Vanuit fundamenteel onderzoek naar de ontwikkeling van neurocognitieve therapie

Transcriptie

1 Eerste generatie gedragstherapeutische technieken Exposure, operante technieken Neurowetenschap en Psychotherapie: Over de ontwikkeling nieuwe behandelingen voor depressie op basis fundamenteel onderzoek Prof. Rudi De Raedt Psychopathology and Affective Neuroscience Lab Vakgroep Experimenteel-Klinische en Gezondheidspsychologie Tweede generatie technieken Derde generatie Mindfulness > aandachtsgerichte cognitieve therapie Acceptance & Commitment Therapy Breinwijzer, Gent, 19 maart 2018 Vierde generatie gedragstherapeutische technieken Procedures uit de experimentele psychopathologie...en de affectieve neurowetenschappen Vanuit fundamenteel onderzoek naar de ontwikkeling neurocognitieve therapie Klinische observaties Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk Herval na behandeling blijft hoog (Beshai et al., 2011) Aantal voorgaande episodes Hervalrisico (Keller, 2003) Kindling: opeenvolgende episodes worden ontlokt door progressief mildere (Monroe & Harkness, 2005) Aanhoudende depressieve gemoedstoestand: processen Verlaagde stress Tendens om te rumineren Activatie zelf 1

2 Klinische observaties Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk Het depressieve brein (voor een overzicht, zie De Raedt, 2015) Asymmetrische prefrontale activatie : Causale hypothese Hyperactieve amygdala Hypofrontaliteit Emotie regulatie Dorsale hersenregio s gerelateerd aan cognitieve zijn niet meer in staat om ventrale emotieproducerende regio s te reguleren (Phillips et al., 2003) Emotionele sensitiviteit Verlaagde cognitieve > episodes ERPs gedurende cognitieve taak Twee processen mbt verlaagde Over, geïndexeerd door ACC gerelateerde amplitude, vermindert met aantal depressieve episodes (r=.51; p <.01) (Vanderhasselt & De Raedt, 2009) Over processen 2

3 Basismodel neurocognitieve therapie: processen naar producten Basismodel neurocognitieve therapie: mechanismen naar processen kwetsbaarheid De Raedt, R. (2015). A neurocognitive approach to major depressive disorder: combining biological and cognitive interventions. In J. Mohlman, A.S. Universiteit Weissman Gent & T. Deckersbach September 2007 (Eds.), From symptom to synapse: a neurocognitive perspective on clinical psychology (provisional title). New York: Routledge. De Raedt, R. (2015). A neurocognitive approach to major depressive disorder: combining biological and cognitive interventions. In J. Mohlman, A.S. Universiteit Weissman Gent & T. Deckersbach September 2007 (Eds.), From symptom to synapse: a neurocognitive perspective on clinical psychology (provisional title). New York: Routledge. Klinische observaties Twee processen mbt verlaagde Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk Over verwerking > shifting en inhibitie problemen voor emotionele in het werkgeheugen (voor een overzicht, zie: De Raedt, Baeken & Vanderhasselt, 2015, Clinical Psychology Review) Klinische observaties Transcranial Direct Current Stimulation (tdcs) 1,5/2mA, 5x5 cm 2 electrodes, anode op DLPFC, cathode op contralaterale regio, 30 minuten Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk Lage elektrische stroom verlaagt polarisatiedrempel in onderliggende Universiteit Gent September neuronen 2007 (Nitsche et al., 2008; Brunoni et al., 2011) 3

4 : Internal Shift Task > Shifting > Interne Hypothesis Shifting weg in het werkgeheugen Emotie Conditie Geslacht Conditie Transcranial Direct Current Stimulation L DLPFC versus sham Zelfreflectieve ruminatie Universiteit Intenal Gent Shift September Task: De 2007Lissnyder, Koster & De Raedt, 2012 Resultaten 5 minuten Anodale tdcs/sham +15 minuten tdcs gecombineerd met Internal Shift Task 8 minuten rust Mediatie analyse: enkel significant shift boos>neutraal Mediatie effect: β=0.363, t=2.133, p=.041 Verbeterde shifting weg boze gezichten State Zelfreflectieve ruminatie tdcs/sham Verlaagde zelfreflectieve ruminatie na rustperiode (Vanderhasselt, Brunoni, Loeys, Boggio, & De Raedt, 2013, Neuropsychologia) Is dit proces gerelateerd aan schema activatie? // Is dit proces gerelateerd aan schema activatie? Transcranial Direct Current Stimulation (tdcs) in de fmri scanner De Raedt, R. (2015). A neurocognitive approach to major depressive disorder: combining biological and cognitive interventions. In J. Mohlman, A.S. Universiteit Weissman Gent & T. Deckersbach September 2007 (Eds.), From symptom to synapse: a neurocognitive perspective on clinical psychology (provisional title). New York: Routledge. 4

5 // tdcs > zelfreflectieve ruminatie > zelf Zelfreflectieve ruminatie > MRSI (Mor, Marchetti, & Koster, 2015) Zelf: implicit relational assessment procedure Rest fmri MRSI tdcs sham Rest fmri MRSI Neutraal Positief Kritiek Rest fmri Kritiek IRAP (IRAP): meet relaties tussen concepten ipv eenvoudige associaties (Remue et al., 2013; 2014) Activatie zelf // Resultaten tdcs > zelf De geschatte coëfficiënten het dubbele mediatiepad zijn allen significant Positief effect tdcs zelfreflectieve ruminatie // tdcs verhoogt cognitieve Verlaging zelfreflectieve ruminatie na tdcs Verlaging zelfreflectieve ruminatie Criticism na kritiek zelfreflectieve ruminatie (cfr. Vanderhasselt et al., 2013) Verhogen DLPFC activiteit geen direct effect op zelfwaarde tdcs/ sham Actuele zelfwaarde Enkel indien zelf geactiveerd worden De Raedt, Remue, Loeys, Hooley & Baeken, in revision, Behaviour Research and Therapy tdcs versus sham Precuneus/PCC (MNI coordinates: x= 3, y= -36, z= 42) FWE corrected with p<0.001 and k of 73 voxels Neutraal-Positief: verlaagde Precuneus activiteit Neutraal-Criticism: verlaagde Precuneus activiteit Afname tijdens kritiek > afname positief Verlaagde FC precuneus en vmpfc vmpfc precuneus interacties => gerelateerd aan zelfreferentiële processen (Buckner et al., 2008; Qin and Northoff, 2011) 5

6 Twee processen ivm cognitieve n Over De Raedt, R. (2015). A neurocognitive approach to major depressive disorder: combining biological and cognitive interventions. In J. Mohlman, A.S. Universiteit Weissman Gent & T. Deckersbach September 2007 (Eds.), From symptom to synapse: a neurocognitive perspective on clinical psychology (provisional title). New York: Routledge. Klinische observaties Twee processen mbt verlaagde Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk Over > moeilijkheden met loskomen (voor een overzicht, zie: De Raedt & Koster, 2010, Cognitive, Affective and BehavioralNeuroscience) Klinische observaties Is prefrontale gerelateerd aan loskomen Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk De Raedt, R. (2015). A neurocognitive approach to major depressive disorder: combining biological and cognitive interventions. In J. Mohlman, A.S. Universiteit Weissman Gent & T. Deckersbach September 2007 (Eds.), From symptom to synapse: a neurocognitive perspective on clinical psychology (provisional title). New York: Routledge. 6

7 Experimentele psychopathologie benadering: Frontale asymmetrie induceren bij gezonde mensen Effecten neurostimulatie DLPFC Op verwerking emotionele tdcs rechter DLPFC: > ve hersenen tdcs linker DLPFC: > Veerkrachtige hersenen Effecten op loskomen emotionele taak gecombineerd met Universiteit oogbewegingsregistratie Gent September 2007 tdcs linker versus rechter DLPFC: Effecten op aandacht Wacht tot fixatie Wacht tot fixatie + Wacht Tot 3 fixatie sectot fixatie Geef vorm kader aan: rechthoek of cirkel tdcs rechter DLPFC Sanchez, Vanderhasselt, Alaert, Baeken & De Raedt (in press). Cognitive, Affective and Behavioral Neuroscience Tijd tot fixatie naar gezicht in het kader (ms) Problemen met loskomen alle emotionele ENGAGEMENT INDEX DISENGAGEMENT INDEX Time to fixate on frame (ms) ** Disengagement from HAPPY ** * Sham 325Sham 300 Active 300Active Engagement Disengagement from Engagement towards Disengagement towards HAPPY DISGUSTED DISGUSTED from SAD Engagement towards SAD Sham Active Universiteit Gent Stimulatie September conditie 2007 x aandachtsproces x emotie 72 trials: Blije, Walgende en Droevige gezichten F(2,58) = 1.24, p =.29, η 2 =.04 7

8 tdcs linker DLPFC Sanchez, Sanchez, Vanderhasselt, Vanderhasselt, Alaert, Baeken Alaert, Baeken & De Raedt & De (in Raedt press). (in Cognitive, press). Cognitive, Affective Affective and Behavioral and Behavioral Neuroscience Neuroscience Facilitatie loskomen alle emotionele Conclusie Inverse effecten mbt loskomen emotionele Facilitatie versus problemen met loskomen info DLPFC rol in aandachtsprocessen voor emotionele 500 Time to fixate on frame (ms) * Disengagement from HAPPY Engagement towards HAPPY Sham Active * Disengagement from DISGUSTED Engagement towards DISGUSTED Sham 300 Active * Disengagement from SAD Engagement towards SAD 200 Stimulatie conditie x aandachtsproces x emotie Universiteit Gent September F(2,52) 2007= 0.68, p =.51, h 2 Left DLPFC =.02 Sham Active Time to fixate on neutral frame (ms) * ** Right DLPFC Sham tdcs Mimic gezonde hersenen Mimic depressieve hersenen Active tdcs Is het loskomen gerelateerd aan nieuwe en stress? Is het loskomen gerelateerd aan nieuwe en stress? Inductie (Speech Taak) gecombineerd met oogbewegingsregistratie Aan proefpersonen werd verteld dat: ze een speech moeten geven vijf minuten terwijl ze geëvalueerd worden de evaluatoren online meevolgen en dat ze avatars gekozen hebben om hun evaluatie gedurende de speech te laten zien de evaluatoren hun avatar updaten na korte tijdsintervallen De Raedt, R. (2015). A neurocognitive approach to major depressive disorder: combining biological and cognitive interventions. In J. Mohlman, A.S. Universiteit Weissman Gent & T. Deckersbach September 2007 (Eds.), From symptom to synapse: a neurocognitive perspective on clinical psychology (provisional title). New York: Routledge. 8

9 Oogbewegingsregistratie aandacht gedurende de speech Trials gebalanceerd > negatief > gebalanceerd Afhankelijke variabele: Fixatietijd versus positieve gezichten gedurende de speech (diff) Fixatietijd versus positieve gezichten gedurende de speech 0,8 * Resultaten: mediatiemodel Significante mediatie Sanchez, Romero, & De Raedt, 2017, PLoS ONE Fixation Time in Negative over Positive Faces (diff in sec) 0,6 0,4 0,2 0 Overal Speech Non-Dysphoric Dysphoric c herstel Resultaten: mediatiemodel Significante significant mediatie Sanchez, Romero, & De ( Raedt, 2017, PLoS ONE Experimentele evidentie voor processen Fixatietijd versus positieve gezichten gedurende de speech c Belemmerd stress herstel Loslaen De Raedt, R. (2015). A neurocognitive approach to major depressive disorder: combining biological and cognitive interventions. In J. Mohlman, A.S. Universiteit Weissman Gent & T. Deckersbach September 2007 (Eds.), From symptom to synapse: a neurocognitive perspective on clinical psychology (provisional title). New York: Routledge. 9

10 Causale assumptie Verlaagde prefrontale causale factor bij schema activatie en verlaagde stressweerbaarheid Neurostimulatie: neuroplasticiteit > globaal NEUROCOGNITIEVE THERAPIE Verhoging prefrontale Werkt neurostimulatie bij depressie? Lange termijn effecten: Cohen, Boggio & Fregni, 2009 Meta-analyse HF-rTMS Linker DLPFC NIET SPECTACULAiR Herstelde patiënten gevolgd gedurende 6m: 2M > 75.3 % zonder herval 4M > 42.7 % zonder herval 6M > 22.6 % zonder herval (Schutter et al, 2009; see also Slotema et al., 2010) Schutter 2009, Psych Med Klinische observaties Controle Training tov Paced Auditory Serial Addition Task Siegle, Ghinassi, &Thase, 2007,Cognitive Therapy and Research training gerelateerd aan DLPFC activatie Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk 10

11 Cognitive Control Training related to internal information Paced Auditory Serial Addition Task Siegle, Ghinassi, &Thase, 2007,Cognitive Therapy and Research Cognitive Control Training related to internal information Paced Auditory Serial Addition Task Siegle, Ghinassi, &Thase, 2007,Cognitive Therapy and Research Pupildilatatie gedurende de taakstimuli voorspelt effecten op ruminatie en depressie Siegle, Price, Jones, Ghinassi, Painter, & Thase, 2014, Clinical Psychological Science Science Maar: geen effecten bij huidig depressieve patiënten (grote internationale studie 100 deelnemers) training gerelateerd aan : training (MacLeod et al., 2002) OOK geen effecten bij depressieve patiënten Hallion & Ruscio, A meta-analysis of the effect of cognitive bias modification on anxiety and depression. Psychological Bulletin Klinische observaties Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk DEPRESSIEVE PATIËNTEN KUNNEN DOOR VERLAAGDE PREFRONTALE CONTROLE HUN AANDACHT NIET VOLDOENDE MOBILISEREN GEDURENDE DE TRAINING DLPFC gerelateerde taakengagement voorspelt effect training ve patiënten kunnen hun aandacht niet mobiliseren gedurende de taak Combineren DLPFC stimulatie met Controle Training Neurostimulatie: neuroplasticiteit > REMEDIATIE training: leren > neuroplasticiteit > REVALIDATIE Emotie regulatie Emotionele sensitiviteit 11

12 Klinische observaties Neurostimulatie: neuroplasticiteit > REMEDIATIE training: leren > neuroplasticiteit > REVALIDATIE Extern Intern Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk Emotionele sensitiviteit Lopende RCT UZ Gent mbt Theta Theta burst stimulation procedures ontwikkelen Externe Stepped care protocol therapieresistente depressieve patiënten => accelerated intermittent TBS linker DLPFC + cognitieve training (CCT) Design: dubbel blind, gerandomiseerd, placebo geerde trial Stepped care: 4 dagen 20 sessies accelerated linker-dlpfc itbs (. placebo) + 4 weken 20 sessies SSRI/CCT (versusssri/ training) placebo groep: actieve behandeling na placebo behandeling Neuro-imaging: Universiteit Gent MRI, September DTI, MRS, 2007 C11-DASB PET, fmri : interpretatie De Raedt, R. (2015). A neurocognitive approach to major depressive disorder: combining biological and cognitive interventions. In J. Mohlman, A.S. Universiteit Weissman Gent & T. Deckersbach September 2007 (Eds.), From symptom to synapse: a neurocognitive perspective on clinical psychology (provisional title). New York: Routledge. Klinische observaties Het is (NIET) mijn schuld, Ik ben incompetent (COMPETENT), Ik ben (NIET) alleen, Niemand (MENSEN) vinden me leuk E problemen zullen niet (ZULLEN) verdwijnen oren bias Interpretaties Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk zelf 12

13 Klinische observaties Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk Eye-gaze contingent attention training (ECAT) (Sanchez, Everaert & Koster, Emotion, 2016) Training aandachts Target: depressive-gerelateerde aandachtsbias Doel: adaptieve interpretaties faciliteren > positieve zelf Emotieregulatie verbeteren ve Universiteit Gent September 2007 verminderen + Fixatiekruis: Tot de eyetracker fixatie op de target detecteert PROCES METEN Training met online feedback over prestatie bright future the very Stimulus display: Lezen en ordenen (limiet: 8 sec) Proportie tijd Positief tov Woorden (Eye-tracking) Eye-tracking Interpretatiebias Proportie Positieve tov oplossingen the future bright very Respons display: Tot de respons wordt gegeven future future the 13

14 future the BRIGTH future the BRIGTH very future the BRIGTH very DISMAL future the BRIGTH the the future 14

15 the future the future BRIGTH the future BRIGTH very the future very BRIGTH trainen via eye tracker Online Feedback over prestatie Training aandachts Feedback over vooruitgang Aandacht leren vestigen op positieve. woorden, om aandachts tov emotionele te verhogen Intentionele engagement naar positieve woorden, om positieve interpretaties te bevorderen woorden, als er aandacht aan wordt besteed Percenteage of Time Attending to Negative Percenteage of Time Attending to Positive 15

16 Prop. Fix. Time Positive over Negative 0,65 0,6 0,55 0,5 0,45 Gaze-contingente aandachtstraining met eye-tracking (Sanchez et al., 2016, 2018) Baseline Phase Training Phase Training Group Control Group Klinische observaties Experimentele behandelingen Verfijnen raamwerk Group by Phase interaction, F(1,34) = 31.14, p =.001, η 2 =.48 Recent gerepliceerd met computermuis ipv eyetracking Huidig onderzoek Synergie Innovatieve training aandacht en interpretatie 10 sessies computertraining thuis (±12 min/sessie) 2 sessies (1 voor & 1 na) in de universiteit, inclusief psychoëducatie Doel Verbeteren emotieregulatie Voorkomen depressieve klachten Wanneer Tussen april en augustus (onderling te bespreken) 93 INHOUD gedragstherapie Gedrag en cognitie PROCESSEN: Transdiagnostisch? Vierde generatie gedragstherapeutische technieken training & neurostimulatie & psychoëducatie Opstellen behandelplan op basis functie analyses > gepersonaliseerd technieken De Raedt, R. (2015). A neurocognitive approach to major depressive disorder: combining biological and cognitive interventions. In J. Mohlman, A.S. Universiteit Weissman Gent & T. Deckersbach September 2007 (Eds.), From symptom to synapse: a neurocognitive perspective on clinical psychology (provisional title). New York: Routledge. 16

17 technieken Neurostimulatie technieken Gedragsactivatie Gedragsactivatie Neurostimulatie technieken training Neurostimulatie technieken Op ruminatie gerichte cognitieve therapie training Gedragsactivatie Problem solving Gedragsactivatie Neurostimulatie technieken Op ruminatie gerichte cognitieve therapie training Problem solving Gedragsactivatie Concerted Research Action Special Research Fund Fund Willy Gepst Multidisciplinary Research Platform NEUROSCIENCE Ph.D studenten Selene Nasso Malvika Godara Priska Steenhaut Elien Pieters Lien Faelens Babette Potoms Roland Rogiers Postdocs Dr. Marie-Anne Vanderhasselt Dr. Alvaro Sanchez Dr. Sophie Vandenbroucke Dr. Matias Pulopulos Dr. Maud Grol PI PANlab & CAPlab Prof. Chris Baeken Prof. Ernst Koster Prof. Gilles Pourtois Vroegere Ph.D studenten & postdocs Dr. Joke Heylen Dr. Jonathan Remue Dr. Romain Duprat Dr. Ineke Demeyer Dr. Saskia Baert Dr. Erik Franck Dr. An Raes Dr. Anouk Vanden Bogaerde Dr. Lemke Leyman Dr. Evi De Lissnyder Externe medewerkers Dr. Adinda Dujardin Prof. Guy Bosmans, KULeuven Dr. Igor Marchetti Prof. Gina Rossi, VUB Dr. Jun Moriya Prof. Alexandre Heeren, UCLouvain Dr. Ellen Gorus Internationale medewerkers (PI) Prof. Hooley, Harvard University Prof. Pizzagalli, Harvard University Prof. McNally, Harvard University Prof. Joormann, Yale University Prof. Hertel, Trinity University Prof. Derakshan, University of London Dr. Brunoni, University of Sao Paolo Prof. Boggio, Mackenzie Univ., Sao Paolo Prof. Dannlowski, University of Muenster Dr. Becca Price, University of Pittsburg Dr. Greg Siegle, University of Pittsburg 17

18 Concerted Research Action Special Research Fund Fund Willy Gepst Multidisciplinary Research Platform NEUROSCIENCE Bedankt voor uw aandacht Routledge: