Kijk op de hersenen: grip op emotie en gedrag

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Kijk op de hersenen: grip op emotie en gedrag"

Transcriptie

1 Kijk op de hersenen: grip op emotie en gedrag Odile A. van den Heuvel Alumnidag - VU Medisch Centrum - 12 mei

2 Gedachte: ze zien elkaar na lange tijd weer terug, hij is veilig teruggekomen van uitzending Gevoel: blij, opgevlucht, ontspannen Gedachte: ze nemen voor altijd afscheid, hij zal sneuvelen tijdens de uitzending Gevoel: verdrietig, somber, angstig 2

3 Mensen met een depressie (of een genetische aanleg voor een depressie): Verhoogde aandacht naar negatieve informatie Beter geheugen voor negatieve dan voor positieve informatie Verhoogde emotionele reactie op negatieve informatie Aaron T. Beck 3

4 emotie regulatie (cognitieve therapie) 4

5 Gedachte: oppassen dat ik er niet in ga staan! Gevoel: aversie, walging Gedachte: Er kunnen moleculen op mijn broek komen, waardoor ik straks thuis de bank, de kat en mijn kinderen kan besmetten. Gevoel: angstig, gespannen 5

6 Smetvrees (obsessieve compulsieve stoornis - OCD) Angst, voortkomend uit obsessies (dwanggedachten), wordt bezworen met compulsies (dwanghandelingen). obsessie angst level ontspanning angst/stress compulsie tijd Behandelen van angst Exposure in vivo (=gedragstherapie) > extinctie van oude angstrespons Cognitieve therapie > emotieregulatie door aanpassen van de gedachten 6

7 ANGST Elementaire emotie Belangrijk voor de overleving Beschermt ons tegen gevaar Joseph LeDoux 7

8 Joseph LeDoux (The Amygdaloids) QuickTime and a H.264 decompressor are needed to see this picture. 8

9 amygdala angstconditionering extinctie (exposure in vivo) 9

10 extinctie (exposure in vivo) emotie regulatie (cognitieve therapie) Als angst regeert 10

11 Het angstige brein Verminderd volume dmpfc en verminderde top-down controle vanuit PFC op amygdala Verhoogde activiteit limbische systeem model Emotie Cognitie Ventraal ventrale fronto-striatale & limbische circuits Dorsaal dorsale fronto-striatale circuit 11

12 Hersenscanonderzoek MRI/MRS PET/SPECT EEG/MEG TMS Transcraniële Magnetische Stimulatie (TMS) 12

13 Transcraniële Magnetische Stimulatie (TMS) Laag-frequent (1 Hz) verminderde excitabiliteit long-term depression remming knock-out Hoog-frequent (10 of 20 Hz) verhoogde excitabiliteit long-term potentiation stimulatie enhancement Transcraniële Magnetische Stimulatie (TMS) Als experimenteel instrument Als behandelalternatief 13

14 model Controles: Laag-frequente rtms vs. placebo (= inhibitie) Alternatief: Diepe hersenstimulatie (= remming van ventrale systeem) OCD patiënten: Hoog-frequente rtms vs. placebo (= stimulatie) Emotie Cognitie Ventraal ventrale fronto-striatale & limbische circuits Dorsaal dorsale fronto-striatale circuit QuickTime and a decompressor are needed to see this picture. 14

15 rtms-fmri knockout model a.s.a.p. verum TMS vs. sham TMS rtms-fmri knockout model 15

16 rtms-fmri knockout model Resting state placebo TMS Resting state real TMS (1 Hz) Inhibitie PFC > effect in dieper gelegen structuren zoals de hippocampus 5 stimulus condities rtms-fmri enhancement model Alg. angst OCD-was OCD-check OCD-symmetrie Neutraal 16

17 2 instructie condities rtms-fmri enhancement model Kijk Reguleer Bekijk Hoe onaangenaam voelde u zich tijdens het kijken naar de foto? Hoe goed lukte het u de taak uit te voeren? + Niet Max 3x Niet Max Reguleer Hoe onaangenaam voelde u zich tijdens het kijken naar de foto? Hoe goed lukte het u de taak uit te voeren? + Niet Max 3x Niet Max Instructie (3s) Stimulus (10 s) Affectieve Schaal (5 s) Evaluatie (5 s) Fixatie (4,73 s) rtms-fmri enhancement model day 1 fmri during emotion regulation paradigm version 1 SPM: Single subject analysis reappraise > attend stimulation coordinates day 2 20 min rtms treatment fmri during (1 Hz, 10 Hz or sham) emotion regulation paradigm using neuronavigation version 2 a.s.a.p. repeated measures analyses day 1 versus day 2, 1 st level 2 nd level group analysis 17

18 rtms-fmri enhancement model normalized increased emotional response emotion cognition inhibition dorsal system in OCD patients: 10Hz rtms vs. sham (= stimulation) Ventral = (ventral frontal-striatal circuit and amygdala) Dorsal = (DLPFC, dorsal ACC) decreased improved top-down control decreased executive functions rtms als adjuvant bij exposure in vivo? 18

19 Body build the brain Obsessieve Compulsieve Stoornis andere angststoornissen onderhoudsbehandeling na ECT? Cognitieve rehabilitatie? Parkinson Alzheimer Multiple Sclerosis Dept. Anatomy & Neurosciences section Neuropsychiatry Ysbrand van der Werf Stella de Wit Froukje de Vries GGZ ingeest Dick Veltman Ton van Balkom Patricia van Oppen Jan Smit Merijn Eikelenboom Altrecht Danielle Cath Neuroscience Campus Amsterdam Program Brain Imaging Program Anxiety & Depression Dank Institute of Pasychiatry, King s College London, London David Mataix-Cols University of Toronto Tomas Paus VENI NWO ZonMW: Young Investigator s Award: 19

Nederlandse samenva ng

Nederlandse samenva ng Nederlandse samenva ng Vast In Een Cirkel: hersenscanonderzoek naar cognitieve controle in de obsessievecompulsieve stoornis. De obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) is een invaliderend psychiatrisch

Nadere informatie

Transcraniële magnetische stimulatie

Transcraniële magnetische stimulatie Transcraniële magnetische stimulatie S.F.W. Neggers (PhD) Hersencentrum Rudolf Magnus UMC Utrecht Transcraniële magnetische stimulatie Korte magnetische puls als gevolg van ~15cm grote spoel op het hoofd

Nadere informatie

rtms als behandeling van depressie Philip van Eijndhoven

rtms als behandeling van depressie Philip van Eijndhoven rtms als behandeling van depressie Philip van Eijndhoven Stelling 1 rtms is een effectieve behandeling voor depressie Stelling 2 rtms heeft een plaats in de behandeling van depressie Een stukje geschiedenis

Nadere informatie

Neuro-imaging bij bipolaire stoornissen: een overzicht

Neuro-imaging bij bipolaire stoornissen: een overzicht Neuro-imaging bij bipolaire stoornissen: een overzicht Max de Leeuw, psychiater en senior onderzoeker GGZ Rivierduinen/LUMC KenBiS, 17 juni 2016 Leiden Inhoud Emotieverwerking Werkgeheugen Beloning Eerstegraads

Nadere informatie

Wat kan ik wél doen bij angst of dwang in mijn gezin?

Wat kan ik wél doen bij angst of dwang in mijn gezin? Wat kan ik wél doen bij angst of dwang in mijn gezin? Angst Angst ontstaat in de hersenen in de amygdala. Amygdala stimuleert: Schrikreflex Bevriezen Bijniermerg: adrenaline (Lichaam wordt in optimale

Nadere informatie

Innovatie en onderzoek in verslaving: van cliëntperspectief tot psychofarmaca

Innovatie en onderzoek in verslaving: van cliëntperspectief tot psychofarmaca Innovatie en onderzoek in verslaving: van cliëntperspectief tot psychofarmaca Anneke Goudriaan Bijzonder hoogleraar werkingsmechanismen en behandeling van verslaving / GZ-psycholoog Anneke.Goudriaan@arkin.nl

Nadere informatie

Waarom kijkt iedereen boos? Vergelijkend onderzoek van de hersenen van mensen met een depressie

Waarom kijkt iedereen boos? Vergelijkend onderzoek van de hersenen van mensen met een depressie Waarom kijkt iedereen boos? Vergelijkend onderzoek van de hersenen van mensen met een depressie Jojanneke is een studente van 24 jaar en kampt al een tijdje met depressieve klachten. Het valt haar huis-

Nadere informatie

nocda De Nederlandse OCD Associatie nieuwsbrief Website: nocda.onderzoek.io Telefoon:

nocda De Nederlandse OCD Associatie nieuwsbrief Website: nocda.onderzoek.io   Telefoon: nocda nieuwsbrief 2017-2018 De Nederlandse OCD Associatie Website: nocda.onderzoek.io Email: nocda@ggzingeest.nl Telefoon: 020 788 5679 1 Inhoudsopgave NOCDA #10 02 Hoe ver zijn we? Beste lezer, 03 04

Nadere informatie

Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress.

Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress. Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress. Vraag 1 (10 punten) A. Wat is het Circuit van Papez en welke hersenstructuren maken hier deel van uit? (5 punten) B. Welke extra hersenstructuren zijn

Nadere informatie

Bridging the gap. Belang van klinische neurowetenschap voor behandeling verslaving. Anneke Goudriaan

Bridging the gap. Belang van klinische neurowetenschap voor behandeling verslaving. Anneke Goudriaan Bridging the gap Belang van klinische neurowetenschap voor behandeling verslaving Anneke Goudriaan Bijzonder hoogleraar Werkingsmechanismen en behandeling van verslaving, GZ-psycholoog a.e.goudriaan@amc.uva.nl

Nadere informatie

NOCDA Nieuwsbrief 2011

NOCDA Nieuwsbrief 2011 NOCDA Nieuwsbrief 2011 Geachte lezer, Hierbij bieden wij u met veel plezier de vierde nieuwsbrief van het NOCDA onderzoek aan. In deze nieuwsbrief informeren wij u over het onderzoek naar dwangklachten.

Nadere informatie

Patricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn

Patricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn Patricia van Oppen De impact van depressie op de behandeling van de Obsessieve compulieve Stoornis op lange termijn 9 november 2012 VU Medisch Centrum/GGZinGeest/Amsterdam Patricia van Oppen 1 Presentatie

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting Borderline-persoonlijkheidsstoornis (BPS) is een ernstige psychische stoornis, die vaak voorkomt bij mensen met een

Nederlandse samenvatting Borderline-persoonlijkheidsstoornis (BPS) is een ernstige psychische stoornis, die vaak voorkomt bij mensen met een Nederlandse samenvatting Borderline-persoonlijkheidsstoornis (BPS) is een ernstige psychische stoornis, die vaak voorkomt bij mensen met een voorgeschiedenis van interpersoonlijk trauma, zoals kindermishandeling

Nadere informatie

UITNODIGING STUDIEDAG [HERSEN] WERK IN UITVOERING. Woensdag 19 november 2014 van 9.30-17.00 uur

UITNODIGING STUDIEDAG [HERSEN] WERK IN UITVOERING. Woensdag 19 november 2014 van 9.30-17.00 uur UITNODIGING STUDIEDAG [HERSEN] WERK IN UITVOERING Woensdag 19 november 2014 van 9.30-17.00 uur Op werkbezoek bij twee topcentra: Altrecht Academisch Angst Centrum Utrecht o.l.v. dr. Daniëlle Cath en Afdeling

Nadere informatie

6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015

6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015 6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015 Het is al weer lang geleden dat jullie iets van ons hebben gehoord en dat komt omdat er veel is gebeurd. We hebben namelijk heel veel analyses kunnen doen op

Nadere informatie

Depressie en vroege stressvolle levenservaringen:

Depressie en vroege stressvolle levenservaringen: 17 jan 2017, PsyQ, Rotterdam Depressie en vroege stressvolle levenservaringen: het ontwarren van impact van genen en omgeving Prof. dr. Bernet M. Elzinga Section Clinical Psychology, Leiden University

Nadere informatie

Mogelijkheden van wetenschap en technologie

Mogelijkheden van wetenschap en technologie Mogelijkheden van wetenschap en technologie door dr. Bart Nuttin Enkele voorbeelden waarbij wetenschap en technologie de klinische praktijk (zullen) veranderen Beroerte Ziekte van Alzheimer ALS Ontwikkelen

Nadere informatie

Linking Depression. Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder. Esther Opmeer

Linking Depression. Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder. Esther Opmeer Linking Depression Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder Esther Opmeer Nederlandse Samenvatting Depressie staat in de top 3 van ziekten die de meeste ziektelast geven

Nadere informatie

Dr. D. Cath, GGZ Drenthe/UMCG/UU

Dr. D. Cath, GGZ Drenthe/UMCG/UU ANGST en PSYCHOSE Oranjewoud 10 maart 2017 Danielle Cath, opleider psychiatrie GGz Drenthe Vakgroep KP UU, RGOC Groningen Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands

Samenvatting in het Nederlands 18335_Peter Remijnse binnenwerk.indd 201 03-01-2011 14:43:11 18335_Peter Remijnse binnenwerk.indd 202 03-01-2011 14:43:11 Cognitieve flexibiliteit in patiënten met een obsessieve-compulsieve stoornis en

Nadere informatie

Is angstgeheugen uitwisbaar? Nieuwe inzichten in angstreducerende technieken

Is angstgeheugen uitwisbaar? Nieuwe inzichten in angstreducerende technieken Is angstgeheugen uitwisbaar? Nieuwe inzichten in angstreducerende technieken Dieuwke Sevenster Merel Kindt Marieke Soeter Angstgeheugen Evolutionair robuust mechanisme Het bereidt individu voor op snel

Nadere informatie

Chapter 9. Nederlandse samenvatting

Chapter 9. Nederlandse samenvatting Chapter 9 Nederlandse samenvatting 155 CHAPTER 9 Inleiding De obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) en het syndroom van Gilles de la Tourette (GTS) zijn beiden neuropsychiatrische ziektebeelden die vaak

Nadere informatie

Suïcidaal gedrag: Hersenen in beeld en mogelijkheden voor behandeling

Suïcidaal gedrag: Hersenen in beeld en mogelijkheden voor behandeling Suïcidaal gedrag: Hersenen in beeld en mogelijkheden voor behandeling Prof. Dr. K. Audenaert Hoogleraar Universiteit Gent Kliniekhoofd Volwassenen Psychiatrie UZ Gent Neurobiologie en suïcidaal gedrag

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 9. Hoofdstuk 1 Zonder angst hebben mensen geen leven 13 Frans Zitman

Inhoud. Voorwoord 9. Hoofdstuk 1 Zonder angst hebben mensen geen leven 13 Frans Zitman Inhoud Voorwoord 9 Deel 1 Inleiding Hoofdstuk 1 Zonder angst hebben mensen geen leven 13 Frans Zitman Hoofdstuk 2 Over de classificatie van angststoornissen 27 Gerrit Glas Deel 2 kliniek Hoofdstuk 3 Epidemiologie

Nadere informatie

Inference-based approach: Obsessieve-compulsieve stoornis met ontbrekend realiteitsbesef

Inference-based approach: Obsessieve-compulsieve stoornis met ontbrekend realiteitsbesef Inference-based approach: Obsessieve-compulsieve stoornis met ontbrekend realiteitsbesef Henny Visser Harold van Megen Patricia van Oppen Ton van Balkom Ton van Balkom VU-MC en GGZinGeest Amsterdam Inference-based

Nadere informatie

Angst en de ziekte van Parkinson. te veel of te weinig controle. Annelien Duits Harriët Smeding. www.smedingneuropsychologie.nl

Angst en de ziekte van Parkinson. te veel of te weinig controle. Annelien Duits Harriët Smeding. www.smedingneuropsychologie.nl Angst en de ziekte van Parkinson te veel of te weinig controle Annelien Duits Harriët Smeding www.smedingneuropsychologie.nl Wat moet deze workshop brengen, zodat je zegt: dat was de moeite waard? Smeding

Nadere informatie

Moving the brain: Neuroimaging motivational changes of deep brain stimulation in obsessive-compulsive disorder Figee, M.

Moving the brain: Neuroimaging motivational changes of deep brain stimulation in obsessive-compulsive disorder Figee, M. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Moving the brain: Neuroimaging motivational changes of deep brain stimulation in obsessive-compulsive disorder Figee, M. Link to publication Citation for published

Nadere informatie

Dr. D.C. Cath, GGZ Drenthe

Dr. D.C. Cath, GGZ Drenthe Behandeling van angststoornissennieuwe wegen Danielle Cath Outcome farmacotherapie angststoornissen Bepaald niet optimaal! Belangrijk om nieuwe wegen te zoeken???.% weigert om te starten met farmacotherapie

Nadere informatie

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg

Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Prof. Dr. Brenda Penninx Vakgroep psychiatrie / GGZ ingeest Neuroscience Campus Amsterdam Mental Health EMGO+ Institute for Health and Care Research b.penninx@vumc.nl

Nadere informatie

Dwang en autisme. Cognitieve gedragstherapie bij jongeren met een obsessief compulsieve stoornis en een stoornis uit het autistische spectrum.

Dwang en autisme. Cognitieve gedragstherapie bij jongeren met een obsessief compulsieve stoornis en een stoornis uit het autistische spectrum. Dwang en autisme Cognitieve gedragstherapie bij jongeren met een obsessief compulsieve stoornis en een stoornis uit het autistische spectrum. Autistische stoornis Informatieverwerkingsstoornis Andere manier

Nadere informatie

Nieuws brief. Geachte lezer,

Nieuws brief. Geachte lezer, Nieuws brief 2 0 1 2 NOCDA Nummer 5 Geachte lezer, Hierbij bieden wij u met veel plezier de vijfde nieuwsbrief van het NOCDA onderzoek aan. In deze nieuwsbrief informeren wij u over het onderzoek naar

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Bij acute stress maakt ons lichaam stresshormonen aan. Van het stress hormoon cortisol is inmiddels bekend dat het invloed heeft op het functioneren van ons geheugen. Wanneer je

Nadere informatie

Behandeling van een adolescente met agressieve obsessies. Boris van Passel, psychiater. Pro Persona Centrum voor Angststoornissen Overwaal

Behandeling van een adolescente met agressieve obsessies. Boris van Passel, psychiater. Pro Persona Centrum voor Angststoornissen Overwaal Behandeling van een adolescente met agressieve obsessies Boris van Passel, psychiater Pro Persona Centrum voor Angststoornissen Overwaal Centrum voor Angststoornissen Overwaal Kliniek, deeltijdbehandeling

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting. Samenvatting

Nederlandse Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Toenaderen of vermijden. Neurobiologische mechanismen in sociale angst Het doel van dit proefschrift was om meer inzicht te krijgen in de psychobiologische mechanismen die een rol spelen bij

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Genetische & omgevingsrisicofactoren. Compulsieve symptomen: Beïnvloeden zij het brein op dezelfde manier?

Nederlandse samenvatting. Genetische & omgevingsrisicofactoren. Compulsieve symptomen: Beïnvloeden zij het brein op dezelfde manier? Genetische & omgevingsrisicofactoren voor Obsessieve- Compulsieve symptomen: Beïnvloeden zij het brein op dezelfde manier? 181 182 Obsessieve-compulsieve (OC) symptomen worden gekenmerkt door terugkerende,

Nadere informatie

GT diagnostiek Analyse van klassiek geconditioneerd gedrag Analyse van operant geconditioneerd gedrag DSM-IV Evidence based behandelingen

GT diagnostiek Analyse van klassiek geconditioneerd gedrag Analyse van operant geconditioneerd gedrag DSM-IV Evidence based behandelingen Samenvatting *('5$*67+(5$3,(LQ92*(/9/8&+7 Wegbereiders Gedragstherapie Pavlov Watson Skinner Belangrijke Gedragstherapeuten Wolpe Emmelkamp Beck GT diagnostiek Analyse van klassiek geconditioneerd gedrag

Nadere informatie

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,

Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling

Nadere informatie

Negative symptoms of schizophrenia de Lange, Jozarni

Negative symptoms of schizophrenia de Lange, Jozarni Negative symptoms of schizophrenia de Lange, Jozarni IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version

Nadere informatie

Psychosen en Schizofrenie. Lieuwe de Haan en Arjen Sutterland, Zorglijn Vroege Psychose

Psychosen en Schizofrenie. Lieuwe de Haan en Arjen Sutterland, Zorglijn Vroege Psychose Psychosen en Schizofrenie Lieuwe de Haan en Arjen Sutterland, Zorglijn Vroege Psychose Inhoud 1. Wat is psychose? 2. Wat is schizofrenie? 3. Welke symptomen komen voor bij psychosen? 4. Wat is het beloop?

Nadere informatie

Nieuwsbrief. Nummer 02. Inhoud. Verloop van het onderzoek. Deelonderzoeken. Inhoud. Contact met dwang. Interessante informatie

Nieuwsbrief. Nummer 02. Inhoud. Verloop van het onderzoek. Deelonderzoeken. Inhoud. Contact met dwang. Interessante informatie Nieuwsbrief 2009 2009 Nummer 02 Geachte lezer, Inhoud Verloop van het onderzoek Deelonderzoeken Inhoud Contact met dwang Aantal respondenten OCS in het nieuws Deelonderzoeken Interessante informatie Onderzoekers

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands

Samenvatting in het Nederlands Samenvatting in het Nederlands Emotionele stoornissen bij schizofrenie, zoals een vervlakking of vermindering van affect zijn al sinds het begin van het beschrijven en classificeren van de ziekte schizofrenie

Nadere informatie

Dwangstoornissen. Als kiezen niet meer lukt

Dwangstoornissen. Als kiezen niet meer lukt Als kiezen niet meer lukt Moeten als dwang Iedereen herkent het wel: controleren of het gas uit is, uw kleren netjes opruimen, steeds hetzelfde deuntje in uw hoofd hebben, alleen op de witte stoeptegels

Nadere informatie

Toepassing van mindfulness in het ziekenhuis

Toepassing van mindfulness in het ziekenhuis Toepassing van mindfulness in het ziekenhuis Een pleidooi voor kortdurende interventies met duurzaam effect Willem Fonteijn Medische Psychologie Catharina Ziekenhuis, Eindhoven Een vorm van cognitieve

Nadere informatie

De behandeling van complexe rouw. Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut

De behandeling van complexe rouw. Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut De behandeling van complexe rouw Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut Disclosure of interest Mogelijke belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Nadere informatie

Inference Based Approach

Inference Based Approach Inference Based Approach Een nieuwe cognitieve behandeling voor de obsessieve compulsieve stoornis (met gering inzicht). Henny Visser, Psychotherapeut/Cognitief Gedragstherapeut VGCT Behandelteamleider

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 9. Beeldvorming van het brein. Hoofdstuk 1 Postnatale hersenontwikkeling in de mens 13 Harry Uylings

Inhoud. Voorwoord 9. Beeldvorming van het brein. Hoofdstuk 1 Postnatale hersenontwikkeling in de mens 13 Harry Uylings Inhoud Voorwoord 9 Deel 1 Beeldvorming van het brein Hoofdstuk 1 Postnatale hersenontwikkeling in de mens 13 Harry Uylings Hoofstuk 2 Magnetische-resonantie-spectroscopie 23 Anouk Marsman Hoofstuk 3 Invloed

Nadere informatie

Moeten & moed Verhalen over het leven met een dwangstoornis

Moeten & moed Verhalen over het leven met een dwangstoornis Moeten & moed Verhalen over het leven met een dwangstoornis Eerste druk, januari 2012 2012 Nynke Mulder en Véronique Poll Coverbeeld en fotografie: Véronique Poll isbn: 978-90-484-2237-1 nur: 770 Uitgever:

Nadere informatie

Noëlle Uilenburg Harry Knoors

Noëlle Uilenburg Harry Knoors Het brein, so what!? Reflectie op het nut van kennis over het brein voor de praktijk van opvoeding en onderwijs bij kinderen met gehoor- en/of taal problemen Noëlle Uilenburg Harry Knoors Opbouw Wat vindt

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Titel: Cognitieve Kwetsbaarheid voor Depressie: Genetische en Omgevingsinvloeden Het onderwerp van dit proefschrift is cognitieve kwetsbaarheid voor depressie en de wisselwerking

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Huijser, C. (2011). Neuroimaging studies in pediatric obsessive compulsive disorder

Citation for published version (APA): Huijser, C. (2011). Neuroimaging studies in pediatric obsessive compulsive disorder UvA-DARE (Digital Academic Repository) Neuroimaging studies in pediatric obsessive compulsive disorder Huijser, C. Link to publication Citation for published version (APA): Huijser, C. (2011). Neuroimaging

Nadere informatie

recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst

recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst Nederlandse samenvatting Patiënten met een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) hebben last van recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst veroorzaken. Om deze angst

Nadere informatie

Inhoud. Terugvalpreventie bij angststoornissen Willemijn Scholten Symposium depressief realisme, angsthaas of zwartkijker

Inhoud. Terugvalpreventie bij angststoornissen Willemijn Scholten Symposium depressief realisme, angsthaas of zwartkijker 10 maart 2011 Terugvalpreventie bij angststoornissen Willemijn Scholten Symposium depressief realisme, angsthaas of zwartkijker Inhoud Terugval bij angststoornissen Terugvalpreventie bij angst Onderzoek

Nadere informatie

IN HET PERSPECTIEF VAN DE ANGST. Dr. Fabiënne Naber Pedagogische Wetenschappen

IN HET PERSPECTIEF VAN DE ANGST. Dr. Fabiënne Naber Pedagogische Wetenschappen IN HET PERSPECTIEF VAN DE ANGST Dr. Fabiënne Naber Pedagogische Wetenschappen naber@fsw.eur.nl Interactie tussen biologische en omgevingsfactoren ANGST Angst is een emotie veroorzaakt door een waargenomen

Nadere informatie

Probleeminventarisatie. Behandelplan

Probleeminventarisatie. Behandelplan Probleeminventarisatie Behandelplan 1. PROBLEEMINVENTARISATIE EN BEHANDELPLAN 1.1. Inleiding Binnen de (cognitieve) gedragstherapie zijn er verschillende modellen om de klachten van cliënten overzichtelijk

Nadere informatie

Exposure to Parents Negative Emotions in Early Life as a Developmental Pathway in the Intergenerational Transmission of Depression and Anxiety E.

Exposure to Parents Negative Emotions in Early Life as a Developmental Pathway in the Intergenerational Transmission of Depression and Anxiety E. Exposure to Parents Negative Emotions in Early Life as a Developmental Pathway in the Intergenerational Transmission of Depression and Anxiety E. Aktar Summary 1 Summary in Dutch (Samenvatting) Summary

Nadere informatie

Dr. W. Veling, UMCG

Dr. W. Veling, UMCG Disclosures: ZonMw en NWO subsidies. Bedrijven: Samenwerking CleVR. Angst en Psychose dansen de tango Turning and turning in the widening gyre, the falcon cannot hear the falconer. Things fall apart; the

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22989 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Pouw, Lucinda Title: Emotion regulation in children with Autism Spectrum Disorder

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Dutch summary)

Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Nederlandse samenvatting (Dutch summary) 125 Angststoornissen zijn veel voorkomende psychiatrische aandoeningen (ongeveer 1 op de 5 Nederlanders heeft, op enig moment in het leven een angststoornis). Onder

Nadere informatie

Dynamisch overzicht GGZ 2019

Dynamisch overzicht GGZ 2019 Dynamisch overzicht GGZ 2019 131118SVB Dynamisch overzicht GGZ januari 2019 Inleiding In dit dynamisch overzicht wil National Academic meer duidelijkheid geven over interventies, die binnen de curatieve

Nadere informatie

Executieve functies en emotieregulatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven

Executieve functies en emotieregulatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven Executieve functies en emotieregulatie Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven Inhoud 1. Executieve functies en emotieregulatie 2. Rol van opvoeding

Nadere informatie

Where emotion meets cognition Nielen, Maria Margaretha Anna

Where emotion meets cognition Nielen, Maria Margaretha Anna Where emotion meets cognition Nielen, Maria Margaretha Anna IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version

Nadere informatie

Herstel van een persoonlijke crisis in een wereld van richtlijnen I rond diagnoserecept-rom: goede weg?

Herstel van een persoonlijke crisis in een wereld van richtlijnen I rond diagnoserecept-rom: goede weg? Herstel van een persoonlijke crisis in een wereld van richtlijnen I rond diagnoserecept-rom: zitten we op de goede weg? Herstelbeweging.De essentie van herstel is de psychiatrische diagnose te boven komen..

Nadere informatie

Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en. Bevlogenheid

Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en. Bevlogenheid Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en Bevlogenheid Emotional Labor, the Dutch Questionnaire on Emotional Labor and Engagement C.J. Heijkamp mei 2008 1 ste begeleider: dhr. dr.

Nadere informatie

Chapter 9. Nederlandse samenvatting

Chapter 9. Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Slaap heeft een fundamentele en complexe rol in ons dagelijks functioneren. Zo draagt deze bij aan het verminderen van de intensiteit van een onaangename emotionele ervaring tot

Nadere informatie

Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson

Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Stemmingsstoornissen bij de ziekte van Parkinson Maastricht, 9 mei 2017 Dr. A.F.G. Leentjens, psychiater Afdeling Psychiatrie MUMC 1951-2014 1926-2002 Inhoud Depressieve klachten -wat is een depressie?

Nadere informatie

Dynamisch overzicht GGZ juni Inleiding. Dynamisch

Dynamisch overzicht GGZ juni Inleiding. Dynamisch Dynamisch overzicht GGZ juni 2017 Inleiding In dit dynamisch overzicht wil cvgz meer duidelijkheid geven over interventies, die binnen de curatieve geestelijke gezondheid verleend worden, wel of niet vallen

Nadere informatie

Het manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de

Het manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de Samenvatting Het manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de zes mensen in Amerika krijgt op enig punt

Nadere informatie

Dynamisch overzicht GGZ

Dynamisch overzicht GGZ 180817SVB Dynamisch overzicht GGZ 2017 Dynamisch overzicht GGZ juni 2017 Inleiding In dit dynamische overzicht vindt u terug of interventies binnen de curatieve geestelijke gezondheid wel of niet vallen

Nadere informatie

Negatieve symptomen: niet-farmacologische behandelmethoden

Negatieve symptomen: niet-farmacologische behandelmethoden Negatieve symptomen: niet-farmacologische behandelmethoden Parallelsymposium 10 e Phrenos Psychosecongres, 13-11-2014 Claire Kos, Aaltsje Malda, Leonie Bais Voorzitter: Rikus Knegtering Even voorstellen

Nadere informatie

Dutch summary/ Samenvatting

Dutch summary/ Samenvatting Dutch summary/ Samenvatting Het manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de zes mensen in Amerika krijgt

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3

Nadere informatie

Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen?

Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Lonneke I.M. Lenferink Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Utrecht Paul A. Boelen Universiteit Utrecht,

Nadere informatie

! "! " #)% Lichamelijke Klachten Lichamelijk Onverklaarde Klachten (LOK) Somatoforme stoornissen

! !  #)% Lichamelijke Klachten Lichamelijk Onverklaarde Klachten (LOK) Somatoforme stoornissen Bert van Hemert psychiater Parnassia psycho-medisch centrum Leids Universitair Medisch Centrum L U M C Shakespeare Lichamelijke klachten Door de dokter niet verklaard door pathologische bevindingen Door

Nadere informatie

Anatomische correlaties van neuropsychiatrische symptomen bij dementie

Anatomische correlaties van neuropsychiatrische symptomen bij dementie Anatomische correlaties van neuropsychiatrische symptomen bij dementie K.J. Kaland, AIOS klinische geriatrie, Parnassia Groot Haags Geriatrie Referaat 6 februari 2017 Gedragsproblemen bij dementie Behavioral

Nadere informatie

Psychologische behandeling van bipolaire patiënten. Dinsdag 17 januari 2017 Dr. Manja Koenders PsyQ Rotterdam/Universiteit Leiden

Psychologische behandeling van bipolaire patiënten. Dinsdag 17 januari 2017 Dr. Manja Koenders PsyQ Rotterdam/Universiteit Leiden Psychologische behandeling van bipolaire patiënten Dinsdag 17 januari 2017 Dr. Manja Koenders PsyQ Rotterdam/Universiteit Leiden Omgaan met stessoren (1) Stressgevoeligheid Stress Generation theory The

Nadere informatie

Patient met angststoornis(sen) Video - casus

Patient met angststoornis(sen) Video - casus Behandeling van angststoornissen in de eerstelijnszorg; effectiviteit en toepasbaarheid van Begeleide Zelfhulp Christine van Boeijen Symposium Geen paniek 2010 Voorstellen Christine van Boeijen, psychiater

Nadere informatie

Depressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist

Depressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist Depressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist Dopamine Ziekte van Parkinson: minder dopamine Dopamine is een signaalstof die de communicatie tussen hersencellen

Nadere informatie

Revalideren is leren, maar wie leert wat?

Revalideren is leren, maar wie leert wat? Revalideren is leren, maar wie leert wat? Caroline van Heugten Hersenletselcongres 5 nov. 2013, Ede Dept P&N, MHeNS, FHML Dept NP&PP, FPN Neuropsychologische gevolgen na hersenletsel Cognitieve gevolgen:

Nadere informatie

Behandeling van OCD. tony de clippele klinisch psycholoog

Behandeling van OCD. tony de clippele klinisch psycholoog Behandeling van OCD tony de clippele klinisch psycholoog DSM - IV Dwanggedachten recidiverende en aanhoudende gedachten, impulsen of voorstellingen, die gedurende bepaalde momenten van de stoornis als

Nadere informatie

SAMENVATTING Depressie en angststoornissen, zoals de paniekstoornis, de sociale angst stoornis en de gegeneraliseerde angststoornis, zijn veel voorkomende psychiatrische stoornissen die gepaard gaan met

Nadere informatie

Ontwikkeling van het adolescentenbrein

Ontwikkeling van het adolescentenbrein Ontwikkeling van het adolescentenbrein Eveline Crone Brain & Development lab Universiteit Leiden 13 sept 1848: Een ongelooflijk verhaal.. Phineas Gage 1 Phineas Gage Phineas Gage: herstel bleef bij bewustzijn

Nadere informatie

Deel 1 Waar angst voor bedoeld is Angst is een emotie 23 1 Zes basisemoties 24

Deel 1 Waar angst voor bedoeld is Angst is een emotie 23 1 Zes basisemoties 24 Voorwoord 11 Routeplanner 13 Deel 1 Waar angst voor bedoeld is 21 1 Angst is een emotie 23 1 Zes basisemoties 24 2 Het vreessysteem 29 1 Schrikken 29 2 Na de eerste schrik komt het besef 35 3 Minuten later

Nadere informatie

Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD

Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD Valerie Van Cauwenberghe en Prof. dr. Roeljan Wiersema Emotieregulatie bij kinderen en jongeren met ADHD Dit onderzoek werd uitgevoerd door: Prof. dr.

Nadere informatie

Effect van medicatie op ons brein. Koen Van Boxem, MD, FIPP, EPDM, PhD Ziekenhuis Oost-Limburg, Genk/Lanaken UHasselt

Effect van medicatie op ons brein. Koen Van Boxem, MD, FIPP, EPDM, PhD Ziekenhuis Oost-Limburg, Genk/Lanaken UHasselt Effect van medicatie op ons brein Koen Van Boxem, MD, FIPP, EPDM, PhD Ziekenhuis Oost-Limburg, Genk/Lanaken UHasselt No Disclosure Leerdoelen Hersenen : beïnvloeden onbewust gedrag Analgetica : do s and

Nadere informatie

Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis

Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis Dr. Nienke Jabben Amsterdam 5 november 2011 Academische werkplaats Bipolaire Stoornissen GGZ ingeest n.jabben@ggzingeest.nl Overzicht Wat is cognitief functioneren?

Nadere informatie

Volkskrant zaterdag 28 september 2013 Volkskrant zaterdag 28 september 2013 De angst voor de hersenwetenschappen is ongegrond. De hersenwetenschappen zijn niet het begin, maar juist het einde van het

Nadere informatie

De invloed van temporale pool resectie op het emotionele brein. Laura Van de Vliet Congres ouderenpsychiatrie, 12 oktober 2017

De invloed van temporale pool resectie op het emotionele brein. Laura Van de Vliet Congres ouderenpsychiatrie, 12 oktober 2017 De invloed van temporale pool resectie op het emotionele brein. Laura Van de Vliet Congres ouderenpsychiatrie, 12 oktober 2017 I. Introductie II. Doelstellingen III. Methodes IV.Resultaten V. Samenvatting

Nadere informatie

Mindfulness bij ASS en arbeidsparticipatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven

Mindfulness bij ASS en arbeidsparticipatie. Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven Mindfulness bij ASS en arbeidsparticipatie Annelies Spek Klinisch psycholoog / Senior onderzoeker GGZ Eindhoven Volgorde lezing Overbelasting bij mensen met autisme Werk en overbelasting Begeleiding Mindfulness

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45136 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Werff, S.J.A. van der Title: The stressed brain - discovering the neural pathways

Nadere informatie

Beste lezer, NOCDA Nieuwsbrief 2013 Nr. 6. NOCDA: hoe ver zij we? Hersenbank voor psychiatrie. Publicatie NOCDA DSM-V. Tentoonstelling Van God Los

Beste lezer, NOCDA Nieuwsbrief 2013 Nr. 6. NOCDA: hoe ver zij we? Hersenbank voor psychiatrie. Publicatie NOCDA DSM-V. Tentoonstelling Van God Los NOCDA Nieuwsbrief 2013 Nr. 6 Beste lezer, Met veel plezier bieden we u al weer de zesde nieuwsbrief van het NOCDA onderzoek aan. In deze nieuwsbrief informeren wij u over het onderzoek naar dwangklachten.

Nadere informatie

Effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving

Effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving Effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving MSc Esther Beraha Dr. Elske Salemink Dr. Anneke Goudriaan Dr. Bram Bakker Prof. Dr. Wim van den Brink Prof. Dr. Reinout Wiers Academisch Medisch Centrum

Nadere informatie

Train uw Brein: Cognitieve Training als een behandeling voor depressie. Marie-Anne Vanderhasselt

Train uw Brein: Cognitieve Training als een behandeling voor depressie. Marie-Anne Vanderhasselt Train uw Brein: Cognitieve Training als een behandeling voor depressie Marie-Anne Vanderhasselt Vanderhasselt, M.A., De Raedt, R., Namur, V., Lotufo, P.A., Bensenor, Vanderhasselt, M.A., De Raedt, R.,

Nadere informatie

ANGST. Dr. Miriam Lommen. Zit het in een klein hoekje? Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.

ANGST. Dr. Miriam Lommen. Zit het in een klein hoekje? Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug. ANGST Zit het in een klein hoekje? Dr. Miriam Lommen Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.nl Wie is er NOOIT bang? Heb ik een angststoornis? Volgens

Nadere informatie

Klik bovenaan op jeugdigen. Hier vind je alle informatie over Bureau Jeugdzorg en hoe je met ze in contact kan komen.

Klik bovenaan op jeugdigen. Hier vind je alle informatie over Bureau Jeugdzorg en hoe je met ze in contact kan komen. 58 Links www.bureaujeugdzorg.info Klik bovenaan op jeugdigen. Hier vind je alle informatie over Bureau Jeugdzorg en hoe je met ze in contact kan komen. www.emdr.nl Informatie over de behandeling met EMDR.

Nadere informatie

De toepassing van de multidisciplinaire richtlijn voor depressie in de 2 e lijn

De toepassing van de multidisciplinaire richtlijn voor depressie in de 2 e lijn De toepassing van de multidisciplinaire richtlijn voor depressie in de 2 e lijn Frans Poolen, Altrecht A. van Schaik, B. Penninx & T. van Balkom VGCt, najaarscongres 2012 Vraagstelling In hoeverre worden

Nadere informatie

Handboek obsessievecompulsieve. stoornissen. Damiaan Denys Femke de Geus (redactie) De Tijdstroom, Utrecht

Handboek obsessievecompulsieve. stoornissen. Damiaan Denys Femke de Geus (redactie) De Tijdstroom, Utrecht Handboek obsessievecompulsieve stoornissen Femke de Geus (redactie) De Tijdstroom, Utrecht Uitgeverij De Tijdstroom, 2007. De auteursrechten der afzonderlijke bijdragen berusten bij de auteurs. Omslagontwerp:

Nadere informatie

Obsessieve-compulsieve symptomen in eetstoornissen en autisme spectrumstoornissen

Obsessieve-compulsieve symptomen in eetstoornissen en autisme spectrumstoornissen Obsessieve-compulsieve symptomen in eetstoornissen en autisme spectrumstoornissen Alexandra Dingemans, PhD Senior onderzoeker GGZ Rivierduinen Eetstoornissen Ursula Overlap Eetstoornissen (ES), Autisme

Nadere informatie

Rehabilitatie door zelfmanagement bij chronische angst en depressie (de ZemCAD studie)

Rehabilitatie door zelfmanagement bij chronische angst en depressie (de ZemCAD studie) Improving Mental Health by Sharing Knowledge Rehabilitatie door zelfmanagement bij chronische angst en depressie (de ZemCAD studie) Jan Spijker, Maringa Zoun, Bauke Koekkoek, Henny Sinnema, Anna Muntingh,

Nadere informatie

P FWE =.042. Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary)

P FWE =.042. Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) Chapter Nine Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) x=51 P FWE =.015 x=-57 P FWE =.011 x=-33 P FWE =.042 Nine Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) 165 (Dis)inhibitie hersenscanonderzoek van neuropsychiatrische

Nadere informatie