Alcoholgebruik, misbruik & afhankelijkheid

Transcriptie

1 ALCOHOLGEBRUIK: BEWUST OVERWOGEN OF ONBEWUST OVERKOMEN? Impliciete en expliciete processen bij alcoholgebruik en implicaties voor interventies Katrijn Houben Alcoholgebruik, misbruik & afhankelijkheid Kenmerken misbruik en afhankelijkheid: Gebruiken ondanks negatieve gevolgen Gezondheid Persoonlijke relaties Werkomgeving Waarom toch blijven gebruiken? Onderzoek naar cognitieve processen Inzicht oorsprong en voortbestaan Implicaties voor behandeling 1

2 Rationeel gedrag? Centrale vraag: Waarom gebruik je? Hoe? Vragenlijsten, interviews Wat? Attitudes, motivatie, verwachtingen Aanname: Men heeft inzicht in cognitieve processen die gebruik sturen Mensen nemen rationele beslissingen door voordelen en nadelen van gebruik af te wegen Rationeel gedrag? Voordelen Nadelen 2

3 Rationeel gedrag? Toegepast op verslaving Wat is er zo positief aan uw gebruik? Verslaving is bij uitstek irrationeel gedrag! Dual process modellen Nieuwe visie op relatie (cognitieve) psychologie en verslaving: Dual processes Automatisch Impliciet Gecontroleerd Expliciet Gedrag wordt gestuurd door 2 verschillende soorten cognitieve denkprocessen Impulsief Spontaan Associatief Reflectief Deliberatie Propositioneel Voorbeelden: MODE model (Fazio, 1990) Automatische affectieve reactie Evaluatieve beoordeling Reflective & Impulsive model (Strack & Deutsch, 2004) 3

4 Dual process modellen MODE model Automatische cognitieve processen Gecontroleerde cognitieve processen Gedrag Motivation and opportunity Motivation & Opportunity as Determinants Motivatie & gelegenheid bepalen of gedrag voornamelijk gestuurd wordt door automatische of door gecontroleerde cognitieve processen Dual process modellen Reflective & Impulsive model 4

5 Dual process modellen Reflectieve systeem: Beslissingen Impulsieve systeem: Associaties Interacties: R > I Aandacht Activatie associaties Inhibitie I > R Toegankelijkheid van associaties Dual process modellen Herhaaldelijk gebruik verandert impulsieve en reflectieve systeem (Bechara et al., 2006; Deutsch & Strack, 2006) Hyperactief impulsief systeem Belonende waarde alcohol Veranderingen in associatief netwerk Alcohol cues trekken sneller de aandacht, activeren automatisch associaties en gedragsschema s Impuls om te gebruiken Dysfunctioneel reflectief systeem Verstoorde impulscontrole 5

6 Automatische impulsen Hyperactief impulsief systeem: Aandachtsbias Alcohol(cues) trekken automatisch de aandacht Aandachtsbias Bijvoorbeeld: Dot probe taak 6

7 Aandachtsbias Bijvoorbeeld: Dot probe taak Aandachtsbias Bijvoorbeeld: Dot probe taak 7

8 Aandachtsbias Bijvoorbeeld: Dot probe taak Automatische impulsen Hyperactief impulsief systeem: Aandachtsbias Alcohol(cues) trekken automatisch de aandacht Associaties Activatie van associaties met o.a. positief affect, arousal 8

9 Automatische associaties Bijvoorbeeld: Impliciete Associatie Test (IAT) Alcohol Positief Frisdrank Negatief Automatische associaties Bijvoorbeeld: Impliciete Associatie Test (IAT) Frisdrank Alcohol Positief Frisdrank Alcohol Negatief 9

10 Automatische impulsen Hyperactief impulsief systeem: Aandachtsbias Alcohol(cues) trekken automatisch de aandacht Associaties Activatie van associaties met o.a. positief affect, arousal Approach bias Motivationele reactie; associaties met gedragsschema s Approach bias Liggend: duwen (avoid) Rechtop: trekken (approach) 10

11 Approach bias Approach bias 11

12 Dual process modellen Verstoord reflectief systeem Hypergevoelig impulsief systeem Nieuwe meetinstrumenten Aandachts bias Automatische associaties Approach bias Implicaties voor interventies Bestaande interventies: ongeveer 80% terugval Invloed op impulsieve systeem? Expectancy challenge (Wiers et al., 2005) Alleen verandering reflectieve/expliciet systeem maar geen verandering impulsieve/impliciet systeem Impulsieve systeem veranderen? 12

13 Interventies Nieuwe technieken om automatische impulsen/processen te veranderen: Aandachtsbias training Evaluatieve conditionering (associaties) Avoidance training (gedragsschema s) Inhibitietraining Aandachtsbias Dot probe training met zware drinkers (Schoenmakers et al., 2007) Experimentele groep: probes altijd na alcohol Controle groep: 50/50 verdeling probes alcohol/frisdrank 13

14 Aandachtsbias Resultaten Experimentele groep: Afname in aandachtsbias na afloop van de training Automatische associaties Evaluative conditioning (Houben et al., under review) Experimenteel: Alcohol - negatief Controle: Alcohol neutraal Pretest & Posttest: Affect en gebruik BIER BIER 14

15 Evaluatieve conditionering Resultaten Experimentele groep: Afname in affect en gebruik na afloop van de training 0-0,1-0,2-0,3-0,4-0,5-0,6-0,7-0,8 IAT: Affect Gezichten IAPS Gebruik afgelopen week Controle 8 Experimenteel Gezichten IAPS Controle Experimenteel Approach bias Approach bias: Avoidance training (Wiers et al., in press) 15

16 Approach bias Training: Conditie 1: 90% alcohol trekken Conditie 2: 90% alcohol wegduwen Resultaten: Taak-specifiek: Sneller alcohol wegduwen Sterkere associaties tussen alcohol en avoid Reductie alcoholgebruik Response inhibitie Training response inhibitie (Houben et al., under review) Alc/No-go conditie: Alc/Go conditie: Pretest & posttest: Affect en consumptie 16

17 Response inhibitie Resultaten Alc/No-go: Afname affect en gebruik Alc/Go: Toename affect en gebruik 0-0,05-0,1-0,15-0,2 IAT: Affect pretest posttest Gebruik afgelopen week alc/go alc/go alc/no-go 19 alc/no-go 17-0,25 15 pretest posttest Conclusie Dual process modellen: Nut voor verslavingsonderzoek? Inzicht processen Impulsief systeem hyperactief voor alcohol: Automatische impulsen om te gebruiken Reflectief systeem: Verstoorde impulscontrole Nieuwe meetinstrumenten Dot probe, IAT, approach/avoidance taak, Implicaties voor interventies 17

18 BEDANKT VOOR UW AANDACHT 18