Tegengaan niet-gebruik voorzieningen

Transcriptie

1 Tegengaan niet-gebruik voorzieningen Zevenbergen, mei 2009 Afdeling RMO Judith Schoenmakers 1

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Algemeen 1.1. Inleiding 1.2. Doelstelling 1.3. Doelsgroepen 1.4. Leeswijzer Hoofdstuk 2 Voorlichting 2.1 Inleiding 2.2 Wat doen we al 2.3 Actiepunten Hoofdstuk 3 Procedure 3.1. Inleiding 3.2. Wat doen we al 3.3. Actiepunten Hoofdstuk 4 Overig 4.1 Inleiding 4.2 Wat doen we al 4.3 Actiepunten Bijlagen: 1. Planning 2. Kostenoverzicht 2

3 Hoofdstuk 1 Algemeen 1.1. Inleiding: Een belangrijke doelstelling van het armoedebeleid voor het Nederlandse kabinet is het terugdringen van het niet-gebruik van sociale voorzieningen. De veronderstelling en ervaring is dat een bepaald percentage van mogelijke rechthebbenden geen gebruik maken van de mogelijkheden die er voor ze zijn. De reden daarvan zijn divers, namelijk: Mensen denken dat ze niet in aanmerking komen voor de voorziening Het aanvraagformulier is te moeilijk Mensen willen niet afhankelijk zijn van een gemeentelijke instantie Het bedrag is te beperkt Het kabinet onderzoekt verschillende mogelijkheden om het niet-gebruik terug te dringen. Ēen daarvan is het koppelen van bestanden om op deze wijze de mogelijk rechthebbende te kunnen opsporen en deze groep gericht te kunnen benaderen. 1 Ook de gemeente Moerdijk kent het fenomeen dat niet alle rechthebbenden aanvragen wat hun toekomt. Voor de duidelijkheid: er zijn een 1760 gezinnen binnen de gemeente Moerdijk die binnen de armoedegrens van onze gemeente vallen (130% van de geldende bijstandsnorm). Op basis van de gegevens van de voorgaande jaren is de verwachting dat het gebruik 30-50% bedraagt. Dit is gelijk aan het landelijk gemiddelde. Gezien het niet-gebruik is in het beleidsplan werk en inkomen als actiepunt opgenomen dat er een actieplan ter bevordering van het gebruik van voorzieningen wordt opgesteld. Het doel van dit plan is dat vanaf % meer aanvragen bijzondere bijstand en kwijtschelding worden ingediend Doelstelling: De algemene doelstelling van dit plan is om het gebruik van de inkomensondersteunende regelingen te stimuleren( doel: 10% meer aanvragen bijzondere bijstand en kwijtschelding). Dit is een doelstelling die niet op zichzelf staat. Om het gedrag te veranderen is het nodig dat de doelgroep: voldoende kennis heeft van het onderwerp een positieve houding hebben ten opzichte van het onderwerp weet hoe ze gebruik moeten maken van de regeling Dit kan bereikt worden door: de bekendheid van de regelingen te vergroten (kennis vergroten) de beeldvorming van de regelingen te verbeteren (houding beïnvloeden) Een belangrijke randvoorwaarde voor het veranderen van gedrag is dat er voldoende positieve sociale omgevingsfactoren aanwezig zijn. De zogenaamde sociale norm. Het gaat daarbij om het beeld dat bestaat van inkomensondersteunende regelingen in combinatie met de verwachting wat anderen daar van denken. Communicatie is niet het enige dat van belang is; als onderlegger van het plan worden daarom ook de zeven uitgangspunten opgenomen die door de landelijke cliëntenvereniging en het Sociaal en Cultureel Planbureau worden gehanteerd: 1. Mensen goed bejegenen 2. Uitgaan van vertrouwen 3. Consulenten die meedenken 4. Goede en gerichte voorlichting 5. Eenvoudige procedures 6. Bestandsanalyse en automatische toekenning 7. Over de schutting kijken 1 Bron: terugdringen niet-gebruik van inkomensafhankelijke voorzieningen, ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid. 3

4 1.3. Doelgroepen: De directe doelgroep van de communicatie bestaat uit de huishoudens met een laag inkomen in de gemeente Moerdijk(130% van de bijstandsnorm). In deze doelgroep is een tweedeling te maken, namelijk huishoudens met een (bijstands)uitkering en huishoudens met een laag inkomen. De eerste groep huishoudens staat in contact met de gemeente en is daarmee makkelijker bereikbaar. De tweede groep is een grotere anonieme groep die niet direct door de gemeente te benaderen is. In beide groepen speelt leeftijd een rol in de toegankelijkheid van de doelgroep en de mogelijkheden van de doelgroep zelf om hun gedrag ten aanzien van gebruik van regelingen te veranderen. In verband met deze algemene beeldvorming over de bijzondere bijstand is een indirecte doelgroep te benoemen, namelijk de bevolking van de gemeente Moerdijk in het algemeen Leeswijzer: De zeven uitgangspunten van de landelijke cliëntenvereniging en het Sociaal en Cultureel Planbureau kunnen onderverdeeld worden in de drie onderstaande thema s: voorlichting, procedures en overig. In de volgende hoofdstukken zal ieder thema afzonderlijk worden uitgewerkt. 4

5 Hoofdstuk 2 Voorlichting 2.1. Inleiding: Een goed opgezette voorlichtingscampagne is van wezenlijk belang. De boodschap naar de doelgroep is: Maak gebruik van de inkomensondersteunende regelingen. Deze boodschap moet voor de doelgroep worden vertaald in een aansprekende boodschap/slogan. De houding van Laat geen geld liggen mag hierin doorklinken. Voor deze doelgroep is er namelijk populair gezegd geld te verdienen aan de gemeente Wat doen we al: - Brochures/nieuwsbrieven: Het cluster werk en inkomen werkt reeds met bestaand voorlichtingsmateriaal, oa de informatiemap, de bijzondere bijstandsgids Op Maat, nieuwsbrieven en berichten op internet. De folders zijn op diverse plekken in de gehele Gemeente Moerdijk verspreid. Hierbij valt te denken aan de thuiszorginstellingen, huisartsen, tandartsen, maatschappelijk werk en vele anderen. Deze instellingen hebben direct contact met de doelgroep en kunnen er op deze wijze voor zorgen dat de juiste informatie op de juiste plaats terecht komt. - Persoonlijk contact: De huishoudens waarmee de gemeente direct contact heeft in verband met een bijstandsuitkering zijn direct te benaderen. Het onderwerp bijzondere bijstand is ingebed als vast onderdeel in de gesprekken voor een eerste aanvraag en bij onderzoeken door de klantmanagers. Door middel van persoonlijk contact kan meer begrip en acceptatie worden gekweekt voor de boodschap ondersteund met de informatie uit de brochure. - Publicaties: Op de voorlichtingspagina van de gemeentelijke website en de Moerdijkse Bode worden artikelen geplaatst over de mogelijkheden van de bijzondere bijstand. Dit om de doelgroep die we niet direct kennen toch te bereiken Actiepunten: In 2004 is een communicatieprogramma opgesteld, dat verouderd is; om die reden wordt in het derde kwartaal van 2009 een communicatieplan opgesteld, waarbij in ieder geval aandacht zal worden besteed aan de volgende zaken: wijze en frequentie van communiceren (tv, posters, radio, brochures, internet, huis-aan-huisverspreiding boekje Op Maat) voorlichtingscampagne vertalingen nieuwsbrieven voorlichtingsbijeenkomsten gebruik gemeentelijke website 5

6 Actie 1 Opzetten communicatieplan Aanpak Opzetten van een actieplan met daarin opgenomen de volgende zaken: - wijze en frequentie van communiceren (posters, brochures en internet) - voorlichtingscampagne - vertalingen - nieuwsbrieven - voorlichtingsbijeenkomsten - gebruik gemeentelijke website Nog onbekend. Geheel afhankelijk van de wijze en frequentie van communiceren. Indien Activiteit Keuze. Kosten dit plan nog extra kosten met zich meebrengt, wordt hiervoor een separaat advies aangeboden. Externen Niet van toepassing. Dekking Niet van toepassing. Capaciteit Trekker: Communicatie (30 uur). Input : FO werk en inkomen en RMO, past binnen de reguliere formatie. Start Derde kwartaal In de inleiding is aangegeven dat de inwoners van de Gemeente Moerdijk met een uitkering makkelijk te bereiken zijn. Het aandeel bijstandsgerechtigden in de totale doelgroep voor het armoedebeleid ligt ergens tussen de 30-50%. Moeilijker wordt het om de groep die geen uitkering ontvangen van de gemeente te bereiken Zij maken relatief weinig gebruik van de bestaande voorzieningen, dit ondanks eerdere voorlichting. De gemeente Moerdijk vindt echter dat zij ook tot de doelgroep behoren (tot 130% van de bijstandsnorm) Het is dus zaak deze doelgroep actief te benaderen en te wijzen op hun rechten op voorzieningen. Bureau Kwiz kan via koppeling en vergelijking van gemeentelijke bestanden 80% van de adresgegevens van de totale doelgroep achterhalen. De gemeente is daardoor in staat deze doelgroep direct aan te schrijven en hen te wijzen op hun rechten. Het maken van de selectie vindt altijd plaats binnen de kaders zoals die zijn gesteld in de Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP). Er zijn daarmee geen belemmeringen voor de uitvoering. Actie 2 Opzetten positieve bestandskoppeling Aanpak Middels een extern onderzoek de adresgegevens van onze minima ontvangen, waarmee we de doelgroep gericht kunnen aanschrijven met als doel het niet-gebruik terug te dringen Activiteit Keuze Kosten 8500,00 incidenteel Externen Buro Kwiz Dekking Budget armoedebeleid ( ) Capaciteit Trekker: FO, past binnen reguliere formatie. (?) Start Derde kwartaal Aanschrijving zal pas in 2010 plaatsvinden. 6

7 Hoofdstuk 3 Procedure 3.1. Inleiding: Eén van de problemen met de aanvragen bijzondere bijstand is het feit dat we regelmatig vernemen dat de aanvraagformulieren veelomvattend en moeilijk in te vullen zijn. Een verkorte aanvraag zou de administratieve belasting voor burgers kunnen verminderen. Dit hebben we momenteel alleen nog maar voor de huishoudens in het uitkeringenbestand van de gemeente. Bij deze groep kan worden voldaan met een verkorte procedure omdat de gemeente al bekend is met de benodigde inkomensgegevens. Het is bij de procedures zaak dat de processen tegen het licht gehouden worden en getoest worden op toegankelijkheid, begrijpelijkheid en gebruikersgemak Wat doen we al: - Automatische kwijtschelding gemeentelijke belastingen: Enige jaren geleden zijn de aanvragen bijstand gekoppeld aan de kwijtschelding. In het kort komt het er op neer dat diegene die een uitkering ontvangen van de gemeente automatisch kwijtschelding krijgen van de gemeentelijke belastingen. - Acties uit beleidsplan werk en inkomen: In het beleidsplan werk en inkomen zijn een aantal acties opgenomen en reeds opgestart om de procedures te verbeteren, denk daarbij aan de toename van het aantal klaarterwijl-u-wacht producten. Verder vinden er bestandskoppelingen plaats om het niet-gebruik terug te dringen. Gemeenten hebben namelijk voldoende gegevens over bijstandsgerechtigden om vast te stellen of zij recht hebben op diverse voorzieningen zoals bijzondere bijstand en zorgtoeslagen. Door de gegevens van het cluster werk en inkomen te koppelen aan andere gegevensbestanden (bv Belastingdienst) worden ook andere minima actief benaderd. - Uitvoeren antibureacratienota Als aanvulling op het beleidsplan werk en inkomen heeft de projectgroep werk en inkomen een antibureaucratienota opgesteld. Doel hiervan is de administratieve lastendruk voor zowel de burger als de medewerkers van de gemeente Moerdijk te beperken. 2 andere bijkomende voordelen is dat de verwachting is dat de burgers hierdoor meer aanvragen bijstand gaan indienen en dat de consulenten van sociale zaken meer tijd kunnen besteden aan de zaken die er werkelijk toe doen, ipv administratieve afwikkeling. - Eenvoudige aanvraagformulieren uitkeringsgerechtigden Actiepunten: Ondanks de diverse acties die al plaatsvinden, is er op dit terrein nog wel een slag te slaan. U moet hierbij denken aan de onderstaande actiepunten. Jaarlijks worden ongeveer 1100 aanvragen bijzondere bijstand in Moerdijk ingediend. Het merendeel van deze aanvragen wordt afgewikkeld middels een gesprek op het gemeentehuis. Bij de sessies die gehouden werden in het kader van de Wet Maatschappelijke Onderneming (WMO), onderdeel armoedebeleid kwam vanuit de bevolking de wens naar voren om de klanten, net zoals bij de WMOaanvragen, thuis te bezoeken. Uit onderzoek is gebleken dat huisbezoek een duur maar zeer, zeer effectief middel is om het nietgebruik tegen te gaan, immers de casemanagers bezoeken de mensen thuis in hun eigen vertrouwde omgeving. Zien, horen meer en kunnen hierop direct anticiperen. 7

8 Actie 3 Aanpak Houden van huisbezoeken Bij iedereen die een aanvraag bijzondere bijstand indient, wordt een huisbezoek afgelegd: - tenzij de aanvrager daar geen behoefte aan heeft - of de situatie dusdanig bekend is dat hiervoor geen noodzaak aanwezig is - ieder huisbezoek wordt met een laptop verricht, waarmee direct het recht op een bijdrage berekend kan worden Activiteit Keuze Kosten 1100* 30.67= ,-- structureel Externen Niet van toepassing. Dekking Budget armoedebeleid ( ) en budget bijzondere bijstand Capaciteit Trekker: FO extra capaciteit : 1100 uur per jaar. Start Vanaf 1 januari Als een bijstandsuitkering beëindigd is, dan heeft de casemanager in het merendeel van de gevallen geen contact meer met de voormalig uitkeringsgerechtigde. In het kader van het niet-gebruik is het zinvol dat er ook na beëindiging van de uitkering nog contact is ( Ter illustratie: In 2007 zijn 37 uitkeringen beëindigd ivm werkaanvaarding, in 2006 was dit 47). In deze nazorggesprekken dient benadrukt te worden dat men nog steeds gebruik kan maken van (een deel van de) regelingen na uitstroom uit de bijstand. Zo wordt voorkomen dat men nog sterker dan nodig te maken krijgt met de armoedeval en kan, indien nodig, geanticipeerd worden. Actie 4 Aanpak Houden exitgesprekken/nazorggesprekken Als iemand geen uitkering ontvangt doordat iemand gaat werken, zal een half jaar na beëindiging van deze uitkering een persoonlijk gesprek plaatsvinden om nogmaals de regelingen onder de aandacht te brengen waarvoor iemand in aanmerking komt. Activiteit Keuze Kosten Niet van toepassing. Externen Niet van toepassing. Dekking Niet van toepassing. Capaciteit Trekker: FO( 50 uur), past binnen reguliere formatie. Start Vanaf tweede kwartaal Hele eenvoudige aanvragen bijzondere bijstand worden momenteel door de balie FO afgehandeld. Dit zijn de zogenaamde klaar-terwijl-u-wacht-producten(bv maatschappelijke participatie). Voor deze producten wordt gebruik gemaakt van eenvoudige, simpele aanvraagformulieren. Dit is nog niet het geval bij de overige aanvragen. In den lande zijn er echter al voor alle soorten aanvragen toegankelijke en korte aanvraagformulieren zonder onnodige vragen in omloop. Zo mogelijk wordt gewerkt met een aankruisformulier. Daarop staan bepaalde kostensoorten waarvan vastgesteld is dat minima die vergoed krijgen. Cliënten kunnen kostensoorten aankruisen,bewijzen dat ze tot een bepaalde categorie behoren en/of betaalbewijzen overleggen; het aankruisformulier ondertekenen en als aanvraag indienen. Bij mensen waarvan de gegevens al bekend zijn wordt de aanvraag binnen 15 minuten afgehandeld. 8

9 Actie 5 Onderzoek naar vereenvoudigen alle aanvraagformulieren Aanpak De mogelijkheden bekijken van het invoeren van een verkort aanvraagformulier voor alle soorten aanvragen. Activiteit Keuze Kosten De verwachting is dat dit geen extra kosten met zich meebrengt, indien dit wel het geval is, volgt een separaat advies. Externen Niet van toepassing. Dekking Niet van toepassing. Capaciteit Trekker: FO( trekker) past binnen reguliere formatie. Start Vanaf derde kwartaal

10 Hoofdstuk 4 Overig 4.1. Inleiding: Los van de communicatie en procedures is er op een aantal andere vlakken ook nog de nodige winst te boeken, in de volgende paragrafen kunt u lezen welke acties al zijn ingezet en welke in de toekomst nog worden uitgewerkt Doen we al: - Overdracht uitkeringen 65-plussers aan de Sociale Verzekeringsbank: In het beleidsplan werk en inkomen is als actiepunt opgenomen dat onderzocht wordt of het totale Wwb-uitkeringenproces van 65-plussers overgeheveld kan worden aan de Sociale Verzekeringsbank in Breda (SVB). De SVB is dan verantwoordelijk voor het hele proces van het informeren van (potentiële) rechthebbenden, de bevordering van aanvragen, het in ontvangst nemen van gegevens en verwerking van aanvragen, de beoordeling en vaststelling van het recht, het uitbetalen van de uitkering, het verwerken van mutaties, de controle op naleving van de aan de bijstand verbonden verplichtingen, het in voorkomende gevallen opleggen van maatregelen, de terugvordering van ten onrechte uitgekeerde bijstand, het beslissen op bezwaar en de vertegenwoordiging van de gemeente in beroepsprocedures. Om onderstaande drie redenen is besloten om met ingang van 1 januari 2009 dit proces volledig over te dragen aan de SVB: 1. optimaliseren dienstverlening voor de doelgroep 2. beter inspelen op inzet gebruik voorzieningen van doelgroep 3. kostenbesparing voor gemeente - Interventieprogramma armoede en jeugd: Dit project houdt in dat de Gemeenschappelijke gezondheidsdienst (GGD), de thuiszorginstellingen en het schoolmaatschappelijk werk, tijdens de contactmomenten met de kinderen er op letten of kinderen in armoede of ongezond leven. Indien dit het geval is, kan via het noodfonds een vergoeding verstrekt worden. - Jeugdsportfonds: Sinds 1 januari jl. is er een jeugdsportfonds in de gemeente Moerdijk. Dit fonds zorgt ervoor dat kinderen van ouders met een minimuminkomen kunnen sporten. Aanmeldingen loopt via de scholen en andere jeugdsinstanties. De gemeente blijft buiten het zicht als het over de afwikkeling van de aanvragen gaat Actiepunten: Een gemis binnen onze gemeente is een digitale sociale kaart, deze kaart bevat informatie over de dienstverlening van instanties. Een sociale kaart is een interacrtief en multimediaal vraaggestuurd informatiesysteem dat de gebruiker in de gelegenheid stelt om op een zeer snelle en laagdrempelige wijze op zoek te gaan naar informatie. De gebruiker kan zowel een klant zijn, een medewerker van de gemeente, intermediars etc. Actie 6 Opstellen digitale sociale kaart Aanpak Het opstellen van een digitale sociale kaart, voor zowel de inwoners, medewerkers als intermediairs van de gemeente Moerdijk, zodat er een inzichtelijke sociale wegwijzer van de gemeente Moerdijk te raadplegen is. Activiteit Keuze Kosten Maximaal 15000,00 incidenteel en 7000,00 structureel. Externen Niet van toepassing. Dekking Budget armoedebeleid ( ) en budget bijzondere bijstand Capaciteit Trekker: FO/RMO past binnen reguliere formatie. Start Vanaf eerste kwartaal

11 In tegenstelling tot de sociale kaart, waar informatie verkrijgbaar is, is er eveneens behoefte aan programma s waarin mensen of intermediars het recht op een voorziening kunnen vaststellen. Daarvoor zijn eenvoudig internetprogramma s, zoals Bereken je recht en KisSV (2ZW ( of Bureau Inzicht Ook het ministerie heeft samen met het Nibud een site ontwikkeld ( Met dergelijke sites kan op basis van een klantprofiel het mogelijk recht van alle inkomensondersteunende en reintegratievoorzieningen in beeld worden gebracht. De mogelijkheid zal bekeken worden om de sociale kaart en de bereken uw recht site te koppelen. Actie 7 Invoeren: bereken uw recht Aanpak Door het lanceren van de website bereken uw recht.nl kunnen alle inwoners/medewerkers en intermediairs van de gemeente Moerdijk berekenen of er recht is op allerhande sociale voorzieningen. (denk hierbij aan voorzieningen aangeboden door gemeente, belastingdienst, sociale verzekeringsbank etc.) Activiteit Keuze Kosten 6000,00 incidenteel en 4000,00 structureel Externen Schulinck. Dekking Budget armoedebeleid ( ) en budget bijzondere bijstand Capaciteit Trekker: FO/RMO, past binnen reguliere formatie. Start Vanaf vierde kwartaal Los van de bovenstaande zaken heeft de gemeenteraad herhaaldelijk verzocht om te onderzoeken of het mogelijk is een moerdijkpas voor minima in te voeren. Naar aanleiding van dit verzoek heeft er en onderzoek plaatsgevonden. Dit onderzoek bestond uit een onderzoek bij gemeenten die een pas hebben. Op basis van het onderzoek en onderstaande argumenten lijkt het niet zinvol een pas in te voeren, namelijk: 1. Gemeenten die een pas hebben, hebben een redelijk sober armoedebeleid. De gemeente Moerdijk heeft een ruim armoedebeleid, wat gericht is,zoals beschreven in de uitgangspunten van het beleidsplan werk en inkomen , op maatwerk. Hiervoor is gekozen, omdat ieder individu zijn eigen wensen/problemen en dus zijn eigen maatwerkpakket nodig heeft. Door het aanbieden van eenzelfde pakket voorzieningen aan de doelgroep, wordt de maatwerkconstrutie losgelaten. 2. Verder kan een pas stigmatiserend werken. 3. Op het moment dat je er als gemeente een pas wilt invoeren, is het wel van belang dat je de burgers wat kunt bieden. Dat is ook de reden dat voornamelijk de grotere gemeenten een pas hebben. Binnen hun gemeentegrenzen zijn er vaak voldoende voorzieningen aanwezig, denk aan: bioscoop, theater, poptempel, grote warenhuisketens, waarmee afspraken te maken zijn. Ook is er onderzocht of het zinvol is aansluiting te zoeken bij deze grotere gemeenten die al een al een pas hebben. Ook dit is weinig zinvol. De afstanden en bijbehorende kosten nodigen niet uit om in andere gemeenten deze pas te gebruiken. 11

12 Bijlage 1 Planning Activiteitenplanning Opzetten communicatieplan X X X X X X 2. Opzetten postieve bestandskoppeling X X X X 3. Houden huisbezoeken X X X X 4. Houden exit-/nazorggesprekken X X X 5.Onderzoek vereenvoudigen alle X X aanvraagformulieren 6. Opstellen digitale sociale kaart X X X X 7. Invoeren: bereken uw recht X X 12

13 Bijlage 2 Kostenoverzicht Actiepunt Opzetten communicatieplan Opzetten postieve 8500,00 incidenteel bestandskoppeling 3. Houden huisbezoeken ,00 structureel 4. Houden exit- - - /nazorggesprekken 5.Onderzoek vereenvoudigen - - aanvraagformulier alle aanvragen 6. Opstellen digitale sociale kaart ,00 incidenteel 7.000,00 structureel 7. Invoeren bereken uw recht 6.00,00 incidenteel 4.000,00 structureel 4.000,00 structureel 13