Negatieve symptomen: niet-farmacologische behandelmethoden

Transcriptie

1 Negatieve symptomen: niet-farmacologische behandelmethoden Parallelsymposium 10 e Phrenos Psychosecongres, Claire Kos, Aaltsje Malda, Leonie Bais Voorzitter: Rikus Knegtering

2 Even voorstellen Dr. Rikus Knegtering Leonie Bais, MSc Claire Kos, MSc Aaltsje Malda, MSc

3 Dit symposium Negatieve symptomen Repetitieve Transcraniale Magnetische Stimulatie Transcranial Direct Current Stimulation Gedragsactivatietraining (BAT) Conclusie

4 Negatieve symptomen

5 Samenhangende begrippen Libido verlies Negatieve symptomen Depressie Anhedonie Apathie

6 Samenhangende begrippen Libido verlies Negatieve symptomen Depressie Anhedonie Apathie

7 Samenhangende begrippen Libido verlies Negatieve symptomen Apathie Depressie Anhedonie

8 Onderzoek naar negatieve symptomen bij schizofrenie in Groningen Relatie libido en negatieve symptomen (Liemburg, de Boer, Knegtering) Relatie functies van voorste hersengebieden en negatieve symptomen (Aleman, Liemburg, Knegtering, Dlabac-de Lang e.a) Uit welke factoren bestaan negatieve symptomen (Liemburg e.a.) Relatie tussen antipsychotica (dosis), negatieve symptomen, maatschappelijk herstel en stemming (Wunderink e.a., Lako e.a., de Boer e.a.) Behandeling van negatieve symptomen/apathie met TMS, TDCS, BAT (Aleman, Bais, Dlabac de Lange, Kos eva..) De Boer 2014 (proefschrift); Liemburg et al 2013; Wunderink e.a. 2014; Dlabac de Lange

9 Onderzoek naar negatieve symptomen in Groningen, enige conclusies De relatie libido en negatieve symptomen is onduidelijk Waarschijnlijk een relatie tussen hypofunctie van de voorste hersengebieden en negatieve en cognitieve symptomen Negatieve symptomen bestaat uit tenminste 2 factoren; wrs. samenhangende met de functie van verschillende netwerken in de hersenen. Dopamine antagonisten en partiele agonisten (antipsychotica) hebben weinig of geen gunstig effect op negatieve symptomen (clozapine?) Hogere dosering van antipsychotica hangen samen met slechter sociale herstel en meer depressie (negatieve symptomen?) Meta-analyse: Transcraniele Magnetische Stimulatie (TMS) verbetert negatieve symptomen, de beste methode staat niet vast. De Boer 2014 (proefschrift); Liemburg et al 2013: Dlabac de Lange/Bais et al

10 Apathiestudie BANS-studie Transcranial Direct Current Stimulation TDCS Transcranial Magnetic Stimulation TMS Gedragsactivatie voor negatieve symptomen TDCS + TDCS - TMS/BAT TMS + TMS - + BAT Effectiviteit en tolerabiliteit Mechanismen (fmri, NIRS, netwerken, neuropsychologie)

11 Vele handen TRENSS Jozarn i Dlabac de Lange, Leonie Bais, Andre Aleman, Rikus Knegtering Apathiestudie Claire Kos, Nicky Klaasen, Leonie Bais, Esther Opmeer, Marie-José van Tol, Rikus Knegtering & André Aleman BANS-studie Aaltsje Malda, Marieke Pijnenborg, Nienke Boonstra, Andre Aleman En vele anderen zoals: Amrita Mahabir, Daisy vd Werff, Anita Wessels, Nienke Ridder, Teatske Hof, Arnoud Cornelissen, Ben Evers, Bertil Bakker, Bert Visser, Johan Arends, Annerieke de Vos, Klaas-Pieter Touw, Anneke Zijlstra, Frank van Es, Lex Wunderink, Edith Liemburg, Stynke Castelein

12 repetitieve Transcraniale Magnetische Stimulatie Leonie Bais

13 De hersenen De hersenen bestaan uit 60 miljard neuronen, met elk verbindingen 125 biljoen synapsen Signalen worden doorgegeven d.m.v. elektrische activiteit (actiepotentialen)

14 Magnetische stimulatie vroeger Er werd al vroeg met magnetische stimulatie geëxperimenteerd D Arsonval, Magnussen & Stevens

15 Magnetische stimulatie nu: TMS Transcraniale Magnetische Stimulatie Elektromagnetische inductie Magnetische pulsen passeren de schedel en activeren onderliggende hersengebieden tot 2 cm diep.

16 Beweging van de duim Een enkele puls op de primaire motoschors kan een beweging van bv. een vinger opwekken.

17 Repetitieve TMS Herhaaldelijk (repetitief) toedienen van TMS-pulsen in een hoge frequentie zorgt ervoor dat neuronen gaan vuren neurotransmitters worden vrijgemaakt waardoor hersengebieden actiever worden

18 Negatieve symptomen en hersenactiviteit Minder activiteit in de prefrontale cortex (Siever and Davis, 2004; Tan et al., 2007) Prefrontale cortex speelt belangrijke rol bij dopamineregulatie in de middenhersenen deze regulatie is mogelijk verstoord bij schizofreniepatiënten (Laruelle et al., 2003; Meyer -Lindenberg et al., 2002) D o r solaterale p r e frontale c o r t ex

19 rtms als behandeling? Verminderde activiteit in frontale gebieden + Activerende werking van hoogfrequente rtms = Een behandeling voor negatieve symptomen?

20 rtms en bijwerkingen Lichte hoofdpijn Spiertrekkingen in het gezicht Kleine kans op een epileptisch insult, daarom is epilepsie een contra-indicatie

21 De eerste behandelstudies Hajak ea. deed in 2004 de eerste behandeling van negatieve symptomen Positieve resultaten in een groep van 70 schizofreniepatiënten Sinds die tijd zijn er 12 andere RCT s gepubliceerd

22 Dosering van rtms Frequentie in Hertz (aantal pulsen per seconde) Duur van de behandeling Intensiteit van de magneetpuls Aantal magneetpulsen

23 De studies op een rijtje Conclusie: Het beste resultaat werd gevonden bij behandelingen van 3 weken en 10 Hz

24 Een behandelstudie in Groningen Een gerandomiseerde placebogecontroleerde studie 32 deelnemers: 16 echte behandeling en 16 placebobehandeling Hoogfrequent (10 Hz) 3 weken lang elke werkdag 20 minuten per sessie

25 Een behandelstudie in Groningen Negatieve symptomen verbeterde 15% meer in de echte groep ten opzichte van de placebogroep Dlabac et al., 2014

26 rtms in Groningen: het vervolg De Apathiestudie: grote multicenter studie naar de neurale basis en behandeling van apathie bij schizofrenie Geïnitieerd in het UMCG Samenwerking met: Lentis GGz Drenthe GGz Leeuwarden Dimence Mediant # Sander Martens Photography

27 De Apathiestudie Focus op apathie meest invaliderende negatieve symptoom Vermindering van vrijwillig, doelgericht gedrag Minder initiatief Lusteloosheid Onverschilligheid? Sterke voorspeller Klinische praktijk Sociaal functioneren

28 De Apathiestudie De behandeling: 2 weken elke werkdag 1 keer per dag 6 minuten per dag Theta burst stimulatie effectiever Placebo gecontroleerd

29 Transcranial Direct Current Stimulation Claire Kos

30 TDCS Neurostimulatie middels zwakelektrische stroom

31 Hoe werkt tdcs? Stimulator Anode Cathode

32 HOE WERKT TDCS? Verlagen van de drempelwaarde Beinvloeding neurotransmitters Long Term Potentiation

33 tdcs VEILIGHEID Prikkelend / tintelend gevoel Exclusiecriteria: hoofdhuidproblemen extreem haar metale clips in het hoofd

34 tdcs bij negatieve symptomen Verhogen van activatie DLPFC Verhogen activatie netwerk

35 tdcs bij negatieve symptomen Plaatsing elektrodes Anode: DLPFC Cathode: Orbit

36 tdcs bij negatieve symptomen Anode: left temporo-parietal Cathode: left DLPFC N = 30 Stimulation duration: 20 min Treatment: 2x p/d, 5 days

37 tdcs bij negatieve symptomen AHRS 31% PANSS pos 15% PANSS neg 12%

38 tdcs vs. TMS - Werkingsmechanisme TDCS Elektrische stroom Minder focale stimulatie Inhibitie of excitatie (elektrode afhankelijk) Verhoogde kans op neuronaal vuren TMS Magnetisch veld Focale stimulatie Inhibitie of excitatie (frequentie afhankelijk) Neuronen vuren

39 De Apathiestudie Welke neurostimulatieve methode werkt (beter)? Is neurostimulatie genoeg?

40 Gedragsactivatie Therapie Aaltsje Malda BAT

41 Behavioral Activation Therapie (BAT) Achtergrond: Toepassing: veelal bij depressie, als onderdeel van Cognitieve Gedragstherapie. Echter: ook effectief als stand-alone behandeling Werking: leer-theoretisch model van depressie: Toename van voldoening (positieve bekrachtigers) Activiteit

42 Behavioral Activation Therapy (BAT) Overlap in verschijnselen van depressie en negatieve symptomen (apathie) Negatieve symptomen als apathie ook (deels) te verklaren vanuit leer-theoretisch model? Toename van voldoening Activiteit En dus: toepassing van dezelfde behandelmethodiek?

43 Behavioral Activation Therapie (BAT) Focus: vergroten van tevredenheid, goed gevoel, door toename van kleine belonende activiteiten, die passen bij hetgeen de persoon nastreeft Opbouw behandeling: Stap 1. Zicht krijgen op huidige (bekrachtigende) activiteiten monitoring Stap 2. Nieuwe (bekrachtigende) activiteiten bedenken via waarden Stap 3. Plan maken hoe deze activiteiten in te plannen maken van een hiërarchie Stap 4. Anderen betrekken bij het uitvoeren van de activiteiten

44 Behavioral Activation Therapie Dit klinkt simpel. Maar dat is het niet! Beperkte middelen en ideeën voor belonende activiteiten Motivatie Desorganisatie Aandacht Echter: het biedt zeker ook mogelijkheden! Gestructureerd Focus op goed voelen

45 De BANS-studie BANS: Behavioral Activation for Negative Symptoms Wat is het effect van Behavioral Activation ten aanzien van negatieve symptomen bij mensen met schizofrenie, uitgevoerd door verpleegkundigen? Opzet: Multicenter RCT N=148 Subjects: Schizofrenie/schizo-affectieve stoornis Condities: Behandeling (Behavioral Activation) vs controle (Befriending) Uitvoer: zowel Behavioral Activation als Befriending 15 individuele wekelijkse sessies Metingen: voor (T0) en na behandeling (T1) en bij follow up (T2, na 6 maanden) Instrumenten: PANSS, SANS, SENS, AES, PSP, TEPS, MANSA. Neuroimaging: Near Infraredspectro Scopy (NIRS)

46 Vele handen TRENSS Jozarn i Dlabac de Lange, Leonie Bais, Andre Aleman, Rikus Knegtering Apathiestudie Claire Kos, Nicky Klaasen, Leonie Bais, Esther Opmeer, Marie-José van Tol, Rikus Knegtering & André Aleman BANS-studie Aaltsje Malda, Marieke Pijnenborg, Nienke Boonstra, Andre Aleman En vele anderen zoals: Amrita Mahabir, Daisy vd Werff, Anita Wessels, Nienke Ridder, Teatske Hof, Arnoud Cornelissen, Ben Evers, Bertil Bakker, Bert Visser, Johan Arends, Annerieke de Vos, Klaas-Pieter Touw, Anneke Zijlstra, Frank van Es, Lex Wunderink, Edith Liemburg, Stynke Castelein

47 De Apathiestudie Meer informatie? Folders Website: apathiestudie.wordpress.com Informatiefilm