VAKFICHE EXAMENCOMMISSIE SECUNDAIR ONDERWIJS

Transcriptie

1 VAKFICHE EXAMENCOMMISSIE SECUNDAIR ONDERWIJS VAK: TOEGEPASTE BIOLOGIE Dit is een vakfiche voor de studierichtingen Lichamelijke opvoeding en sport 3 TSO Let op: de inhoud van een vakfiche wordt jaarlijks aangepast. Deze vakfiche is geldig van: 1 mei 2017 t.e.m. 31 december 2018 LEERDOELEN De eindtermen natuurwetenschappen vind je op deze website

2 LEERINHOUDEN wat je op het examen kan verwachten. LEVEN BIOLOGISCHE EENHEID de cel functie van de cel in het organisme begrip celdifferentiatie IN STAND HOUDEN VAN HET LEVEN microscopische en submicroscopische delen van een cel functie van de celorganellen celdifferentiatie wat betreft bloed-, spijs-, verterings-, voorplantings-, zenuw-, beender- en spiercellen het ademhalingsstelsels bouw van de long mechanisme van automatisch ademen en bewust ademen (gebruik van ademhalingsspieren) delen van de long gasuitwisseling (diffusieproces) ter hoogte van de longblaasjes en lichaamscellen effect van sportbeoefening op deze gasuitwisseling effect van hoogtestages, roken, longziekten op gasuitwisseling

3 spijsverteringsstelsel bouw en functie van het spijsverteringsstelsel begrippen: voeding, voedingsstoffen, vertering, enzymen, verteringssappen samenstelling van de voeding werking van enzymen algemeen + toegepast op de verschillende voedingsstoffen absorptie van voedingsstoffen uitscheidingsstelsel begrip: excretie specifieke functie van de verschillende excretie-organen bouw van een nier en nefron werking van de nieren, de verschillende fasen bij urineproductie delen van het spijsverteringsstelsel vorm en structuur van de spijsverteringsorganen schematische structuur van vetten, eiwitten, koolhydraten enzymwerking op de verschillende voedingsstoffen excretie-organen macroscopische en microscopische delen van de nieren delen van een nefron voedingsbehoeften tijdens duursporten, training, wedstrijd belang van water en sportdranken tijdens sporten absorptie van voedingsstoffen thermoregulatie door de huid vochtregulatie door de nieren 3

4 bloed-en lymfevatenstelsel bouw en functie van het bloedvatenstelsel bouw en functie van het lymfevatenstelsel samenstelling van het bloed functie van het bloed: transport bescherming homeostase ( => begrip homeostase) principe van bloedstolling de verschillende bloedvaten, grote en kleine bloedsomloop, delen van het hart delen van het lymfevatenstelsel principe van bloeddoping invloed van training op: hartminuutvolume, sporthart, veneuse terugstroom, hemoglobinegehalte principe van de afweermechanismen: humorale en cellulaire immuniteit, vaccinatie, allergie principe van bloeddrukregeling functie van het lymfevatenstelsel hormoonstelsel de begrippen endocriene en exocriene klieren het verschil tussen endocriene klieren en exocriene klieren hypothalamus, hypofyse, schildklier, bijnieren, eilandjes van Langerhans, gonaden, traanklieren, zweetklieren hormoonwerking bij stress de invloed van doping, stimulerende middelen, drugs op het zenuwstelsel een overzichtslijst van hormonen die een invloed kunnen hebben op sportprestaties gebruiken + het verband met doping leggen de functie van de verschillende hormonen /secreties van de endo- en exocriene klieren (zie kolom hiernaast) met voorbeelden de werking van het hormonaal stelsel + hoe op deze manier homeostase bereikt wordt 4

5 het zenuwstelsels de delen van een zenuwcel en synaps + de functies van deze delen het opvangen van de prikkel, de impulsgeleiding, aard van de impuls (chemisch/elektrisch) - de delen van de hersenen, de verschillende centra in de hersenen - de delen van het ruggenmerg met in- en uittredende zenuwen - de delen van het perifeer en centraal zenuwstelsel - de functies van de delen en centra van de hersenen - de functie van de delen van het ruggenmerg - de gevolgde weg van een zenuwimpuls zowel via de hersenen als ruggenmerg (reflexboog en gewilde beweging) - principe van impulsgeleiding aan de hand van een tekening - sympathisch en parasympatisch zenuwstelsel + voorbeelden de begrippen perifeer, centraal, autonoom en animaal zenuwstelsel, synaps, sympatisch en parasympatisch zenuwstelsel de delen van een zenuwcel soorten zenuwcellen: motorische, sensorische en schakelneuronen de delen van hersenen en ruggenmerg impulsgeleiding tussen en aan zenuwcellen invloed van genotsmiddelen op impulsoverdracht, zenuwgeleiding wagenziekte, zeeziekte 5

6 voortplantingsstelsel de chemische structuur van het DNA de begrippen: chromosoom, chromatide, chromatine, genen, nucleotide, DNA-helix functie van: DNA-polymerase, DNAhelicase,DNA-ligase DNA-replicatieproces en wanneer deze gebeurt de begrippen diploïd, haploïd, de verschillende fasen van mitose en meiose het verschil tussen mitose en meiose de verschillende fasen van de bevruchting de verschillende stadia van de ontwikkeling van een zygote tot baby de verschillende fasen van de geboorte DNA-structuur en bouwstenen van DNA de verschillende fasen in de DNAreplicatie mitose en meiose en de verschillende fasen primaire en secundaire geslachtskenmerken de verschillende fasen van de bevruchting de verschillende stadia van de ontwikkeling van een zygote tot baby de verschillende fasen van de geboorte het belang van mitose en meiose geslachtsverschillen in de sport en sportprestaties invloed van hormonale wijzigingen bij zwangere vrouwen op het prestatievermogen bij bepaalde diciplines erfelijkheid van sporteigenschappen? 6

7 bewegingsstructuren: lichaamsassen en -vlakken, beenderen en gewrichten, spierstelsel begrippen: coronale vlak, mediane vlak, sagittale vlak, transversale vlak proximaal, distaal, pronatie, supinatie, valgusstand, varusstand, centraal, perifeer voornaamste functies en eigenschappen van het skelet belangrijkste delen van het skelet (zie kolom hiernaast) de verschillende lichaamsassen en vlakken een aantal beenderen van het skelet : schedelbeenderen, wervelkolom, ribben, borstbeen, schouderblad, sleutelbeen, heupbeenderen, beenderen van armen en benen bewegingsmogelijkheden toegepast op lichaamsassen bouw van een been verschil(len) tussen: - lange en platte beenderen + functie, - beenweefsel en kraakbeenweefsel platte en lange beenderen, beenweefsel en kraakbeenweefsel beenvorming gevaren van overbelasting wat betreft beenvorming en lengtegroei, tijdens puberteit bouw van een gewricht de verschillende soorten gewrichten letsels aan het skelet: breuken (stressfracturen), beenvliesontsteking, skeletafwijkingen de delen van een gewricht de verschillende soorten gewrichten (elleboog, knie, heup, schouder) scharnier-, kogel-, zadel-, rol-, en draaigewricht de beweging van de verschillende soorten gewrichten (scharnier-, kogel-, zadel-, rol-, en draaigewricht) 7

8 veel voorkomende gewrichtsletsels preventie van rugpijn: rugscholing (houding, belasting, preventie) risicofactoren van mechanische atypische rugpijn principes van houdingsopvoeding macroscopische en microscopische structuur van spieren vergelijking tussen dwarsgestreept- en glad spierweefsels de werking van dwarsgestreept en glad spierweefsel vergelijken delen van een skeletspier en hulpstructuren (pezen, peesschede, slijmbeurzen) delen van een skeletspier en hulpstructuren (pezen, peesschede, slijmbeurzen) fysiologische factoren die de spierwerking beïnvloeden werking van een skeletspier afleiden uit zijn oorsprong en aanhechting de antagonistische werking van een skeletspieren de antagonistische werking van een skeletspieren begrippen: synergisten en antagonisten + samenwerking tussen beiden spiercontractie aan de hand van figuren begrip toniciteit verschillende spiervezels individueel en bij verschillende spiergroepen meest gebruikte spieren /spiergroepen bij eenvoudige bewegingen spiercontractie aan de hand van figuren soorten spiercontracties (statisch en dynamisch : concentrisch, exentrisch, isokinetisch, isotoon) de belangrijkste bewegingsuitvoerende spieren + oorsprong en aanhechting gevolgen van een hoge en lage tonus van de spier buigen, strekken, aanvoeren, afvoeren buigen, strekken, aanvoeren, afvoeren 8

9 stofwisseling rol van ATP begrippen: aëroob, anaëroob wisselwerking tussen de verschillende energiesystemen in de sport verschillende trainingsmethoden van uithouding, snelheid, kracht en lenigheid begrip supercompensatie; methoden om dit te bereiken (belastingcomponenten, oefenvormen, trainingsstructuur, eigenschappen van recuperatie) aërobe mechanismen: aërobe afbraak van glucose en vetzuren anaërobe mechanismen: anaërobe afbraak van glucose, creatinefosfaat aërobe mechanismen: aërobe afbraak van glucose en vetzuren anaërobe mechanismen: anaërobe afbraak van glucose, creatinefosfaat lactaatmetingen, anaërobe drempel herstel van zuurstoftekort aërobe en anaërobe mechanismen toegepast op de verschillende trainingsmethoden 9

10 LEERMIDDELEN De Examencommissie stelt zelf geen leermiddelen ter beschikking. Je kan ze kopen in een (online) boekhandel of ontlenen en raadplegen in een bibliotheek. De bibliotheken van de lerarenopleiding aan de universiteit of de hogeschool bieden heel wat leermiddelen aan in hun collectie. Aangezien cursussen door het gebruik van audio, video, CD en DVD erg duur geworden zijn, verwijzen we verder nog naar websites waar je, vaak gratis, studie- en oefenmateriaal kan vinden. Een aantal websites veranderen echter wel eens van naam en/of worden aangepast. Daarom kunnen wij onmogelijk de juistheid van al deze websites op elk moment garanderen. Als je niet onmiddellijk op de juiste website terechtkomt, kan je die proberen te vinden via een goede zoekmachine, zoals bijv. Google. Hoewel we bij elke nieuwe editie van het examenprogramma deze bibliografie actualiseren, blijft ze een momentopname. Het is dus best mogelijk dat ze op een bepaald ogenblik werken vermeldt die niet meer verkrijgbaar zijn of dat nieuwe werken die reeds op de markt zijn nog niet zijn opgenomen. Bovendien maken we bewust een selectie van leermiddelen die ons op dit ogenblik het meest aangewezen lijken om je voor te bereiden op onze examens. Door een selectie te maken, willen we je helpen om efficiënter je studie aan te pakken. Je kan echter ook andere werken, cursussen of audiovisuele middelen gebruiken bij je voorbereiding op het examen. Probeer in elk geval zoveel mogelijk te oefenen en de taal actief te gebruiken. Niet zozeer het verwerken van een cursus of de zuivere taalkennis zal je helpen om het examen met succes af te leggen maar wel de vaardigheden die je ontwikkelt en de doeltreffendheid waarmee je boodschappen communiceert. Leermiddelen zijn dus enkel een middel om je taalvaardigheid te vergroten en geen doel op zich. Niet de leermiddelen zelf vergroten je slaagkansen maar wel de manier waarop je ze verwerkt hebt. Handboeken kunnen houvast bieden door hun didactische opbouw en samenhang en zorgen voor een afwisseling in thema s waarbij je verschillende vaardigheden ontwikkelt. Bovendien wijden handboeken meestal een apart deel aan het inoefenen van grammatica en woordenschat in functie van de communicatieve opdrachten die ze aanbieden. Deze elementen zorgen ervoor dat je het gevoel krijgt je zelfstudie beter te kunnen plannen en concreter te kunnen opvolgen. Daarom vind je in dit deel van de bibliografie enkele handboeken die je voldoende ondersteuning bieden om zelfstandig de leerstof van het handboek te verwerken dankzij de elektronische hulpmiddelen zoals bijvoorbeeld autocorrectieve oefeningen die de uitgever aanbiedt bij het handboek. Uitgeverij Contactgegevens van de klantendienst website Uitgeverij De Boeck Uitgeverij Pelckmans Uitgeverij Van In Uitgeverij Plantyn 03 / bestellingen@uitgeverijdeboeck.be 03 / uitgeverij@pelckmans.be 03 / uitgeverij@vanin.be 015 / Gratis hulplijn: klantendienst@plantyn.com

11 OPDRACHTEN, TAKEN, WERKJES, Geen specifieke opdrachten of werkjes. VERLOOP EN EVALUATIE VAN DE EXAMENS Wat breng je mee naar het examen? Wat krijg je op het examen Op het examen breng je mee: Een grafisch of wetenschappelijk rekentoestel. Schrijfgerei Wat krijg je op het examen? de nodige bijlagen/gegevens Hoe verlopen de examens? Het examen verloopt volledig schriftelijk. De tijdsduur bedraagt maximaal 2h30min Het gebruik van een eigen grafisch rekentoestel is toegelaten. Het examen kan bestaan uit theorie, (half)open en gesloten vragen, interpretatie van afbeeldingen, teksten en tabellen, vraagstukken, toepassingen in andere contexten, argumenteren, sorteervragen, juist onjuist vragen en meerkeuzevragen ( eventueel gebruik van giscorrectie wordt duidelijk vermeld ). Hoe word je geëvalueerd? Het vak Toegepaste Biologie maakt samen met de vakken Toegepaste Chemie en Toegepaste Fysica deel uit van het vak Toegepaste Natuurwetenschappen. Het vak Toegepaste Biologie telt voor 34 % mee in het eindtotaal van het vak Toegepaste Natuurwetenschappen. Je bent geslaagd voor het vak Toegepaste Natuurwetenschappen indien je voor dit vak in totaal 50% behaalt 11

12 BIJLAGE 12