze term als diagnose in onze school. Wij zullen logischerwijs in onderkennende zin spreken over ernstige lees- en spellingsmoeilijkheden en kunnen in het verlengde daarvan vermoedens aangegeven van een dyslectische problematiek. Wij zijn vertrouwd met dyslexie en hebben veel casussen gezien, kunnen meestal op gevoel wel aangeven dat er dyslexie aan de orde zal zijn. Toch zullen wij dan geen stellige uitspraken doen. Omdat onze intern begeleiders kennis en inzichten bezitten op het gebied van dyslexie, vinden wij het zeker verantwoord de aanwezigheid van dyslectische verschijnselen te onderkennen en ons af te vragen of er sprake zou kunnen zijn van dyslexie. Onze intern begeleider zal zich zonodig, in samenspraak met ouders en leerkracht, wenden tot deskundigen (psychologen, orthopedagogen) voor consultatie en advies. Uit recent onderzoek blijkt, dat 3,5% van de kinderen op de basisschool dyslectisch is. Voor deze kinderen is uitgebreid diagnostisch onderzoek noodzakelijk, waarna gespecialiseerde behandeling nodig zal zijn. Voor onderzoek en behandeling maken we, via Onderwijs Advies ( OA) ook gebruik van Onderwijzorg Nederland (ONL). Daarnaast zijn er, naast allerhande particuliere praktijken, mogelijkheden op de dyslexieafdeling van het Curium en via een zorgarrangement van WSNS bij de Leeskliniek. Elke instantie heeft zijn eigen criteria om in aanmerking te komen voor een behandeling. Leerkrachten en intern begeleiders komen tijdens groepsbesprekingen bij ernstige en hardnekkige lees- en spellingproblematiek al gauw in de situatie dat er aan (mogelijke) dyslexie wordt gedacht. Leerkrachten zullen met ouders hun zorgen over de lees- en spellingontwikkeling bespreken. Leerkrachten zullen handelingsgericht gaan werken om te komen tot een verdere ontwikkeling op lees- en spellinggebied. De school zal in voorkomende gevallen informatie over dyslexie meegeven om ouders inhoudelijk te informeren. Ouders kunnen o.a. informatie vinden op: en

4 Doorgaande lijn voor de begeleiding van dyslectische kinderen. Algemeen De leerkracht is de eerstverantwoordelijke voor het onderwijs en de zorg aan de kinderen. Door middel van een zorgvuldige overdracht die ieder jaar plaats vindt voor aanvang van het schooljaar, worden gegevens over kinderen overgebracht van het ene leerjaar naar het andere. Omdat wij gedigitaliseerde toetsen gebruiken, is deze informatie door de jaren heen toegankelijk voor de verschillende leerkrachten die lesgeven aan hetzelfde kind. Daarnaast wordt binnen de school de doorgaande lijn voor zorgleerlingen bewaakt door de intern begeleider. Zij voert door de jaren heen de gesprekken met de ouders en leerkrachten en volgt de toetsresultaten. Zij zorgt ervoor dat kennis niet verloren gaat en informatie toegankelijk blijft. De specifieke aanpak geldt niet alleen voor kinderen met een dyslexieverklaring maar zo nodig ook voor kinderen met vermoedens van dyslexie. De leerkracht stelt, ondersteund door interne begeleider een handelingsplan op, dat in principe in de groep en zo nodig ook buiten de groep wordt uitgevoerd. Voor een groepje kinderen met eenzelfde problematiek wordt een groepshandelingsplan opgesteld. Ouders worden over de inhoud en looptijd van een handelingsplan geïnformeerd. Ouders kunnen zo nodig gevraagd worden om te participeren in de uitvoering van de werkzaamheden m.b.t. spelling en voorbereiden van teksten voor de zaakvakken. Ons uitgangspunt bij de afname van periodieke toetsen is dat dyslectische leerlingen zoveel mogelijk zelfstandig de onderdelen van een toets maken. Daarnaast passen wij waar nodig de toetsen aan, aan de mogelijkheden van de kinderen door bijvoorbeeld gebruik te maken van vergrote of gesproken versies. Bij methodegebonden toetsen kunnen hulpmiddelen als opzoekboekjes, tafelkaart, leeslat of rekenmachine toegestaan worden. Bij de Citotoetsen houden wij ons aan de richtlijnen van Cito. We geven extra tijd en evt. vergrotingen of gesproken versies bij de entreetoets of eindtoets. Een kind dat leesniveau E6 beheerst kan de teksten lezen. In incidentele gevallen kunnen er gemotiveerd andere afspraken gemaakt worden. Denk hierbij aan kinderen met een leerlinggebonden financiëring of kinderen met een ontwikkelingsperspectief. Tal van compenserende en dispenserende maatregelen behoren tot de mogelijkheden: tijdsverlenging bij toetsen waarbij veel gelezen en geschreven moet worden, flexibel omgaan met spellingfouten, eventueel mondeling afnemen van toetsen, speciale voorzieningen, een tafelkaart bij automatiseringsproblemen, het werken op kopieën, het inzetten van de computer. De school houdt rekening met deze kinderen bij het maken van de entreetoets / eindtoets. Het uitgangspunt is dat de kinderen deze toetsen op eigen kracht maken, dus zelfstandig, zonder steun van buiten en met extra tijd. We geven de dyslectische kinderen tijdscompensatie. Daarnaast bestaan er mogelijkheden voor een vergrote versie of een gesproken versie. Ieder kind heeft een andere leerstijl. Het ene kind zal geholpen worden met een vergrote versie en het andere kind heeft meer baat bij een gesproken versie. Als kinderen een beheersingsniveau technisch lezen hebben bereikt van E6 zal een gesproken

5 versie veelal niet meer van toepassing zijn. De school volgt de richtlijnen van Cito die aangeven bij de entree- en eindtoets het gebruik van een tafelkaart en een rekenmachine niet toe te staan. Kleutergroep Problemen in de taalontwikkeling vragen onze aandacht. Door middel van observaties, vastgelegd in het Ontwikkelings Volg Model (OVM) en logopedische screening van de vijf-jarige kleuters krijgen we de taalontwikkeling goed in beeld. Ook wordt er bij de oudste kleuters in januari de toets Taal voor kleuters afgenomen. In januari doen alle oudste kleuters mee aan de risicoscreening. Risicokinderen vergen extra ondersteunende hulp op het punt van de beginnende geletterdheid. In de groep wordt extra aandacht besteed aan beginklank, beperkte letterkennis, rijmen. Ook de logopediste heeft een bijdrage in het geheel. Zij werkt zes keer met een klein groepje kinderen. De zogeheten voorschotbenadering. Tijdens deze voorschotbenadering wordt ook gespeeld met letters, beginklank en eindklank, letters herkennen etc. Groep 3 In groep 3 start het aanvankelijk lees- en spellingproces. In deze groep kan de lees- en spellingsproblematiek aan het licht komen en de vermoedens van dyslexie kunnen duidelijker vorm aannemen; gesprekken met ouders zullen daar ook meer over gaan. Het reguliere lees-spellingonderwijs kan onder druk komen te staan waarbij extra ondersteuning door groepsleerkracht, eventueel gecombineerd met ondersteuning van de onderwijsassistent en didactische maatregelen nodig worden.ook kan de ouders gevraagd worden thuis extra te lezen. Signalen worden verkregen uit methode gebonden toetsen, de herfstsignalering en de Citotoetsen lezen en spelling. Groep 4 In de groep 4 is het belangrijk om de lees- en spellingprocessen voldoende op gang te krijgen bij kinderen met lees-en spellingproblematiek en (potentiële) dyslexie. Op leesgebied gaat het in dit stadium zowel om het verbeteren van de prestaties op het gebied van de woordherkenning als het tekstlezen. Wij zetten alle beschikbare zeilen bij om de leesvaardigheid zodanig te ontwikkelen dat het kind leestechnisch meekan in de taalmethode en bij begrijpend lezen. Kinderen krijgen extra ondersteuning bij het technisch lezen. Op spellinggebied gaat het om het verkrijgen of het verbeteren van de greep op de basisletterkennis (alle klank-tekenkoppelingen, dus ook de bijzondere klankgroepen), maar extra inspanningen op leesgebied gaan voor het spellen. Aanmelding voor een onderzoek gebeurt meestal gaandeweg groep 4; de wens om te weten of het kind dyslectisch is, neemt toe. Onze inschatting wordt ook gemakkelijker. (zie ook blz. 7) Zijn of raken wij handelingsverlegen dan ligt onderzoek zeker voor de hand met de vraag aan de externe onderzoeker om adviezen en ideeën te geven teneinde het vastzittende didactische proces nieuwe impulsen te geven. Er kan, samen met ouders in ieder geval een onderzoek en eventuele behandeling in gang gezet worden wanneer het kind op drie achtereen volgende momenten een onvoldoende score laat zien. In groep vier maken we gebruik van de Citotoetsen lezen en spelling.

6 Groep 5 In groep 5 blijven onze inspanningen om de leesvaardigheid op tekstniveau te verbeteren primair; het nastreven van een zo hoog mogelijk AVI-niveau blijft de kern van de zaak; waar mogelijk moet het verbeteren van de woordherkenning nog worden voortgezet. Er ontstaat in groep 5 een beter beeld met betrekking tot de verdere ontwikkeling van de spelling. De verhouding tussen de beheersing van de basisspelling (eenlettergrepige woorden) en die van de regelgebonden, meerlettergrepige woorden wordt duidelijker; er kunnen betere plannen voor de lange termijn worden gemaakt. Het zaakvakkenonderwijs begint nu op gang te komen en de blijvend zwakke lezers beginnen behoefte te krijgen aan leesondersteuning van de zaakvakteksten. In deze groep beginnen ook andere compensatiemechanismen belangrijk te worden, bijvoorbeeld een ruimere lees- en verwerkingstijd. Ook in groep 5 gebruiken we de Cito lees-en spellingtoetsen. Groep In de groepen 6 t/m 8 blijven wij zoveel mogelijk doorgaan met de extra ondersteuning op het gebied van lezen en spelling. Niet aflatende handelingsplanning en extra leerhulp heeft veel waarde. Wel moeten we goed in de gaten houden dat de kinderen plezier blijven houden in het lezen. Bij dyslectische kinderen zal de leerkracht zich meer richten op compensatie en dispensatie ( compensatie: bijvoorbeeld meer tijd voor een toets en dispensatie: mondelinge toets i.p.v. schriftelijk). Meer tijd en minder werk met een goed kwalitatief niveau zijn hier nu de twee hoofdmaatregelen. Het stimuleren van acceptatie en leren omgaan met dyslexie is het andere hoofdonderwerp waarvoor de leerkracht zich gesteld ziet. Ook in de bovenbouw gebruiken we de Cito lees en spellingtoetsen. Leren omgaan met dyslexie De school probeert bij dyslectische kinderen (gaandeweg) de acceptatie en het zelfverantwoordelijk handelen te stimuleren en te ondersteunen. Het kind moet leren omgaan met de beperking in zijn cognitief presteren en de belemmeringen die dit tot gevolg heeft in de verdere schoolloopbaan. Dyslectische kinderen hebben baat bij het onderkennen en accepteren van hun leerproblemen. Dit om verdere teleurstelling en frustratie te voorkomen. De kinderen krijgen handreikingen om te leren omgaan met dyslexie. Dit kan door de kinderen te informeren over de oorzaken en de effecten van de leerproblemen. De school beschikt over documentatiemateriaal rond dyslexie om kinderen in de gelegenheid te stellen een spreekbeurt te houden of een werkstuk te maken over deze problematiek.

7 Dyslexieverklaring De behandeling via de ONL procedure start na het verkrijgen van een dyslexieverklaring. De zorgverzekeraar vergoedt de kosten van de dyslexieverklaring, onderzoek en behandeling. Mocht er handelingsverlegenheid ontstaan binnen de school dan kan er door de School, in samenspraak met de ouders, onderzoek worden aangevraagd bij een externe instantie. Het OBSG beleid is erop gericht de kosten voor onderzoek alleen te vergoeden indien er sprake is van een handelingsverlegenheid. De school kan op verzoek van de ouders in andere gevallen meewerken aan het verkrijgen van een dyslexieverklaring. De school verstrekt dan bijvoorbeeld toetsgegevens en handelingsplannen aan derden. Het initiatief voor het aanvragen van de verklaring ligt bij de ouders, zij dragen ook de kosten. Dyslexie in de zorgverzekeringswet. In het basispakket van de zorgverzekering wordt diagnostiek en behandeling van ernstige, enkelvoudige dyslexie volledig vergoed. Enkelvoudige dyslexie wil zeggen dat er bij deze kinderen naast dyslexie, geen sprake is van een of meer andere (leer) stoornissen. Kinderen die op drie achtereenvolgende momenten een E score (op de Citotoetsen) met lezen en/of spelling halen, kunnen in aanmerking komen voor een onderzoek in het kader van de ONL procedure. De start van de ONL procedure is meestal in groep 4 omdat er dan voldaan wordt aan een van de criteria van ONL. Tijdens het schooljaar vindt de dyslexiebehandeling volgens bovenstaande procedure plaats op school. Dit kan elk jaar anders zijn. Mocht u na het lezen van deze info nog vragen hebben, dan kan de intern begeleider u verder helpen. Schroomt u niet om haar te raadplegen. Juni 2012