Stress, een feitelijk Rapport

Transcriptie

1 Stress, een feitelijk Rapport Juli 2011 Concept Rapport This project has been funded with support from the European Commission. This website en all its contents reflects the views only of the author, en the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein LLP PT-GRUNDTVIG-GMP i

2 STRESSLESS Partners: Sociedade Portuguesa de Inovação Sara Brenão URL: Health Education Milada Krejčí URL: University of Nottingham Stavroula Leka URL: University of Patras Konstantinos Poulas URL: Letlandn Adult Education Association Sarmite Pilate URL: Association Européenne des Enseignants Jean-Claude Gonon URL: MBO Raad Manfred Polzin URL: Vedoma Olga Pregl URL: ASSOCIATED PARTNER: European Trade Union Committee for Education Susan Flocken URL: ETUCE_en.html Haute École d'ingénierie et de Gestion du Canton de Vaud Ariane Dumont URL: ii

3 Index 1. Samenvatting van de hoofdpunten STRESSLESS Project Methodiek Instrumenten Vragenlijst Interviewschema Procedure Deelnemers Belangrijke bevindingen: Vragenlijsten van leerkrachten Overzicht van de algemene behoeften Ervaring in de verschillende lenen Portugal Tsjechië... Error! Bookmark not defined Verenigd Koninkrijk Griekenland... Error! Bookmark not defined Letland België Nederland... Error! Bookmark not defined Slovenië Zwitserland... Error! Bookmark not defined.4 5. Belangrijke bevindingen: Interviews met schoolleiders Algemeen profiel van de behoeften... Error! Bookmark not defined Ervaring in de verschillende landen Portugal Tsjechië Verenigd Koninkrijk Griekenland... Error! Bookmark not defined Letland... Error! Bookmark not defined.3 iii

4 België Nederland... Error! Bookmark not defined Slovenië... Error! Bookmark not defined Zwitserland... Error! Bookmark not defined.9 6. Conclusies Referenties Bijlagen Vragenlijst Interviewschema iv

5 1. Samenvatting van de hoofdpunten 1. Samenvatting van de hoofdpunten 1

6 De volgende studie vormt een onderdeel van het project STRESSLESS Het verbeteren van de stressbestendigheid van leerkrachten. Het doel van STRESSLESS is om leerkrachten en onderwijs/opleidingsinstellingen een nuttig, praktisch en beproefd instrument (handboek) te geven voor het vergroten van hun stressbestendigheid en het versterken van hun vaardigheden om op een goede manier om te gaan met psychosociale risico s binnen de educatieve sector. Deze studie richt zich, als onderdeel van het project, op de behoeften van leerkrachten en onderwijs/opleidingsinstellingen en wil het profiel voor een succesvolle interventie vaststellen. De behoeftenanalyse bestond uit een overzicht (vragenlijst) en gestructureerde interviews ter bepaling van de eigenlijke behoeften van de doelgroep van het project. In totaal 660 leerkrachten hebben in de negen deelnemende lenen meegedaan aan het onderzoek. Daarbij hebben nog 50 schoolleiders van onderwijs/opleidingsinstellingen in diezelfde lenen deelgenomen aan diepte-interviews. Deze behoeftenanalyse is gebruikt in Portugal, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Griekenland, Letland, België, Nederland, Slovenië en Zwitserland. Indeling van het verslag Dit verslag heeft de volgende indeling: Hoofdstuk een is gewijd aan de presentatie van het project, hoofdstuk twee aan methodologische aspecten, in hoofdstuk drie staan gedetailleerde analyses van de resultaten van de vragenlijsten die door de leerkrachten zijn ingevuld, in hoofdstuk vier de gedetailleerde analyse van de resultaten van de interviews die zijn gehouden met de schoolleiders van onderwijs/opleidingsinstellingen, en in hoofdstuk vijf staan de conclusies van de behoeftenanalyse. Aannames Er moeten twee belangrijke vooronderstellingen worden toegelicht voordat verdere bevindingen worden gepresenteerd. Leerkrachten zijn, binnen de context van het STRESSLESS project, leerkrachten en opleiders die in het onderwijssysteem werkzaam zijn, waaronder ook beroepsopleidingen. In elk land zijn minimaal 40 leerkrachten bij het onderzoek betrokken en zijn 5 schoolleiders van onderwijs/opleidingsinstellingen geïnterviewd. 2

7 2. STRESSLESS Project 2. STRESSLESS Project 3

8 De verbetering van onderwijs en opleiding voor leerkrachten is een speerpunt in het programma Onderwijs en training 2010 van de Europese Commissie. Dit programma belicht het belang van het aantrekken en vasthouden van gekwalificeerde en gemotiveerde mensen voor een baan in het onderwijs. De kwaliteit van het geven van onderwijs en de opleiding van leerkrachten wordt gezien als een bepalende factor in het verhogen van het niveau van onderwijsprestaties en het halen van de doelen van Lissabon 1. Gezien de nieuwe eisen voor het geven van onderwijs en training, moesten er nieuwe oplossingen komen voor de toegenomen sociale druk op het onderwijssysteem in haar geheel en voor de toename in werkgerelateerde stress onder leerkrachten (beide met een negatieve invloed op het leerproces en de resultaten). Het European Agency for Safety en Health at Work vindt dat stress, als het op een na meest vermelde gezondheidsprobleem t.g.v. het werk, een belangrijk probleem is in de onderwijssector, wat vraagt om een veelzijdige ingreep waarin een geschikte risicoanalyse en een combinatie van maatregelen gericht op zowel het werk als de werknemer samenkomen; met gebruikmaking van de juiste externe expertise en het erbij betrekken van de werknemer en duurzame preventieve maatregelen. Men kan onmogelijk voorbijgaan aan de resultaten die in het European Observatory Report (2009) staan, waaruit blijkt dat meer dan 22% van de werknemers in de Europese Unie last heeft van stress en dat het aantal mensen dat lijdt onder stressgerelateerde omstandigheden waarschijnlijk alleen maar zal toenemen. Werkgerelateerde stress, die werknemers ervaren als ze niet aan de eisen van de werkomgeving kunnen voldoen of daar niet tegen opgewassen zijn, wordt geassocieerd met veelvoudige risicofactoren en leidt tot een reactie van stress die op het fysiologisch, psychologisch en gedragsmatige vlak tot uiting komt. Werkgerelateerde stress kan ook langdurige negatieve gevolgen hebben voor werknemers (gezondheidsproblemen zoals hart- en vaatziekten en spier- en gewrichtsklachten en mentale problemen) en voor instellingen (zoals meer verzuim en slechtere prestaties). Gezien de complexiteit van werkgerelateerde stress wil het STRESSLESS project het vergroten van het besten zijn tegen stress van leerkrachten, zich richten op het gebruik van een geïntegreerde aanpak, die leerkrachten laat zien hoe ze hun kennis en competenties kunnen vergroten, innovatieve antwoorden 1 Toen de staatshoofden elkaar in maart 2000 ontmoetten op de Top van Lissabon, hebben de leiders van de EU een nieuwe strategie uiteengezet op basis van consensus tussen de lidstaten, teneinde Europa dynamischer en meer prestatiegericht te maken. Dit initiatief werd bekend onder de naam Strategie van Lissabon en het zou een zeer breed scala aan beleidsvormen omvatten. Deze Strategie is in het voorjaar van 2005 opnieuw naar voren gebracht, na aanvankelijk bescheiden resultaten, en richtte zich nu meer op groei en banen. 4

9 geven voor oude en nieuwe problemen en een positief effect uitoefenen op de kwaliteit en doelmatigheid van onderwijs en opleiding, door stress op school aan te pakken en de gezondheid van leerkrachten te verbeteren (het vergroten van hun competenties om om te gaan met stress). Daarom ziet het STRESSLESS project, een tweejarig initiatief dat in november 2010 is gestart, de behoefte aan de ontwikkeling van efficiënte oplossingen voor werkgerelateerde stress, vooral op het gebied van onderwijs. In het streven naar het opstellen van een praktisch handboek waarmee leerkrachten en onderwijsinstellingen leren besten te zijn tegen stress als ze te maken krijgen met psychosociale risico s, heeft het project als doel gesteld om op drie belangrijke gebieden oplossingen te bieden: Het vergroten van het welzijn van individuen en instellingen; Het verminderen van stress bij werknemers en in organisaties; Het verbeteren van de kwaliteit in onderwijskundige scenario s. 5

10 3. Methode 3. Methodiek 6

11 3.1. Instrumenten Om het beoogde doel te bereiken heft het consortium afspraken gemaakt over het gebruik van een methode waarin het verzamelen van kwantitatieve en kwalitatieve gegevens begrepen zijn. Daarom zijn twee instrumenten ontwikkeld voor het verzamelen van feedback door de betreffende belangengroepen: een vragenlijst voor leerkrachten (bijlage 1) en een interviewschema voor leiders van onderwijsinstellingen (bijlage 2) Vragenlijst De vragenlijst berustte op twee instrumenten: De korte versie van de Copenhagen Psychosocial Questionnaire (beknopt COPSOQ II), een instrument voor overzichten van de psychosociale werkomgeving, in 2007 ontwikkeld door het National Centre of Working Environment (NRCWE); en Utrecht Werkbevlogenheid Scale (UWES), een instrument ontwikkeld door Schaufeli & Bakker in Twee extra socio-demografische variabelen zijn opgenomen in de vragenlijst: het soort instelling en het aantal jaren dat men in het onderwijs werkzaam is. Beknopt COPSOQ II De beknopte COPSOQ II bevat 40 onderdelen die in 19 verschillende dimensies zijn opgenomen: kwantitatieve eisen, tempo, emotionele eisen, invloed op het werk, mogelijkheden voor verdere ontwikkeling, zin van het werk, toewijding aan de werkplek, voorspelbaarheid, beloning, duidelijkheid van iemands functie, kwaliteit van leiderschap, sociale ondersteuning door coördinatoren, voldoening in het werk, conflicten tussen werk en gezin, vertrouwen, rechtvaardigheid en respect, idee van eigen gezondheid, burn-out en stress. Het is een zelfevaluatie waarin, voor het merendeel van de dimensies, een Likert schaal van 8 niveaus wordt gebruikt. Uitzonderingen zijn: voldoening in het werk (3 niveaus), werk-gezin conflicten (6 niveaus) en idee van eigen gezondheid (4 niveaus). Zie Tabel 1. 7

12 Kwalitatieve eisen Tempo Emotionele eisen Invloed op het werk Tabel 1 Werkomgevingsfactoren opgenomen in het beknopte COPSOQ II Dimensie Onderdelen Index Mogelijkheden voor verdere ontwikkeling Zin van het werk Toewijding tot de werkplek Voorspelbaarheid Beloning Duidelijkheid van iemands functie Kwaliteit van leiderschap Sociale ondersteuning van coördinatoren Voldoening in het werk Conflict tussen werk en gezin Vertrouwen Rechtvaardigheid en respect Idee van eigen gezondheid Burn-out Raakt u achter met uw werk? Heeft u genoeg tijd om uw taken uit te voeren? Werkt u de hele dag in een hoog tempo? Is het nodig om in een hoog tempo te blijven werken? Komt u in uw werk in emotioneel verwarrende situatie? Moet u in uw werk rekening houden met persoonlijke problemen van anderen? Kunt u in grote mate invloed uitoefenen op uw werk? Kunt u invloed uitoefenen op de hoeveelheid werk die u wordt opgedragen? Moet u in uw werk initiatieven nemen? Heeft u de mogelijkheid om in uw werk nieuwe dingen te leren? Is uw werk betekenisvol? Heeft u het gevoel dat het werk dat u doet belangrijk is? Heeft u het gevoel dat uw werkplek erg belangrijk voor u is? Zou u een goede vriend aanraden te solliciteren bij uw werkplek? Wordt u op uw werkplek tijdig genoeg geïnformeerd betreffende bijv. belangrijke beslissingen, veranderingen,of plannen voor de toekomst? Krijgt u alle nodige informatie om uw werk goed te kunnen doen? Wordt uw werk door het management gezien en gewaardeerd? Wordt u eerlijk behandeld op uw werkplek? Heeft uw werk duidelijke doelen? Weet u precies wat er van u wordt verwacht? In welke mate geeft volgens u uw directe superieur hoge prioriteit aan voldoening in het werk? In welke mate vindt u dat uw directe superieur goed is in het plannen van het werk? Hoe vaak is uw directe superieur bereid te luisteren naar uw problemen op het werk? Hoe vaak krijgt u hulp en ondersteuning van uw directe superieur? Wat betreft uw werk in het algemeen. Hoe tevreden bent u met uw werk in het geheel, alles in beschouwing genomen? Heeft u het gevoel dat uw werk u zoveel energie kost dat dit een negatief effect heft op uw privéleven? Heeft u het gevoel dat uw werk u zoveel tijd kost dat dit een negatief effect heeft op uw privéleven? Vertrouwt het management erop dat de werknemers hun werk goed doen? Kunt u vertrouwen op de informatie die u van het management krijgt? Worden conflicten op een eerlijke manier opgelost? Wordt het werk eerlijk verdeeld? Zou u in het algemeen willen zeggen dat uw gezondheid: uitstekend, erg goed, Goed, redelijk, of slecht is? Hoe vaak heeft u zich uitgeput gevoeld? Hoe vaak was u emotioneel uitgeput? gemiddeld: 3.3 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.8. gemiddeld: 4.7 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.6. gemiddeld: 3.3 punten. (schaal van 0-8). SD: 2.1. gemiddeld: 4.1 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.8. gemiddeld: 5.2 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.5. gemiddeld: 6.0 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.3. gemiddeld: 4.8 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.8. gemiddeld: 4.6 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.7. gemiddeld 5.2 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.6. gemiddeld: 5.7 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.4. gemiddeld: 4.5 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.8. gemiddeld: 5.6 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.9. gemiddeld: 2.1 punten. (schaal van 0-3). SD: 0.6. gemiddeld: 2.1 punten. (schaal van 0-6). SD: 1.7. gemiddeld: 5.4 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.5. gemiddeld: 4.8 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.5. gemiddeld: 2.6 punten. (schaal van 0-4). SD: 0.8. gemiddeld: 2.5 punten. (schaal van 0-8

13 Stress Hoe vaak was u geïrriteerd? Hoe vaak was u gestrest? 8). SD: 1.6. gemiddeld: 2.3 punten. (schaal van 0-8). SD: 1.5. De beknopte vragenlijst bevat ook vragen over ongewenste intimiteiten, dreiging met geweld, fysiek geweld, en pesten. UBES De UBES bevat 17 onderdelen, opgenomen in 3 dimensies: kracht, toewijding en absorptie. In hun geheel geven deze onderdelen een dimensie van globale werkbevlogenheid weer. Dit is ook een schaal voor zelfevaluatie die gebruik maakt van een schaal van Likert met 6 niveaus. Zie Tabel 2. Tabel 2 Werkomgevingsfactoren opgenomen in de beknopte COPSOQ II Dimensie Kracht Toewijding Absorptie Onderdelen Kracht wordt gemeten aan de hen van de volgende zes punten die verwijzen naar hoge niveaus van energie en veerkracht, de bereidheid inspanningen te leveren, niet gauw vermoeid raken, en doorzettingsvermogen bij moeilijke situaties: Op mijn werk barst ik van de energie Op mijn werk voel ik me sterk en krachtig Als ik s morgens opsta, heb ik zin om naar mijn werk te gaan Ik kan lange tijd achtereen werken Op mijn werk kan ik mentaal veel hebben Op mijn werk zet ik altijd door, zelfs als dingen niet zo goed gaan Degenen die hoog scoren bij kracht hebben meestal veel energie, ijver en uithoudingsvermogen als ze aan het werk zijn, terwijl degenen die laag scoren bij kracht minder energie, ijver en uithoudingsvermogen hebben wat hun werk betreft. Toewijding wordt gemeten aan de hen van vijf punten die verwijzen naar het ontlenen van een gevoel van betekenisvol werk doen, van enthousiasme en trots zijn op zijn werk, en daarbij een gevoel van inspiratie en uitdaging hebben: Ik vind het werk dat ik doe betekenisvol en doelmatig Ik ben enthousiast over mijn werk Mijn baan inspireert me Ik ben trots op het werk dat ik doe Voor mij is mijn baan uitdagend Degenen die hoog scoren op toewijding vinden zich sterk in hun werk terug, omdat ze dit ervaren als betekenisvol, inspirerend, en uitdagend. Daarbij zijn ze vaak enthousiast over en trots op hun werk. Degenen die laag scoren vinden zich niet terug in hun werk, omdat ze dit niet ervaren als betekenisvol, inspirerend of uitdagend; bovendien zijn ze noch enthousiast over noch trots op hun werk. Absorptie wordt gemeten aan de hen van zes punten die verwijzen naar volkomen en vol plezier opgaan in zijn werk en het moeilijk vinden zich daarvan los te maken, zodat de tijd snel voorbij gaat en men al het andere om zich heen vergeet: De tijd vliegt als ik aan het werk ben Als ik aan het werk ben vergeet ik al het andere om me heen Ik voel me gelukkig als ik intensief aan het werk ben Ik ga helemaal op in mijn werk Ik laat me meeslepen als ik aan het werk ben Index (schaal van 0-6) gemiddeld: 4.2 punten. SD: 1.1. gemiddeld: 4.3 punten. SD: 1.4. gemiddeld: 3.8 punten. SD:

14 Het is moeilijk om me van mijn werk los te maken* Degenen die hoog scoren op absorptie hebben het gevoel dat ze zich meestal met plezier storten op hun werk, dat ze helemaal in hun werk opgaan en vinden het moeilijk zich daarvan los te maken omdat ze zich erdoor mee laten slepen. Daardoor vergeten ze alles om zich heen en lijkt te tijd om te vliegen. Degenen die laag scoren op absorptie voelen zich niet geheel in beslag genomen door hun werk of gaan er niet helemaal in op, zij vinden het niet moeilijk zich ervan los te maken en ook vergeten zij alles om zich heen niet, ook niet de tijd.. Werkbevlogenheid (Kracht + Toewijding + Absorptie )/ 3 Gemiddeld: 4.1 punten. SD: Interview Schema Het consortium heeft ook een interviewschema opgesteld voor het houden van diepte-interviews met geselecteerde belangengroepen in de educatieve sector. Het schema bevat vragen om duidelijk te krijgen in welke mate werkgerelateerde stress door schoolleiders wordt ervaren in verschillende situaties in het onderwijs, wat de belangrijkste oorzaken daarvan zijn en wat de gevolgen zijn van stress, bestaande praktijkvoorbeelden, beleid of maatregels om de hoeveelheid stress te verminderen, en de bestaande financiële middelen bestemd voor maatregelen voor het voorkomen of verminderen van werkgerelateerde stress Procedure Nadat er gezamenlijke afspraken waren gemaakt over de instrumenten die gebruikt zouden worden voor de evaluatie van de behoeften, heeft het consortium de Engelse versie van de vragenlijst vertaald in de verschillende talen (Tsjechisch, Nederlands, Frans, Grieks, Lets, Portugees en Sloveens). Dezelfde procedure is herhaald bij het interviewschema. Het merendeel van de partners heeft de nationale versie van de vragenlijst online gezet om het verzamelen van de gegevens te vergemakkelijken en heeft de betrokkenen aangemoedigd het formulier in te vullen middels een uitnodiging per . Voor de interviews zijn in elk land relevante belangengroepen geselecteerd en er zijn verscheidene contacten gelegd om zo afspraken te maken of telefonische interviews te houden met leiders van onderwijsinstellingen. De interviews zijn opgenomen en vervolgens opgetekend en in het Engels vertaald. Voor beide methodes zijn vragenlijsten en interviewschema s ontwikkeld voor het verzamelen van de gegevens en de analyse, wat het vergelijken daarvan in en tussen de lenen vergemakkelijkte. De software Statistical Package for the Social Sciences (SPSS, versie 17) is gebruikt om de gegevens van de vragenlijst te analyseren en voor de interviews hebben de partners gebruik gemaakt van een inhoudsanalyse. 10

15 De SPSS analyse omvatte: Beschrijvende Statistieken (het aantal gevallen, de hoeveelheid respons, gemiddelde en standaard afwijkingen): de resultaten gaven de basis voor het vergelijken van het gemiddelde, verkregen bij elke vraag in dit onderzoek, met het gemiddelde verkregen in het oorspronkelijke onderzoek zoals gepubliceerd in het NRCWE (2007) en door Schaufeli & Bakker (2003). Voor de vergelijkende analyse zijn verschillen van 10 punten boven of onder de oorspronkelijke onderzoeksresultaten vastgesteld en als relevant gezien. In het geval van de UBES, is alleen de globale indicator (werkbevlogenheid) meegenomen, omdat die de resultaten weergaf van kracht, toewijding en absorptie; Pearson Correlaties (statistische relaties waaronder afhankelijkheid): voor de variabelen die als relevant warden beschouwd op grond van de beschrijvende statistieken, werd dit gezien als het profiel van de belangrijkste relaties tussen de geselecteerde variabelen en de andere dimensies die in de vragenlijst voorkwamen; Regressielijnen (schatting van de conditionele verwachting van een afhankelijke variabele, gezien de onafhankelijke variabelen): er zijn verscheidene modellen van regressie opgesteld, gesteund door de verschillende variabelen die tijdens de correlatie-analyse zijn vastgesteld. De statistische procedure droeg bij aan het begrip van de onafhankelijke variabelen die gerelateerd waren aan de afhankelijke variabele, en aan het onderzoeken van de vorm van deze onderlinge relaties. Tijdens de inhoudsanalyse van de interviews hebben de partners de 19 dimensies van de beknopte COPSOQ II gebruikt om de overlappingen en de verschillen te begrijpen tussen de visies van de betrokkenen (leerkrachten en leiders van onderwijsinstellingen) Deelnemers De behoeftenanalyse betrof in totaal 710 betrokkenen, 660 leerkrachten die de vragenlijst hebben ingevuld en 50 leiders van onderwijsinstellingen die deel hebben genomen aan de interviews. Zie Tabel 3. Tabel 3 Voorbeeld van de verdeling Land Aantal vragenlijsten Aantal interviews 11

16 Portugal 76 6 Tsjechië 41 6 Verenigd Koninkrijk 40 5 Griekenland 45 4 Letland 40 6 België Nederland Slovenië Zwitserland 44 4 Totaal Het voorbeeld van 660 leerkrachten die de vragenlijsten hebben ingevuld omvatte voor 38% leerkrachten die meer dan 20 jaar werkzaam zijn in het onderwijs, 18% die meer dan 5 maar minder dan 10 jaar in het onderwijs werkzaam zijn, 16% meer dan 10 maar minder dan 15 jaar, en 13% meer dan 15 maar minder dan 20 jaar. Bijna de helft (48%) werkt in een school voor voortgezet onderwijs en 22% in het basisonderwijs. Grafiek 1 Deelnemers: Soort instelling Grafiek 2 Deelnemers: aantal jaren werkzaam in het onderwijs 12

17 Soort Basis Voortgezet Hoger 4. Belangrijke bevindingen: Vragenlijsten van leerkrachten 4. Belangrijke bevindingen: vragenlijsten van leerkrachten 13

18 4.1. Overzicht van algemene behoeften De analyse op grond van de SPSS zorgde voor een beter begrip van de gegevens verkregen met behulp van de vragenlijst. Er is een algemeen profiel opgesteld betreffende de resultaten die in alle negen lenen zijn verkregen voor de belangrijkste variabelen van het onderzoek: Werkbevlogenheid (uit de UBES), Conflict tussen werk en gezin, Burn-out en Stress (Beknopt COPSOQ II). Deze centrale variabelen zijn vastgesteld met in acht name van de verschillen tussen de oorspronkelijke onderzoeken (NRCWE, 2007 en Schaufeli & Bakker, 2003) en de globale resultaten van de behoeftenanalyse ontwikkeld in het STRESSLESS project. Zoals in het onderdeel over de procedure is uitgelegd, zijn verschillen van 10 punten (naar boven of naar beneden) als relevant aangemerkt. Uitkomsten m.b.t. Werkbevlogenheid (gemiddeld) leverden scores op die onder de scores lagen die men in het oorspronkelijke onderzoek van de UBES zag, terwijl Conflict tussen werk en gezin, Burn-out en Stress scores gaven boven die van het oorspronkelijke onderzoek van het beknopte COPSOQ II (Tabel 4). Tabel 4 Relevante algemene verschillen in vergelijking tot de uitkomsten van de oorspronkelijke onderzoeken Dimensies Werkbetrokkenheid Kwantitatieve eisen Originee l Globaal PT CZ UK GR LV BE NL SI CH M 2 SD 3 M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD 4,1 1,1 3,0 1,7 4,3 0,9 4,5 0,6 4,5 0,6 4,2 0,9 4 1,1 1,1 0,7 1,1 0,6 4,4 0,7 2,2 1,8 3,3 1,8 3,8 1,5 3,7 1,1 2,2 1,4 2,5 1,4 4,1 1 3,4 1,3 3,9 1,5 4,3 1,5 4,2 1,1 4 2 Tempo 4,7 1,6 5,4 1,7 5,7 1,6 5,3 1,5 5,2 1,5 5,3 1,3 4,7 2,1 5,4 1,6 5,8 1,3 5,3 2 5,8 1,6 Emotionele eisen 3,3 2,1 4,2 1,6 5,2 1,3 4,6 1,4 4,7 1,3 3,1 1,6 4,1 1,4 4 1,5 3,8 1,2 4,8 1,4 3,3 2,1 Invloed op het werk Mogelijkheden voor ontwikkeling 4,1 1,8 4,2 1,6 4,6 1,5 4,4 1,6 4,4 1,5 4,5 1,6 3,5 1,5 4,3 1,3 4,2 1,3 3,6 1,6 5,3 1,9 5,2 1,5 5,7 1,4 5,8 1,2 5,2 1,2 5,1 1,2 5,4 1,6 5,4 2,1 5,7 1,4 5,8 1,1 5,7 1,5 6,3 1,1 Zin van het werk 6 1,3 6,5 1,4 6,7 1,3 7,2 0,8 6,9 1 6,4 1,3 5,3 2,1 6 1,5 6, ,2 6,7 1,5 Toewijding tot de Werkplek 4,8 1,8 5,4 1,5 5,6 1,6 5,1 1,3 5,1 1,3 5,8 1,4 4,5 1,9 5,4 1,6 5,4 1,2 5,8 1,5 5,6 2 Voorspelbaarheid 4,6 1,7 4,8 1,8 4,3 1,6 5,3 1,7 5,3 1,8 4,3 2,1 4,8 2,1 4,5 1,7 4,6 1,6 5,4 1,9 5 1,6 Betrokkenheid 5,2 1,6 5,2 1,7 4,7 1,6 5,3 1,4 5,3 1,4 4,8 1,8 5,1 2 5,1 1,6 5,2 1,3 5, ,8 Duidelijkheid van de functie Kwaliteit van leiderschap Sociale ondersteuning Bevrediging in het werk 5,7 1,4 6 1,5 6 1,6 6,5 1,3 6,5 1,3 5,8 1,8 5,5 2,1 5,6 1,5 5,8 1,2 6,4 1,4 5,9 1,7 4,5 1,8 4,6 1,9 4,5 1,9 5,2 1,6 5,3 1,6 4,2 1,8 4,9 2,2 4,2 1,9 4,2 1,7 5 2,1 5 2,2 5,6 1,9 5,2 2 5,1 1,9 5,7 1,7 5,8 1,8 4,9 2,1 5 2,2 4,7 1,9 5,1 1,7 5,8 2,1 5,1 2,1 2,1 0,6 2,1 0,6 2 0,8 2,2 0,4 2,3 0,5 2,2 0,5 1,6 0,9 2,1 0,5 2,2 0,5 2,1 0,6 2 0,8 2 gemiddeld. 3 Stenaardafwijking. 14

19 Dimensies Conflict tussen werk en gezin Originee l Globaal PT CZ UK GR LV BE NL SI CH M 2 SD 3 M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD 2,1 1,7 3,1 1,7 4,3 1,5 2,6 1,4 2,6 1,5 2,6 1,6 3, ,6 2,9 1,5 3,3 1,6 2,9 1,9 Vertrouwen 5,4 1,5 5,6 1,6 5,8 1,5 5,8 1,3 5,8 1,3 5,1 1,7 5,1 2 5,5 1,5 5,3 1,3 5,9 1,8 6,3 1,6 Rechtvaardigheid en respect Idee van eigen gezondheid 4,8 1,5 4,6 1,7 4,6 1,7 4,8 1,4 4,9 1,2 3,9 1,8 4,7 2,4 4,5 1,8 4,4 1,4 4,7 1,9 5,2 1,5 2,6 0,8 2,4 1 2, ,8 2,8 0,8 2,7 0,8 1,5 0,7 2,4 0,8 2,6 1 2, ,2 Burn-out 2,5 1,6 3,5 1,8 5 1,6 3,5 1,3 3,5 1,3 3,3 1,6 4,4 1,8 3 1,6 2,7 1,6 3,7 1,9 3,4 2 Stress 2,3 1,5 3,5 1,6 4,6 1,4 3,4 1,2 3,4 1,3 3,5 1,2 3,5 1,9 3,5 1,5 3 1,5 3,6 1,7 3,7 1,7 NOTE: Blauwe Cellen worden gebruikt om een relevante lagere score aan te geven in de behoeftenanalyse, vergeleken met het oorspronkelijke onderzoek. Groene Cellen worden gebruikt om een relevante hogere score aan te geven in de behoeftenanalyse, vergeleken met het oorspronkelijke onderzoek. De uitkomsten die men in de verschillende landen zag zijn met elkaar vergeleken en er zijn boxplots 4 ontworpen voor deze doeleinden. De belangrijkste bevindingen betreffende het algemene profiel worden hier samengevat: Werkbevlogenheid: Tsjechië en het Verenigd Koninkrijk hebben op deze variabele hoger gescoord. Aan de andere kant hebben België en Nederland de laagste scores gehaald binnen het consortium. De verschillen tussen deze twee groepen resultaten waren aanzienlijk, aangezien de mediaan van de eerste groep bijna 4,5 was(op een schaal van 0 to 6, waarin 0 overeenkomt met nooit en 6 met elke dag/altijd ) en de mediaan van de tweede groep lag rond de 1. Conflict tussen werk en gezin: Portugal was het land met hogere niveaus (75% van de antwoorden lagen tussen de 4 en 6 punten, op een schaal van 0 to 6, waarin 0 overeenkomt met nee, helemaal niet en 6 met ja, zeker ). Tegelijkertijd hebben Griekenland, Tsjechië en het Verenigd Koninkrijk lagere scores gehaald (de mediaan uitkomsten variëren van 2 tot 3). Burn-out: Opnieuw was Portugal het land met de hoogste niveaus, terwijl Griekenland, België en Nederland een lagere score hadden bij deze variabele. Op een schaal van 0 to 8 (waarin 0 4 De boxplot grafiek verdeelt de resultaten in vier delen, geeft een mediaan en geeft ontbrekende of extreme resultaten aan (met punten en sterretjes). Om deze grafiek te begrijpen moet men beginnen bij de mediaan (die de resultaten in twee groepen van 50% verdeelt) en dan naar de boxes of vier delen kijken. Het gedeelte boven de mediaan vertegenwoordigt 25% van de gevallen boven de mediaan (tussen 50% en 75%) en het deel eronder vertegenwoordigt 25% van de gevallen onder de mediaan (tussen 25% en 50%). De lijnen geven de andere resultaten weer, wat betekent de 25% van de gevallen die hoger zijn (boven) en 25% van de gevallen die lager zijn (eronder. Het boxplot geeft ook een mogelijk beeld van de spreiding van de resultaten. Als de box/het deel en de lijnen dicht bij elkaar liggen is de verspreiding minder groot. 15

20 staat voor helemaal niet en 8 met de hele tijd ) had deze dimensie een mediaan van bijna 5 voor Portugal en rond de 3 voor de andere genoemde lenen. Stress: Nogmaals was Portugal het land met een hogere score bij deze variabele met een schaal van 0 to 8 (waarin 0 staat voor helemaal niet en 8 met de hele tijd ), met een mediaan van bijna 4,5. Daarentegen waren het Verenigd Koninkrijk, Tsjechië en Nederland de landen met de laagste resultaten van de groep, met een score van bijna 3. Grafiek 3 Algemeen profiel: Werkbevlogenheid Grafiek 4 Algemeen profiel:conflict werk-gezin Grafiek 5 Algemeen profiel: Burn-out Grafiek 6 Algemeen Profiel: Stress 16

21 Werk Betrokkenhei Kwantitateiv d e Eisen Tempo Emotionel eeisen Invlode Werk Ontwikkeling Zinvanhet Werk Toewijding Voorspebaar heid Beloning DuidelijkehF unctie Leiderschap Social eondersteun ing werkbevredi ging Werk Gezin Conflict Vertrouwen rechtvaardig heid Idée eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report Er zijn belangrijke statistische correlaties gevonden tussen deze 4 dimensies en de andere bestudeerde variabelen: Negatieve correlaties (in blauw) geven een relatie weer waarin de toename van de dimensie die wordt geanalyseerd gepaard gaat met de afname van de variabele die ermee wordt vergeleken. Positieve correlaties (in groen) geven een relatie weer waarin de toename van de dimensie die wordt geanalyseerd gepaard gaat met de toename van de variabele die ermee wordt vergeleken. De statistische procedure die is gebruikt (Pearson s correlatie) zorgde ervoor dat opvallende negatieve correlaties gesignaleerd werden tussen Werkbevlogenheid en Kwantitatieve eisen en Tempo, wat betekent dat er een omgekeerd evenredige relatie bestond. Ook werden er opvallende positieve correlaties waargenomen tussen Werkbevlogenheid en andere variabele zoals Emotionele belasting, Zin van het Werk, Voorspelbaarheid, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Vertrouwen, Rechtvaardigheid, Burn-out en Stress, wat betekent dat er een rechtevenredige relatie bestond. In deze laatste gevallen kan men bijvoorbeeld zeggen dat wanneer de Werkbevlogenheid hogere scores heft, Burn-out en Stress ook hoger scoren. In Tabel 5 staan de correlaties die voor de 4 meest relevante variabele gevonden zijn, wat betreft de globale uitkomsten. Tabel 5 Relevante algemene correlaties tussen dimensies Dimensies Werkbevlogenheid Werk-gezin Conflict Burn-out Stress Op grond van de resultaten van de correlaties, zijn verschillende voorspellende modellen opgesteld met gebruik van een lineaire regressie statistiek. Voor deze modellen werd elk van de 4 dimensies beschouwd al een afhankelijke variabele en alle variabelen met een opvallende correlatie werden gezien 17

22 als onafhankelijke variabelen, ongeacht het feit of ze positieve of negatieve correlaties hadden. Deze procedure liet de volgende waarnemingen zien 5 : Conflict werk-gezin: het voorspellende model dat is opgesteld is vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen uitkomsten voor de onafhankelijke variabelen (Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Zin van het Werk, Voorspelbaarheid, Beloning, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Idee van de eigen gezondheid, Burn-out en Stress) meer dan 52% van de scores konden verklaren die verkregen werden bij Conflict werk-gezin. Bij 6 dimensies kwamen opvallende voorspellende waarden naar voren, zodat we kunnen schatten dat Conflict werk-gezin hoger zal scoren als Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Burn-out en Stress ook hoger zijn. Burn-out: het voorspellende model was uit statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen uitkomsten voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Zin van het werk, Voorspelbaarheid, Beloning, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid, en Stress) bijna 65% van de scores konden verklaren die verkregen werden bij Burn-out. 5 van deze dimensies lieten een grotere voorspelbare waarde zien, daarom is het mogelijk in te schatten dat Burn-out zeer waarschijnlijk hoger zal scoren als Werkbevlogenheid, Emotionele belasting, Conflict werkgezin en Stress ook hoger, en Idee eigen gezondheid lager scoren. Stress: het voorspellende model was uit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid, en Burn-out) meer dan 59% van de scores konden verklaren die verkregen werden voor Stress. 5 of deze dimensies lieten een veel grotere voorspellende waarde zien, waardoor het opnieuw mogelijk is in te schatten dat Stress hoger zal scoren als Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Conflict werk-gezin en Burn-out ook hoger scoren. Tabel 6 belangrijke voorspellende models voor relevante dimensies 5 Geen significant voorspellend model is verkregen voor de dimensie Werkbevlogenheid. 18

23 Werkbevlogenheid Kwantitative eisen Tempo Emotionele eisen Onwikkeling Werk -gezin Conflict Idde eigen gezondheid Burn--out Stress Stress Standing Report Dimensies Concentratie i/h model Conflict werk-gezin 52% Burn-out 65% Stress 59% 4.2. Ervaring in de verschillende landen Het overzicht van de algemene behoeften dat in het voorgaande deel is gegeven, werd ondersteund door de nationale overzichten van het land van de deelnemers. Voor elke partner zijn de resultaten verkregen door de instrumenten, gebruikt voor de evaluatie van de factoren van de werkomgeving (Beknopt COPSOQ II) en Werkbevlogenheid factoren (UBES), in groepen met 3 soorten informatie ingedeeld: Werk en Welzijn : samengesteld uit de 4 dimensies van de UBES (op een schaal van 0 tot 6), namelijk Kracht, Absorptie, Toewijding, en Werkbevlogenheid. Psychosociale Factoren op het Werk : bestaande uit 16 dimensies van het COOPSOQ II (op een schaal van 0 tot 8), in het bijzonder Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Invloed op het werk, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Zin van het werk, betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Kwaliteit van Leiderschap, Sociale ondersteuning van coördinatoren, Vertrouwen, Rechtvaardigheid en Respect, Burn-out, en Stress. Andere Variabelen : 3 dimensies van het COOPSOQ II (met verschillende schalen), meer concreet: Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin en Idee eigen gezondheid. Offensief gedrag : 4 extra dimensies van COOPSOQ II, relevant voor de evaluatie van Ongewenste intimiteiten, Bedreiging met geweld, Fysiek geweld,en Pesten. Zoals al eerder is gezegd, zijn de COOPSOQ II en de UBES aangevuld met Socio-demografische variabelen, om precies te zijn, Soort instelling en Jaren werkzaam in het onderwijs. De resultaten die in deze 5 verschillende groepen variabelen zijn waargenomen, worden hierna in detail gegeven voor elk land Portugal Uit Socio-demografische variabelen is gebleken dat het merendeel van de leerkrachten die de vragenlijsten hebben ingevuld in Portugal, op scholen voor voortgezet onderwijs werkten (31,8%), 19

24 gevolgd door voortgezet beroepsonderwijs, onderwijs en opleiding op instellingen voor volwassenenonderwijs (27,3%) en basisscholen (16,7%). Het merendeel van de Portugese leerkrachten had meer dan 20 jaar ervaring op dit gebied (36,4%), minder jaren werkervaring waren ook aanwezig in het model en dat liep van 10 tot 15 jaar en 5 tot 10 jaar (resp.19,7% en 18,2%). Grafiek 7 Portugese deelnemers: Soort instelling Grafiek 8 Portugese Deelnemers: jaren werkzaam i.h. onderwijs Sommige dimensies van het Offensieve gedrag toonden gelijke resultaten bij vergelijking van de scores van de Portugese leerkrachten met die van de oorspronkelijke studie van het COOPSOQ II (2007). De situatie hiervan was: Bedreiging met geweld 10,5% van de leerkrachten gaf aan dat ze op een of andere manier blootgesteld waren aan bedreiging met geweld op de werkplek in de afgelopen 12 maanden (in het oorspronkelijke onderzoek was het verkregen resultaat 7,8%). Pesten 6,6% van de leerkrachten gaven aan dat ze op een of andere manier blootgesteld waren aan pesten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het oorspronkelijke onderzoek was het verkregen resultaat 8,3%). Ongewenste intimiteiten 2,6% van de leerkrachten gaf aan dat ze op een of andere manier te maken hadden gehad met ongewenste seksuele aandacht in de afgelopen 12 maanden (in het oorspronkelijke onderzoek was het verkregen resultaat 2,9%). Er werden door de Portugese leerkrachten geen gevallen van fysiek geweld gerapporteerd. 20

25 Grafiek 9 Offensief gedrag Portugal Wat betreft de uitkomsten van de UBES, kon men zien dat Werk en Welzijn variabelen in het algemeen hoge scores hadden, vooral op de dimensie Toewijding. In het algemeen gaf Werkbevlogenheid een positief globale uitkomst: 4,3 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor nooit en 6 voor altijd/elke dag ). In de groep variabelen Psychosociale factoren op het werk onderstreepten de uitkomsten de positieve scores van Zin van het werk, Duidelijkheid van de functie, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Vertrouwen, Tempo en betrokkenheid bij de werkplek, waarbij alle dimensies een mediaan hadden van bijna 6 (op een schaal van 0 tot 8, waarin 0 staat voor in zeer geringe mate en 8 met in zeer hoge mate ). In deze context kregen, Voorspelbaarheid en Kwantitatieve eisen de laagste scores, met een mediaan van rond de 4. Tenslotte bleek uit Andere variabelen dat de meerderheid van de Portugese leerkrachten tevreden waren met hun baan (met een score in deze dimensie van een mediaan van 2, in een Likert schaal van 4 niveaus, 0 tot 3, waarin 0 staat voor zeer ontevreden en 3 zeer tevreden ) en ze vonden dat hun gezondheid de laatste 4 weken goed was (met een score in deze dimensie van een mediaan van 2, op een Likert schaal van 5 niveaus, 0 to 4, waarin 0 staat voor slecht en 4 voor uitstekend ). Daarentegen hadden ze het idee dat hun werk een belangrijk negatief effect had op hun privéleven. Deze aanname was terug te zien in een mediaanwaarde van 4 (op een schaal van 0 to 6, waarin 0 staat voor mijn werk heft op geen enkele manier invloed op mijn privé- en gezinsleven en 6 voor ja, mijn werk heeft zeker invloed op mijn privé- en gezinsleven ). 21

26 Grafiek 10 Werk en Welzijn Portugal Grafiek 11 Psychosociale Factoren op het Werk Portugal Grafiek 12 Andere Variabelen Portugal De globale resultaten die verkregen zijn in Portugal gaven aan dat het merendeel van de variabelen in het onderzoek 6 beduidend hoger lagen in vergelijking tot de originele onderzoeksresultaten en dat alleen de variabele Werkbevlogenheid vergelijkbare resultaten lieten zien. Tegelijkertijd werden andere variabelen als relevant gezien (met een score met een verschil van 10 punten hoger of lager dan de originele resultaten). Deze variabelen waren Tempo en Emotionele belasting (Zie Tabel 7). 6 Gedurende het onderzoek heeft (zoals eerder vermeld) het consortium 4 belangrijke variabelen voor analyse vastgesteld, waaronder Werkbevlogenheid, Conflict werk-gezin, Burn-out en Stress. Andere variabelen werden bij elk land meegenomen als er relevante verschillen werden aangetroffen. 22

27 Werkbevlogenh eid Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Invloed Werk Ontwikkeling Zin van het Werk Toewijding Voorspelbaarhe id Beloning Duidelijkheid van de functie Leiderschap Sociale ondersteuning Bevrediging van het werk Conflict werkgezin Vertrouwen Rechtvaardighei d Respect Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report Tabel 7 Relevante verschillen voor Portugal, vergeleken met de originele onderzoeksresultaten Dimensies Origineel Globaal PT M SD M SD M SD Tempo 4,7 1,6 5,4 1,7 5,7 1,6 Emotionele belasting 3,3 2,1 4,2 1,6 5,2 1,3 Conflict werk-gezin 2,1 1,7 3,1 1,7 4,3 1,5 Burn-out 2,5 1,6 3,5 1,8 5,0 1,6 Stress 2,3 1,5 3,5 1,6 4,6 1,4 Belangrijke statistische correlaties warden aangetroffen tussen de meest relevante dimensies en de andere onderzochte variabelen, wat weergegeven wordt in Table 8. Table 8 Relevante correlaties tussen dimensies waargenomen in Portugal Dimensies Tempo Emotionele belasting Conflict werk-gezin Burn-out Stress NOTE: Blauwe Cellen worden gebruikt om een relevante negatieve correlatie aan te geven Groene Cellen om een relevante positieve correlatie aan te geven Het toepassen van een regressielijn voor de 5 dimensies gaf de volgende waarnemingen weer 7 : Conflict werk-gezin: het voorspellende model was uit statistisch oogpunt erg betekenisvol, aangezien de verkregen uitkomsten voor de onafhankelijke variabelen (Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Invloed op het Werk, Toewijding, Duidelijkheid van de functie, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid, Burn-out en Stress) een verklaring konden geven voor 52% van de scores die voor Conflict werk-gezin werden gegeven. 3 van deze dimensies lieten een opvallender voorspellende waarde zien, zodat we kunnen inschatten dat Conflict werk-gezin hoger zal scoren als Tempo en Burn-out hoger liggen en Toewijding tot de werkplek lager. 7 Er waren geen significante modellen verkregen voor de dimensies Tempo en Emotionele belasting. 23

28 Kwantitatiev e eisen Tempo Toewijding Conflict werk-gezin Burn-out Stress Stress Standing Report Burn-out: het voorspellende model was uit statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Invloed op het werk, Voorspelbaarheid, Duidelijkheid van de functie, Conflict werk-gezin, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid en Stress) bijna 72% van de scores konden verklaren, verkregen voor Burn-out. 3 van deze dimensies lieten een duidelijker voorspellende waarde zien, zodat we kunnen inschatten dat Burn-out hoger zal scoren als Conflict werk-gezin en Stress hoger zijn en Kwantitatieve eisen lager. Stress: het voorspellende model was uit statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Tempo, Emotionele belasting, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin en Burn-out) ongeveer 52% van de scores konden verklaren, verkregen voor Stress. Burn-out was de enige dimensie die een duidelijke voorspellende waarde liet zien, zodat we kunnen inschatten dat Stress hoger zal scoren als Burn-out ook hoger is. Tabel 9 belangrijke voorspellende modellen voor relevante dimensies in Portugal Dimensies Concentratie i/h model Conflict werk-gezin 52% Burn-out 72% Stress 52% Tsjechië Met betrekking tot de Socio-demografische variabelen, kon men zien dat het merendeel van de leerkrachten in Tsjechië die de vragenlijsten hebben ingevuld werkzaam waren op kleuterscholen (43, 9%), gevolgd door basisscholen (39, 02%) en tertiair onderwijs (9,7%). De meeste vragenlijsten waren van leerkrachten met meer dan 20 dienstjaren (31, 7%) of met een dienstverband van meer dan 1 en minder dan 5 jaar (21, 95%). 24

29 Grafiek 13 Tsjechische deelnemers: Soort instelling Grafiek 14 Tsjechische deelnemers: aantal jaren werkzaam in het onderwijs Alleen Ongewenste intimiteiten leverden een score op bij de Tsjechische leerkrachten met betrekking tot de categorie Offensief gedrag. Het waargenomen resultaat vertoonde overeenkomsten met de score van het originele onderzoek van het COOPSOQ II van 2007 (gelijk aan 2,9%), wat betekent dat 2,5% van de leerkrachten vermeldden dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met ongewenste seksuele aandacht op de werkplek in de laatste 12 maanden. Er warden geen gevallen van Bedreiging met geweld, Fysiek geweld of Pesten gemeld door de Tsjechische leerkrachten. Grafiek 15 Offensief gedrag Tsjechië 25

30 Werk en welzijn variabelen gaven hogere globale resultaten en de Werkbevlogenheid mediaan kreeg een positieve score met een waarde gelijk aan 4,5 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor nooit en 6 overeenkomt met altijd/elke dag ). Toewijding was de hoogste dimensie en Kracht de laagste. Toch kreeg Kracht een score van bijna 4,3. Met betrekking tot de groep Psychosociale Factoren op het Werk variabelen, was het ook mogelijk de positieve waarde te onderscheiden die verkregen werd door de dimensie Zin van het werk, die een mediaan bereikte van bijna 7 (op een schaal van 0 tot 8, waarin 0 staat voor in zeer geringe mate en 8 overeenkomt met in zeer hoge mate ). In deze context, kregen Stress en Kwantitatieve eisen de laagste scores, en hadden een mediaan van resp. rond de 3 en 2. Daarbij kon men wat betreft de resultaten van Andere variabelen zien dat het merendeel van de Tsjechische leerkrachten tevreden waren met hun baan (met een score in deze dimensie met een mediaan van 2, op een Likert schaal van 4 niveaus, 0 tot 3, waarin 0 staat voor zeer ontevreden en 3 voor zeer tevreden ) en vonden dat hun gezondheid de laatste 4 weken goed was (met een score in deze dimensie met een mediaan van 3, op een Likert schaal van 5 niveaus, 0 tot 4, waarin 0 staat voor slecht en 4 voor uitstekend ). Tegelijkertijd vonden de leerkrachten dat hun werk een essentieel negatief effect had op hun privéleven, wat tot uitdrukking kwam in een mediaanwaarde van 3 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor op geen enkele manier heeft mijn werk effect op mijn privé- en gezinsleven en 6 voor ja, mijn werk heeft zeker invloed op mijn privé- en gezinsleven ). Grafiek 16 Werk en Welzijn Tsjechië Grafiek 17 Psychosociale Factoren op het Werk Tsjechië 26

31 Grafiek 18 Andere Variabelen Tsjechië De gegevens die in Tsjechië zijn verkregen, gaven aan dat de 4 transversale variabelen in het onderzoek (Werkbevlogenheid, Conflict werk-gezin, Burn-out en Stress) hoger waren dan in de originele onderzoeksresultaten. Maar gezien de relevantie van de verschillen tussen de originele en de behoeften analyseresultaten sprongen enkele variabelen eruit, waaronder twee transversale dimensies (Burn-out en Stress) maar ook Kwantitatieve eisen, Emotionele belasting en Zin van het werk (zie Tabel 10). Tabel 10 Relevante verschillen voor Tsjechië in vergelijking tot de originele onderzoeksresultaten Dimensies Origineel Globaal CZ M SD M SD M SD Kwantitatieve eisen 3,3 1,8 3,8 1,5 2,2 1,4 Emotionele belasting 3,3 2,1 4,2 1,6 4,6 1,4 Zin van het werk 6 1,3 6,5 1,4 7,2 0,8 Burn-out 2,5 1,6 3,5 1,8 3,5 1,3 Stress 2,3 1,5 3,5 1,6 3,4 1,2 Voor deze variabelen, zijn significante statistische correlaties gevonden, behalve in het geval van Zin van het werk (zie Tabel 11). 27

32 Werkbevlogen heid Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Invloedm op het werk Ontwikkeling Zin van het werk Toewijding Voorspelbaarh eid Beloning Duidelijkheid van de functie Leiderschap Sociale. ondersteuning Bevrediging van het werk Conflict werkgezin Vertrouwen Rechtvaardighe id Respect Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report Tabel 11 Relevante correlaties tussen dimensies, waargenomen in Tsjechië Dimensies Kwantitatieve eisen Emotionele belasting Burn-out Stress Met betrekking tot de resultaten van de significante correlaties, is een procedure van regressielijnen toegepast op de 4 meest relevante dimensies, die een aantal overwegingen weergaven m.b.t. voorspellende modellen 8 : Kwantitatieve eisen: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Voorspelbaarheid, Beloning, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin, Rechtvaardigheid, Burn-out en Stress) bijna 58% van de scores konden verklaren, verkregen voor Kwantitatieve eisen. Slechts een dimensie liet een significante voorspellende waarde zien, daarom kunnen we inschatten dat Kwantitatieve eisen hoger zal scoren als Conflict werk-gezin ook hoger is. Burn-out: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Kwantitatieve eisen, Emotionele belasting, Conflict werk-gezin, Idee eigen gezondheid en Stress) meer dan 62% van de scores konden verklaren, verkregen voor Burn-out. 2 van deze dimensies lieten een veel significantere voorspellende waarde zien, en daarom kunnen we inschatten dat Burn-out hoger zal scoren als Stress ook hoger is en Idee eigen gezondheid lager. Stress: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Kwantitatieve eisen, Emotionele belasting, Invloed op het werk, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Conflict werk-gezin, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid en Burn-out) ongeveer 72% van de scores konden verklaren, verkregen voor Stress. Opnieuw gaven 2 variabelen een significante voorspellende waarde, zodat we kunnen inschatten dat Stress hoger zal scoren als Burn-out ook hoger scoort en Duidelijkheid van de functie lager. 8 geen significant voorspellend model is verkregen voor Emotionele belasting. 28

33 Duidelijkheid van de functie Conflict werkgezin Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report Tabel 12 Significante voorspellende modellen voor relevante dimensies in Tsjechië Dimensies Concentratie i/h model Kwantitatieve eisen 52% Burn-out 62% Stress 72% Verenigd Koninkrijk Socio-demografische variabelen van het Verenigd Koninkrijk gaven weer dat bijna de helft van de reacties op het onderzoek is gegeven door leerkrachten die in het tertiair onderwijs werkzaam zijn (48,8%). Leerkrachten uit het post-voortgezet onderwijs waren ook sterk vertegenwoordigd in het model (dot kwam overeen met 34,2%). Daarbij zijn de meeste vragenlijsten ingevuld door leerkrachten met een werkervaring van tussen de meer dan 1 en minder dan 5 jaar, meer dan 5 en minder dan 10 jaar of meer dan 20 dienstjaren (elk van deze categorieën staat voor 22,0%). Grafiek 19 UK deelnemers: soort instelling Grafiek 20 UK deelnemers: jaren werkzaam in het onderwijs Alle dimensies van Offensief gedrag lieten beduidend hogere resultaten zien bij vergelijking van de scores van de behoeftenanalyse met die van het originele onderzoek van het COOPSOQ II (2007): Fysiek geweld 68,3% van de leerkrachten vermeldde dat zij op de een of andere manier zijn blootgesteld aan fysiek geweld op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was het resultaat daarvan 3,9%). 29

34 Bedreiging met geweld bijna 61,0% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Bedreiging met geweld op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 7,8%). Ongewenste intimiteiten 58,5% van de leerkrachten vermeldde dat zij op de een of andere manier te maken hadden gehad met ongewenste intimiteiten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 2,9%). Pesten 51,2% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Pesten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 8,3%). Grafiek 21 Offensief gedrag Verenigd Koninkrijk Met betrekking tot de resultaten van de UBES voor het Verenigd Koninkrijk, kon men zien dat de Werk en Welzijn variabelen in het algemeen hogere scores kregen, vooral voor de dimensies Toewijding en Absorptie. In het algemeen gaf Werkbevlogenheid positieve globale resultaten: 4,5 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor nooit en 6 voor altijd/elke dag ). Tegelijkertijd lieten in de groep van Psychosociale Factoren op het Werk variabelen, de resultaten een positieve score zien bij Zin van het werk, met een mediaan die overeenkomt met 7 (op een schaal van 0 tot 8, waarin 0 staat voor in zeer geringe mate en 8 voor in zeer hoge mate ) en lagere scores voor Stress en Kwantitatieve eisen, met medianen van resp. rond de 3 en 2. In de categorie Andere variabelen kon men zien dat de leerkrachten die de vragenlijst hadden ingevuld, tevreden waren met hun baan (met een score in deze dimensie van een mediaan van 2, op een Likert schaal van 4 niveaus, 0 tot 3, waarin 0 staat voor zeer ontevreden en 3 voor zeer tevreden ) en vonden dat hun gezondheid erg goed was in de laatste 4 weken (met een score in deze 30

35 dimensie van een mediaan van 3, op een Likert schaal van 5 niveaus, 0 tot 4, waarin 0 staat voor slecht en 4 voor uitstekend ). Over het algemeen vonden de leerkrachten dat hun werk enige negatieve invloed had op hun privéleven (met een score in deze variabele van een mediaanwaarde van 3, op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor op geen enkele manier beïnvloedt mijn werk mijn privé- en gezinsleven en 6 voor ja, mijn werk heeft zeker invloed op mijn privé- en gezinsleven ). Grafiek 22 Werk en Welzijn Verenigd Koninkrijk Grafiek 23 Psychosociale Factorenop het Werk Verenigd Koninkrijk Grafiek 24 Andere Variabelen Verenigd Koninkrijk De resultaten verkregen uit de vragenlijsten van het Verenigd Koninkrijk bevestigden dat de 4 transversale variabelen in het onderzoek (Werkbevlogenheid, Conflict werk-gezin, Burn-out en Stress) hoger lagen dan in de originele onderzoeksresultaten, en gaven aan dat Burn-out en Stress significant hoger scoorden. Daarbij is, met betrekking tot de relevantie van de verschillen tussen de originele 31

36 Werkbevlogen heid Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Invloed op het werk Ontwikkeling Zin van het werk Toewijding Voorspelbaarh eid Beloning Duidelijkheid van de functie Leiderschap Sociale ondersteuning Bevrediging van het werk Conflict werkgezin Vertrouwen Rechtvaardighe id Respect Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report resultaten en die van de behoeftenanalyse (als men een verschil van 10 punten in aanmerking neemt) nog een andere dimensie opgevallen: Emotionele belasting (zie Tabel 13). Tabel 13 Relevante verschillen voor het Verenigd Koninkrijk in vergelijking tot de originele onderzoeksresultaten Dimensies Origineel Globaal UK M SD M SD M SD Emotionele belasting 3,3 2,1 4,2 1,6 4,7 1,3 Burn-out 2,5 1,6 3,5 1,8 3,5 1,3 Stress 2,3 1,5 3,5 1,6 3,4 1,3 Voor deze 3 meest relevante variabelen is de Pearson correlatieprocedure toegepast en er zijn enkele statistisch belangrijke relaties aangetroffen tussen Emotionele belasting, Burn-out en Stress en andere variabelen die zijn opgenomen in de vragenlijst, zoals samengevat in de volgende tabel. Tabel 14 Relevante correlaties tussen dimensies, waargenomen in het Verenigd Koninkrijk Dimensies Emotionele belasting Burn-out Stress Tenslotte is ere en procedure van regressielijnen toegepast om voorspellende modellen op te stellen voor de 3 dimensies van afbranden, wat leidde tot de volgende observaties 9 : Burn-out: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Idee eigen gezondheid en Stress) nagenoeg 51% van de scores konden verklaren, verkregen voor Burn-out. Alleen Stress vertoonde een significante voorspellende waarde, zodat we kunnen inschatten dat Burn-out hoger zal scoren als Stress hoger scoort. Stress: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Invloed op het werk, Sociale ondersteuning, Idee eigen gezondheid en Burn-out) bijna 50% van de scores konden verklaren, 9 De dimensie Emotionele belasting leverde geen significant voorspellend model op. 32

37 Burn-out Stress Stress Standing Report verkregen voor Stress. Burn-out was de enige dimensie die een significant voorspelbare waarde liet zien, en dus kan men inschatten dat Stress hoger zal scoren als Burn-out ook hoger scoort. Tabel 15 Significant voorspellende modellen voor relevante dimensies in het Verenigd Koninkrijk Dimensies Concentratie i/h model Burn-out 51% Stress 50% Griekenland Socio-demografisch deze categorie bevatte variabelen als het soort instelling en de jaren werkzaam in het onderwijs. Voor de eerste variabele, lieten de resultaten van de vragenlijsten die door de Griekse leerkrachten zijn ingevuld zien dat de meeste daarin voorkomende instellingen die voor voortgezet onderwijs waren (34,9%), tertiair onderwijs (23,3%), postsecundair (16,3%) en basisonderwijs (14,0%). Ten tweede werd duidelijk dat bijna de helft van de leerkrachten meer dan 5 en minder dan 10 jaar werkzaam was (23,3%), meer dan 10 en minder dan 15 jaar (32,6%) of meer dan 15 en minder dan 20 jaar (14,0%). Grafiek 25 Griekenland: Soort instelling Grafiek 26 Griekenland:jaren werkzaam in het onderwijs 33

38 De meeste dimensies van Offensief gedrag bevestigden het feit van hogere scores voor de Griekse leerkrachten (in vergelijking tot de scores die men zag in het originele onderzoek van het COOPSOQ II in 2007), met als enige uitzondering de dimensie Bedreiging met geweld, waar het originele onderzoek hogere scores liet zien. Pesten 18,2% van de leerkrachten vermeldde dat zij op de een of andere manier te maken hadden gehad met Pesten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was het waargenomen resultaat 8,3%). Ongewenste intimiteiten 6,8% van de leerkrachten vermeldde dat zij op de een of andere manier te maken hadden gehad met ongewenste intimiteiten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 2,9%). Bedreiging met geweld 4,6% van de leerkrachten vermeldde dat zij op de een of andere manier te maken hadden gehad met Bedreiging met geweld op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 7,8%). Fysiek geweld 4,6% van de leerkrachten vermeldde dat zij op de een of andere manier te maken hadden gehad met Fysiek geweld op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 3,9%). Grafiek 27 Offensief gedrag Griekenland De categorie Werk en Welzijn (verbonden aan de UBES variabelen) scoorden in het algemeen hoger (zeer overeenkomstig met de scores in het originele onderzoek). De dimensie Toewijding was de variabele die de hoogste waardering kreeg en Absorptie kreeg de laagste scores. Maar alle variabelen kregen over het algemeen goede scores en Werkbevlogenheid had een mediaan van bijna 4,2 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor nooit en 6 overeenkomt met altijd/elke dag ). 34

39 Psychosociale Factoren op het Werk, een andere categorie in de analyse, gaf Zin van het werk, Duidelijkheid van de functie, Betrokkenheid bij de werkplek en Mogelijkheden tot ontwikkeling als de variabelen met hogere scores, met een mediaan die varieerde van 6,4 to 6 (op een schaal van 0 tot 8, waarin 0 staat voor in zeer geringe mate en 8 voor in zeer hoge mate ). Anderzijds kwamen Stress, Burn-out en Emotionele belasting naar voren als de variabelen met lagere scores, met een mediaan van rond de 4. Andere variabelen, de laatste categorie in de behoeftenanalyse, liet zien dat het merendeel van de Griekse leerkrachten tevreden waren met hun baan (met een score in deze dimensie van een mediaan van 2, op een Likert schaal van 4 niveaus, 0 tot 3, waarin 0 staat voor zeer ontevreden en 3 voor zeer tevreden ) en vonden dat hun gezondheid erg goed was in de laatste 4 weken (met een score in deze dimensie van een mediaan van 3, op een Likert schaal van 5 niveaus, 0 tot 4, waarin 0 staat voor slecht en 4 voor uitstekend ). Zij vonden ook dat hun werk erg weinig negatieve effecten had op hun privéleven. Dit kwam tot uiting in een mediaanwaarde van 2 (op een schaal van 0 to 6, waarin 0 staat voor op geen enkele manier heeft mijn werk invloed op mijn privé- en gezinsleven en 6 voor ja, mijn werk heeft zeker invloed op mijn privé- en gezinsleven ). Grafiek 28 Werk en Welzijn Griekenland Grafiek 29 Psychosociale Factoren op het Werk Griekenland Grafiek 30 - Andere Variabelen Griekenland 35

40 Werkbevlogen heid Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Invloed op het werk Ontwikkeling Zin van het werk Toewijding Voorspelbaarh eid Beloning Duidelijkheid van de functie Leiderschap Sociale ondersteuning Bevrediging van het werk Conflict werkgezin Vertrouwen Rechtvaardighe id Respect Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report Vergelijkbare resultaten waren ook te zien tussen de gegevens voor de behoeftenanalyse die in Griekenland verzameld zijn en de originele scores of de UBES en het Beknopt COPSOQ II. Voor de transversale variabelen die het consortium heft bekeken, behaalde alleen Stress significant hogere scores en bij de rest van de geanalyseerde variabelen kon men zien dat ook Betrokkenheid bij de werkplek boven de rest uitstak (zie Tabel 16). Tabel 16 Relevante verschillen voor Griekenland vergeleken met de originele onderzoeksresultaten Dimensies Origineel Globaal GR M SD M SD M SD Betrokkenheid bij werkplek 4,8 1,8 5,4 1,5 5,8 1,4 Stress 2,3 1,5 3,5 1,6 3,5 1,2 Belangrijke statistische correlaties zijn aangetroffen tussen beide dimensies (als relevant gezien, omdat er minstens 10 punten verschil werden waargenomen in vergelijking met de resultaten van het originele onderzoek) en de andere bestudeerde variabelen, zoals te zien in Tabel 17. Tabel 17 Relevante correlaties tussen dimensies, waargenomen in Griekenland Dimensies Betrokkenheid bij werkplek Stress Met betrekking tot de significante correlaties is een procedure was regressielijnen toegepast op de 2 meest relevante dimensies. Allen voor Stress is een significant voorspellend model gevonden met statistische waarde, aangezien de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Tempo, Emotionele belasting, Conflict werk-gezin, en Burn-out) ongeveer 50% van de scores konden verklaren, verkregen voor Stress. Alleen de variabelen Conflict werk-gezin en Burn-out kregen significante voorspellende waarden, en dus kon men inschatten dat Stress hoger zal scoren als Burn-out en Conflict werk-gezin ook hoger scoren. 36

41 Conflict werkgezin Burn-out Stress Standing Report Tabel 18 Significante voorspellende modellen voor relevante dimensies in Griekenland Dimensies Concentratie in het model Stress 50% Letland Uit de Socio-demografische variabelen blijkt dat alle leerkrachten in Letland die de vragenlijsten hebben ingevuld, werkzaam waren in het voortgezet onderwijs en de meesten van hen hadden meer dan 20 jaar ervaring (37, 5%) of waren meer dan 10 en minder dan 15 jaar werkzaam, 30,0%). Grafiek 30 Letlandse deelnemers:soort instelling Grafiek 31 Letlandse deelnemers: jaren werkzaam in het onderwijs Alle variabelen in de categorie Offensief gedrag lieten significant hogere scores zien bij vergelijking van de scores van de behoeftenanalyse met die van het originele onderzoek van het COOPSOQ II (2007): Pesten 50,0% van de leerkrachten vermeldden dat zij op de een of andere manier blootgesteld waren aan Pesten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was het waargenomen resultaat 8,3%). Bedreiging met geweld 32,5% van de leerkrachten vermeldden dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Bedreiging met geweld op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was het waargenomen resultaat 7,8%). 37

42 Ongewenste intimiteiten 25,0% van de leerkrachten vermeldde dat zij op de een of andere manier het slachtoffer waren van ongewenste intimiteiten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was het waargenomen resultaat 2,9%). Fysiek geweld 25,0% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Fysiek geweld op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was het waargenomen resultaat 3,9%). Grafiek 32 Offensief gedrag Letland In het algemeen lieten de variabelen, Werk en welzijn hoge scores zien en de Werkbevlogenheid mediaan had een positieve score met een waarde gelijk aan 4,0 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor nooit en 6 overeenkomt met altijd/elke dag ). In deze context was Toewijding de hogere dimensie en Kracht de laagste. Wat betreft de groep variabelen Psychosociale factoren op het Werk kon men ook de positieve waarden onderscheiden van de dimensies Duidelijkheid van de functie, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Zin van het werk, en Beloning, met mediaanresultaten van rond de 6 (op een schaal van 0 tot 8, waarin 0 staat voor in zeer geringe mate en 8 voor in zeer hoge mate ). Kwantitatieve eisen en Invloed op het werk kregen de laagste scores, met mediaanresultaten van resp. rond de 4 en 3. Uit de resultaten van de categorie Andere variabelen bleek dat de meerderheid van de Letse leerkrachten tevreden waren met hun baan (met een score in deze dimensie van een mediaan van 2, op een Likert schaal van 4 niveaus, 0 tot 3, waarin 0 staat voor zeer ontevreden en 3 voor zeer tevreden ) en vonden dat hun gezondheid goed was in de laatste 4 weken (met een score in deze dimensie van een mediaan van 2, op een Likert schaal van 5 niveaus, 0 tot 4, waarin 0 staat voor slecht 38

43 en 4 voor uitstekend ). Tegelijkertijd vonden de leerkrachten dat hun werk een relevant negatief effect had op hun privéleven, wat zichtbaar was in een mediaanwaarde van 3 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor in geen enkel opzicht heeft mijn werk invloed op mijn privé- en gezinsleven en 6 voor ja, mijn werk heeft zeker invloed op mijn privé- en gezinsleven ). Grafiek 33 Werk en Welzijn Letland Grafiek 34 Psychosociale Factoren op het Werk Letland Grafiek 35 Andere Variabelen Letland De globale resultaten verkregen in Letland lieten zien dat de meerderheid van de variabelen in het onderzoek significant hoger scoorden in vergelijking tot de originele onderzoeksresultaten en dat alleen Werkbevlogenheid vergelijkbare resultaten liet zien. Tegelijkertijd werd een andere variabele als relevant gezien (met een score die minstens 10 punten verschilde van de originele resultaten): Idee eigen gezondheid (zie Tabel 19). 39

44 Werkbevlogen heid Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Invloed op het werk Ontwikkeling Zin van het werk Toewijding Voorspelbaarh eid Beloning Duidelijkheid van de functie Leiderschap Sociale ondersteuning Bevrediging van het werk Conflict werkgezin Vertrouwen Rechtvaardighe id Respect Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report Tabel 19 Relevante verschillen voor Letland, vergeleken met de originele onderzoeksresultaten Dimensies Origineel Globaal LV M SD M SD M SD Conflict werk-gezin 2,1 1,7 3,1 1,7 3,3 2 Idee eigen gezondheid 2,6 0,8 2,4 1 1,5 0,7 Burn-out 2,5 1,6 3,5 1,8 4,4 1,8 Stress 2,3 1,5 3,5 1,6 3,5 1,9 Voor deze 4 variabelen werden belangrijke statistische correlaties gevonden en die worden weergegeven in de volgende tabel. Tabel 20 Relevante correlaties tussen dimensies, waargenomen in Letland Dimensies Conflict werk-gezin Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Tenslotte is een procedure van regressielijnen gevolgd om voorspellende modellen vast te stellen voor de hierboven genoemde dimensies, wat heeft geleid tot de volgende observaties 10 : Conflict werk-gezin: het voorspellende model was uit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Tempo, Emotionele belasting, Invloed op het werk, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Zin van het werk, Betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Bevrediging van het werk, Vertrouwen, Rechtvaardigheid, Burn-out en Stress) bijna 82% van de scores konden verklaren verkregen voor Conflict werk-gezin. Slechts 2 variabelen lieten significante voorspellende warden zien en zo kan men inschatten dat Conflict werk-gezin hoger zal scoren als Duidelijkheid van de functie en Burn-out hoger scoren. Idee eigen gezondheid: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen waarden voor de onafhankelijke variabelen (Kwantitatieve 10 Er werd geen significant voorspellend model verkregen voor Stress. 40

45 Emotionele belasting Beloning Duidelijkheid van de functie Conflict werkgezin Rechtvaardighe id Respect Burn-out Stress Standing Report eisen, Emotionele belasting, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Zin van het werk,betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Vertrouwen en Rechtvaardigheid) bijna 58% van de scores konden verklaren, verkregen voor Idee eigen gezondheid. 3 dimensies kregen significant voorspellende waardes, en dus kan men inschatten dat Idee eigen gezondheid hoger zal scoren als Emotionele belasting, Beloning en Rechtvaardigheid hoger zijn. Burn-out: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, aangezien de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Invloed op het werk, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Zin van het werk, Betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin, Vertrouwen, Rechtvaardigheid en Stress) bijna 78% van de scores konden verklaren,verkregen voor Burn-out. Slechts 1 variabele liet een significant voorspelbare waarde zien en dus kan men inschatten dat Burn-out hoger zal scoren als Conflict werk-gezin ook hoger scoort. Tabel 21 Significant voorspellende modellen voor relevante dimensies in Letland Dimensies Concentratie i/h model Conflict werk-gezin 82% Idee eigen gezondheid 58% Burn-out 78% België Socio-demografische variabelen lieten zien dat meer dan de helft van de leerkrachten die in België de vragenlijsten hebben ingevuld, van scholen voor voortgezet onderwijs kwamen 68,8%) en meer dan 20 jaar ervaring hadden. 41

46 Grafiek 36 Belgische deelnemers: Soort instelling Grafiek 37 Belgische deelnemers:jaren werkzaam in het onderwijs De meerderheid van de dimensies van Offensief gedrag bevestigde het voorkomen van hogere scores voor de Belgische leerkrachten (in vergelijking met de scores waargenomen in het originele onderzoek van het COOPSOQ II, in 2007): Pesten 19,8% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Pesten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was het verkregen resultaat 8,3%). Bedreiging met geweld 18,9% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Bedreiging met geweld op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was het verkregen resultaat 7,8%). Fysiek geweld 7,2% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Fysiek geweld op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was het verkregen resultaat 3,9%). Ongewenste intimiteiten 4,5% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een op andere manier te maken hadden gehad met Ongewenste intimiteiten op de werkplek in de laatste12 maanden (in het originele onderzoek was dat 2,9%). 42

47 Grafiek 38 Offensief gedrag België Globaal gezien gaven de variabelen Werk en welzijn significant lagere scores. De Werkbevlogenheid mediaan had een negatieve score met een waarde van 1,1 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor nooit en 6 voor altijd/elke dag ). Wat betreft de categorie Psychosociale Factoren op het werk lieten de variabelen positievere resultaten zien en benadrukten de positieve scores, verkregen in verscheidene dimensies, waaronder Zin van het werk, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Duidelijkheid van de functie, Vertrouwen, Tempo, Betrokkenheid bij de werkplek en Beloning (alle met mediaanwaarden van rond de 6 (op een schaal van 0 tot 8, waarin 0 staat voor in zeer geringe mate en 8 voor in zeer hoge mate ). Met een mediaanwaarde van 3, was Burn-out de variabele met de laagste score in deze categorie. Wat betreft de categorie Andere variabelen, lieten de verkregen resultaten zien dat de meerderheid van de Belgische leerkrachten tevreden waren met hun baan (met een score in deze dimensie van een mediaanwaarde van 2, op een Likert schaal van 4 niveaus, 0 tot 3, waarin 0 staat voor zeer ontevreden en 3 voor zeer tevreden ) en ze vonden dat hun gezondheid goed was in de laatste 4 weken (met een score in deze dimensie van een mediaanwaarde van 2, op een Likert schaal van 5 niveaus, 0 tot 4, waarin 0 staat voor slecht en 4 voor uitstekend ). Maar de leerkrachten vonden wel dat hun werk een betrekkelijk negatief effect had op hun privéleven en scoorden op deze variabel met een mediaanwaarde van 3 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor op geen enkele manier heeft mijn werk invloed op mijn privé- en gezinsleven en 6 voor ja, mijn werk heeft zeker invloed op mijn privéen gezinsleven ). 43

48 Grafiek 39 Werk en Welzijn België Grafiek 40 Psychosociale Factoren op het werk België Grafiek 41 Andere Variabelen België De lage scores die werden waargenomen voor Belgische deelnemers in de variabelen of de UBES gaven een significant verschil te zien, vergeleken met de originele gegevens en zelfs binnen de verkregen globale resultaten van de behoeftenanalyse (waarin alle deelnemende landen betrokken waren). Met Stress, had ook Werkbevlogenheid dimensies met een verschil van meer dan 10 punten t.o.v. de originele onderzoeken (zie Tabel 22). Tabel 22 Relevante verschillen voor België vergeleken met de originele onderzoeksresultaten Dimensies Origineel Globaal BE M SD M SD M SD Werkbevlogenheid 4,1 1,1 3,0 1,7 1,1 0,7 Stress 2,3 1,5 3,5 1,6 3,5 1,5 44

49 Werkbevlogen heid Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Invloed op het werk Ontwikkeling Zin van het werk Toewijding Voorspelbaarh eid Beloning Duidelijkheid van de functie Leiderschap Sociale ondersteuning Bevrediging van het werk Conflict werkgezin Vertrouwen Rechtvaardighe id Respect Iidée eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report Voor beide variabelen, werden significante correlaties berekend. De resultaten worden samengevat in Tabel 23. Tabel 23 Relevante correlaties tussen dimensies, waargenomen in België Dimensies Werkbevlogenheid Stress Daarbij is een statistische procedure van regressielijnen gebruikt voor Werkbevlogenheid en Stress en het belang van voorspellende modellen is geëvalueerd, wat tot de volgende overwegingen heeft geleid: Werkbevlogenheid: het voorspellende model was uit een statistische oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Tempo, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Zin van het werk, Betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Vertrouwen, Rechtvaardigheid en Stress) meer dan 59% van de scores konden verklaren, verkregen voor Werkbevlogenheid. 4 van deze dimensies lieten significantere voorspellende waardes zien en dus kan men inschatten dat Werkbevlogenheid hoger zal scoren als Tempo, Zin van het werk, Betrokkenheid bij de werkplek en Vertrouwen lager scoren. Stress: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Kwantitatieve eisen, Emotionele belasting, Zin van het werk, Betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin, Vertrouwen, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid en Burn-out) bijna 68% van de scores konden verklaren, verkregen voor Stress. Opnieuw lieten 4 variabelen significante voorspellende waardes zien en dus kan men inschatten dat Stress hoger zal zijn als Kwantitatieve eisen, Conflict werk-gezin en Burn-out hoger zijn en als Voorspelbaarheid lager ligt. 45

50 Kwantitatieve eisen Tempo Zin van het werk Toewijding Conflict werkgezin Vertrouwen Burn-out Stress Standing Report Tabel 24 Significant voorspellende modellen voor relevante dimensies in België Dimensies Concentratie u/h model Werkbevlogenheid 59% Stress 68% Nederland De voor Socio-demografische variabelen verkregen resultaten, zoals het soort instelling of de jaren werkzaam in het onderwijs, gaven aan dat de meerderheid van de Nederlandse respondenten leerkrachten waren van scholen voor voortgezet onderwijs (86,1%) met meer dan 20 jaar ervaring. Grafiek 42 Nederlandse deelnemers: Soort instelling Grafiek 43 Nederlandse deelnemers: jaren werkzaam in het onderwijs De groep variabelen in de categorie Offensief gedrag had vergelijkbare resultaten, wanneer men de scores van de Nederlandse leerkrachten vergeleek met die van het originele onderzoek van het COOPSOQ II (2007): Bedreiging met geweld 9,5% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Bedreiging met geweld op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 7,8%). Pesten 6,3% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Pesten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 8,3%). 46

51 Fysiek geweld 4,7% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Fysiek geweld op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 3,9%). Ongewenste intimiteiten 3,2% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Ongewenste intimiteiten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 2,9%). Grafiek 44 Offensief gedrag Nederland Werk en welzijn deze categorie gaf in het algemeen significant lagere scores te zien, wat tot uitdrukking kwam in de Werkbevlogenheid mediaan van rond de 1,1 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor nooit en 6 voor altijd/elke dag). Psychosociale Factoren op het werk, deze tweede categorie liet globaal positieve resultaten zien in de behoeftenanalyse. In deze context, kon men de hogere scores onderschrijven, verkregen in een groep dimensies, waaronder Zin van het werk, Duidelijkheid van de functie, Tempo, Mogelijkheden tot ontwikkeling en Betrokkenheid bij de werkplek (alle met mediaanwaarden van rond de 6 op een schaal van 0 tot 8, waarin 0 staat voor in zeer geringe mate en 8 voor in zeer hoge mate ). Het tegenovergestelde was het geval bij Stress en Burn-out, aangezien deze variabelen de laagste scores hadden van deze groep (met een mediaanwaarde van 3). Andere variabelen, de laatste categorie die door de partners is beschreven, liet zien dat de meerderheid van de Nederlandse leerkrachten tevreden was met hun baan (met een score in deze dimensie van een mediaanwaarde van 2, op een Likert schaal van 4 niveaus, 0 tot 3, waarin 0 staat voor 47

52 zeer ontevreden en 3 voor zeer tevreden ) en vonden dat hun gezondheid erg goed was in de laatste 4 weken (met een score in deze dimensie van een mediaanwaarde van 3, op een Likert schaal van 5 niveaus, 0 tot 4, waarin 0 staat voor slecht en 4 voor uitstekend ). Maar de leerkrachten vonden wel dat hun werk een negatieve invloed had op hun privéleven en ze hadden op deze variabele een score met een mediaanwaarde van 3 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor op geen enkele manier heeft mijn werk invloed op mijn privé- en gezinsleven en 6 voor ja, mijn werk heeft zeker invloed op mijn privé- en gezinsleven ). Grafiek 45 Werk en Welzijn Nederland Grafiek 46 Psychosociale Factoren op het werk Nederland Grafiek 47 Andere Variabelen Nederland Van de transversale variabelen die zijn geanalyseerd, zoals Werkbevlogenheid, Conflict werk-gezin, Burn-out en Stress, warden alleen in het eerste geval relevante verschillen gezien, wanneer de 48

53 Werkbevlogen heid Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Invloed op het werk Ontwikkeling Zin van het werk Toewijding Voorspelbaarh eid Beloning Duidelijkheid van de functie Leiderschap Sociale ondersteuning Bevrediging van het werk Conflict werkgezin Vertrouwen Rechtvaardighe id Respect Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report resultaten van de behoeftenanalyse werden vergeleken met de originele onderzoeken. Maar Kwantitatieve eisen en Tempo maakten ook deel uit van deze groep, omdat ze meer dan 10 punten verschil lieten zien tussen de twee met elkaar vergeleken bronnen (zie Tabel 25). Tabel 25 Relevante verschillen voor Nederland, vergeleken met de originele onderzoeksresultaten Dimensies Origineel Globaal NL M SD M SD M SD Werkbevlogenheid 4,1 1,1 3,0 1,7 1,1 0,6 Kwantitatieve eisen 3,3 1,8 3,8 1,5 4,3 1,5 Tempo 4,7 1,6 5,4 1,7 5,8 1,3 Binnen deze 3 meest relevante variabelen is de Pearson correlatieprocedure toegepast en er werden enige statistisch significante relaties aangetroffen tussen Werkbevlogenheid, Kwantitatieve eisen en Tempo en andere variabelen opgenomen in the vragenlijst, samengevat in Tabel 26. Tabel 26 Relevante correlaties tussen dimensies, waargenomen in Nederland Dimensies Werkbevlogenheid Kwantitatieve eisen Tempo Met betrekking tot de uitkomsten van significante correlaties, is een procedure van regressielijnen toegepast op de 3 meest relevante dimensies. Er zijn geen significant voorspellende modellen gevonden met een statistische waarde Slovenië De gegevens die zijn verzameld in Slovenië op grond van de vragenlijsten die zijn ingevuld door de leerkrachten, lieten zien dat zij voornamelijk kwamen van basisscholen (68,4%) en scholen voor voortgezet onderwijs (22,6%) met meer dan 20 jaar ervaring (34,6%) of in het onderwijs werkzaam 49

54 waren gedurende meer dan 10 en minder dan 15 jaar. Deze socio-demografische variabelen zijn weergegeven in de volgende grafieken. Grafiek 48 Sloveense deelnemers:soort instelling Grafiek 49 Sloveense deelnemers: jaren werkzaam in het onderwijs Alle variabelen opgenomen in de categorie Offensief gedrag lieten hogere warden zien in de behoeftenanalyse van Slovenië, bij vergelijking van deze scores met die van het originele onderzoek van het Short COOPSOQ II (2007): Pesten 22,4% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Pesten op de werkplek in de afgelopen 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 8,3%). Bedreiging met geweld 14,2% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Bedreiging met geweld op de werkplek in de laatste12 maanden (in het originele onderzoek was dat 7,8%). Fysiek geweld 6,7% van de leerkrachten vermeldde dat zij op de een of andere manier te maken hadden gehad met Fysiek geweld op de werkplek in de afgelopen 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 3,9%). Ongewenste intimiteiten 4,5% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Ongewenste intimiteiten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoekwas dat 2,9%). 50

55 Grafiek 50 Offensief gedrag Slovenië De variabelen Werk en welzijn lieten positieve globale resultaten zien en de Werkbevlogenheid mediaan had een score met een waarde van 4,4 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor nooit en 6 voor altijd/elke dag ). Toewijding was de hogere dimensie en Kracht de laagste (met scores van resp. 4,6 en 4,3). Gezien de uitkomsten van de Psychosociale Factoren op het Werk variabelen, kon men ook de positieve waarde onderscheiden die de dimensie Zin van het werk en Duidelijkheid van de functie kreeg, beide met een mediaan van bijna 7 (op een schaal van 0 tot 8, waarin 0 staat voor in zeer geringe mate en 8 voor in zeer hoge mate ). Met een mediaanwaarde van 4 kregen Kwantitatieve eisen, Burnout, Stress en Invloed op het werk de laagste scores van de groep. Als we tenslotte kijken naar de resultaten van Andere variabelen, dan kan men zien dat de meerderheid van de Sloveense leerkrachten tevreden was met hun baan (met een score in deze dimensie van een mediaanwaarde van 2, op een Likert schaal van 4 niveaus, 0 tot 3, waarin 0 staat voor zeer ontevreden en 3 voor zeer tevreden ) en vond dat hun gezondheid goed was in de laatste 4 weken (met een score in deze dimensie van een mediaanwaarde van 2, op een Likert schaal van 5 niveaus, 0 tot 4, waarin 0 staat voor slecht en 4 voor uitstekend ). Tegelijkertijd vonden de leerkrachten dat hun werk een negatief effect had op hun privéleven, wat tot uitdrukking kwam in een mediaanwaarde van 3 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor in geen enkel opzicht heeft mijn werk invloed op mijn privé- en gezinsleven en 6 voor ja, mijn werk heeft zeker invloed op mijn privé- en gezinsleven ). 51

56 Grafiek 51 Werk en Welzijn Slovenië Grafiek 52 Psychosociale Factoren op het Werk Slovenië Grafiek 53 Andere Variabelen Slovenië terwijl Conflict werk-gezin, Burn-out en Stress werden geselecteerd als relevante variabelen (uit de oorspronkelijke groep van 4 transversale dimensies waaronder Werkbevlogenheid), lieten andere variabelen de nodige verschillen zien van meer of minder dan 10 punten met de originele onderzoeken die ook als relevant moeten worden aangemerkt, namelijk Emotionele belasting, Zin van het werk en Betrokkenheid bij de werkplek (zie Tabel 27). 52

57 Werkbevlogen heid Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Influence Ontwikkeling Zin van het werk Toewijding Voorspelbaarh eid Beloning Duidelijkheid van de functie Leiderschap Sociale ondersteuning Bevrediging van het werk Conflict werkgezin Vertrouwen Rechtvaardighe id Respect Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report Tabel 27 Relevante verschillen voor Slovenië, vergeleken met de originele onderzoeksresultaten Dimensies Original Global SI M SD M SD M SD Emotionele belasting 3,3 2,1 4,2 1,6 4,8 1,4 Zin van het werk 6 1,3 6,5 1,4 7 1,2 Toewijding Workplace 4,8 1,8 5,4 1,5 5,8 1,5 Conflict werk-gezin 2,1 1,7 3,1 1,7 3,3 1,6 Burn-out 2,5 1,6 3,5 1,8 3,7 1,9 Stress 2,3 1,5 3,5 1,6 3,6 1,7 Voor deze groep met de 6 variabelen is een Pearson correlatieprocedure toegepast en er werden significante verbanden gezien tussen verscheidene dimensies in de vragenlijst (zie Tabel 28). Tabel 28 Relevante correlaties tussen dimensies waargenomen in Slovenië Dimensies Emotionele belasting Zin van het werk Toewijding Workplace Conflict werk-gezin Burn-out Stress Tenslotte zijn er procedures van regressielijnen toegepast om voorspellende modellen op te stellen voor bovengenoemde dimensies, wat weergegeven wordt in onderstaande observaties 11 : Conflict werk-gezin: het voorspellende model was uit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de resultaten verkregen variabelen (Werkbevlogenheid, Tempo, Emotionele belasting, Invloed op het werk, Betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Vertrouwen, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid, Burn-out en Stress) bijna 65% van de scores konden verklaren, verkregen voor Conflict werk-gezin. 4 variabelen lieten significant 11 Er zijn geen significant voorspellende modellen waargenomen voor de dimensies Emotionele belasting, Zin van het werk, en Betrokkenheid bij de werkplek. 53

58 Tempo Emotionele belasting Duidelijkheid van de functie Conflict werkgezin Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report voorspelbare waardes zien en dus kan men inschatten dat Conflict werk-gezin hoger zal scoren als Tempo, Burn-out en Stress hoger zijn en Duidelijkheid van de functie lager. Burn-out: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, aangezien de resultaten verkregen voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Tempo, Emotionele belasting, Invloed op het werk, Zin van het werk, Betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin, Vertrouwen, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid, en Stress) bijna 74% van de scores konden verklaren, verkregen voor Burn-out. 4 variabelen lieten significant voorspellende waardes zien en dus kan men inschatten dat Burn-out hoger zal scoren als Conflict werk-gezin en Stress ook hoger zijn en als Rechtvaardigheid en Idee eigen gezondheid lager. Stress: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, aangezien de verkregen resultaten voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Tempo, Emotionele belasting, Invloed op het werk, Betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin, Vertrouwen, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid en Burn-out) bijna 72% van de scores konden verklaren, verkregen voor Stress. Opnieuw lieten 4 variabelen significant voorspellende waardes zien en dus kan men inschatten dat Stress hoger zal scoren als Emotionele belasting, Conflict werk-gezin en Burn-out ook hoger zijn en Duidelijkheid van de functie lager. Tabel 29 Significant voorspellende modellen voor relevante dimensies in Slovenië Dimensies Concentratie i/h model Conflict werk-gezin 65% Burn-out 74% Stress 72% Zwitserland Met betrekking tot de Socio-demografische variabelen, kon men zien dat de meerderheid van de leerkrachten die de vragenlijsten hadden ingevuld in Zwitserland werkzaam waren in het tertiaire 54

59 onderwijs. Bijna 26,2% had meer dan 5 en minder dan 10 jaar werkervaring, en rond de 33,3% werkten meer dan 15 en minder dan 20 jaar in het onderwijs en at minstens 23,8% had meer dan 20 jaar ervaring. Grafiek 54 Zwitserse deelnemers:soort instelling Grafiek 55 Zwitserse deelnemers:jaren werkzaam in het onderwijs Slechts 2 van de 4 dimensies in de categorie Offensief gedrag kregen een score van de deelnemers: Pesten en Ongewenste intimiteiten. Bij vergelijking van de scores van de Zwitserse leerkrachten met die van het originele onderzoek van het COOPSOQ II (2007), kon men zien dat er nu in het eerste geval hogere scores waren en dat er in het tweede soortgelijke resultaten werden behaald: Pesten meer dan 30,0% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Pesten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 8,3%). Ongewenste intimiteiten ongeveer 5,0% van de leerkrachten vermeldde dat zij op een of andere manier te maken hadden gehad met Ongewenste intimiteiten op de werkplek in de laatste 12 maanden (in het originele onderzoek was dat 2,9%). Er werden geen gevallen van Bedreiging of van Fysiek geweld gemeld door de Zwitserse leerkrachten. 55

60 Grafiek 56 Offensief gedrag Zwitserland In algemeen opzicht gaven de Werk en welzijn variabelen significant lagere scores, wat resulteerde in een Werkbevlogenheid mediaan met een negatieve waarde van 2,2 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor nooit en 6 voor altijd/elke dag ). Wat betreft de categorie Psychosociale Factoren op het Werk werden meer positieve resultaten waargenomen voor de groep variabelen en kon men de hoge scores onderschrijven van Zin van het werk, met een mediaanwaarde van rond de 7 (op een schaal van 0 tot 8, waarin 0 staat voor in zeer geringe mate en 8 voor in zeer hoge mate ). Met mediaanwaardes van onder de 4 waren Stress, Burnout en Emotionele belasting de variabelen met de laagste scores in deze categorie. In de categorie Andere variabelen lieten de verkregen resultaten zien dat de meerderheid van de Zwitserse leerkrachten tevreden was met hun baan(met een score in deze dimensie van een mediaanwaarde van 2, op een Likert schaal van 4 niveaus, 0 tot 3, waarin 0 staat voor zeer ontevreden en 3 voor zeer tevreden ) en vond dat hun gezondheid goed was in de laatste 4 weken (met een score in deze dimensie van een mediaanwaarde van 2, op een Likert schaal van 5 niveaus, 0 tot 4, waarin 0 staat voor slecht en 4 voor uitstekend ). Tenslotte vonden de leerkrachten dat hun werk een klein negatief effect had op hun privéleven en ze gaven deze variabele een score met een mediaanwaarde onder de 3 (op een schaal van 0 tot 6, waarin 0 staat voor op geen enkele manier heeft mijn werk invloed op mijn privé- en gezinsleven en 6 voor ja, mijn werk heeft zeker invloed op mijn privé- en gezinsleven ). 56

61 Grafiek 57 Werk en Welzijn Zwitserland Grafiek 58 Psychosociale Factoren op het Werk Zwitserland Grafiek 59 Werk en Welzijn Zwitserland Van de 4 transversale variabelen in de analyse (Werkbevlogenheid, Conflict werk-gezin, Burn-out en Stress) vertoonde alleen Conflict werk-gezin geen relevante verschillen bij vergelijking van de resultaten van de behoeftenanalyse in Zwitserland met de gegevens van de originele UBES en het Short COOPSOQ II. Tegelijkertijd lieten andere variabelen het verlangde verschil zien, waaronder: Tempo, Invloed op het werk en Mogelijkheden tot ontwikkeling (zie Tabel 30). 57

62 Werkbevlogen heid Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Invloed op het werk Ontwikkeling Zin van het werk Toewijding Voorspelbaarh eid Beloning Duidelijkheid van de functie Leiderschap Sociale ondersteuning Bevrediging van het werk Conflict werkgezin Vertrouwen Rechtvaardighe id Respect Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report Tabel 30 Relevante verschillen voor Zwitserland, vergeleken met de originele onderzoeksresultaten Dimensies Original Global CH M SD M SD M SD Werkbevlogenheid 4,1 1,1 3,0 1,7 2,2 1,8 Tempo 4,7 1,6 5,4 1,7 5,8 1,6 Invloed op het werk 4,1 1,8 4,2 1,6 5,3 1,9 Possibilities Ontwikkeling 5,2 1,5 5,7 1,4 6,3 1,1 Burn-out 2,5 1,6 3,5 1,8 3,4 2 Stress 2,3 1,5 3,5 1,6 3,7 1,7 Significante correlaties werden bestudeerd en de belangrijkste relaties tussen Werkbevlogenheid, Tempo, Invloed op het werk, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Burn-out, en Stress en de andere variabelen in de vragenlijst werden vastgesteld met behulp van de statistische procedure van de Pearson correlatie (zie Tabel 31). Tabel 31 Relevante correlaties tussen dimensies, waargenomen in Zwitserland Dimensies Werkbevlogenheid Tempo Invloed op het werk Mogelijkheden tot ontwikkeling Burn-out Stress Tenslotte werd een procedure van regressielijnen toegepast voor het vaststellen van voorspellende modellen voor de zes 6 dimensies van opbranden, met als resultaat de volgende observaties 12 : Werkbevlogenheid: het voorspellende model was uit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de resultaten verkregen voor de onafhankelijke variabelen (Kwantitatieve eisen, Tempo, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Betrokkenheid bij de werkplek, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Vertrouwen, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid, Burn-out en Stress) bijna 71% van de scores konden 12 De dimensie Tempo leverde geen significant voorspellend model op. 58

63 verklaren, verkregen voor Werkbevlogenheid. 5 dimensies lieten significant voorspelbare waardes zien en dus kan men inschatten dat Werkbevlogenheid hoger zal scoren als Leiderschap, Sociale ondersteuning, Idee eigen gezondheid, Burn-out en Stress lager zijn. Invloed op het werk: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de resultaten verkregen voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Zin van het werk, Betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin, Vertrouwen, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid, Burn-out en Stress) bijna 94% van de scores konden verklaren, verkregen voor Werkbevlogenheid. Opnieuw lieten 5 dimensies significant voorspellende waardes zien en dus kan men inschatten dat Invloed op het werk hoger zal scoren als Emotionele belasting, Duidelijkheid van de functie, Conflict werkgezin, en Vertrouwen ook hoger zijn. Mogelijkheden tot ontwikkeling: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, omdat de resultaten verkregen voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Invloed op het werk, Zin van het werk, Betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin, Vertrouwen, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid, Burn-out en Stress) bijna 96% van de scores konden verklaren, verkregen voor Werkbevlogenheid. 4 dimensies lieten significant voorspellende waardes zien en dus kan men inschatten dat Mogelijkheden tot ontwikkeling hoger zullen scoren als Zin van het werk, Sociale ondersteuning, Burn-out en Stress ook hoger zijn. Burn-out: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, aangezien de resultaten verkregen voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Invloed op het werk, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Zin van het werk, Betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin, Vertrouwen, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid, en Stress) bijna 98% van de scores konden verklaren, verkregen voor Burn-out. 5 dimensies lieten significant voorspelbare waardes zien en dus kan men inschatten dat Burn-out hoger zal scoren als 59

64 Kwantitatieve eisen Emotionele belasting Ontwikkeling Zin van het werk Toewijding Beloning Duidelijkheid van de functie Leiderschap Sociale ondersteuning Bevrediging van het werk Conflict werkgezin Vertrouwen Idee eigen gezondheid Burn-out Stress Stress Standing Report Kwantitatieve eisen, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk en Stress ook hoger zijn. Stress: het voorspellende model was vanuit een statistisch oogpunt erg betekenisvol, aangezien de resultaten verkregen voor de onafhankelijke variabelen (Werkbevlogenheid, Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Invloed op het werk, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Zin van het werk, Betrokkenheid bij de werkplek, Voorspelbaarheid, Beloning, Duidelijkheid van de functie, Leiderschap, Sociale ondersteuning, Bevrediging van het werk, Conflict werk-gezin, Vertrouwen, Rechtvaardigheid, Idee eigen gezondheid, en Burn-out) bijna 96% van de scores konden verklaren, verkregen voor Stress. 4 dimensies lieten significant voorspelbare waardes zien en dus kan men inschatten dat Stress hoger zal scoren als Mogelijkheden tot ontwikkeling, Betrokkenheid bij de werkplek, Duidelijkheid van de functie en Burn-out ook hoger scoren. Tabel 32 Significant voorspelbare modellen voor relevante dimensies in Zwitserland Dimensies Concentratie i/h model Werkbevlogenheid 71% Invloed op het werk 94% Mogelijkheden tot ontwikkeling 96% Burn-out 98% Stress 96% 60

65 5. Important Findings: Managers Interviews 5. Belangrijke bevindingen: Interviews met schoolleiders 61

66 5.1. Het algemene profiel van de behoeften Een gedetailleerd onderzoek van de verzamelde gegevens zorgt voor een beter begrip van de resultaten, met inbegrip van die in het interviewschema. Op basis van deze resultaten uit de 9 landen is een algemeen profiel van de behoeften opgesteld. Dit algemene profiel is gebaseerd op de analyse van elk afzonderlijk land (in totaal 9) van de meest significante variabelen in het onderzoek, voornamelijk met betrekking tot 1) de scores en gegeven verklaringen voor de verschillende dimensies van de UBES en van het Short COPSOQ II, 2) de verschillen tussen de originele onderzoeken (NRCWE, 2007 en Schaufeli & Bakker, 2003) en de globale resultaten van de behoeftenanalyse, ontwikkeld in het STRESSLESS project en 3) de opgestelde regressielijnen- modellen. Tabel 33 onderstreept de dimensies die als relevant werden gezien voor de geïnterviewde schoolleiders. Tabel 33 Dimensies, benadrukt door schoolleiders tijdens de interviews Dimensies Kwantitatieve eisen Original Global PT CZ UK GR LV BE NL SI CH M 13 SD 14 M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD M SD 3,3 1,8 3,8 1,5 3,7 1,1 2,2 1,4 2,5 1,4 4,1 1 3,4 1,3 3,9 1,5 4,3 1,5 4,2 1,1 4 2 Tempo 4,7 1,6 5,4 1,7 5,7 1,6 5,3 1,5 5,2 1,5 5,3 1,3 4,7 2,1 5,4 1,6 5,8 1,3 5,3 2 5,8 1,6 Emotionele belasting Invloed op het werk Mogelijkheden tot ontwikkeling 3,3 2,1 4,2 1,6 5,2 1,3 4,6 1,4 4,7 1,3 3,1 1,6 4,1 1,4 4 1,5 3,8 1,2 4,8 1,4 3,3 2,1 4,1 1,8 4,2 1,6 4,6 1,5 4,4 1,6 4,4 1,5 4,5 1,6 3,5 1,5 4,3 1,3 4,2 1,3 3,6 1,6 5,3 1,9 5,2 1,5 5,7 1,4 5,8 1,2 5,2 1,2 5,1 1,2 5,4 1,6 5,4 2,1 5,7 1,4 5,8 1,1 5,7 1,5 6,3 1,1 Zin van het werk 6 1,3 6,5 1,4 6,7 1,3 7,2 0,8 6,9 1 6,4 1,3 5,3 2,1 6 1,5 6, ,2 6,7 1,5 Duidelijkheid van de functie Conflict werkgezin 5,7 1,4 6 1,5 6 1,6 6,5 1,3 6,5 1,3 5,8 1,8 5,5 2,1 5,6 1,5 5,8 1,2 6,4 1,4 5,9 1,7 2,1 1,7 3,1 1,7 4,3 1,5 2,6 1,4 2,6 1,5 2,6 1,6 3, ,6 2,9 1,5 3,3 1,6 2,9 1,9 Vertrouwen 5,4 1,5 5,6 1,6 5,8 1,5 5,8 1,3 5,8 1,3 5,1 1,7 5,1 2 5,5 1,5 5,3 1,3 5,9 1,8 6,3 1,6 Burn-out 2,5 1,6 3,5 1,8 5 1,6 3,5 1,3 3,5 1,3 3,3 1,6 4,4 1,8 3 1,6 2,7 1,6 3,7 1,9 3,4 2 Stress 2,3 1,5 3,5 1,6 4,6 1,4 3,4 1,2 3,4 1,3 3,5 1,2 3,5 1,9 3,5 1,5 3 1,5 3,6 1,7 3,7 1,7 NB: Oranje Cellen worden gebruikt om een dimensie te benadrukken, waar de schoolleiders in de interviews de nadruk op legden. 13 Gemiddeld. 14 Standaard afwijking. 62

67 De belangrijkste bevindingen met betrekking tot het algemene profiel zijn als volgt samen te vatten: Naast Stress en Burn-out, noemden de meeste schoolleiders van de partnerlanden (8/9) Kwantitatieve eisen als een van de belangrijkste dimensies om rekening mee te houden in de aanpak van werkgerelateerde stress op hun instelling; Tempo en Emotionele belasting werden ook aangewezen als belangrijke psychosociale factoren in verband met werkgerelateerde stress ( in 5 van de 9 landen gemeld), gevolgd door Zin van het werk, Duidelijkheid van de functie en Mogelijkheden tot ontwikkeling (genoemd door 4 van de 9 landen); Conflict werk-gezin werd in slechts 3 landen benadrukt, terwijl Vertrouwen en Invloed op het werk stuk voor stuk werden benadrukt als significante aspecten in slechts 1 land Ervaring in de verschillende landen Het algemene profiel van de behoeften dat hierboven is gegeven, werd ondersteund door de nationale profielen die in de deelnemende landen werden waargenomen. Voor elk van de partners zijn de resultaten verkregen met het gebruikte instrument opgedeeld in 3 algemene soorten informatie: Werkgerelateerde Scores : met betrekking tot een schaal van 10 niveaus, waarin 1 staat voor geen stress en 10 voor hoogst mogelijke stress, gaf elke geïnterviewde schoolleider haar/zijn waarneming van het niveau van werkgerelateerde stress op hun instelling. Deze algemene score werd ondersteund door extra verklaringen van de schoolleiders, die voorbeelden gaven van resultaten voor Stress en Burn-out. Tenslotte werd de score vergeleken met de belangrijkste resultaten die uit de door de leerkrachten ingevulde vragenlijsten naar voren kwamen (voor de variabele Stress). Vergelijkende analyse : De gegevensanalyse liet relevante cijfers wat betreft de verschillende variabelen in het onderzoek en die vermeldingen zijn vergeleken met de waargenomen en beschreven resultaten betreffende de door de leerkrachten ingevulde vragenlijsten (met een score van psychosociale factoren, verschillen van meer/minder dan 10 punten in verhouding tot het originele onderzoek, correlaties en de resultaten op grond van de regressielijnen). Dit vergelijkende proces was belangrijk voor het vinden van de meest algemene aspecten die door schoolleiders en leerkrachten beoordeeld zijn, die hun relevantie (met de verzamelde gegevens) voor werkgerelateerde stress verklaren. Andere relevante kwesties : Naast de eerder genoemde variabelen heeft het consortium in het interviewschema de verwijzing naar bestaande interventies voor stress management wat 63

68 betreft beleid op een praktisch niveau en op het bestemmen van gelden voor het behandelen van werkgerelateerde stress. Deze variabelen zijn niet geanalyseerd met de inhoudsanalyse methode en sommige uitkomsten zijn benadrukt Portugal 6 schoolleiders van verschillende onderwijsinstellingen hebben deelgenomen aan de interviews in Portugal. 3 ervan vertegenwoordigden een verticale groep scholen 15, 1 kwam uit het primaire en secundaire onderwijs en 2 uit non-profit instellingen die trainingscursussen opzetten (meestal beroepsonderwijs en training). Bij het evalueren van de waargenomen scores voor werkgerelateerde stress op hun instelling, deelden de geïnterviewde schoolleiders de scores op een verschillende manier in, afhankelijk van het soort instelling. Zo waren de resultaten, op een schaal van 10 niveaus, waarin 1 staat voor geen stress en 10 voor de hoogst mogelijke stress, als volgt: Een score van 7 tot 10 voor schoolleiders uit de verticale groepen scholen; 7 voor de schoolleider van de school voor primair en secundair onderwijs; Een score van 6 tot 8 voor de schoolleiders van non-profit trainingsinstellingen. De niveaus van werkgerelateerde stress waren over het algemeen hoog en dit kwam ook naar voren in de interviews. Hieronder een selectie van de opmerkingen van schoolleiders over dit onderwerp: De toename van stress en zorgen heeft als gevolg dat de neiging tot een slecht humeur is verergerd en dat heeft dan weer invloed op docenten, evenals op leerlingen. Stress die door dergelijke situaties wordt opgeroepen, veroorzaakt een algemeen gevoel van ongemak onder docenten, die daar elke dag psychisch onder lijden. Het is een mix van een heleboel zaken die uiteindelijk een erg negatieve invloed heeft. Stress kan je bloeddruk verhogen, het ijzergehalte in je bloed verlagen, hoofdpijn veroorzaken,voor 15 Een verticale groep scholen bestaat uit verschillende scholen op verschillende educatieve niveaus, waaronder bijvoorbeeld preprimaironderwijs (4 jaren voor kinderen in de leeftijd van 6 tot 10), (5 jaren voor tieners in de leeftijd van 11 tot 15, ook wel basisschool genoemd, met 2 verschillende niveaus of cycli: de 1e cyclus van 2 jaar, de 2e van 3 jaar), secundair onderwijs (3 jaren voor tieners in de leeftijd van 16 tot 18 en verdeeld in een wetenschappelijk-humanistische richting en een beroepsrichting). Onder de verticale groepen scholen kunnen ook New Opportunities Centres gerekend worden, waarin jongvolwassenen of volwassenen met minder dan 12 jaar scholing aan de eisen van informeel verkregen kennis en vaardigheden kunnen voldoen middels een proces van erkenning, validatie, en certificering (wat voor hen gelijk is aan het laatste jaar van het primaire onderwijs of het laatste jaar van het secundaire onderwijs, per geval verschillend). Tenslotte kunnen verticale groepen scholen ook cursussen volwassenenonderwijs geven (waardoor deze doelgroep terug kan gaan naar school en deel kan nemen aan beroepsgerichte cursussen). 64

69 gewichtstoename of afname zorgen (afhankelijk van je metabolisme),tot extreme vermoeidheid leiden of een opwinding die slecht is voor je hart. Stress is dus niet goed. We denken dat lichamelijke klachten ook vaker voorkomen en verband houden met de vermoeidheid en tijdnood die ervaren worden. Dit heeft direct gevolgen voor het werk, denk ik. Als ik een dergelijke druk ervaar, dan kan ik niet anders handelen. Dat is de eerste consequentie: mijn rol als docent staat op het spel. Dan zijn er ook andere consequenties die voornamelijk menselijke relaties betreffen. Dit is afschuwelijk, we praten met mensen en voelen dat ze doodmoe zijn, geïrriteerd, in een slecht humeur...de hele onderlinge communicatie verloopt wat schizofreen. Er is nagenoeg geen dialoog met de staf..., deze is afstandelijk en staat niet langer op gelijke hoogte met de docenten. Ik kan me voorstellen dat, op een persoonlijk vlak,docenten zich erg ongelukkig voelen en bij thuiskomst alleen over school, leerlingen, toetsen... praten. Ik denk niet dat dit bijdraagt aan hun welzijn (fysiek, mentaal, en bij alle andere dimensies die binnen de definitie van gezondheid vallen van de WHO). We praten niet veel over het woord stress, eerder over: Ik word gek!, Ik kan hier niet meer tegen!, Een van deze dagen ga ik met ziekteverlof! Dit gaat allemaal over stress. Ze huilen bij elkaar uit en kwalen van depressieve aard komen veel bij docenten voor. Men voelt zich afgemat en kiest ervoor niet langer te investeren. In het algemeen kwamen deze overwegingen overeen met de verkregen resultaten van de vragenlijsten die door de Portugese leerkrachten zijn ingevuld en waar men kon zien dat de dimensie Stress een gemiddelde score had van 4,6 op een schaal van 6. Naast Stress benadrukte de inhoudsanalyse van de interviews ook andere significante variabelen die een hoge score kregen van de leerkrachten in de vragenlijsten, waaronder Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Zin van het werk, en Conflict werk-gezin (zie Tabel 34). Tabel 34 Dimensies, vermeld door schoolleiders en leerkrachten in Portugal Dimensies Kwantitatieve eisen Tempo Relatie met de resultaten van de vragenlijsten Uit de regressielijnen bleek dat in Portugal hoge niveaus van Burn-out verband hielden met hoge niveaus van Kwantitatieve eisen. Deze variabele werd genoemd als een belangrijke voorspellende factor van Burn-out. Maar de Portugese leerkrachten beschouwden dit niet als een van de meest relevante psychosociale factoren. Tempo liet een relevant verschil zien in Portugal (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten) omdat uit de vragenlijsten bleek dat er hogere niveaus werden waargenomen door de Portugese leerkrachten. In het algemeen vonden de deelnemers dat Tempo was een relevante psychosociale factor was. Tegelijkertijd bleek uit de regressielijnen dat Tempo een belangrijke voorspellende factor is van Conflict werk-gezin. 65

70 Emotionele belasting Zin van het werk Conflict werk-gezin Emotionele belasting liet een relevant verschil zien in Portugal (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten), aangezien uit de vragenlijsten bleek dat er hogere waarden werden waargenomen door de Portugese leerkrachten. Zin van het werk was een van de psychosociale factoren die in de vragenlijsten benadrukt werden en hoge scores kregen. Conflict werk-gezin liet een relevant verschil zien in Portugal (vergeleken met de resultaten van het originele onderzoek), aangezien ui de vragenlijsten bleek dat er hogere waarden werden waargenomen door de Portugese leerkrachten. Tegelijkertijd lieten de regressielijnen zien dat in Portugal Conflict werk-gezin hoger scoort als Tempo en Toewijding lager zijn. In een zelfde procedure kwam naar voren dat Burn-out een belangrijke voorspellende factor is van Conflict werk-gezin. KWANTITATIEVE EISEN Hoge werkbelasting werd door de geïnterviewden consequent als een belangrijk probleem gezien. In deze tijd zien docenten een vermindering in hun pedagogische taken en een toename van bureauwerk. Het verschil ligt in de bureautaken: er wordt meer tijd doorgebracht met vergaderen,de vergaderingen duren langer,er zijn meer administratieve taken,en over het algemeen meer taken. Dit zijn de belangrijkste oorzaken van extreme vermoeidheid en ze zijn gerelateerd aan de verminderde waarde die aan pedagogie wordt toegekend in professionele activiteiten. TEMPO De noodzaak om in een hoog tempo door te blijven werken was ook een probleem dat steeds naar voren kwam in de interviews. Net genoeg tijd (...) Het feit dat een groot deel van de tijd die ze nodig hebben voor hun pauze van 20 minuten opgaat aan het afmaken van andere taken in plaats van even te ontspannen voor de volgende les. Tijdens deze pauzes zien we veel docenten heen en weer rennen om hun bureau- en administratieve taken te doen. Door deze situatie zijn docenten gedwongen (d.w.z. degenen die dat kunnen ) een of twee uur langer op school te blijven,waardoor ze minder tijd hebben voor hun gezin, als ze deze taken af willen maken(zo niet, dan zijn ze gedwongen deze taken uit te stellen en leven ze constant met stress). Een ander probleem in verband met tijd.de tijd die docenten nodig hebben voor en op school is significant toegenomen. In verscheidene situaties wordt deze tijd gestolen van de tijd voor het gezin/privéleven. Het komt vaak voor dat de vergaderingen langer duren dan de verwachte tijd (6 p.m. of 7 p.m.). Docenten hebben steeds vergaderingen en zij voelen dit als een zowel professioneel als persoonlijk minpunt,omdat hun inspanningen over het algemeen niet worden beloond/gewaardeerd (op het gebied van valorisatie en wat betreft de resultaten). Er is een nieuwe pathologische klacht ontstaan die specifiek voorkomt bij docenten: zij hebben nergens tijd voor; een dag heeft maar24 uur. EMOTIONELE BELASTING Emotionele belasting werd verbonden aan onderlinge relaties met leerlingen en ouders, en benadrukte de problemen die geassocieerd werden met de sociaal-economische achterstand van achterstandsgroepen. In deze tijd zien docenten een vermindering in hun pedagogische taken en een toename van bureauwerk. Het verschil ligt in de bureautaken: er wordt meer tijd doorgebracht met vergaderen,de vergaderingen duren langer,er zijn meer administratieve taken,en over het algemeen meer taken. Dit zijn de belangrijkste oorzaken van extreme vermoeidheid en ze zijn gerelateerd aan de verminderde waarde die aan pedagogie wordt toegekend in professionele activiteiten. Het is erg eenvoudig: we ervaren druk van binnenuit, druk die veroorzaakt wordt door de toestand op schoon,door de relaties met ouders en leerlingen (die nu andersoortige problemen veroorzaken voor de docenten) en het lijkt me toe dat de school bijna ontploft door deze zo verschillende kinderen die geen regels kennen (of andere regels). Ik begrijp niet wat er gebeurt... het beeld is volkomen anders wat betreft waarden,gedrag, en interesses in de schoolactiviteiten. Dit komt allemaal tot uitbarsting bij de docenten,de staf,ouders...het komt tot uitbarsting bij volwassenen en is niet meer te beheersen, wat zorgt voor een hoog niveau van stress en ontregeling...je hoeft de docentenkamer alleen maar binnen te gaan en er 5 minuten te blijven:ze hebben het allemaal over hetzelfde de problemen die ze 5 minuten daarvoor hadden in de klas en de problemen die ze met de volgende klas zullen hebben(dit is niet gezond, een vicieuze cirkel die op een ongunstige manier ontstaat). Daarbij komen de meeste leerlingen uit een sociaal achterstandmilieu en hebben de vereiste vaardigheden of de vereiste concentratie niet om de leerdoelen te halen. Onze strijd komt neer op een poging om tegelijkertijd te doceren en op te voeden. ZIN VAN HET WERK Leerkrachten worden gezien als gemotiveerde werknemers in het onderwijssysteem, ongeacht hun toegenomen ontmoediging wat betreft de zin van hun werk. We kunnen niet zeggen dat docenten in hun werk minder gemotiveerd zijn. Maar we zien dat ze steeds meer ontmoedigd raken wat betreft de doeltreffendheid van hun werk. De overtuiging van de mensen en het gevoel dat ze een roeping hebben en die ooit op onze school aanwezig waren, zijn nu verdwenen. CONFLICT WERK-GEZIN Sommige deelnemers geven aan dat er een slechte balans is tussen werk en privé bij het personeel, wat voornamelijk te wijten is aan de werklast. 66

71 Zelfs als we een taakvermindering hebben, betekent dit dat we naar huis gaan en onze taken in de tijd die voor het gezin bestemd is moeten afmaken. Ja, we hebben echt taakvermindering, maar in werkelijkheid gaan we te laat naar huis (in plaats van om rond 6 p.m. thuis te komen, gaan we vaak pas rond 7/8 p.m. naar huis ). Dit probleem heft zijn weerslag op de school en ons privéleven. Wat betreft het vaststellen van maatregelen voor het omgaan met stress op het vlak van beleid en in de praktijk, gaven de Portugese schoolleiders aan dat er geen voorbeelden waren van initiatieven hiertoe die op hun instelling zijn toegepast. Een aantal verwijzingen die in dit opzicht zijn gegeven : Het enige dat onze organisatie kent (en dat is goedgekeurd door het Bestuur) is enige flexibiliteit wat betreft het werkschema ten aanzien van de combinatie privé- en beroepsleven. We hebben een beleid van good practices in dit opzicht en ze worden duidelijk vastgesteld om, bijvoorbeeld, telewerken mogelijk te maken. Er zijn geen officieel beleid, regels of initiatieven. Wat betreft de aanwezigheid van specifieke procedures om stress te voorkomen op een daarvoor geijkte manier moet ik een negatief antwoord geven. Nee, ik kan geen enkel voorbeeld geven. We hebben wat kleine dingetjes die enigszins deel uitmaken van onze organisatiecultuur en waaraan we enige waarde toekennen. Tenslotte gaven de meeste respondenten aan dat ze behoefte hadden aan een investering betreffende de professionele Ontwikkeling van leerkrachten, en ook dat ze het belangrijk vonden dat er verdere training zou zijn voor deze doelgroep. Ze vermeldden ook dat er problemen waren ten gevolge van een gebrek aan middelen. De school heft geen eigen middelen. Ze werkt met publiek geld, dus als de school geen aanvraag heeft ingediend voor een bepaald programma en daarvoor goedkeuring heeft verkregen, zal ze ook geen geld hebben om deze initiatieven te ondersteunen Tsjechië In Tsjechië zijn 6 interviews gehouden met schoolleiders van scholen met pre-primair (1), primair (3) en secundair onderwijs (1). Daarnaast is 1 schoolleider van een instelling voor tertiair onderwijs geïnterviewd. Hun evaluatie van werkgerelateerde stressniveaus liet zien dat verschillende gemiddelde scores samenhingen met de aard van hun instelling. Uitgaande van een schaal van 10 niveaus, waarin 1 staat voor geen stress en 10 voor de hoogst mogelijke stress, waren de verkregen the resultaten: 5 voor de schoolleider van de school voor pre-primair onderwijs; 67

72 Een waarde van 2 tot 6 voor de schoolleiders van scholen voor primair onderwijs; 6,5 voor de schoolleider van de secundaire school; 5,5 voor de schoolleider van de tertiaire instelling. Over het algemeen kwamen deze waarderingen overeen met de resultaten die waargenomen zijn in de vragenlijsten die door de Tsjechische leerkrachten zijn ingevuld, en waarin men kon zien dat de dimensie Stress gemiddeld een waarde kreeg van 3,4 op een schaal van 6. Hoewel de verkregen resultaten in deze variabele hoger lagen dan die van het originele onderzoek, was de waargenomen waarde voor Stress een van de laagste, gezien die van alle landen. Er zijn enkele uitkomsten voor stress genoemd door de schoolleiders, vooral met betrekking tot demotivatie, nervositeit, onwil, een verlies aan creativiteit, apathie,vermoeidheid en irritatie onder leerkrachten Naast Stress belichtte de inhoudsanalyse van de interviews ook andere variabelen die in de vragenlijsten een score kregen met significant (hoge of lagere) waardes van de leerkrachten, waaronder Kwantitatieve eisen, Emotionele belasting, Zin van het werk, Duidelijkheid van de functie en Conflict werk-gezin (zie Tabel 35). Tabel 35 Dimensies vermeld door managers en leerkrachten in Tsjechië Dimensies Kwantitatieve eisen Emotionele belasting Zin van het werk Duidelijkheid van de functie Conflict werk-gezin Relationship with the questionnaires results Kwantitatieve eisen lieten in Tsjechië een verschil zien (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten) aangezien uit de vragenlijsten bleek dat er lagere waardes zijn waargenomen door de Tsjechische leerkrachten. In het algemeen vonden de deelnemers Kwantitatieve eisen geen relevante psychosociale factor. Toch bleek na toepassing van de regressielijnenprocedure dat Kwantitatieve eisen hoger zal scoren als Conflict werk-gezin ook is toegenomen, wat het voorspellende belang van de laatste ten opzichte van de eerste aangeeft. Emotionele belasting lie teen verschil zien in Tsjechië (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten) aangezien uit de vragenlijsten naar voren kwam dat er hogere waarden werden waargenomen door de Tsjechische leerkrachten. Emotionele belasting lie teen verschil zien in Tsjechië (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten) aangezien uit de vragenlijsten naar voren kwam date r hogere warden werden waargenomen door de Tsjechische leerkrachten. In het algemeen vonden de deelnemers dat Zin van het werk een van de relevante psychosociale factoren was. Zin van het werk was een van de psychosociale factoren die in de vragenlijst werden benadrukt en hoge scores kregen. De regressielijnen procedure liet zien dat Kwantitatieve eisen significant gerelateerd is aan Conflict werk-gezin, aangezien deze laatste variabele een belangrijke voorspellende waarde heeft bij het inschatten van de aanwezigheid van Kwantitatieve eisen. KWANTITATIEVE EISEN Schoolleiders verwezen naar de overbelasting die de leerkrachten in het algemeen voelden en benadrukten het voorkomen van teveel administratief werk en een lage salarisschaal. EMOTIONELE BELASTING Een gebrek aan discipline en de arrogantie van leerlingen waren problemen die onderstreept werden door de schoolleiders, om de emotionele betrokkenheid van leerkrachten bij problematische relaties met leerlingen en hun ouders te verklaren. 68

73 ZIN VAN HET WERK Een gevoel van tevredenheid met zichzelf en zich waar kunnen maken werden gezien als twee belangrijke apecten die zouden kunnen verklaren waarom docenten het gevoel hebben dat hun werk zinvol is. DUIDELIJKHEID VAN DE FUNCTIE Over het algemeen vonden schoolleiders dat leerkrachten doelen en regels hebben en ze ook kennen. CONFLICT WERK-GEZIN Enkele schoolleiders vonden dat Conflict werk-gezin nog niet was opgelost op hun instelling, aangezien leerkrachten soms het gevoel hebben dat ze niet genoeg tijd hebben voor hun gezin, of zelfs voor hun hobby s. Er werd vastgesteld dat doceren een erg tijdrovende baan is, en de oorzaak van veel conflicten binnen het gezin. Wat betreft het vaststellen van maatregelen voor het omgaan met stress op beleidsniveau of in de praktijk, noemden de Tsjechische schoolleiders het bestaan van enkele voorbeelden van initiatieven die op hun instelling waren genomen, zoals: seminars voor het omgaan met stress, massagesessies, training in meditatietechnieken, en het bevorderen van zelfanalyse. Maar de respondenten gaven ook aan dat er behoefte bestond aan de aanwezigheid van psychologen en experts bij verschillende activiteiten voor het verminderen van werkgerelateerde stress en het bevorderen van positief denken Verenigd Koninkrijk 5 schoolleiders van verschillende onderwijsinstellingen hebben deelgenomen aan de interviews in het Verenigd Koninkrijk: 1 vertegenwoordigde een school voor voortgezet onderwijs, 2 een school voor hoger onderwijs en 2 een instelling voor tertiair onderwijs. Hun waardes voor werkgerelateerde stress op de instellingen varieerde tussen de 4 (voortgezet onderwijs), 6/8 (hoger onderwijs) en 6/7 (universiteiten, op een schaal van 10 niveaus waarin 1 staat voor geen stress en 10 voor de hoogst mogelijke stress. Beide bestuurders van de universiteit vermeldden dat dit van afdeling tot afdeling verschilde. Op grond van de evaluatie van schoolleiders zijn veel gevallen van werkgerelateerde stress gerapporteerd. Daaronder vielen: ziekteverzuim (en in veel gevallen langdurig), slaapproblemen, weinig motivatie, een lage productiviteit, weinig bevlogenheid, gebrek aan coördinatie, slechte onderlinge relaties, slechte feedback m.b.t. studenten. Er zijn gevallen van ziekteverzuim geweest, meestal van korte duur, maar er waren ook gevallen waarin personeel na een lange periode van ziekte verzuim niet meer terugkeerde naar het werk. Andere gevolgen waren o.a. weinig bevlogenheid, een lage productiviteit, wat leidt tot extra druk op de individuele persoon. 69

74 Wanneer we de antwoorden van de schoolleiders vergelijken met de evaluaties van de leerkrachten, kunnen we zien dat de resultaten van de interviews iets hoger lagen dan die van de vragenlijsten, die aangeven dat de dimensie Stress gemiddeld een hogere waarde kreeg van 3,4 op een schaal van 6. Naast Stress, belichtte de inhoudsanalyse van de interviews andere variabelen die in de vragenlijsten een score kregen met significant (hoge of lagere) waarden van de leerkrachten, waaronder Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Duidelijkheid van de functie, en Vertrouwen (zie Tabel 36). Tabel 36 Dimensies aangegeven door schoolleiders en leerkrachten in het Verenigd Koninkrijk Dimensies Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Duidelijkheid van de functie Vertrouwen Relatie met de resultaten van de vragenlijst Kwantitatieve eisen liet een relevant verschil zien in het Verenigd Koninkrijk (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten) aangezien uit de vragenlijst bleek dat er door de leerkrachten lagere waardes werden waargenomen. In het algemeen vonden de deelnemers dat Kwantitatieve eisen geen relevante psychosociale factor was. Tempo was een van de psychosociale factoren die waren benadrukt in de vragenlijst en hoge scores kregen. Emotionele belasting liet een relevant verschil zien in het Verenigd Koninkrijk (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten) aangezien uit de vragenlijst bleek dat er door de leerkrachten hogere waardes werden waargenomen. Duidelijkheid van de functie was een van de psychosociale factoren die waren benadrukt in de vragenlijst en hoge scores kregen. Vertrouwen was een van de psychosociale factoren die waren onderstreept in de vragenlijst en hoge scores kregen. KWANTITATIEVE EISEN Een hoge werklast is door de geïnterviewden consequent genoemd als een belangrijk probleem. Dit was ook relevant voor de verschillende cursussen en een hoge evenredige verhouding tussen student en personeelsleden in enkele onderwijsinstellingen. Het bestaan van vele campussen werd ook als een probleem gezien voor personeelsleden die op een van de universiteiten op veel verschillende campussen werkten. Hoge werkeisen lijken de belangrijkste oorzaak voor stress, naast een gebrek aan ondersteuning door de teamleider, interacties met studenten, en relaties met collega s. TEMPO Tijdsdruk en strakke deadlines werden ook genoemd als belangrijke veroorzakers van stress. EMOTIONELE BELASTING Emotionele belasting werd gezien in verband met het omgaan met leerlingen/studenten, vooral als ze een verschillende achtergrond hebben en verschillende behoeften. Ook werden hoge verwachtingen in het algemeen genoemd als een veroorzaker van stress. DUIDELIJKHEID VAN DE FUNCTIE Dit werd opnieuw gemeld als een probleem met betrekking tot grote aantallen leerlingen/studenten. VERTROUWEN Dit werd weer genoemd als een probleem met betrekking tot grote aantallen leerlingen/studenten. Vertrouwen werd over het algemeen gezien als iets positiefs. Hoewel de universiteitsbestuurders opnieuw de verschillende culturen op de verschillende afdelingen benadrukten. De situatie verschilt van afdeling tot afdeling en hangt af van de sfeer binnen elke afzonderlijke unit. 70

75 Wat betreft het vaststellen van maatregelen voor het omgaan met stress op beleidsniveau of in de praktijk, gaven alle deelnemers aan dat ze zich aan de relevante regelgeving hielden. Ze vermeldden dat ze een beleid hadden voor beroepsgezondheid en op het gebied van de veiligheid, die het probleem van werkgerelateerde stress aanpakken, evenals pesten op de werkplek en geweld. Ze vermeldden ook dat ze gedragscodes hebben opgesteld en dat er procedures zijn voor het aanpakken van gevallen van pesterij en voor klachten. We hebben ook gedragscodes voor het personeel, voor de studenten/leerlingen en voldoen aan alle regelgeving op het gebied van gezondheid en veiligheid. Veel schoolleiders vermeldden dat er een mogelijkheid is voor flexibel werken voor het personeel, het invoeren van IT-systemen om te helpen bij de communicatie, de introductie of jaarlijkse functioneringsgesprekken om samen met werknemers doelen te stellen die haalbaar zijn, de invoering van kleine klassen om overbelasting en mogelijkheden voor verdere ontplooiing (soms door een speciaal Professioneel Ontwikkelingscentrum in te schakelen). Personeelsleden hebben meer controle gekregen over hun taakbelasting, de doelen die ze zich hebben gesteld voor dat jaar en maken daarover afspraken met hun schoolleiders. Ze gaven ook aan dat ze voor training zorgden in het omgaan met stress, assertiviteitstraining, tijdsbeheer en ook voor professionele hulpverlening en begeleiding: We investeren veel in personeelstraining; we hebben een Professioneel Ontwikkelingscentrum dat personeel helpt dat wil onderzoeken waar hun mogelijkheden liggen in hun werk met anderen op de universiteit in het bereiken van onze gezamenlijke doelen. We hebben het gevoel dat de training binnen onze eigen instelling voldoende is, maar we geven ook middelen en andere mogelijkheden aan ons personeel om externe cursussen te volgen als en wanneer daar behoefte aan is. De universiteit biedt diverse soorten vertrouwelijke professionele hulpverlening aan alle personeelsleden, om ze de mogelijkheid te geven efficiënter te functioneren op de werkplek en in hun persoonlijke leven. Ondersteuning door hulpverleners is beschikbaar voor personeel met problemen in hun privéleven evenals op de werkplek. Dat kunnen problemen zijn als stress, depressie, het verlies van dierbaren, veranderingen op de afdeling of in de loopbaan. 71

76 Tenslotte vermeldden de schoolleiders met betrekking tot het toewijzen van middelen aan het aanpakken van werkgerelateerde stress dat de meeste investeringen die werden gerapporteerd betrekking hadden op professionele ontwikkelings- en trainingactiviteiten. Maar sommigen rapporteerden dat dit moeilijk was door gebrek aan de nodige middelen. We bevinden ons in economisch zwaar weer en er is een tekort aan fondsen, we organiseren zoveel mogelijk trainingen om met stressom te gaan en andere soortgelijke activiteiten Griekenland Er zijn 5 interviews gehouden in Griekenland met 5 schoolleiders van diverse onderwijsinstellingen, waaronder 1 basisschool, 1 technische school, 2 VET instellingen (beroepsonderwijs) en 1 tertiair instituut (Helleense Open Universiteit). De geïnterviewden werd gevraagd naar hun bevindingen wat betreft de niveaus van stress op hun instelling, en deze schoolleiders gaven verschillende waardes op een schaal van 10 punten, waarin 1 staat voor geen stress en 10 voor de hoogst mogelijke stress. De waargenomen waarden voor werkgerelateerde stress waren: 6 voor de schoolleider van de basisschool; 3 tot 6 voor de schoolleiders van VET instellingen; 7 voor de schoolleider van de technische school; 8 voor de schoolleider van de instelling voor tertiair onderwijs. Deze niveaus van waargenomen werkgerelateerde stress gaven verscheidene specifieke uitkomsten, en schoolleiders benadrukten het volgende: een steeds vaker voorkomen van fouten in het werk, een slecht humeur en spanningen tussen collega s, problemen in de onderlinge relaties tussen docenten, en een algemene disorganisatie (wat leidde tot meer uren voor het afmaken van taken die minder tijd vroegen). In het algemeen (en gezien de uitzondering van de lagere score van 3 die een van de schoolleiders van de VET instellingen gaf), kwamen deze resultaten overeen met die van de vragenlijsten die zijn ingevuld door de Griekse leerkrachten, en waarin we kunnen zien dat de dimensie Stress gemiddeld een score kreeg van 3,5 op een schaal van 6. 72

77 Naast Stress belichtte de inhoudsanalyse van de interviews ook andere variabelen die een hoge score kregen van de leerkrachten in de vragenlijsten, waaronder Emotionele belasting en Zin van het werk (zie Tabel 37). Tabel 37 Dimensies genoemd door schoolleiders en leerkrachten in Griekenland Dimensies Emotionele belasting Zin van het werk Relatie met de uitkomsten van de vragenlijsten Emotionele belasting was een van de psychosociale factoren die zijn onderstreept in de vragenlijsten en lagere scores kregen van de Griekse leerkrachten. Maar schoolleiders vonden het belangrijk dit te vermelden. Zin van het werk was een van de psychosociale factoren die zijn onderstreept in de vragenlijsten en hoge scores kregen. EMOTIONELE BELASTING Een gebrek aan structuur in de organisatie, geschikte faciliteiten en infrastructuur waren de benadrukte factoren die leerkrachten relevant vonden voor het vaststellen van de dagelijkse problemen van docenten. In het algemeen vonden ze dat leerkrachten niet in een positie verkeren waarin ze zich veilig en rustig kunnen voelen. Ze vermeldden ook dat leerkrachten een baan hebben met veel verantwoordelijkheid, wat extra Emotionele belasting met zich mee brengt. Dit bijelkaar genomen, niet onder de juiste omstandigheden kunnen werken en blootgesteld worden aan emotioneel pijnlijke situaties, werd gezien als relevante psychosociale factoren die de hoeveelheid stress van onderwijzend personeel vergroot. ZIN VAN HET WERK De onzekerheid en de slechte communicatie tussen leerkrachten werden door schoolleiders genoemd als belangrijke oorzaken voor een devaluatie van de baan van leerkracht. Als we geen besluiten kunnen nemen over specifieke thema s, is het moeilijk om specifieke activiteiten te organiseren voor de dagelijkse gang van zaken op school. Bijna alle schoolleiders vermeldden dat ze geen officieel beleid of regels hebben m.b.t. stress. Desalniettemin gaven ze twee voorbeelden van maatregelen op een praktisch niveau: een gesprek met collega s (in groepsverband, met overdracht van know-how), en samenwerking tussen de trainers en ouders. Schoolleiders benadrukten ook het belang van een goede ondersteuning door superieuren. Wat de toekenning van middelen voor het omgaan met werkgerelateerde stress, zelfs al vinden ze het belangrijk, noemden de schoolleiders het ontbreken van middelen voor activiteiten op dit gebied in de Griekse instellingen: Het is duur en er is al gebrek aan fondsen voor andere belangrijke faciliteiten Letland 6 schoolleiders hebben deelgenomen aan de interviews in Letland: 5 vertegenwoordigden scholen voor voortgezet onderwijs en 1 een VET instelling. Op de vraag naar het niveau van werkgerelateerde stress in hun instellingen, gaven deze schoolleiders de volgende evaluaties (volgens een schaal van 10 punten, waarin 1 staat voor geen stress en 10 voor de hoogst mogelijke stress ): Een score van 4 tot 9 voor de schoolleiders van scholen voor voortgezet onderwijs; 3 voor de schoolleider van de VET instelling. 73

78 Er werden veel warden van werkgerelateerde stress gegeven door de Letse schoolleiders om hun evaluatie toe te lichten, waaronder: algemeen slechtere gezondheid onder leerkrachten, personeel en zelfs schoolleiders; een gevoel van apathie en ontevredenheid over het werk en de werkplek; algemene vermoeidheid en minder kwaliteit en creativiteit in het werk. Schoolleiders noemden ook het voorkomen van gevallen van Burn-out bij sommige leerkrachten. Over het algemeen kwamen deze resultaten overeen met wat werd waargenomen in de vragenlijsten die zijn ingevuld door de Letse leerkrachten, en waarin we kunnen zien dat de dimensie Stress gemiddeld een score kreeg van 3,5 op een schaal van 6. Naast Stress en Burn-out, benadrukte de inhoudsanalysie van de interviews andere variabelen die een hoge score kregen van de leerkrachten in de vragenlijsten, zoals Kwantitatieve eisen, Emotionele belasting, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Duidelijkheid van de functie, en Conflict werk-gezin (zie Tabel 38). Tabel 38 Dimensies genoemd doorschoolleiders en leerkrachten in Letland Dimensies Kwantitatieve eisen Emotionele belasting Mogelijkheden tot ontwikkeling Duidelijkheid van de functie Conflict werk-gezin Relatie met de resultaten van de vragenlijsten Met een van de laagste scores was Kwantitatieve eisen een psychosociale factor die niet relevant werd gevonden voor de leerkrachten. Emotionele belasting bleek een belangrijke voorspellende factor, omdat het een van de factoren was die werd aangegeven in de procedure van regressielijnen die is toegepast op het model Idee eigen gezondheid. Resultaten hebben aangetoond dat wanneer Emotionele belasting hoger scoort, Idee eigen gezondheid dat ook zal doen. Mogelijkheden tot ontwikkeling was een van de psychosociale factoren die zijn onderstreept in de vragenlijsten en hoge scores kregen. Duidelijkheid van de functie was een van de psychosociale factoren die zijn onderstreept in de vragenlijsten en hoge scores kregen. Daarbij bleek dit een belangrijke voorspellende factor te zijn voor Conflict werk-gezin, aangezien uit de toegepaste procedure van regressielijnen bleek dat wanneer Duidelijkheid van de functie hoger scoort, Conflict werkgezin dat ook doet.. Conflict werk-gezin liet een relevant verschil zien in Letland (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten), aangezien uit de vragenlijsten bleek dat er hogere niveaus werden waargenomen door de Letse leerkrachten. Tegelijkertijd gaven de regressielijnen aan dat in Letland Conflict werk-gezin hoger scoort als Duidelijkheid van de functie en Burn-out hoger zijn. 74

79 KWANTITATIEVE EISEN Een hoge werkbelasting en lage salarissen van leerkrachten werden door bijna alle geïnterviewden genoemd als een belangrijk probleem wat betreft kwantitatieve eisen. En inderdaad, al hebben leerkrachten een laag salaris, ze werken teveel uren en nemen deel aan verschillende projecten. De respondenten vermeldden dat leerkrachten met enige problemen te maken hebben in het uitvoeren van al hun taken. In het algemeen beschreven zee en verband tussen Kwantitatieve eisen en het voorkomen van enige conflicten op school, evenals een toename van stress en Burn-out symptomen. EMOTIONELE BELASTING In de visie van de schoolleiders is Emotionele belasting voornamelijk gerelateerd aan hoge verwachtingen en een sterk gevoel van verantwoordelijkheid betreffende het zekerstellen van de onderwijskwaliteit en verantwoordelijkheid: Psycho-emotionele gevolgen zijn er ook door gedragsproblemen en een gebrek aan discipline onder leerlingen. Leerkrachten hebben soms problemen om daar mee om te gaan. Er komt ook een tamelijk hoog percentage van Pesten voor op scholen door leerlingen van hogere klassen.de meeste docenten klagen erover dat leerlingen grof zijn en schelden. Leerlingen hebben problemen thuis (ouders die hun niet genoeg aandacht geven, kinderen voelen zich ondergewaardeerd, en deze problemen brengen ze met zich mee naar school. Bij schoolleiders wordt stress ook veroorzaakt door onzekere financiële situaties op hun instelling, en door alledaagse voorvallen: Conflicten op school, het kapotmaken van buizen en kabels, onvoldoende financiën om de school op orde te houden, onvoldoende mogelijkheden om papieren te printen of te kopiëren,lesmateriaal, boeken, etc. MOGELIJKHEDEN TOT ONTWIKKELING Schoolleiders vonden dat leerkrachten Mogelijkheden tot ontwikkeling hebben, en kunnen deelnemen aan verschillende cursussen en seminars, waarvan er veel niets kosten (aangezien sommige cursussen worden betaald door de school of de plaatselijke overheid). Maar de deelnemers zagen een toename in het aantal scholen dat klaagt en vinden dat er in het algemeen een gebrek is aan middelen voor het financieren van onderwijscursussen. DUIDELIJKHEID VAN DE FUNCTIE Duidelijkheid van de functie werd niet als een probleem gezien volgens de mening van de schoolleiders. Er werd benadrukt dat leerkrachtenduidelijke werkdoelen hebben, wat voortkomt uit de eisen die het Ministerie van Onderwijs en Wetenschap oplegt aan elke school. Iedere leerkracht heeft een functieomschrijving en een duidelijke definitie van wat er van hem/haar wordt verwacht. CONFLICT WERK-GEZIN Enkele deelnemers vermeldden dat het hebben van een grote werkbelasting invloed heeft op de balans tussen werk en gezin. Want de geïnterviewde schoolleiders denken dat docenten zien dat de taakbelasting teveel energie en tijd vraagt, wat invloed heeft op hun privéleven en zorgt voor meer stress. Wat betreft het nemen van maatregelen voor het omgaan met stress op beleidsniveau of in praktische zin, zijn verscheidene voorbeelden gegeven, zoals de Ontwikkeling of collectieve culturele- en sportactiviteiten, het invoeren van een bezoek aan het theater een paar keer per jaar, het bevorderen van een training voor het omgaan met stress en aanwezige faciliteiten voor ontspanning. Tenslotte gaven schoolleiders wat betreft het toekennen van middelen voor het omgaan met werkgerelateerde stress aan, dat er geen specifieke bedragen waren bestemd voor het verminderen van Burn-out of stress (omdat scholen werden geleid met een overlevingsbudget ). Maar ze dachten dat in geval van een ernstig probleem, de instelling de financiën beschikbaar zou stellen en zou proberen een goed oplossing te vinden. 75

80 België De behoeftenanalyse voor België betrof 9 schoolleiders van verschillende onderwijsinstellingen die instemden met deelname aan de interviews, van primair tot tertiair onderwijs en van scholen tot opleidingsinstellingen voor volwassenenonderwijs. In het algemeen was te zien dat de meerderheid van de respondenten een werkgerelateerde stress waarnamen op hun instelling met een waarde van 7, op een schaal van 10 punten, waarin 1 staat voor geen stress en 10 voor de hoogst mogelijke stress. Dankzij het verschil in het soort instellingen, liepen de waardes in de evaluatie van de schoolleiders erg uiteen en varieerden van 2 tot 8. Uit de resultaten van de vragenlijsten bleek dat leerkrachten de hoeveelheid werkgerelateerde stress op eenzelfde manier ervoeren, maar de scores lagen iets lager (en gaven uiteindelijk gemiddeld een waarde van 3,5 op een schaal van 6). Naast Stress, benadrukte de inhoudsanalyse van de interviews andere significante variabelen die een hoge score kregen van de leerkrachten in de vragenlijsten, zoals Kwantitatieve eisen, Tempo, Mogelijkheden tot ontwikkeling, en Duidelijkheid van de functie (zie Tabel 39 ). Tabel 39 Dimensies genoemd door schoolleiders en leerkrachten in België Dimensies Kwantitatieve eisen Tempo Mogelijkheden tot ontwikkeling Duidelijkheid van de functie Relatie met de resultaten van de vragenlijsten Kwantitatieve eisen lieten een belangrijke voorspellende waarde zien, omdat die een van de factoren waren die uit de procedure van regressielijnen naar voren kwamen die is toegepast op het model Stress. Uit de resultaten bleek dat wanneer Kwantitatieve eisen hoger scoren, Stress dat ook doet. Tempo was een van de psychosociale factoren die werden onderstreept in de vragenlijsten en hoge scores kregen. Tegelijkertijd lieten de regressielijnen zien dat in België Tempo een belangrijke voorspellende waarde heeft wat betreft Werkbevlogenheid. Hier bleek dat wanneer Tempo lager scoort, Werkbevlogenheid hoger ligt. Mogelijkheden tot ontwikkeling was een van de psychosociale factoren die zijn onderstreept in de vragenlijsten en hoge scores kregen. Duidelijkheid van de functie was een van de psychosociale factoren die zijn onderstreept in de vragenlijsten en hoge scores kregen. KWANTITATIEVE EISEN Schoolleiders vermeldden het voorkomen van teveel administratieve taken en structurele veranderingen, ieder jaar weer, wat enige onzekerheid teweegbrengt wat betreft de werksituatie. Deze situatie gaat gepaard met een veeleisende omgeving, wat duidelijk terug te zien is in Kwantitatieve eisen. TEMPO In het algemeen vonden de geïnterviewde schoolleiders dat het werk van de leerkrachten altijd snel moet worden gedaan en onder hoge druk vanuit alle richtingen (management, leerlingen/studenten, ouders, etc.) MOGELIJKHEDEN TOT ONTWIKKELING Sommige schoolleiders gaven de mogelijkheid aan om procedures te verduidelijken en tot een betere beschrijving en verdeling van taken te komen. Anderen wijzen op de sfeer onder collega s en tussen docenten en de schoolleiding: Communicatie zou open moeten zijn, opdat alle soorten problemen besproken kunnen worden, in een vroeg stadium, en er naar oplossingen kan worden gezocht.. 76

81 DUIDELIJKHEID VAN DE FUNCTIE Duidelijkheid van de functie wordt als een belangrijk punt gezien, in al haar aspecten. Zowel de hoeveelheid taken als de verdeling van die taken moet transparant zijn (in de wetenschap dat dit moeilijk kan zijn). Wat betreft het vaststellen van maatregelen voor het omgaan met stress op beleidsniveau of in Praktische zin, gaven de Belgische schoolleiders enkele voorbeelden, zoals: deelname van docenten aan discussies over nieuwe voorstellen, het scheppen van een collegiale atmosfeer door middel van binnenschoolse en buitenschoolse activiteiten, de aanwezigheid van procedures of personen voor het verkleinen van de werkbelasting, een algemene open communicatie met de schoolleiding en duidelijkheid van procedures Nederland In Nederland waren 5 schoolleiders bereid te worden geïnterviewd: 2 van basisscholen en 3 van scholen voor voortgezet onderwijs. Bij deze deelnemers scoorde werkgerelateerde stress op hun instelling verschillend, variërend van 2 to 7, op een schaal van 10 punten (waarin 1 staat voor geen stress en 10 voor de hoogst mogelijke stress ). Wanneer we deze resultaten vergelijken met die van de vragenlijsten die door de Belgische leerkrachten zijn ingevuld, kunnen we zien dat er gelijksoortige scores waren. Gezien het feit dat de gemiddelde scores van schoolleiders bijna 4,5 waren, kunnen we concluderen dat de scores van leerkrachten ook lager lagen, wat overeenkomt met 3,0 op een schaal van 6 punten. Naast Stress benadrukte de inhoudsanalyse van de interviews andere variabelen die een hoge score kregen van de leerkrachten in de vragenlijsten, zoals Kwantitatieve eisen, Tempo, Mogelijkheden tot ontwikkeling, en Duidelijkheid van de functie (zie Tabel 40). Tabel 40 Dimensies genoemd door schoolleiders en leerkrachten in Nederland Dimensies Kwantitatieve eisen Tempo Mogelijkheden tot ontwikkeling Zin van het werk Relatie met de resultaten van de vragenlijsten Kwantitatieve eisen liet een verschil zien in Nederland (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten), aangezien uit de vragenlijsten bleek dat er door de Nederlandse leerkrachten hogere waardes werden waargenomen. Tempo liet een relevant verschil zien in Nederland (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten), aangezien uit de vragenlijsten bleek dat er hogere waardes werden waargenomen door de Nederlandse leerkrachten. Tempo was ook een van de psychosociale factoren die zijn onderstreept in de vragenlijsten en hoge scores kregen. Mogelijkheden tot ontwikkeling was een van de psychosociale factoren die zijn onderstreept in de vragenlijsten en hoge scores kregen. Duidelijkheid van de functie was een van de psychosociale factoren die zijn onderstreept in de vragenlijsten en hoge scores kregen. 77

82 KWANTITATIEVE EISEN Taakbelasting werd genoemd als een belangrijke factor in the groep Kwantitatieve eisen. Schoolleiders vermeldden dat taakbelasting, vaak werkdruk genoemd, iets is waar leerkrachten regelmatig over klagen. Naar hun mening, praten leerkrachten vaak over de grote hoeveelheid nieuwe taken die binnen hun totale pakket aan verantwoordelijkheden liggen. TEMPO Gezien het feit dat leerkrachten meestal in een hoog tempo werken, noemden de geïnterviewde schoolleiders ook dat de extra tijd en energie die nodig zijn voor extra activiteiten en taken (vergaderingen, cursussen, gesprekken en papierwerk) problemen waren die niet genegeerd mogen worden. MOGELIJKHEDEN TOT ONTWIKKELING Er is vaak een budget voor nascholing (in brede zin) op schoolniveau, maar schoolleiders waren het er over eens dat docenten daar in het algemeen weinig van af weten. ZIN VAN HET WERK In de interviews benadrukten de schoolleiders ook het feit dat sommige leerkrachten zich onzeker voelen, wat het gevolg is van tijdsdruk (door leerlingen/studenten, ouders en schoolleiding), een slechte organisatie, onduidelijke informatie. Soms hebben leerkrachten ook het gevoel dat ze niet voldoende steun krijgen van schoolleiders. Wat betreft het vaststellen van maatregelen voor het omgaan met Stress op beleidsniveau of in praktische zin, gaven de Nederlandse schoolleiders enkele voorbeelden, zoals: discussies tussen leerkrachten, teamleiders en een personeelschef, een eerlijke verdeling van taken, een goede planning in individuele gevallen, begeleiding en duidelijkheid over de verschillende rol van docent en ouders Slovenië Er hebben 5 schoolleiders van onderwijsinstellingen deelgenomen aan de interviews in Slovenië, 1 was van een instelling voor pre-primair/primair onderwijs, 1 van een school voor primair onderwijs en 3 van organisaties die zich toeleggen op het secundaire niveau van het onderwijssysteem. Hun waarden voor werkgerelateerde stress op de instelling die zij vertegenwoordigden, varieerden van 5 (preprimair/primair), tot 4/5 (primair) en 3/5 (secundair), op een schaal van 10 niveaus waarin 1 staat voor geen stress en 10 voor de hoogst mogelijke stress. Over het algemeen genomen waren deze waardes minder positief, vergeleken met de waardes die we zagen in de vragenlijsten die zijn ingevuld door de Sloveense leerkrachten, waar we kunnen zien dat de dimensie Stress gemiddeld een waarde kreeg van 3,6 op een schaal van 6. Naast Stress en Burn-out, benadrukte de inhoudsanalyse van de interviews een andere variabele die een lage score kreeg van de leerkrachten in de vragenlijsten: Kwantitatieve eisen (zie Tabel 41). 78

83 Tabel 41 Dimensies genoemd door schoolleiders en leerkrachten in Slovenië Dimensies Kwantitatieve eisen Relatie met de resultaten van de vragenlijsten Met een van de laagste scores was Kwantitatieve eisen een psychosociale factor die niet relevant werd gevonden voor de leerkrachten. Maar de schoolleiders vonden het wel een belangrijk aspect om in overweging te nemen. KWANTITATIEVE EISEN Schoolleiders hebben het voorkomen gemeld van een algemene te hoge belasting, vermoeidheid, onwil en ontevredenheid. Er zijn geen voorbeelden gegeven van maatregelen voor het omgaan met stress, op beleidsniveau of in praktische zin, door de Sloveense schoolleiders Zwitserland Er zijn 2 schoolleiders van verschillende tertiaire instellingen geïnterviewd in Zwitserland. Ze zeiden dat werkgerelateerde stress binnen hun afdeling varieerde, de respondenten hadden geen scores gegeven voor de waargenomen waardes betreffende geen stress en de hoogst mogelijke stress. Maar ze noemden enkele belangrijke uitkomsten, zoals: slaapproblemen, een gebrek aan sociale activiteiten en motivatie, lage productiviteit en ziekteverzuim. Naast Stress belichtte de inhoudsanalyse van de interviews andere variabelen die een hoge score kregen van de leerkrachten in de vragenlijsten, waaronder Kwantitatieve eisen, Tempo, Invloed op het werk, en Mogelijkheden tot ontwikkeling (zie Tabel 42). Tabel 42 Dimensies genoemd door schoolleiders en leerkrachten in Zwitserland Dimensies Kwantitatieve eisen Tempo Invloed op het werk Mogelijkheden tot ontwikkeling Relatie met de resultaten van de vragenlijsten De procedure van regressielijnen die gebruikt is voor het opstellen van een verklarend model voor Burn-out, liet zien dat Kwantitatieve eisen een belangrijke voorspellende factor is, wat betekent dat wanneer Kwantitatieve eisen hoge scores heeft, men kan verwachten dat Burn-out ook hoge scores heeft. Tempo gaf een relevant verschil in Zwitserland (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten), aangezien uit de vragenlijsten is gebleken dat er door de Zwitserse leerkrachten hogere waardes zijn waargenomen. Tempo was ook een van de psychosociale factoren onderstreept in de vragenlijsten en met hoge scores. Invloed op het werk liet een relevant verschil zien in Zwitserland (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten), aangezien uit de vragenlijsten is gebleken dat er door de Zwitserse leerkrachten hogere waardes zijn waargenomen. Tegelijkertijd gaf de procedure van regressielijnen toegepast op deze variabele aan dat Emotionele belasting, Duidelijkheid van de functie, Conflict werk-gezin en Vertrouwen belangrijke voorspellende variabelen waren voor het model dat is opgesteld voor Invloed op het werk. Dus als deze variabelen een hoge score hebben, kunnen we verwachten dat ook Invloed op het werk hogere scores zal hebben. Mogelijkheden tot ontwikkeling was een van de psychosociale factoren die zijn onderstreept in de vragenlijsten en een hoge score kregen. Tegelijkertijd liet dit een relevant verschil zien in Zwitserland (vergeleken met de originele onderzoeksresultaten), aangezien uit de vragenlijsten bleek dat er door de Zwitserse leerkrachten hogere waardes werden waargenomen. Tenslotte liet de procedure van regressielijnen, die voor deze variabele is toegepast, zien dat Zin van het werk, Sociale ondersteuning, Burn-out en Stress belangrijke voorspellende variabelen waren van het model dat is opgesteld voor Mogelijkheden tot ontwikkeling. Dus wanneer deze variabelen een hoge score hebben, kunnen we verwachten dat ook Mogelijkheden tot ontwikkeling hogere scores zal hebben. Deze variabele gaf ook een voorspellende waarde voor het model voor Stress en dat voor Burn-out. 79

84 KWANTITATIEVE EISEN Een hoge taakbelasting werd door de Zwitserse schoolleiders naar voren gebracht als een belangrijk punt, dat sterk verband houdt met aan stress gerelateerde problemen. Daarbij werd een gebrek aan ondersteuning ook gemeld als een belangrijk probleem, aangezien sommige leerkrachten op drie verschillende locaties van dezelfde school moeten lesgeven. Schoolleiders benadrukten ook een toegenomen negatieve druk, die samenhangt met opgelegd onderzoek en eisen om te publiceren. TEMPO Te korte deadlines en een onevenwichtige taakbelasting met een piek aan het einde van elk semester werden genoemd als stresselementen. INVLOED OP HET WERK De schoolleiders van beide scholen vermeldden dat er een open cultuur van samenwerking heerst op basis van communicatie. MOGELIJKHEDEN TOT ONTWIKKELING De deelnemers gaven aan dat professionele ontwikkeling wordt aangemoedigd en in beide instellingen gratis is, maar toch weerhoudt gebrek aan tijd leerkrachten ervan om van dit aanbod gebruik te maken. Wat betreft het vaststellen van maatregelen voor het omgaan met stress op beleidsniveau of in praktische zin, zijn verscheidene voorbeelden gegeven, zoals de mogelijkheid van flexibele werkafspraken, psychologische hulp en andere trainingen voor het omgaan met stress. Daarbij benadrukten de schoolleiders dat beide instellingen gedragscodes hebben en procedures in geval van juridische kwesties zoals gewelddadig en onwettig gedrag tegenover leerkrachten, personeel of leerlingen/studenten. Tenslotte zeiden de schoolleiders wat betreft de toekenning van middelen voor het omgaan met werkgerelateerde stress dat het budget dat in het bijzonder is bestemd voor professionele ontwikkeling geen probleem vormt, maar gebrek aan tijd dat wel is voor de leerkrachten. Met andere woorden, ze vonden dat leerkrachten niet profiteren van alle mogelijkheden die ze krijgen aangeboden ten behoeve van hun persoonlijke belangen. 80

85 6. Conclusions 6. Conclusies 81

86 Het project STRESSLESS Het verbeteren van het bestand zijn tegen Stress van Leerkrachten is een initiatief, dat wordt gesteund door de Europese Commissie, onder het Lifelong Learning Programma, met als hoofddoel het ontwikkelen van een instrument voor het bestrijden van de gevolgen van de toegenomen druk op leerkrachten en het onderwijssysteem in haar geheel. Om de relevantie en de bruikbaarheid van dit instrument te garanderen (Handboek), heeft het consortium een behoeftenanalyse toegepast die uit drie stappen bestond. De eerste stap was te erkennen dat er stress voorkomt in de educatieve sector: Relevante publicaties zijn bestudeerd en significante bevindingen geïdentificeerd, die aangaven dat werkgerelateerde stress een van de grootste uitdagingen is waarvoor Europa zich in deze tijd geplaatst ziet wat betreft gezondheid en veiligheid. Stress is een factor in het tussen de 50% en 60% liggende totale verlies aan werkdagen, en stress is het op een na meest genoemde werkgerelateerde gezondheidsprobleem. In 2005 kwam stress bij 22% van de werkende bevolking in de EU voor en stress is vooral sterk aanwezig in het onderwijs (Europese Gemeenschap, 2009). De tweede stap bestond uit het vaststellen wat er nu precies door de term stress wordt gedekt en wat de definitie van stress is: Wat betreft reeds bestaande visies op de oorzaken van stress: a) de druk die op docenten wordt gelegd op school, b) de manier waarop docenten hierop reageren of c) beide, druk en de reactie daarop en het verband met middelen om er mee om te gaan), heeft het consortium een interactief model overwogen dat niet alleen de nadruk legt op het belang van het vaststellen van de eisen die docenten zien en als stressvol ervaren, en het gedrag dat ze aannemen om met deze eisen om te gaan (Dunham, 2002), maar ook op de relatie tussen de individuele persoon en de omgeving. Binnen dit project, zijn de partners er van uit gegaan dat stress ontstaat op het moment dat de grote omvang van stress stimuli het vermogen van iemand te boven gaat om daar weerstand aan te bieden en er mee om te gaan en zagen ze het belang van het bestuderen van drie hoofddomeinen: bronnen van stress onder docenten, de relatie tussen stress en de manier waarop docenten daar op reageren en de manier waarop stress bij docenten tot uiting komt (Travers & Cooper, 1996). De derde stap was het verduidelijken van de idee van veerkracht: rekening houdend met het feit dat het hebben van veerkracht voortkomt uit een proces van, capaciteit voor, of resultaat van een succesvolle aanpassing ondanks veeleisende of bedreigende omstandigheden, is het consortium het erover eens dat de veerkracht groter wordt als een leerkracht in staat is om 82

87 ongunstige situaties in te schatten, mogelijkheden te zien om daarmee om te gaan en tot een passende oplossing te komen (Dworkin, 2009). Deze drie stappen zijn gevolgd bij de implementatie van de behoeftenanalyse, waarin de verkregen resultaten worden gepresenteerd en besproken. De behoeftenanalyse is in alle partnerlanden toegepast en omvatte drie algemene groepen, die vastgesteld zijn op grond van eerdere onderzoeksresultaten: Landen met stressniveaus hoger dan het Europese gemiddelde (b.v. Griekenland, Letland, Slovenië en Zwitserland); Landen met stressniveaus lager dan het Europese gemiddelde (b.v. België, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk en Nederland); Landen met stressniveaus gelijk aan het Europese gemiddelde (Portugal). De resultaten van het European Risk Observatory Report dienen als referentie voor deze verdeling. (Europese Gemeenschap, 2009). Het doel van de behoeftenanalyse was het evalueren van de psychosociale gevaren (toestanden in de werkomgeving die stress, Burn-out, etc., veroorzaken) en Werkbevlogenheid (factoren die bijdragen aan veerkracht), rekening houdend met de visies van beide, leerkrachten en schoolleiders van onderwijsinstellingen, en het vaststellen van overeenkomsten en verschillen tussen de verschillende landen. Voor de inhoud van de behoeftenanalyse is rekening gehouden met alle verschillende niveaus van het algemene- en beroepsonderwijs (pre-primair, primair, secundair, post-secundair en beroepsopleidingen en educatieve training). Om het verwachte doel te bereiken heeft het consortium afspraken gemaakt over de methodiek die op twee instrumenten berust: Een vragenlijst die de korte versie van de Copenhagen Psychosocial Questionnaire (Short COPSOQ II) bevatte, een instrument voor overzichten van de psychosociale werkomgeving dat in 2007 is ontwikkeld door het National Centre of Working Environment (NRCWE); de Utrecht Work Engagement Scale (UWES) [Utrecht Werkbevlogenheid Schaal, UBES], een instrument dat is ontwikkeld door Schaufeli & Bakker in 2003, en twee extra sociaaldemografische variabelen (soort instelling en aantal jaren werkzaam in het onderwijs); Interviewschema ten behoeve van het voeren van diepte- interviews met geselecteerde belanghebbenden in de educatieve sector. 83

88 De resultaten waren gebaseerd op de voorbeelden van 660 leerkrachten en 50 schoolleiders en een bibliografisch onderzoek naar verschillende databases. De software SPSS is gebruikt voor het analyseren van de gegevens van de vragenlijst en voor de interviews hebben de partners een inhoudsanalyse gebruikt. Wat betreft de vragenlijst kunne de resultaten voor het algemene profiel als volgt worden samengevat: Socio-demografische variabelen gaven aan dat de meerderheid van de leerkrachten meer dan 10 jaar bezig waren met doceren en opleidingsactiviteiten, vooral op instellingen verbonden aan onderwijs op het niveau van secundair, post secundair en beroeps (VET) onderwijs. Offensief gedrag, deze variabelen lieten significante resultaten zien voor de meeste landen, maar vooral voor het Verenigd Koninkrijk en Letland, waar zorgwekkende waarden voor Ongewenste intimiteiten, Bedreiging met geweld, Fysiek geweld en Pesten werden waargenomen. Werk en Welzijn, deze variabelen kregen een positieve score (hoewel niet bijzonder verschillend van het originele onderzoek) bij de meeste landen. De waargenomen uitzonderingen waren de scores in België, Nederland en Zwitserland. Opnieuw lieten de meeste landen zien dat Toewijding de belangrijkste variabele is voor Werkbevlogenheid (wat slaat op het zich kunnen identificeren met het werk, omdat men het als zinvol, inspirerend, en uitdagend ervaart). Maar voor de 3 genoemde landen, lagen de hoogste scores bij Kracht (wat energie, ijver en uithoudingsvermogen m.b.t. het werk betekent). Psychosociale Factoren op het Werk, deze variabelen benadrukten het belang van de dimensie Zin van het werk, wat door de leerkrachten van alle landen naar voren werd gebracht als een relevante psychosociale factor. Duidelijkheid van de functie en Mogelijkheden tot ontwikkeling omvatten ook de dimensies met de hoogste scores. Anderzijds was naast Stress en Burn-out, Kwantitatieve eisen een transversaal aspect dat door de leerkrachten naar voren werd gebracht als een significant aspect dat aandacht behoeft wat betreft de psychosociale factoren die verband houden met werkgerelateerde stress. Andere variabelen die waren opgenomen in de vragenlijst, bevestigden het voorkomen van een algemene positieve score voor Bevrediging van het werk door leerkrachten. Ook de variabele Idee eigen gezondheid kreeg dergelijk hoge scores, wat betekent dat de meerderheid van de deelnemers vond dat hun gezondheid goed was of erg goed in de afgelopen weken. 84

89 Maar wat betreft de invloed van het werk op het privéleven bleek uit de resultaten dat de meeste deelnemers vermeldden date r hier sprake was van een relevante negatieve invloed. Toch waren er 4 uitzonderingen te zien: in Portugal, zagen de leerkrachten een belangrijk negatief effect, in het Verenigd Koninkrijk een zekere mate van een negatieve invloed en in Griekenland, evenals in Zwitserland bleek uit de evaluatie van de deelnemers dat ze de negatieve invloed gering vonden. Voor de meest relevante algemene variabelen (Werkbevlogenheid, Conflict werk-gezin, Burn-out en Stress) bleek dat: Werkbevlogenheid hoger scoorde in Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk en Slovenië en lager in België, Nederland en Zwitserland; Conflict werk-gezin lag hoger in Portugal, Letland en Slovenië en lager in Tsjechië, Griekenland en het Verenigd Koninkrijk; Burn-out was hoger in Portugal, Letland en Slovenië en lager in Griekenland, België en Nederland; Stress scoorde hoger in Portugal, Slovenië en Zwitserland en lager in Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland. Table 43 Transversale Variabelen Resultaten (compilatie) Dimensies PT CZ UK GR LV BE NL SI CH 16 Werkbevlogenheid Conflict werk-gezin Burn-out Stress NOOT: Groene Cellen worden gebruikt voor het bepalen van de 3 landen met de hoogste scores. Blauwe Cellen worden gebruikt voor de 3 landen met de laagste scores. 16 De symbolen staan voor de drie originele groepen die zijn vastgesteld op basis van eerdere onderzoeksresultaten: landen met een stressniveau dat hoger ligt dan het gemiddelde in Europa (b.v. Griekenland, Letland, Slovenië, en Zwitserland); landen met een stressniveau lager dan het Europese gemiddelde (b.v. België, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk en Nederland); en landen met een stressniveau dat gelijk is aan het Europese gemiddelde (Portugal). 85

90 Wat betreft de waargenomen resultaten voor de dimensies Stress en Burn-out dimensies konden we zien dat de verzamelde gegevens in de meeste gevallen overeen komen met de originele verdeling in die landen. Vandaar dat Letland, Slovenië en Zwitserland aan de ene kant de hoogste scores hadden voor tenminste 1 van deze 2 variabelen, en anderzijds Tsjechië, het Verenigd koninkrijk. België en Nederland de laagste scores lieten zien, waarin beide de resultaten van eerder onderzoek bevestigden, op grond waarvan de deelnemende landen waren ingedeeld. Toch leverden Portugal en Griekenland verrassende resultaten op, aangezien de eerste in de groep zat met de hoogste scores voor Burn-out en Stress (hoewel het aanvankelijk als een land werd gezien met een mediumniveau aan Werkgerelateerde stress), en de tweede in de groep met de laagste scores voor Burn-out (hoewel het aanvankelijk werd gezien als een land met de hoogste niveaus Werkgerelateerde stress). De hierboven genoemde uitzonderingen zouden verband kunnen houden met de verkregen resultaten in de rest van de transversale variabelen (Werkbevlogenheid en Conflict werk-gezin) of zelfs met de andere onderzochte dimensies, zoals de correlaties en de resultaten van de regressielijnen laten zien. Het was inderdaad mogelijk te zien dat: Meer dan 65% van de resultaten verkregen voor Burn-out vooral te verklaren waren door de resultaten van Werkbevlogenheid, Emotionele belasting, Conflict werk-gezin, Idee eigen gezondheid (de enige met een negatieve correlatie) en Stress; Meer dan 59% van de resultaten verkregen voor Stress voortkomen uit variabelen als Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Conflict werk-gezin en Burn-out. Conflict werk-gezin, een variabele in beide modellen, kreeg een van de hoogste scores in Portugal en de laagste scores in Griekenland, wat bijdroeg aan de waargenomen niveaus van Burn-out en Stress (die niet op een lijn lagen met de eerdere indeling). En tegelijkertijd dat: Meer dan 52% van de resultaten verkregen voor Conflict werk-gezin vooral gerechtvaardigd was door de resultaten van Kwantitatieve eisen, Tempo, Emotionele belasting, Mogelijkheden tot ontwikkeling, Bevrediging van het werk, Burn-out en Stress. In Portugal, kregen naast Burn-out en Stress, ook Tempo en Emotionele belasting een hogere score (vergeleken met de originele resultaten en met de scores van andere landen). In Griekenland, bereikte geen van de variabelen in dit model de hoogste waardes (zie Tabel 44). 86

91 Tabel 44 Relevante algemene verschillen, vergeleken met de originele onderzoeksresultaten (compilatie) Dimensies PT CZ UK GR LV BE NL SI CH Werkbevlogenheid Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Invloed op het werk Mogelijkheden tot ontwikkeling Zin van het werk Toewijding Workplace Conflict werk-gezin Idee eigen gezondheid Burn-out Stress NOOT: Blauwe Cellen worden gebruikt om een relevant lagere score te benadrukken in de behoeftenanalyse in vergelijking met het originele onderzoek. Groene Cellen worden gebruikt om een relevant hogere score te benadrukken in de behoeftenanalyse in vergelijking met het originele onderzoek. In het algemeen waren, naast Conflict werk-gezin, Burn-out en Stress, Werkbevlogenheid, Tempo en Emotionele belasting variabelen die door leerkrachten van meer dan 2 landen zijn benadrukt. Daarbij werden Kwantitatieve eisen, Zin van het werk en Betrokkenheid bij de werkplek onderstreept door respondenten van ten minste 2 landen. Significante correlaties warden in elk land gezien voor deze variabelen, maar de procedure met regressielijnen leverde slechts relevante modellen op (met een voorspellende waarde) voor Kwantitatieve eisen, Conflict werk-gezin, Burn-out en Stress. Er zijn geen relevante modellen gevonden voor Werkbevlogenheid, Tempo en Emotionele belasting (zie Tabel 45). Tabel 45 Relevante modellen (compilatie) Dimensies Global Profile PT CZ UK GR LV BE NL SI CH Kwantitatieve eisen 52% 59% Conflict werk-gezin 52% 52% 82% 65% 87

92 Dimensies Global Profile PT CZ UK GR LV BE NL SI CH Burn-out 65% 72% 62% 51% 78% 74% 98% Stress 59% 52% 72% 50% 50% 68% 72% 96% NOOT: Oranje Cellen worden gebruikt om de landen te benadrukken waar een relevant model werd gevonden op grond van de procedure met regressielijnen. Er zijn overeenkomsten gevonden in de antwoorden van leerkrachten en schoolleiders van onderwijsinstellingen. De resultaten van de interviews gaven aanvullende informatie over de nationale context en kwalitatieve verschillen voor elk van de onderzochte dimensies. Daarom noemden de meeste schoolleiders van de partnerlanden naast Burn-out en Stress, Kwantitatieve eisen als een van de belangrijkste dimensies om rekening mee te houden bij het omgaan met werkgerelateerde stress op hun instelling. Tegelijkertijd kwamen ook Tempo en Emotionele belasting,enerzijds, en Conflict werkgezin, anderzijds, naar voren als belangrijke psychosociale factoren met betrekking tot werkgerelateerde stress. Tenslotte werd aanvullende informatie gegeven om het belang te onderstrepen van andere variabelen zoals: Zin van het werk, Duidelijkheid van de functie, en Mogelijkheden tot ontwikkeling (zie Tabel 46). Tabel 46 Dimensies benadrukt door schoolleiders tijdens de interviews (compilatie) Dimensies PT CZ UK GR LV BE NL SI CH Kwantitatieve eisen Tempo Emotionele belasting Zin van het werk Duidelijkheid van de functie Mogelijkheden tot ontwikkeling Conflict werk-gezin NOOT: Oranje Cellen worden gebruikt om de landen te belichten waar schoolleiders het belang onderstreepten van de variabele eneen aanvullende verklaring gaven. Van deze variabelen die zijn benadrukt door schoolleiders en leerkrachten, is consequent vastgesteld in andere onderzoeken naar werkgerelateerde stress dat ze een belangrijk psychosociaal risico vormen. Kwantitatieve eisen en Tempo vielen bijvoorbeeld wat betreft de werkdruk en het werktempo onder de 88

93 belangrijkste veroorzakers van stress in de ETUCE (European Trade Union Committee for Education) docentenonderzoeken (2007). Bovendien bleek uit het onderzoek dat de organisatie van het werk en de werkprocessen (werktijdafspraken, inhoud en verdeling van taken) evenals de werkvoorwaarden en omstandigheden belangrijke stressveroorzakende factoren zijn, die verband houden met Duidelijkheid van de functie en Zin van het werk (gezien de veelvoud aan gebieden van verantwoordelijkheid en functies). Tenslotte benadrukt het onderzoek ook het belang van Emotionele belasting, wat te maken heeft met onaanvaardbaar gedrag van leerlingen, een slecht sociaal klimaat/atmosfeer op school en een gebrek aan steun van de ouders. Tenslotte is het interessant om de resultaten van dit onderzoek en andere, die zich richten op de docenten zelf als respondenten, met de resultaten van EU-OSHA s (Occupational Safety and Health Administration) European Survey of Enterprises on New & Emerging Risks (ESENER). Dit onderzoek concentreerde zich op schoolleiders en omvat de educatieve sector. Op een lijn met de resultaten van het huidige onderzoek gaven de schoolleiders aan dat Pesten of treiteren, geweld of de dreiging van geweld, evenals werkgerelateerde stress belangrijke punten voor zorg zijn in de educatieve sector, hoewel er maar in minder dan 40% van de organisaties (EU-OSHA, 2010) procedures zijn om deze problemen aan te pakken. Daarbij geven de meeste bedrijven training en enkele hebben een vertrouwenspersoon of een procedure voor conflictbeheersing. Maar er wordt heel weinig gebruik gemaakt van best practices in de vorm van preventieve maatregelen om deze kwesties aan te pakken. Het onderzoek heeft vastgesteld dat er een substantieel verschil bestaat tussen de landen wat betreft de algemene aanwezigheid van instellingen met geschikte procedures, maar in het geval van alle drie de psychosociale risico s (werkgerelateerde stress, Pesten of treiteren en werkgerelateerd geweld) bleek dat deze het vaakst voorkomen in het Verenigd Koninkrijk (...). Het is interessant te zien dat, waar instellingen in Tsjechië en Portugal het vaakst de oorzaken voor psychosociale risico s zagen (vooral die met betrekking tot de individuele persoon), ze ruim onder het gemiddelde lagen als het gaat om preventieve maatregelen. Deze resultaten komen in grote lijnen overeen met de behoeftenanalyse die ten behoeve van het STRESSLESS project is toegepast. 89

94 7. Major difficulties en obstacles 7. Referenties 90

95 BILLEHOEJ, H. Report on the ETUCE survey on teachers work-related stress. ETUCE, DUNHAM, J. Stress in teaching. London, Routledge, DWORKIN, G. Teachers Burn-out en teachers resilience. In International handbook of research on teacher en teaching. SAHA, L en DWORKIN, G. New York: Springer Science+Business Media, LLC, EUROPEAN AGENCY FOR SAFETY EN HEALTH AT WORK. OSH in figures: stress at work facts en figures. Luxembourg, European Communities, GOLD, Y. & ROTH, R. Teachers managing stress en preventing Burn-out: the professional health solution. New York, Routledge, NCWE. Psychosocial factors at work: Short version of the Copenhagen Psychosocial Questionnaire. Copenhagen: National Centre for the Working Environment Copenhagen, SCHAUFELI, W. & BAKKER, A. The Utrecht Work Engagement Scale. Utrecht: Occupational Health Psychology Unit, TRAVERS, C. & COOPER, C. Teachers under stress. New York, Routledge,

96 8. Annexes 8. Bijlages 92